کتابداری و اطلاع رسانی
سال:1400 | دوره:24 | شماره:3 (پیاپی 95) |تعداد مقالات:9

هدف: هدف از این پژوهش، مروری بر چارچوب تعریفی کتاب های کمیاب و بررسی سیر تحول تاریخی مجموعه های ویژه در جهان و ایران است. روش: از شیوه توصیفی با رویکرد استقرایی استفاده شده است. ابتدا به مرور تعریف های موجود از کتاب های کمیاب و نواقص آن ها پرداخته تا در نهایت به تعریفی جامع رسیده شود؛ سپس به تحلیل سیر تاریخی مجموعه های ویژه در جهان و پس از آن به مرور تاریخ و کتابخانه های دارای مجموعه های ویژه در ایران پرداخته می شود. منابع مورد استفاده در این پژوهش با استفاده از شیوه اسنادی و کتابخانه ای گردآوری شده اند. یافته ها: کتاب های کمیاب، تعریفی فراتر از کتاب های کهنه چاپ دارند و روند انتقال اطلاعات در آن ها، صرفا داده های محتوایی را در بر نمی گیرد. در بخش دوم، چهار مرحله در خصوص تحول مجموعه های ویژه در جهان و همچنین، تفاوت رویکردها به مجموعه های ویژه در جوامع و فرهنگ های مختلف و تفاوت آن میان اقشار سیاه و سفیدپوست به دلیل تفاوت دغدغه ها در طول تاریخ به دست آمد. با مرور مجموعه های ویژه در ایران، نخستین کتابخانه دارای مجموعه ویژه، کتابخانه کلیسای وانک اصفهان بوده و در مجموع، تعداد 21 کتابخانه دارای مجموعه های ویژه در ایران یافت شد. نتیجه گیری: کتاب ها می توانند به صورت بالقوه کمیاب محسوب شوند و مبنای تشخیص کتاب های کمیاب تا حدود زیادی به رسالت مجموعه ها وابسته بوده و به طور مستقل قابل ارزیابی نیست. همچنین، تاریخ مجموعه های ویژه در ایران، بر خلاف جهان، از سیر روشنی برخوردار نیست. مراحل تحول آن به روشنی مشخص نشده و اطلاعات موجود در این خصوص، مربوط به کتابخانه های دارای این مجموعه هاست و اهداف اولیه تشکیل آن ها تا حدود زیادی مخدوش مانده است.

هدف: پایان نامه ها از جمله منابع علمی و پژوهشی دست اول است که در اجزاء و ساختار آن، تقدیم نامه وجود دارد. هدف اصلی این پژوهش بررسی مخاطب شناسی تقدیم نامه های پایان نامه های دانشگاهی و حوزوی بعد از انقلاب اسلامی است. روش: روش پژوهش، مطالعه کتابخانه ای است. اطلاعات از طریق مشاهده و فیش برداری از سه پایگاه مهم اطلاعاتی پایان نامه: ایرانداک، مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی و سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، جمع آوری گردید. از 600 عنوان پایان نامه مربوط به 77 مرکز آموزش عالی دانشگاهی و حوزوی مورد مطالعه، 522 تقدیم نامه فیش برداری گردید. یافته ها: حدود 85 درصد از پایان نامه ها دارای تقدیم نامه هستند و پایان نامه های کارشناسی ارشد دانشگاهی و حوزوی بیشترین فراوانی را دارند. پایان نامه های دانشگاه های غیرانتفاعی، پیام نور و دولتی به ترتیب دارای بیشترین تقدیم نامه هستند. بیشتر تقدیم نامه ها دارای دو مخاطب است و به طور میانگین هر تقدیم نامه به سه مخاطب تقدیم شده است. زنان نسبت به مردان به مخاطبان بیشتری تقدیم نموده اند. مخاطبان حدود 6 درصد تقدیم نامه ها با موضوع پایان نامه ارتباط دارند. 72 درصد مخاطبان، از خانواده و بستگان پدیدآور هستند، 13 درصد مخاطبان، ایمه اطهار (ع) هستند، حدود 15 درصد تقدیم نامه ها نیز به سایر گروه ها و شخصیت های علمی، دینی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و. . . تقدیم شده اند. نتیجه گیری: موضوع پایان نامه تاثیر کمتری در فکر و ذهن پدیدآور برای تدوین تقدیم نامه دارد. تکریم و قدردانی تقدیم نامه نویسان، از زحمات والدین نشانگر فرهنگ دینی و ارتباط عمیق فرزندان با والدین در خانواده های ایرانی است. عشق به ایمه اطهار (ع) و انتظار فرج از دغدغه های پژوهشگران جوان ایران اسلامی است. به طور کلی تقدیم نامه نویسان معتقد به آموزه های دین مبین اسلام به ویژه کلام الهی (قرآن) و علاقه مند به دفاع از ارزش های انقلاب اسلامی (شهدا و رهبری) هستند و این موضوع سرمایه بسیار مهم معنوی و اعتقادی است که مدیران جامعه اسلامی و خانواده ها باید برای حفظ و حراست و تقویت بنیه های آن از هیچ کوششی دریغ نکنند و این نوع سرمایه ها را تقویت، تکریم و تجلیل نمایند.

هدف: هدف این پژوهش، شناسایی عناصر پیرامتنی تاثیرگذار بر بازیابی داستان از دیدگاه خوانندگان به منظور بهبود دسترسی به منابع داستانی است. منظور از پیرامتن ها، عناصری هستند که جزء بدنه اصلی متن یک داستان نیستند؛ اما به نوعی با آن در ارتباط بوده و می توانند بر خواننده و قضاوت های وی در خصوص داستان تاثیر بگذارند. روش شناسی: پژوهش حاضر به لحاظ هدف کاربردی و از نظر رویکرد، از نوع ترکیبی است و با راهبرد متوالی اکتشافی انجام گرفت. جامعه آماری در هر دو مرحله از پژوهش، خوانندگان ادبیات داستانی بودند. ابزار گردآوری داده ها در مرحله اول، مصاحبه نیمه ساختار یافته فردی بود و داده های گردآوری شده با روش تحلیل مضمون کدگذاری و تحلیل شد. به منظور گردآوری داده ها در مرحله دوم پژوهش، از یک پرسشنامه محقق ساخته در مقیاس لیکرت استفاده شد و داده های گردآوری شده با استفاده از روش مدل سازی معادلات ساختاری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. برای تحلیل داده ها نیز از نرم افزار SmartPLS استفاده شد. یافته ها: بر اساس تحلیل مضمون مصاحبه های انجام گرفته در مرحله اول پژوهش، 12 عنصر پیرامتنی در قالب 4 مضمون اصلی اطلاعات کتابشناختی، اطلاعات مربوط به نویسنده، مرور و نقد و مشخصات ظاهری شناسایی شد. در ادامه، نتایج آزمون مدل سازی معادلات ساختاری معنی داری تاثیر مرورها و نقدهای نوشته شده درباره اثر، اطلاعات کتابشناختی و اطلاعات مربوط به وی‍, ژگی های ظاهری اثر در بهبود بازیابی داستان را تایید کرد. نتایج: توجه به عناصر پیرامتنی می توانند در درک، ارزیابی، تصمیم گیری و انتخاب داستان تاثیر داشته و به جستجوگران در یافتن کتاب های داستانی مرتبط کمک کند. بنابراین پیشنهاد می شود از عناصر شناسایی شده در این پژوهش که تاثیر آن ها در بهبود بازیابی داستان تایید شده است، به عنوان بخشی از توصیف محتوای داستان در فهرست های کتابخانه استفاده شود.

هدف: تبیین وضعیت فعالیت استارت آپ های فعال در حوزه کتاب در ایران و ارایه سناریوهای توسعه. روش شناسی: رویکرد استفاده شده در پژوهش حاضر ترکیبی (کمی و کیفی) است. ابتدا از رویکرد کمی برای گردآوری اطلاعات و تشریح وضعیت استارت آپ ها استفاده شد و سپس برای تدوین سناریوها از رویکرد کیفی استفاده شد. در بخش کمی از روش پیمایشی استفاده شد. در بخش دوم که اختصاص به تدوین سناریو برای ترسیم آینده داشت از سناریونگاری تکوینی استفاده شد. جامعه پژوهش 154 استارت آپ فعال در حوزه کتاب بودند که 58 مورد در حوزه کتاب الکترونیکی، 26 مورد در حوزه کتاب صوتی، 65 مورد در حوزه توزیع و فروش کتاب چاپی و 5 مورد در حوزه شبکه های اجتماعی فعالیت دارند. در بخش دوم اقدام به انجام مصاحبه های نیمه باز با 9 نفر از متخصصان علمی و اجرایی شد. برای تحلیل محتواهای مصاحبه ها از روش تحلیل محتوای کیفی پنهان با رویکرد استقرایی، استفاده شد. یافته ها: نتایج نشان داد که تمرکز اصلی استارت آپ ها در شهر تهران است و عمر شکل گیری آن ها به دو دهه اخیر برمی گردد. استارت آپ های این حوزه ضعیف هستند و این ضعف ناشی از ضعیف بودن حوزه کتاب در کشور است. توان مالی و زیرساختی این شرکت ها بسیار پایین است و نیازمند پشتیبانی هستند و موسسات سرمایه گذار و شتاب دهنده ها نیز به دلیل کمی سودآوری این حوزه به ندرت وارد این حوزه ها می شوند. به لحاظ زیرساخت های قانونی و اداری خلاهای بسیاری پیش روی این شرکت ها در صنعت کتاب است و نیاز به اصلاح رویه ها، قوانین و زیرساخت های اجرایی و تسهیل فعالیت این موسسات است.

هدف: هدف از این پژوهش دستیابی به یک روش اصولی در تصویرسازی کتاب های کودک با تحلیل عملکرد تصویرگران و ناشران کتاب های مذهبی کودکان بر اساس رویکرد نشانه شناسی اجتماعی است. روش شناسی: روش بررسی استفاده از سیاهه وارسی برگرفته از کتاب گرامر طراحی تصویری کرس و لیوون است که به عنوان منبع اصلی در تحلیل نشانه شناختی کتاب های مصور به کار می رود. بر اساس این سیاهه، کلیه کتاب های مذهبی کودکان با موضوع شخصیت های مذهبی برای گروه سنی الف از نظر شش عنصر ترکیب بندی، زاویه دید، بعد، شکل، رنگ و بافت ارزیابی شدند. یافته ها: نتیجه این پژوهش نشان داد که در طراحی کتاب های تصویری کودکان با این موضوع بیشترین توجه به بعد رنگ با نمره 54/3 می شود. بعد از آن ابعادی چون شکل با نمره 3/1، ترکیب بندی با نمره 2/6، و بافت با نمره 1/28 قرار دارند. بحث مربوط به زاویه دید نیز به صورت کیفی مورد ارزیابی قرار گرفت. نتیجه این ارزیابی کیفی نیز نشان داد که بیشترین موارد استفاده در زاویه دید، روبه رو و عمومی و دور است. ارزیابی این آثار بر اساس ناشران نشان داد که انتشارات جامعه پژوهش و انتشارات جامعه القرآن بهترین نتیجه را در این خصوص به دست می آورند. همچنین ارزیابی این کتب از نظر تصویرگران نیز نشان داد که کارهای تصویرگری معصومه برومند بیشترین نمرات کمی را به خود اختصاص داده اند.

هدف: معلولان همانند سایر افراد، برای پیشرفت و ایفای نقش مثبت در جامعه به اطلاعات و مهارت های کسب اطلاعات نیاز دارند. کتابخانه عمومی با تامین انواع منابع و خدمات می تواند نقش مهمی در خدمت رسانی به اقشار جامعه از جمله معلولان داشته باشد و زمینه حضور معلولان در جامعه را فراهم کند. هدف این پژوهش، شناسایی الزامات و شاخص های یک کتابخانه عمومی دوستدار معلول است. روش پژوهش: مطالعه از نوع کاربردی توصیفی بود که به روش تحلیل محتوا و با استفاده از جستجوی نظام مند، با هدف شناسایی استانداردها، شاخص ها و الزامات کتابخانه های عمومی برای ارایه خدمات به معلولان، بر روی 40 مدرک که در پایگاه های وب او ساینس، اسکوپوس، گوگل اسکالر و پاب مد نمایه شده بودند، انجام گرفت. یافته ها: شاخص ها و الزامات به کار رفته در کتابخانه های عمومی در ارایه خدمات به معلولان در هفت مقوله تقسیم بندی گردید. در مقوله سیاستگذاری و بودجه، وجود سیاست و خط مشی مناسب در کتابخانه به منظور ارایه خدمات به معلولان؛ در مقوله تبلیغ و توسعه خدمات، استفاده از روش های مختلف اطلاع رسانی خدمات کتابخانه؛ در مقوله دسترس پذیری و وضعیت فیزیکی کتابخانه، وجود علایم و تابلوهای مناسب جهت راهنمایی بخش های مختلف کتابخانه؛ در مقوله خدمات و برنامه ها، قرار گرفتن میز امانت در محل مناسب و در دسترس بودن آن برای همه گروه ها؛ در مقوله منابع انسانی و آموزش، وجود کارکنان آموزش دیده در زمینه ارایه خدمت به معلولان؛ در مقوله مجموعه، وجود کتاب در قالب های مختلف و در مقوله تجهیزات و فناوری اطلاعات، وجود فناوری های کمکی (تلویزیون مدار بسته، چاپگر بریل، بزرگنمایی صفحه و. . . ) دارای بیشترین فراوانی بوده اند. نتیجه گیری: شناسایی خدمات مورد نیاز معلولان و شاخص های یک کتابخانه دوستدار معلول می تواند در جهت تصمیم گیری آگاهانه برای ارایه خدمات مناسب در کتابخانه ها به ویژه کتابخانه های عمومی کمک نماید.

هدف: هدف در مقاله حاضر با نشان دادن اهمیت دو مفهوم: 1) رفتار اطلاعاتی لذت بخش و متعالی و 2) اطلاعات بدنمند، یافتن دامنه های پژوهشی در مرز مشترک رفتار اطلاعاتی، مطالعات تعمقی است. روش شناسی: مقاله مفهومی حاضر مبتنی بر مباحث رفتار اطلاعاتی زندگی روزمره و متعالی است که تاکنون در ادبیات علوم اطلاعات به صورت مفهومی و تجربی ارایه شده است. نخست، ضرورت تحقیق در این حوزه با رویکرد مبتنی بر بدن، مطرح و سپس یوگا به عنوان زمینه ای برای ظهور رفتارهای اطلاعاتی متعالی توصیف خواهد شد. یافته ها: زندگی انسان دارای جنبه های عمیقی است که تعامل اش با اطلاعات نه برای حل مسایل و انجام کارهای روزمره، بلکه به منظور لذت و درک معناست که به آن «سطح بالاتر زندگی روزمره» گفته می شود. یکی از نمونه های ظهور آن در زندگی انسان ها تمرینات تعمقی، همچون یوگاست، که تعداد هنرجویان آن در ایران و جهان رو به افزایش است و افراد زیادی یوگا را به عنوان اوقات فراغت جدی دنبال می کنند. نوع اطلاعات در این بافت متفاوت از آنچه به صورت سنتی می شناختیم است و اطلاعات وابسته به بدن، مبتنی بر حواس و تجربه های بدنی است. اطلاعات بدنمند حوزه جدیدی است که علوم اطلاعات بر آن متمرکز شده و تلاش می کند مفهوم اطلاعات را با توجه به نقش بدن آن گونه که در زندگی افراد تجربه می شود توصیف کند. نتیجه گیری: با توصیف نقش دانش بدنمند و رفتارهای اطلاعاتی متعالی در بافت یوگا، بخشی از مرزهای مشترک میان رشته علم اطلاعات با مطالعات تعمقی مشخص و پرسش ها و مسایل پژوهشی در این زمینه مطرح شد.

هدف: این پژوهش با هدف شناسایی عوامل راهبردی کاربردپذیری اینترنت اشیاء در کتابخانه های ایران و ارایه الگو انجام شده است. روش: پژوهش با رویکرد کیفی و به روش داده بنیاد انجام شده است. برای جمع آوری اطلاعات از روش اسنادی و مصاحبه با نمونه آماری 13 نفر از اساتید علم اطلاعات و دانش شناسی کشور از طریق روش نمونه گیری گلوله برفی استفاده شد. داده ها در سه گام کدگذاری باز، محوری، انتخابی و تفسیر گزاره های مصاحبه و الگوی پارادایمی تحلیل گردید. سنجش روایی به روش پاسخگو و پایایی از دو کدگذاری تعیین شد. یافته ها: پس از تجزیه و تحلیل یافته ها تعداد 35 مقوله اصلی از خرده مقولات و مفاهیم به دست آمد. مقولات اصلی در 8 طبقه: کنترل و نظارت، توسعه خدمات، دسترس پذیری، مدیریت هوشمند، تامین امنیت، نوآوری و توسعه، آموزش سواد اطلاعاتی و انگیزش و کامیابی قرار گرفتند و الگوی پارادایمی و نظری ارایه گردید. در الگوی نظری مستخرج پدیده اصلی کاربردپذیری اینترنت اشیاء در کتابخانه های ایران است و از طرف طبقات مکشوفه و پدیده اصلی به طرف طبقه اصلی راهبردها ارتباط داده شد. نتیجه گیری: نشان داد که عوامل راهبردی موثر برکاربردپذیری اینترنت اشیاء به عنوان یک فرایند پیشگام کتابخانه ها را متحول می سازند. راهبردها تاثیر بسزایی در کاربردپذیری اینترنت اشیاء در کتابخانه ها و توسعه آتی آن ها دارند. طبقات هشتگانه مکشوفه در الگوی ارایه شده در کانون توجه مصاحبه شوندگان قرار داشته و با توجه به ارزیابی به عمل آمده، اهمیت راهبردهای مستخرج در موفقیت کتابخانه هایی که از اینترنت اشیاء استفاده کنند، آشکار و روشن است.

هدف: گردآوری واژگان سره فارسی، کمک به افزودن اطلاعات اطلس های گویش شناسی زبان های ایرانی، حل دشواری های متن های کهن به یاری برابرهای فارسی این ترجمه، برخی از اهداف نقد و بررسی این نسخه است. روش شناسی: این پژوهش، پژوهشی کیفی است، به روش توصیفی-اسنادی و با شیوه گردآوری کتابخانه ای انجام یافته است. جامعه آماری و حجم نمونه نیز کل نسخه خطی قرآن مترجم 704 است که در کتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری می شود. یافته ها: ترجمه این قرآن زبانی استوار دارد و واژگان فارسی آن متعلق است به سرزمین اصلی زبان دری یعنی ماوراءالنهر و خراسان شرقی. مردم این سرزمین گونه ای از زبان را که مرکب از زبان های سغدی، دری و عربی بود، با خط عربی به کار گرفتند و آن را فارسی فرارودی نامیدند. فرارود از حیث داشتن ترجمه های قرآن به فارسی، یکی از غنی ترین و پر بارترین حوزه هاست. نسخه مورد نظر با وجود همخوانی های مشترک با برخی آثار در این منطقه، ویژگی های منحصر به فردی دارد که مترجم بر اساس گویش خاص، در زمان و مکان خویش آورده است. دقت در ترجمه های میان سطری این قرآن نشان می دهد از نظر لغوی، نحوی و آوایی ارزش بسیار دارد. نتیجه گیری: زبان ترجمه این قرآن، قدیمتر از اوایل سده هشتم را نشان می دهد و به نظر می رسد که همانند زبان ترجمه قرآن معروف به 1089 در سده پنجم باشد که نجم الثوری نوشته است. همچنین این متن اشتراکات زبانی بسیاری با تفسیر نسفی دارد و حروف مقطعه در آن، همچون ترجمه تفسیر طبری، ترجمه شده است.