پژوهش و برنامه ریزی روستایی
سال:1397 | دوره:7 | شماره:1 (پیاپی 21) |تعداد مقالات:10

روستا و اقتصاد روستایی با کشاورزی ارتباط زیادی دارد و اهمیت این بخش برای روستا موجب شده تا بسیاری از متخصصین توسعه، توسعه ی کشاورزی را به عنوان لازمه ی توسعه ی روستایی در توسعه ی کشورها مطرح نمایند. این بخش نیازهای غذایی مردم و مواد اولیه ی صنایع را تأمین می کند و در ایجاد اشتغال افراد و درآمد آنها اهمیت دارد. بر این اساس می توان ثبات و استمرار رشد آن را از عوامل کمک کننده به ثبات اجتماعی و رشد اقتصادی جامعه به شمار آورد. محصولات باغی یکی از مهم-ترین اقلام بخش کشاورزی است و با توجه به اقلیم گرم و خشک ایران، پسته یکی از مهم ترین محصولات باغی و صادراتی ایران است که روستانشینان مناطق کویری را از کار و درآمد مناسبی برخوردار می سازد. که این امر، ضرورت توجه به بهبود و پایداری تولید این محصول را نمایان می سازد...

ساخت بخش کشاورزی تجاری مدرن همواره از رویکردهای راهبردی سیاستگذاران دولتی و متخصصان توسعه در دوران پس از جنگ (جهانی دوم) بوده است. در کشور ما هم از سال 1340 به بعد بخش کشاورزی به جولانگاه آزمون های متوالی در عرصه مهندسی اجتماعی به وسیله نخبگان سیاسی و فن سالارهای دولتی تبدیل شده و در پاسخ بهره برداران محلی (دهقانی و خرد) را مجبور به افزایش تولید و متعاقب آن تغییر الگوی کشت و ساختار کار در مزرعه کرده اند. با بازکردن پای مزارع خانوادگی به رقابت های نوسازی و لیبرالیستی و وابستگی روزافزون آن ها به بازار و نوسانات اقتصاد ملی، هزینه های تولید بالا رفت(اجبار در بکارگیری نهاده ها و ادوات نوین) و از طرفی قیمت محصولات به همان روال قبل ثابت ماند و در نتیجه سطح درآمد خانواده های کشاورزی به شدت کاهش یافت. به همین خاطر است که مشخصه حال حاضر کشاورزی را به بحران بی پایانی نسبت می دهند که بطور سنتی با خصوصیاتی همچون کاهش سهم در تولید ناخالص و اشتغال ملی، نوسانات بازار، کاهش ارزش افزوده اقتصادی و درآمد بهره برداران گریبان گیر شده است. با وجود فشارهای ساختاری شدید آنچه که تعجب ها را برانگیخته، تاب آوری بالای مزارع خانوادگی است که همچنان تامین کننده بخش مهمی از درآمدهای خانوارهای روستایی و به نوعی کاربری اصلی خود را حفظ کرده است. هدف از تدوین مقاله حاضر رسیدن به این مهم است که اصولا بخش کشاورزی به چه صورت خود را در درون نوع خاصی از نواحی روستایی بازتولید می کند؟ به بیان دیگر، بهره برداران محلی چه استراتژی هایی را برای تداوم واحدهای بهره برداری خود در برابر تغییرات و فشارهای گریزناپذیر موجود اتخاذ کرده اند؟ خاصه در این مقاله به بررسی استراتژی های ماندگاری باغ های کوچک مقیاس آلو در شهرستان نیشابور خواهیم پرداخت...

هر انسانی فارغ از اینکه در شهر یا روستا زندگی کند، در پی دست یابی به زندگی مطلوب و رضایت بخش است و طبیعتاً برای داشتن زندگی مطلوب، رضایت بخش و پرمعنی، زمینه ها و عواملی لازم است که انسان بتواند بر پایه آن آسایش و رفاه درازمدتی را برای خود و اجتماعش فراهم نماید. این شرایط که به اعتقاد برخی از نویسندگان مترادف با زیست پذیری یا شرایط مناسب برای زندگی است؛ به طور کلی اشاره به مجموعه ای از ویژگی های عینی دارد که یک مکان را به جایی بدل می سازد که مردم تمایل دارند اکنون و آینده در آن زندگی نمایند. بر این اساس؛ ساکنان هر سکونتگاه زیست پذیری را به عنوان عاملی برای بهبود شرایط مکان برای زندگی، خرید، استراحت، رشد کودکان و ایجاد اجتماعی از دوستان و خانواده ها می بینند. روستاییان به دلیل شیوه زندگی و نوع معیشت خود، بهره برداران مستقیم منابع محیطی محسوب می شوند؛ از این رو عامل محیطی از جمله عواملی است که در توسعه روستا و زیست پذیری آن باید در نظر گرفت، زیرا حفظ محیط روستا و ارزش های آن در برابر انواع آلودگی ها و تخریب، اهمیت بسیار دارد و در اجرای برنامه توسعه روستایی باید با تمام وسایل لازم از تخریب عمومی محیط روستا از جمله خاک، آب و هوا جلوگیری به عمل آید...

موضوع نما و سیمای شهر و روستا، چهره ی مسلط کالبد شهر و روستا و حاوی اولین پیامها در چشم انداز شهروندان، در شهرسازی و به ویژه از نیمه قرن گذشته میلادی محل گفتگو بوده است. موضوع به جهت رابطه ی تنگاتنگ با مقوله ی هویت و ویژگی شهر و روستا، بازشناسی آن پیچیده و با شروع عصر مدرن و اعمال مدیریتهای غیرعرفی مبتنی بر قانون در توسعه ی شهری و روستایی، ابعاد گسترده ای یافت. در جامعه ما به ویژه پس از انقلاب با رشد جمعیت، مقاوم سازی و یا بازسازی روستاها، سیما و منظر شهری و روستایی به عنوان بخشی از مناقشه معماری معاصر کشور با وجود گرایش فرهنگی خاص نظام، به یکی از کانون های گفتگو بدل گردید. بررسی های انجام شده در روستاها نشان دهنده تنوع ساخت و به کارگیری شیوه های مختلف در جهت مقاوم سازی مسکن است. امروزه گسترش ارتباطات و دسترسی آسان به اطلاعات، دگرگونی های دامنه داری را در کاربرد انواع مواد و مصالح ساختمانی غیربومی و مدل برداری از شیوه های ساخت وساز و معماری شهری در عرصه های روستایی به همراه داشته است. بدون تردید ورود عوامل و عناصر خارجی، از جمله مصالح ساختمانی وارداتی از مناطق شهری و جایگزینی الگوهای معماری بیگانه در کنار بافت بومی و سنتی، به تدریج منظر روستا را مخدوش و در نهایت می تواند باعث تخریب آن شود. روستاهایی که از سوی شهرنشین ها به عنوان ییلاق انتخاب می شوند، با ساخت و ساز ویلاهای رنگارنگ چهره می بازند. درصورتی که شرایط اقتصادی روستا و ارتباط روستاییان با شهر تقویت شود، آنچنان که وسایل ارتباط جمعی نقش مهمی در این زمینه دارند، گرایش روستانشین ها تبدیل به احسن کردن خانه هایشان رواج می یابد. البته در اینکه تجدید ساختمان حق هر خانوار روستایی است، تردیدی نیست، ولی اغلب الگوهای مطلوب و مناسبی برای این کار وجود ندارد.

برنامه ریزی و تامین حداقل استانداردها برای سکونتگاه های اضطراری و موقت، از حقوق و احتیاجات اولیه واساسی کسانی است که در معرض سوانح قرار می گیرند. سرپناه همچون آب، بهداشت، تغذیه و مراقبت های روانی، نقش تعیین کننده ای در حفظ و نجات انسان ها در مراحل اولیه وقوع سانحه ایفا می نماید. وجود سرپناه به منظور مصونیت در برابر بیماری ها و حفاظت از انواع خطرات امری ضروری است و برای حفظ شأن و منزلت انسان، در چهارچوب نظام خانوادگی و اجتماعی در شرایط دشوار، از اهمیت بالایی برخوردار است. این مسئله در مناطق روستایی بیشتر حائز اهمیت است. چنان که قسمت اعظمی از فعالیت های آنان در محیط خانه انجام گرفته و با از بین رفتن خانه هایشان امور اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی آنان از هم گیسخته می شود و نیاز به سرپناهی دارند تا قسمتی از این امور را در آنجا انجام دهند. بنابراین هدف از این پژوهش، ارزیابی اسکان موقت پس از زلزله و ارائه راهکارهای بهبود کیفی آن و در راستای آن طراحی مسکن موقت متناسب با نیاز آسیب دیدگان در روستاهای زلزله زده منطقه ورزقان، اهر و هریس می باشد...

امروزه بحث حفاظت از محیط زیست، یکی از مباحث مهم جهانی محسوب می شود به گونه ای که در برخی موارد، درست نگهداری نکردن یا رعایت نکردن استانداردهای حفاظت از محیط زیست در یک کشور می تواند سلامت کل جهان را مورد تهدید قرار دهد؛ تهاجمی که توسط برخی کشورها و انسان ها نسبت به محیط زیست صورت می گیرد، نگران کننده است. آموزه های دینی به طور عام و دین اسلام به طور خاص به طبیعت به گونه ای نگریسته که نه تنها تخریب محیط زیست را تجویز نکرده، بلکه با تربیت انسان درصد رشد و بهتر شدن آن برآمده است. تأکید آموزه های دینی بر عمران و آبادانی زمین، کراهت آلوده ساختن عناصر محیط زیست مانند آب، خاک و هوا، و حتی کراهت آلوده ساختن محیط زندگی طبیعی حیوانات و جنبندگان، و نیز لزوم نگهداری از حیوانات مفید و تأمین نیازهایشان، و ممنوع بودن آتش زدن و قطع کردن درختان و تخریب طبیعت حتی در زمان جنگ با دشمن. دلالت بر اهمیت و جایگاه حفظ منابع طبیعی و محیط زیست در اسلام دارد. بدین ترتیب تاکنون مطالعه ای در رابطه با محیط زیست روستا با توجه به شاخص های قرآنی صورت نگرفته است؛ لذا هدف از پژوهش حاضر تحلیل سطح توسعه محیط زیست روستایی با تأکید بر شاخص های قرآنی در منطقه سیستان می باشد...

وقوع دوره ای حوادث غیرمترقبه ازجمله زلزله، مسئولین امر را بر آن داشته است که به بهسازی و ایمن سازی واحدهای مسکونی در مقابل سوانح طبیعی توجه نمایند. مناطق روستایی شهرستان ورزقان نیز که پس از وقوع زلزله در عصر روز 21 مهر ماه سال 1392 به بزرگی 2/6 ریشتر (که علاوه بر کشته و مصدوم شدن شماری از مردم منطقه، باعث تخریب صددرصدی 6 هزار واحد مسکونی گردید)، برای نوسازی مسکن روستایی موردتوجه قرار گرفت. آنچه نگارندگان ر ا بر آن داشته تا به تحقیق در این زمینه پرداخته شود این است که پس از بازسازی و نوسازی حدود 44 هزار واحد مسکونی روستایی، شکل روستاها تغییریافته و در فرایند نوسازی در قالب وام های آسان، علاوه بر تغییر تیپ روستاها، تحولات و تغییرات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در فضای روستایی بازتاب نموده است...

روستاهای واقع درحوزه اثربخشی مراکز شهری، به ویژه روستاهای واقع در حوزه نفوذ بلافصل شهرهای بزرگ و کلانشهرها با بیشترین میزان دگردیسی کالبدی و نیز عملکردی همراه بوده اند. یکی از این تحولات در چنین فضاهای دائما تغییرپذیر، پدیده خزش روستایی و تغییر کاربری اراضی و زمین در سکونتگاه های روستایی پیرامون شهری است. تغییرات کاربری اراضی و نیز تغییرات پوشش زمین با توجه به روند آن و نیروهای دینامیک و پویای تاثیرگذار در این مسئله، هنوز خیلی پیچیده می باشد. خزش سکونتگاه های انسانی در اطراف شهرها و مناطق روستایی یک نیروی محرکه اصلی در استفاده از زمین و تغییر پوشش زمین در سراسر جهان است. در محیط های گذار و پیرامون کلانشهرها و شهرهای بزرگ اخیرا پدیده خزش روستایی نمایانگر شده است. در حالی که خزش شهری و حومه یک تهدید جدی از دهه های گذشته بوده، خزش روستایی، اخیرا یک مشکل نگران کننده بوجود آورده است...

اهداف: هدف از این پژوهش بررسی آثار اجتماعی (کاهش سختی کار تولید، کاهش مهاجرت، کاهش فقر و افزایش فرصت های شغلی) و آثار اقتصادی (شامل افزایش درآمد، افزایش تولید، کاهش ضایعات محصول، انجام به موقع عملیات زراعی و کاهش هزینه ی تولید) که شیوه های بهره برداری (مکانیزه، سنتی و نیمه مکانیزه) کشت برنج در روستاهای شهرستان رشت به دنبال دارد. روش: به منظور جمع آوری داده های مورد نیاز از روش پیمایشی (جمع آوری پرسش نامه از 400 خانوار روستایی) که به شیوه ی خوشه ای انتخاب شده است، استفاده شده است. برای محاسبه ی حجم نمونه از جدول مورگان استفاده شد. همین طور برای تجزیه و تحلیل یافته ها و دستیابی به مدل نهایی پژوهش در فرضیه ی تحقیق از مدل تحلیل واریانس (ANOVA) با استفاده از نرم افزار Spss استفاده شده است. نتیجه گیری: طبق نتیجه ی به دست آمده در مدل آنالیز واریانس با 95 درصد اطمینان می توان گفت بین شیوه های بهره برداری در اثرات اقتصادی و اجتماعی تفاوت معنی داری وجود دارد. این تفاوت دو به دو در آزمون LSD نیز قابل مشاهده است این تفاوت عمدتاً در هزینه ی کاشت و در نیروی کار طی مراحل کاشت، داشت و برداشت است. محدودیت ها: از جمله موانعی که در این پژوهش وجود داشت، کم سوادی و بی اطلاعی بسیاری از کشاورزان از بحث مکانیزاسیون بود و همچنین، دردسترس نبودن بسیاری از کشاورزانی که انتخاب شده بودند. راهکارهای عملی: ازجمله پیشنهادی که با توجه به نتایج به دست آمد، ارائه ی یک آموزش درست و به جا توسط مسؤولان برای افزایش اطلاع کشاورزان با شیوه های نوین کشاورزی است تا بتوانند با اطلاعات کامل به بیشترین سود در کشاورزی برسند. اصالت و ارزش: با توجه به نتایج به دست آمده، این پژوهش می تواند کمک رسان کشاورزانی باشد که می توانند در امر تولید با بهترین امکانات و کمترین هزینه بازدهی مثبتی در امر تولید داشته باشند.

هدف: توسعة پایدار روستایی، فرآیندی است که بر ارتقای همه جانبة حیات روستایی از طریق زمینه سازی و ترغیب فعالیت های هم ساز با قابلیت ها و تنگناهای محیطی تأکید می کند؛ اما دست یابی به این مهم مستلزم اخذ بهترین راهبرد، متناسب با ویژگی های هر ناحیة روستایی است. تحقیق حاضر با هدف تعیین اولویت راهبردهای توسعه در روستاهای ناحیة شمال غرب استان اصفهان صورت گرفته است. روش تحقیق: پژوهش حاضر توصیفی-تحلیلی و ابزار آن پرسش نامه است که توسط کارشناسان تکمیل شد. پس از تعیین راهبردهای توسعة پایدار روستایی در ناحیة مورد مطالعه 10 راهبرد به عنوان بهترین گزینه انتخاب شدند. سپس جهت سنجش راهبرد بهینة توسعة پایدار شاخص هایی انتخاب شد. برای این منظور کارشناسان طی سه مرحله شاخص های سنجش راهبرد بهینة توسعة پایدار روستاهای ناحیة مورد مطالعه را در چهار دستة اقتصادی (دارای 6 زیرمعیار)، اجتماعی (دارای 5 زیرمعیار)، کالبدی-فضایی (دارای 4 زیرمعیار)، زیست-محیطی (دارای 4 زیرمعیار) انتخاب کردند و سپس ضریب تأثیر شاخص ها با تکنیک AHP بررسی و وزن دهی شد. در نهایت، با روش پرومتی راهبرد بهینة توسعة پایدار روستاهای شمال غرب اصفهان انتخاب شد. یافته ها: بررسی های صورت گرفته در این پژوهش نشان داد که از بین شاخص های بررسی شده شاخص ایجاد و گسترش شغل های جدید، شاخص تأسیسات و تجهیزات زیربنایی و نیز شاخص انطباق با استعداد منطقه دارای بیشترین اهمیت است. از سوی دیگر، براساس همین شاخص ها و با توجه به راهبردهای انتخابی کارشناسان، در نهایت معلوم شد که راهبرد برنامه ریزی توسعة توریسم و نیز راهبرد مشارکت مردمی، بالاترین رتبه را در انتخاب بهینه ترین استراتژی توسعة روستایی کسب کرده اند؛ به این معنا که در منطقة مورد مطالعه بهترین راهبرد توسعه، توجه به اصل گردش گری و فراهم کردن زیرساخت های توسعة آن است؛ ضمن آن که بهره-گیری از مشارکت مردم بومی می تواند تحقق توسعة پایدار روستایی ناحیه را فراهم آورد. راهکارهای عملی: در مطالعات و برنامه ریزی نواحی روستایی، شناسایی نیازمندی ها و اولویت بندی آن ها می تواند موفقیت برنامه ها را تضمین کند. از آن جایی که در اغلب برنامه های توسعة روستایی، به تنوع در فعالیت های اقتصادی کمتر توجه شده و اکثراً بر کشاورزی به صورت تک بعدی تأکید می شود و با توجه به این که هر ناحیة روستایی از توان متفاوتی برای توسعه برخوردار است، توجه به تمامی توان مندی های بالقوة روستاها می تواند تا حد زیادی روستاها را از مشکلات متعددی که گریبان گیر آن هستند رهایی بخشد.