پژوهش و برنامه ریزی روستایی
سال:1391 | دوره:1 | شماره:2 |تعداد مقالات:6

ایده اصلی در مقاله حاضر این است که روستا و شهرهای کنونی نمی توانند سکونتگاه های مناسبی برای زندگی با کیفیت فراهم کنند؛ بنابراین، باید به دنبال الگوی جدیدی از سکونتگاه بود تا علاوه بر داشتن سازگاری لازم با نیازها و خواسته های جامعه نوین، زمینه توسعه پایدار و کاهش نبود تعادل در سکونتگاه های شهری و روستایی کنونی را فراهم نماید. این مقاله از نظر روش، مبتنی بر تحلیل مفهومی - نظری و تجربی مساله با اتکا به اسناد نظری و آماری و تحلیل کیفی واقع گرا از وضع موجود و آرمانگرا از وضع مطلوب سکونتگاه در ایران است. پایه نظری تحقیق را تجربه 20 ساله محقق در زمینه مطالعات و تحقیقات نظری و عملی، در عرصه شهرها و روستاها تشکیل می دهد. با این حال، در شکل گیری این ایده رویکرد اجتماعی - اکولوژیک به مسائل جامعه و دیدگاه و روش های توسعه پایدار نقش موثری داشته است. تحلیل مساله سکونت شهری و روستایی نشان می دهد که در گذار از جامعه سنتی به مدرن یا شبه مدرن، الگوی سکونت نتوانسته است خود را با الگوی زندگی جدید و خواسته های اجتماعی و اقتصادی سازگار کند. این فقدان تطابق بین نیازهای در حال دگرگونی جامعه و الگوی سکونت، ابتدا خود را در مهاجرت بی رویه و شتابان روستایی به شهری و سپس در بروز مسائل و مشکلات شهری نشان می دهد. یافته اصلی تحقیق این است که برای حل مسائل و مشکلات جوامع شهری و روستایی که گاه حل نشدنی به نظر می رسد، باید به دنبال راه حل و الگویی جایگزین بود. به عبارت دیگر، در ارتباط با یافتن الگوی مناسب سکونتگاه برای دست یافتن به معیارهای مناسب زندگی با کیفیت، باید پایان دوگانه انگاری شهر یا روستا و شهر و روستا را اعلام کنیم و به دنبال شکل سومی از سکونت باشیم؛ باید از نگرش های قالبی مرسوم در ارتباط با برنامه ریزی روستایی و شهری فراتر رفت و در راستای بومی سازی، دانش برنامه ریزی، دیدگاه ها و روش های مرسوم را به چالش کشید. نتیجه اینکه الگوی مناسب سکونت که پاسخ گوی نیاز امروز و فردای جامعه باشد، نه شهر و نه روستا است؛ بلکه شکل سومی از سکونتگاه است که بار اجتماعی و کیفیت زندگی در آن، محیطی زیست پذیر و رضایت بخش برای ساکنان خود فراهم می کند.

ایجاد شهرک های صنعتی در نواحی روستایی با هر هدفی، می تواند در تعدیل مشکلات، تامین اشتغال و درآمد برای روستاییان و نیز رفاه ساکنان روستاهای اطراف موثر باشد. هدف از انجام این پژوهش، بررسی میزان اثرگذاری ایجاد شهرک های صنعتی بر اشتغال زایی در روستاها و وضعیت شاغلان، به ویژه شاغلان روستایی است. مطالعه حاضر درصدد پاسخ به این سوال است که با اشتغال روستاییان در شهرک صنعتی، چه تغییراتی در سطح زندگی آنان حاصل شده است؟ این تحقیق، بر مبنای هدف از نوع کاربردی و از نظر ماهیت و روش، توصیفی - تحلیلی است که شیوه های جمع آوری اطلاعات در این مطالعه تلفیقی از روش های اسنادی و پیمایشی است. جامعه آماری تحقیق را شاغلان واحدهای تولیدی شهرک صنعتی به تعداد 56 نفر و کارفرمایان آن ها به تعداد 5 نفر هستنده که به وسیله ابزار پرسشنامه از آن ها پرسشگری به عمل آمد. در این تحقیق مشخص شد که بیش از نیمی از شاغلان روستایی شهرک صنعتی در روستاهای با فاصه 1 تا 5 کیلومتری و حدود %82 در روستاهای با فاصله 15 کیلومتری از شهرک صنعتی سکونت دارند. یافته های تحقیق نشان می دهد که واحدهای تولیدی شهرک صنعتی گرمی زمینه ساز بهبود سطح زندگی شاغلان روستایی نسبت به دوره قبل از اشتغال شده است؛ به طوری که امنیت شغلی، تغییر در وضعیت مسکن، تغییر در الگوی مصرف مواد غذایی و کالاهای بادوام، میزان مشارکت و ادامه زندگی در روستا از پیامدهای بارز شهرک صنعتی بر روی زندگی شاغلان روستایی بوده است.

توزیع نامناسب و نبود توجه به ظرفیت های محیطی از جمله معضلات الگوی فضایی استقرار مراکز خدمات روستایی است. استقرار بهینه مراکز خدمات روستایی، موجب دسترسی آسان روستاییان به این خدمات و صرفه اقتصادی می شود و نیز پایداری فرایند توسعه روستایی را تضمین می کند. هدف از نگارش مقاله حاضر، تحلیل تناسب اراضی با هدف تعیین الگوی بهینه استقرار مراکز خدمات روستایی در بخش دهدز شهرستان ایذه، به روش تحلیل سلسله مراتبی در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی است. روش تحقیق در این مقاله از نظر هدف، کاربردی و از حیث ماهیت، از نوع توصیفی - تحلیلی است. برای انجام این پژوهش از داده های توصیفی و لایه های رقومی، مدل ارتفاعی، شیب، فاصله از راه های ارتباطی، تراکم جمعیت، برخورداری از تاسیسات زیربنایی و امکانات بهداشتی - درمانی استفاده شد و با تکنیک مقایسه زوجی و هم پوشانی لایه های رقومی، الگوی تحلیلی تناسب اراضی با هدف استقرار بهینه مراکز خدمات به دست آمد. نتایج تحقیق نشان می دهد که معیارهای تراکم نسبی جمعیت، فاصله تا راه های ارتباطی و وجود امکانات زیربنایی و بهداشتی به ترتیب دارای بیشترین تاثیرگذاری بر استقرار مراکز خدمات روستایی هستند و نتایج حاصل از تلفیق نقشه ها بر اساس معیارهای یادشده نشان می دهد که 22 روستا برای استقرار مراکز خدمات روستایی کاملا مناسب و 112 روستا برای مکان یابی درجات متفاوتی از اهمیت را دارند.

مشارکت زنان را به عنوان نیمی از نیروی کار موجود در جوامع توسعه یافته و در حال توسعه، نمی توان نادیده گرفت. بر اساس گزارش F.A.O به کنگره امنیت غذایی، زنان در دهه اخیر به طور متوسط %50 از تولیدات بخش کشاورزی را بر عهده داشتند؛ زیرا آن ها در همه مراحل تولید محصولات کشاورزی و تولیدات دامی و به طور کلی تمامی امور، دوشادوش مردان فعالیت می کنند. هدف از این تحقیق، شناسایی و تعیین نقش زنان روستایی در فعالیت بخش کشاورزی و شناخت عوامل موثر بر میزان مشارکت زنان و نیز موانع مشارکت زنان در بخش کشاورزی است. روش تحقیق، توصیفی - تحلیلی بوده است و برای جمع آوری اطلاعات از مطالعات کتابخانه ای و پیمایشی استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق را 4200 نفر از زنان روستایی 15 سال به بالای شهرستان فریدون شهر تشکیل می دهند. حجم نمونه با استفاده فرمول کوکران 250 نفر تعیین شد. برای تعین اعتبار متغیرهای تحقیق از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد که مقدار آن برابر با %85 به دست آمد. برای تحلیل داده ها از نرم افزار آماری SPSS، آزمون های آماری t تک نمونه ای و ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. نتایج تحقیق نشان داد که زنان روستایی در امور اجتماعی و اقتصادی مشارکت زیادی دارند؛ به گونه ای که از نظر تعامل اجتماعی تقریبا %25 از زنان در تصمیم گیری های مجامع و تشکل ها دارای نقش موثری بوده اند. از بعد اقتصادی بین 250 زن روستایی نمونه تحقیق، %75 در امور زراعی، %63 در بخش دامداری، %48 در بخش صنایع دستی، %32 در بخش تولید گلخانه ای، %76 در بخش پرورش ماکیان، %45 بخش در پرورش زنبورعسل و %71 در بخش پرورش ماهی قزل آلا مشارکت داشته اند. همچنین، میانگین مشارکت زنان با استفاده از روش t تک نمونه ای برابر با 3.1 است که نشان دهنده سطح مشارکت متوسط تا زیاد است. علاوه بر این، بین متغیرهای تعداد دام، میزان مالکیت، شرکت در کلاس های آموزشی، بعد خانوار و سن با میزان مشارکت رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد. مهم ترین موانع مشارکت زنان نیز وضعیت تاهل، ممانعت مردان و تخصصی نبودن آموزش ها بوده است.

کیفیت زندگی و ابعاد آن هدف توسعه محسوب می شود. مقوله توسعه که از امکانات اولیه مادی گرفته تا وضعیت آرامش روانی، پهنه وسیعی از زندگی فرد را دربر می گیرد. هدف توسعه در سطوح محلی، ملی و بین المللی بهبود کیفیت زندگی است و آینده بشر متکی بر درک بهتر سازه هایی خواهد بود که بر کیفیت زندگی تاثیرگذارند؛ بنابراین، پژوهش در مورد کیفیت زندگی، در پیش برد برنامه های توسعه پایدار در مناطق روستایی انکارنشدنی است؛ بر این اساس، هدف از انجام این پژوهش بررسی تاثیر رفاه و سرمایه اجتماعی بر کیفیت زندگی در مناطق روستایی شهرستان بویراحمد بود. این تحقیق به روش پیمایشی و با استفاده از ابزار پرسشنامه صورت پذیرفت. کارشناسان، روایی صوری و محتوایی پرسشنامه را تایید کردند و پایایی آن نیز با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ از 0.65 تا 0.77 برای متغیرهای گوناگون به دست آمد. جامعه آماری پژوهش، سرپرستان خانوارهای روستایی شهرستان بویراحمد بودند که با استفاده از نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای، 223 نفر از سرپرستان خانوارهای روستایی این شهرستان انتخاب و مطالعه شدند. نتایج نشان داد که از نظر کیفیت زندگی، خانوارهای مورد مطالعه به چهار دسته کیفیت زندگی پایین، متوسط، خوب و عالی تفکیک شدنی هستند. افزون بر آن، یافته ها حاکی از آن بود که بین کیفیت زندگی و سرمایه اجتماعی رابطه معنی داری وجود ندارد؛ حال آنکه کیفیت زندگی رابطه معنی داری با رفاه اجتماعی داشت. طبق نتایج تحلیل رگرسیون، متغیرهای تعداد اعضای خانوار، اراضی تحت مالکیت و رفاه اجتماعی بیش از %45.7 از تغییرات واریانس در کیفیت زندگی را تبیین می کنند.

توسعه پایدار و مستمر هر کشوری وابسته به پایداری نظام کشاورزی آن کشور است؛ بنابراین، دست یابی به نظام کشاورزی پایدار، یکی از سیاست های مهم بخش کشاورزی کشورها است. پایداری نظام کشاورزی به عوامل متعددی بستگی دارد که بررسی و شناسایی این عوامل می تواند در تدوین سیاست ها و راهبردهای کشاورزی پایدار نقش مهمی را ایفا کند. هدف از انجام این پژوهش، شناسایی و ارزیابی عوامل موثر بر پایداری نظام کشاورزی است که به صورت مطالعه موردی در مناطق روستایی بخش مرکزی شهرستان مینودشت صورت گرفته است. روش تحقیق از نوع توصیفی - تحلیلی و پیمایشی است که با استفاده از جمع آوری داده ها از طریق روش های میدانی به دست آمده است. جامعه آماری این تحقیق، سرپرستان خانوارهای همه روستاهای بخش مرکزی شهرستان مینودشت هستند که با استفاده از فرمول کوکران، از بین آن ها به صورت تصادفی نمونه ای به حجم 194 نفر انتخاب شد و با ابزار پرسشنامه مورد مطالعه قرار گرفت. با هدف سنجش ضریب اعتبار پرسشنامه، آزمون پیش آهنگی انجام شد که ضریب اطمینان آلفای کرونباخ آن بیش از %0.79 به دست آمد. نتایج حاصل، از طریق تجزیه و تحلیل های آماری در نرم افزار SPSS نشان می دهد که پنج عامل حمایت های خدماتی - زیربنایی، عملیات زراعی پایدارمحور، اجتماعی - مشارکتی، اکولوژیک و اقتصادی می توانند بیش از %58 از واریانس پایداری نظام کشاورزی را تبیین کنند که در برنامه ریزی ها توجه به این عوامل، ضروری به نظر می رسد.