جغرافیا و آمایش شهری - منطقه ای
سال:1392 | دوره:3 | شماره:8 |تعداد مقالات:8

یکی از موارد مهم و پیچیده برای برنامه ریزان شهری تصمیم گیری در مورد مکان های مناسب جهت گسترش آتی شهرها و تعیین اراضی مناسب توسعه می باشد. پیچیدگی و فراوانی عوامل موثر در تعیین مطلوبیت اراضی برای توسعه شهری لزوم به کارگیری فناوری هایی برای مدیریت بهینه و جلوگیری از رشد پراکنده شهری را می طللبد. هدف اصلی مقاله حاضر تشخیص و تعیین مکان های مناسب جهت گسترش آتی فضاهای سکونت و فعالیت در محدوده مجموعه شهری تبریز است. بدین منظور از روش های ارزیابی چند معیاره مبتنی بر تحلیل سلسله مراتبی برای تولید و تجزیه و تحلیل نقشه ها و لایه های مختلف کاربری اراضی استفاده شده است. طی این فرآیند ابتدا شاخص های طبیعی و انسانی مورد نیاز و تاثیرگذار در قالب 12 شاخص شناسایی، تهیه و مورد استفاده قرار گرفته اند و در نهایت نقشه نهایی اراضی مناسب توسعه بر اساس مدل AHP تولید شده است. بر اساس یافته های تحقیق، از کل مساحت 272761.8 هکتاری محدوده مورد مطالعه حدود 41 درصد اراضی مناسب و نسبتا مناسب برای توسعه و 31.37 درصد، اراضی نامناسب و نسبتا نامناسب برای توسعه تشکیل می دهند. همچنین از نظر توزیع مکانی اراضی مناسب توسعه بیشتر در قسمت های مرکزی به طرف جنوب و اراضی نامطلوب در قسمت های شرق و شمال به طرف شمال غرب قرار گرفته اند.

نوسازی شهری به عنوان یکی از راهکارهای تدبیری در مواجه با فرسودگی پهنه بافت های فرسوده می باشد که در پی نگاه صرفا کالبدی نتایج کمابیش مشابه با سایر طرح های توسعه شهری را حاصل می نماید. بر این اساس سرمایه اجتماعی با شامل شدن ارزش هایی چون اعتماد و مشارکت و همبستگی در پهنه سکونتی، مفهومی است که در فرآیند نوسازی شهری در دهه های اخیر اهمیتی ویژه یافته است. هدف این پژوهش بررسی ارتباط بین سرمایه اجتماعی با الگوی مداخلات کالبدی و انگیزه تداوم سکونت از یک سو و نوع و میزان رابطه میان سرمایه اجتماعی با افزایش مشارکت و سرعت در اجرای طرح های نوسازی شهری می باشد. روش تحقیق توصیفی - تحلیلی بر مبنای راهبرد پیمایشی می باشد. اطلاعات حاصله از طریق پرسشنامه در بین 143 خانوار ساکن در کردمحله شهر جویبار گردآوری و با آزمون های آماری کای اسکوئر و ضریب همبستگی پیرسون و کای دو (دو طرفه) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج نشان می دهد که مداخلات کالبدی در محیط های زندگی عاملی در جهت ارتقای سرمایه اجتماعی ساکنان است که با مقدار کای اسکوئر 63.056 در سطح معناداری 99 درصد رابطه مورد تایید قرار گرفته و همچنین انگیزه تداوم سکونت نیز موجب افزایش سرمایه اجتماعی در بافت خواهد گردید که این رابطه با مقدار کای اسکوئر 67.083 در سطح معناداری 99 درصد به اثبات رسیده است. در این راستا پیشنهاد می گردد که متناسب با پتانسیل ها و نیازهای محله، الگوهای مداخلات کالبدی اولیه و تقویت انگیزه تداوم سکونت صورت گیرد و در پی آن ارتقاء سرمایه اجتماعی که منجر به افزایش مشارکت و سرعت عمل در طرح های نوسازی شهری می گردد، استفاده نمود.

در این تحقیق الگوهای همدیدی موثر در ایجاد سیلاب های رودخانه بوانات مروست مورد بررسی قرار گرفته است. با توجه به خشک و بیابانی بودن منطقه 5 دوره سیلاب در دوره آماری 9 ساله (2007-1999) اتفاق افتاده که هر کدام مورد تحلیل سینوپتیکی قرار گرفت و تنها دو الگو از شدیدترین آنها (6 دسامبر 2003، 29 مارس 2007) به عنوان نمونه انتخاب و تحلیل شد. برای تحلیل این پدیده از آمار بارش روزانه ایستگاه مروست و ایستگاه های مجاور و برای تعیین شدت ناپایداری ها، در مورد شاخص های ناپایداری، Si، Ki، Li، TTi و Pw از ایستگاه شیراز استفاده شد. همچنین برای تحلیل الگوهای همدیدی بارش، نقشه های همدیدی سطح زمین و تراز 500 هکتوپاسکال و نقشه های امگا و وزش رطوبتی و چرخندگی در ساعت صفر و 12 تهیه شد. آرایش الگوهای همدیدی و روند آنها در نقشه های هوا 2 روز قبل از سیلاب تا روز سیلاب بررسی شد. نتایج تحقیق نشان دهنده 2 الگوی بارشی در منطقه می باشد: بارش های سیلابی در 6 دسامبر 2003 به علت سامانه مدیترانه ای است که به دلیل داشتن منبع غنی رطوبت و دمای بالا شرایط کسب رطوبت از آب های جنوبی کشور را به بهترین شکل دارا می باشد و به همین دلیل باعث بارش های شدید در این دوره شده است و عامل بارش 29 مارس 2007 استقرار پرفشار سیبری و تشکیل سیستم مانع، بر روی جنوب دریای خزر و مرکز ایران است. در همین زمان سامانه های ناپایدار غربی در برخورد با این سیستم مانع تغییر مسیر داده و با حرکت به سمت عرض های پایین از آب های جنوبی رطوبت کسب کرده و از سمت جنوب غرب به داخل کشور نفوذ نموده و بارش های قابل توجهی را در مناطق جنوب غربی و مرکزی و منطقه مورد مطالعه ایجاد کرده اند.

سرمایه گذاری مستقبم خارجی عامل مهمی در رشد و توسعه اقتصادی، رفع شکاف پس انداز سرمایه گذاری، انتقال تکنولوژی، دانش فنی و شیوه های نوین مدیریتی محسوب می شود. تحقیق حاضر در صدد بررسی تاثیر متغیرهای کلان اقتصادی بویژه زیرساخت ها بر جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی و رشد اقتصادی در کشورهای منتخب شرق و غرب آسیا طی دوره زمانی 2011-1980 می باشد، بنابراین تفکیک زیرساخت ها به دو بخش اجتماعی و اقتصادی مورد بررسی قرار گرفته است. مدل های مورد استفاده در تحقیق با توجه به شرایط کشورهای منتخب آسیایی در چهار معادله طراحی شده در یک سیستم معادلات همزمان با استفاده از روش 2SLS برآورد شده اند. نتایج نشان می دهد که زیرساخت های اجتماعی و اقتصادی بیشترین تاثیر را بر جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی و رشد اقتصادی در کشورهای منتخب شرق آسیا در مقایسه با کشورهای غرب آسیا داشته است؛ به طوری که تاثیر ضرایب زیرساخت های اجتماعی و اقتصادی بر رشد اقتصادی کشورهای منتخب شرق آسیا به ترتیب 0.70 و 0.60 می باشد و تاثیر ضرایب فوق نیز بر جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی در کشورهای مذکور به ترتیب 0.19 و 0.25 می باشد. این در حالی است که ضرایب تاثیرگذار زیرساخت های اجتماعی و اقتصادی بر رشد اقتصادی کشورهای منتخب غرب آسیا به ترتیب 0.26 و 0.10 و همچنین تاثیر ضرایب فوق بر جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی به ترتیب 0.07 و 0.05 بوده است.

برنامه ریزی کاربری اراضی شهری به چگونگی اختصاص نواحی به کاربری های مختلف می پردازد. در طول چند دهه گذشته توسعه اختلاط کاربری، تبدیل به یک الگوی برنامه ریزی مهم در کشورهای پیشرفته شده است و به عنوان یک جزء کلیدی در توسعه هوشمند و شهرسازی نوین مطرح گردیده است. اختلاط کاربری ها، هنگامی به بهترین نحو کار می کند که تحت یک برنامه اندیشیده شده، توسعه یابد. در این زمینه سامانه اطلاعات جغرافیایی به علت دارا بودن قابلیت تجزیه و تحلیل بالا در حل مسائل مکانی می تواند به توسعه و فهم درست این مفهوم جدید کمک کند. در این تحقیق ضمن ارائه یک چارچوب مفهومی برای ارزیابی اثرات اختلاط کاربری های شهری، یک مدل ارزیابی بر پایه شاخص ها و تحلیل های مکانی ارائه شده است. شاخص های مورد توجه در این مدل عبارتند از: دسترسی پذیری، تراکم و سرانه کاربری های اساسی شهری در رده های مختلف شهر و همچنین میزان تنوع و خوشه بندی مربوط به کاربری های مختلف؛ با توجه به مدل مفهومی ارائه شده، شاخص های فوق برای بعد افق در مقیاس محلات و نواحی شهری در منطقه هفت شهرداری تهران به کار گرفته شد. در نهایت با توجه به خروجی مدل حاصل از تلفیق معیارهای مختلف بررسی شده، به ارزیابی اثرات اختلاط کاربری های منطقه مورد تحلیل پرداخته شد. نتایج حاکی از توانایی مدل فوق در شناسایی اثرات اختلاط کاربری ها و همچنین تعیین میزان محدودیت ها و توانایی های هر محله و ناحیه در رابطه با هر کدام از شاخص های ارائه شده، می باشد. با توجه به شاخص های در نظر گرفته شده، در مقیاس محله، چهار محله شهید دکتر قندی، اندیشه، کاج و نیلوفر و در مقیاس ناحیه، نواحی چهار و سه از لحاظ اختلاط کاربری های شهری در وضعیت مطلوب تری قرار دارند.

هدف اصلی این تحقیق بررسی و واکاوی سازه های موثر در توسعه تعاونی های تولید روستایی استان خراسان رضوی است. بدین منظور عوامل موثر بر توسعه تعاونی ها در سه بعد درون سازمانی، برون سازمانی و ساختاری با استفاده از مدل راهبردی سوات تجزیه و تحلیل شده است. در این بررسی 34 شاخص شناسایی و از طریق مصاحبه حضوری با کارشناسان و تکمیل پرسشنامه، با تکنیک آنتروپی وزن دهی و اولویت بندی شدند. در پژوهش حاضر هدف اصلی آن است که با به کارگیری فرایند برنامه ریزی استراتژیک، ضمن پی جویی توانمندی ها به منظور توسعه تعاونی های تولید، به ارائه راهکارها و تعیین استراتژی های کاربردی پرداخته شود. نتیجه نهایی مبین آن است که استراتژی های قابل قبول در توسعه تعاونی ها، در اولویت نخست استراتژی های تهاجمی اند و استراتژی محافظه کارانه در اولویت دوم قرار می گیرد. در واقع استراتژی SO4 با امتیاز 1.19 به مثابه بهترین استراتژی در توسعه تعاونی ها تلقی می گردد. استراتژی مذکور با کمک های دولتی از طریق فراهم نمودن منابع مالی، زیرساخت ها و بستر قانونی عملی می گردد. در عین حال استراتژی محافظه کارانه WO1 با امتیاز 1.17 موثرترین راهبرد پس از استراتژی تهاجمی قلمداد می شود که بر رفع مشکلات مالی و اعتباری و استفاده موثرتر از منابع مالی و انسانی تاکید دارد. یافته های پژوهش در مجموع بیانگر عملکرد ضعیف تعاونی هاست و بدیهی است زمینه ها و زیرساخت های لازم در زمینه هایی چون بازنگری در قوانین و مقررات و اصلاح و ارائه سیاست های صحیح توسط دولت می تواند زمینه ای مناسب برای رفع محدودیت ها و استفاده مطلوب از ظرفیت های درونی و فرصت های بیرونی فراهم آورد.

شناخت و تعیین نواحی مستعد اکولوژیکی برای بسترسازی مناسب در برنامه ریزی منطقه ای و بویژه بخش کشاورزی امری حیاتی و مهم است. متکی بودن اقتصاد مردم نواحی روستایی بر کشاورزی، قابلیت کشاورزی منطقه مورد مطالعه، اقلیم مناسب و چند فصلی، خاک مطلوب، تنوع محیطی و تعیین و تفکیک پتانسیل ها و تنگناهای منطقه از لحاظ درصد تولید و بازدهی کشت کلزا، ضرورت تحقیق را بازگو می کند. هدف از انجام پژوهش این بوده که توان و پتانسیل کشاورزی شهرستان ایذه برای کشت کلزا با بررسی عوامل طبیعی و اقلیمی شناسایی و امکان سنجی شود و اثرگذاری هر یک از این عوامل مورد بررسی قرار گیرد. 12 لایه مورد استفاده عبارت اند از لایه های ارتفاع، شیب، فرسایش، زمین شناسی، خاک، کاربری اراضی، پوشش زمین، تیپ اقلیمی، متوسط دمای سالانه، متوسط بارش سالانه، حداکثر دمای سالانه، حداقل دمای سالانه. برای انجام این پژوهش از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) بهره گرفته شده که وزن دهی به معیارها مطابق نظر کارشناسان مربوطه و منابع موجود در درون و همچنین بین لایه ها انجام گرفت. سپس اراضی منطقه به پنچ طبقه تقسیم شد و نقشه پهنه بندی آن تهیه گردید. نتایج نشان داد که از 3779.39 کیلومتر مربع مساحت شهرستان ایذه، طبقه بسیار مناسب این نقشه 565.15997 کیلومتر مربع معادل 14.95 درصد، طبقه دوم یعنی مناسب 963.15997 کیلومتر مربع برابر 25.48 درصد مساحت منطقه می باشد یعنی بیش از 40 درصد مساحت محدوده مورد مطالعه برای کشت کلزا دارای شرایط ایده آل و مساعدی هستند. پهنه های اکولوژیکی دیگر نقشه یعنی طبقه متوسط، ضعیف، نامناسب نیز به ترتیب 22.49، 20.34، 16.02 درصد از مساحت شهرستان را دربر می گیرند. در نقشه نهایی پهنه مناسب با رنگ سبز در مرکز منطقه و پهنه نامناسب برای کشت کلزا با رنگ نارنجی در چهار چهت اصلی مشخص می باشند.

فرآیند کارستی شدن باعث ایجاد اشکال زمین ریخت شناسی خاصی می شود که معمولا با تشکیل شکاف ها، کانال ها و حفرات بزرگ انحلالی همراه است. در این تحقیق منطقه آهنگران واقع در شمال شرق بیرجند (استان خراسان جنوبی) که دارای درجه حرارت کم و بارش بیش از 200 میلیمتر در سال می باشد، به منظور شناسایی این عوارض مورد مطالعه قرار گرفته است. طبقات آهکی متعلق به کرتاسه پایینی عمده ترین سنگ های کربناته این منطقه را تشکیل می دهد. توده های آهکی کارستی نسبتا گسترده ای در ارتفاعات آهنگران وجود دارد که تحقیق و بررسی بر روی آنها می تواند به لحاظ شناسایی اشکال کارستی، آبخوان های آهکی و ارتباط فرم های کارستی با سیستم آبی منطقه حائز اهمیت باشد. توده کارستی آهنگران از نوع کارست های مناطق گرم و خشک و بیابانی بوده که دارای چشمه های متعددی می باشد. آب شرب روستاهای این منطقه از طریق چشمه های دائمی و فصلی تامین می گردد. علاوه بر چشمه ها، از جمله دیگر اشکال زمین ریخت شناسی که در این منطقه مشاهده می شود، می توان به کارن ها، چاله های باران و دره های خشک اشاره نمود. توسعه یافتگی تخلخل ثانویه به صورت شبکه ای از درز و شکستگی ها و عملکرد فرآیندهای کارستی در سنگ های کربناته منطقه از جمله مهم ترین عوامل موثر در کارستی شدن منطقه می باشند.