پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی
سال:1401 | دوره:22 | شماره:1 |تعداد مقالات:19

انگیزه و هدف اصلی تامس کوهن از تدوین کتاب ساختار انقلاب های علمی، ارایه تحلیلی در حوزه تاریخ فلسفه علم و تبیین دگرگونی ها و استمرار نهاد علم است. کوهن که تحصیلات خودش را در فیزیک (مهندسی هیدرولیک) تا درجه دکتری به پایان رسانده، بیش تر به تاریخ فلسفه علم (یا به گفته بعضی، تاریخ و فلسفه علم) گرایش داشت. او تحت تاثیر آموزه های افرادی مانند ماکس پلانک، الکساندر کویره و جیمز کاننت (رییس دانشگاه هاروارد در زمان تحصیل نویسنده در آن دانشگاه) به این گرایش علاقه مند شد. علاوه بر این افراد، لودویگ ویتگنشتاین و استنلی کیول بر کوهن و علاقه مندی او به رویکرد هرمنیوتیک بسیار موثر بودند. او در این کتاب، که در زمان خود (دهه 1960) کاری به واقع نوآورانه بود، مفاهیم مهمی را به کار می گیرد که شاید مهم ترین آن ها”, پارادایم“, و”, اجتماع علمی“, باشد. مناسباتی که کوهن بین این دو مفهوم بیان نموده در توسعه جامعه شناسی علم تاثیر فراوان داشته است. هدف اصلی این مقاله، بازخوانی نقادانه این اثر مهم از دید جامعه شناختی است.

کتاب «زوال پدرسالاری، فروپاشی خانواده یا ظهور خانواده مدنی» به بررسی دو امکان در وضعیت خانواده در ایران پرداخته است که به زعم نویسنده می تواند همزمان با هم نیز وجود داشته باشد. وی با رویکردی انتقادی سعی کرده است به ارزیابی سیاست ها و طرح های انجام شده در خانواده بپردازد و با آسیب شناسی تشخیص ها و راهکارها به راهبردهای جایگزین دست یابد. این مقاله به مرور انتقادی این کتاب پرداخته است. بررسی ساختار، شکل، محتوا و روش تحقیق در این کتاب نشان داد علیرغم اینکه طرح موضوع کتاب بحث جدید و عنوان انتخابی بسیار جذاب است و جای کار تحقیقاتی زیادی دارد که می تواند زمینه پژوهشها و رساله های تحقیقاتی آینده باشد، از ایرادات اساسی در بخش ساختار برخوردار است، به طوری که به نظر می رسد در عین اینکه مطالب کتاب از انسجام خوبی برخوردار نیست، مطالب اصلی در بخش اول کتاب آمده است و بخش های بعدی تکرار مطالب فصل اول است. از نظر محتوا نیز دارای تناقضات مفهومی و نظری است و ادعاهای نویسنده از استدلال ها و شواهد منطقی اقناع کننده برخوردار نیست. از نظر روش نیز دچار ابهاماتی است که با وجود عنوان و موضوع خوب کتاب، معرفی آن به دانشجویان به شکل حاضر پیشنهاد نمی شود.

رابطه میان خود و فرهنگ به عنوان موضوع اصلی مردم شناسی روانشناختی از عرصه های پژوهشی مهمی است که مردم شناسان را از آغاز درگیر خود کرده بود. کتاب فرهنگ و هویت: تاریخ، نظریه، و کاربرد انسان شناسی روانشناختی (ویرایش دوم، 2007) اثر چارلز لیندولم با ترجمه محسن ثلاثی یکی از بهترین و جامع ترین منابعی است که به معرفی این شاخه و جریان ها و آثار شاخص آن پرداخته است. کتاب در پنج بخش و سیزده فصل سازمان یافته است، بر اساس رویکرد تلفیقی خود لیندولم که در آن رویکردهای روانشناختی، مردم شناختی، و جامعه شناختی را با بررسی ماهیت پیچیده سه سطح روان های فردی، ارزش های فرهنگی، و سازمان جمعی با یکدیگر تلفیق می کند. لیندولم نه تنها هویت و فرهنگ بل موضوعات کلاسیک و مهم روانشناسی مثل خود، اندیشیدن، عواطف، و اختلال روانی را از طریق میراث مردم شناختی به بحث می کشد. کتاب نقاط قوت زیادی دارد از جمله مرور دیدگاه های فلسفی، استفاده گسترده از داده های تحقیقات میدانی مردم شناس ها، قرار دادن بحث های مردم شناسی روانشناختی در زمینه بزرگ تر اتفاق های اجتماع علمی مردم شناسی، جامعیت در معرفی منابع، و ترکیب بحث های نظری با مثال های تجربی. از نقاط ضعف کتاب نقص در یکدست دیدن فرهنگ ها و جوامع غربی و عدم توضیح اصول، مبانی و روش های روانکاوی است.

هویت یا پرسش از کیستی و چیستی انسان، به صورت شکلی از آگاهی تاریخی بروز کرده و دارای کارویژه های فردی و اجتماعی متعددی است. در دهه های اخیر با توجه به پیچیده شدن روند هویت یابی و نیز گستردگی لایه ها و ابعاد هویت، گسترش جهانی شدن، پیدایش مکاتب و رهیافت های مدرن و پسامدرن درباره تبیین مبانی، مولفه ها و کارکردهای آن و نیز تاثیر رویدادهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی بر امر هویت یابی، موضوع هویت برای بسیاری از جوامع تبدیل به مسئله ای مهم و اساسی شده که حتی از آن تعبیر به بحران می شود. در ایران هم با توجه به تنوع قومی و زبانی، میراث غنی تاریخی و فرهنگی، تاثیرات جهانی و عوامل دیگر، دهه های گذشته هویت به یک مسئله اجتماعی، سیاسی و نیز موضوع علمی-پژوهشی مهم تبدیل شده است. این مقاله بر آن است کتاب «هویت ایرانی» را مورد تحلیل انتقادی قرار داده و مهم ترین ابعاد مثبت و نیز کاستی های آن را بررسی نماید. دستاوردهای تحقیق بیانگر آن است عدم تعریف عملیاتی مفاهیم اصلی، تکیه بر گفتمان هویتی ایران مدار و نادیده گرفتن گفتمان های هویت بخش دیگر، تناقض در مبانی نظری و روش شناختی مقالات، تکیه بر دوره بندی های تاریخ سیاسی و نادیده گرفتن چالش های برآمده از رویارویی هویت ایرانی و هویت ملی از جمله کاستی های کتاب است.

تاکنون روایت های متفاوتی درخصوص ماهیت علم و فعالیت علمی ارایه شده است. روی بسکار که از پیشگامان واقع گرایی انتقادی است با انتشار کتاب نظریه ای واقع گرا درباره علم درصدد ایجاد یک انقلاب کوپرنیکی در فلسفه علم است که به نظر می رسد به خوبی از پس آن برآمده است. او برای این منظور به برجسته سازی مباحث هستی شناسی و توجه هم زمان به ماهیت اجتماعی دانش می پردازد. بسکار در این کتاب که کتابی اصیل و حاوی استدلال های قوی و نظریه های بدیع در فلسفه علم است ضمن انتقاد از برخی مکاتب فلسفی و تبیین نظریه علم خود، به مقولات مهمی نیز در فلسفه علم اشاره می کند. این اشارات او که با پشتوانه فلسفی مطرح می شود برای یک محقق در حیطه فلسفه بسکار بسیار الهام بخش خواهد بود. از مهم ترین این مقولات می توان به ملازم دانستن واقع گرایی هستی شناختی و نسبی گرایی معرفت شناختی و هم چنین نقد نظریه صدق تارسکی توسط بسکار اشاره کرد. هدف از این مقاله که به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده، بررسی مهم ترین اثر فلسفه علم طبیعی بسکار و یافتن نقاط ضعف و قوت این اثر است. این کار ضمن مروری مبسوط بر کل کتاب، در وجوه مختلف صوری، کیفی و محتوایی انجام شده است. در پایان مقاله، چند پیشنهاد کاربردی نیز ارایه می گردد.

سالخوردگی جمعیت سرنوشت جمعیت شناختی محتوم جوامع معاصر خواهد بود. کم توجهی به این پدید می تواند پیامدهای آن را به مراتب پیچیده تر و دشوارتر سازد. تالیف و ترجمه ی متون علمی و پژوهش در این زمینه از مسیرهای اصلی شناخت این پدیده و مدیریت آن است. هدف این مقاله معرفی، ارزیابی و نقد کتاب «سالخوردگی جمعیت و اقتصاد نسلی: چشم اندازی جهانی» است. این اثر از معدود کتاب هایی است که در زمینه ی سالخوردگی جمعیت به زبان فارسی منتشر شده است. بررسی و ارزیابی کتاب در سه بعد شکلی، ساختاری و محتوایی انجام شد. نتایج نشان داد که با وجود ایرادهای شکلی، ساختاری و محتوایی، کتاب در مجموع از کیفیت مناسب و مطلوبی برخوردار است. باتوجه به تغییرات صورت گرفته در ساختار سنی جمعیت ایران و چشم انداز آینده ی آن، ترجمه ی فارسی این کتاب گذشته از این که می تواند منبع مناسبی برای دانشجویان جمعیت شناسی باشد، می تواند مورد استفاده ی جمعیت شناسان، اقتصاددان ها، برنامه ریزان و مدیران حوزه ی سیاست گذاری جمعیت نیز قرار بگیرد. پیشنهاد می شود در چاپ بعد، مترجمین ضمن اصلاح ایرادهای تایپی، ویرایشی و نگارشی، در قالب مقدمه ی مترجمین، دلایل خود را در گزینش تنها نه فصل از کتاب اصلی برای ترجمه بیان کنند.

فلسفه علوم اجتماعی، به عنوان دانشی درجه دوم، عبارت است از تاملات فلسفی درباره ماهیت و دامنه علوم اجتماعی و ماهیت تبیین و عینیت. همچنین، بحث «روش شناسی» علوم اجتماعی و ماهیت ارتباط این علوم با طبیعی از جمله مسایل پایدار در فلسفه علوم اجتماعی است. پژوهش حاضر به بررسی و نقد مهمترین ایده هایی می پردازد که در کتاب «فلسفه علوم اجتماعی: روش ها، آرمان ها و سیاست های پژوهش اجتماعی» نوشته مایکل رووت، مطرح شده است. رووت در این کتاب رویکردی کمالگرایانه به علوم اجتماعی دارد و آموزه بیطرفی در عرصه های مختلف پژوهش اجتماعی که نتیجه سلطه رویکرد لیبرال بر علوم اجتماعی است، را تبیین و سپس رد میی کند. تاکید بر ضرورت کمالگرایانه بودن پژوهش اجتماعی و توجه به عرصه های مختلف علوم اجتماعی از نقاط قوت کتاب است. از سوی دیگر، عدم ارایه تبیینی از معنای فلسفه علوم اجتماعی، بی توجهی به تحولات صورت گرفته درزمینه ایجاد رویکرد کمالگرایانه در لیبرالیسم معاصر و تاکید بر مناسب بودن ایده بیطرفی برای دولت، از جمله نقایص اصلی کتاب است. همچنین ضرروت دارد مساله عینیت و نسبیت بویژه برای کتابی که از رویکرد کمال گرا به علوم اجتماعی دفاع می کند، مورد توجه قرار گیرد.

بررسی مفهوم ایران و هویت ملی در ارتباط با مساله تنوع قومی و زبانی جامعه ایرانی، موضوع اصلی مطرح در کتاب ایران در پنج روایت است. نویسنده کتاب با ارجاع به واقعیت تنوع قومی-زبانی و جغرافیایی جامعه ایرانی، در صدد ارایه خوانشی کثرت گرا از مفهوم ایران و هویت ملی است. وی با نقد گفتمان تقلیل گرای ناسیونالیستی، ایرانیت و هویت ملی را مقوله ای فراتر از عنصر واحد آریایی و فارس بودن می داند و معتقد است باید تمام اقوام و زبان های ایرانی چون ترکی، عربی، کردی، بلوچی و ترکمن را در دایره هویت ملی و زبان های ملی ایرانی قرار داد. نویسنده بر اساس چنین نگرشی، به طرح «روایت» های شریعتی، مطهری، آل احمد، زرین کوب و مسکوب درباره مفهوم ایران، هویت ملی، مساله تنوع زبانی و خصوصا زبان ترکی می پردازد. در پژوهش حاضر براساس روش تحلیل محتوای کیفی، روایت های اندیشمندان مذکور درباره ایران و هویت ملی، براساس بازخوانی مولف کتاب مطرح و بعد دیدگاه های نویسنده کتاب در مورد مفهوم ایران و هویت ملی بررسی شده است. در مبحث پایانی هم کاستی های تحلیلی و استنادی کتاب ایران در پنج روایت بیان شده است.

این مقاله، به ارزیابی انتقادی کتاب «مبانی و اصول جامعه شناسی اسلامی» نوشته فرید یونس خواهد پرداخت. در راستای شتاب گرفتن جریان تحول خواه در حوزه علوم اجتماعی، ضرورت ایجاب می کند، با طرح و ارزیابی آثار و تحقیقات علمی اندیشمندانی که در این زمینه اقداماتی انجام داده اند، گامی اساسی جهت دستیابی به مدلی مطلوب از «جامعه شناسی اسلامی» برداشت و امیدوار بود که از مجموع این تاملات، گام مناسبی برای نیل به ذهنیتی روشن نسبت به «علوم اجتماعی اسلامی» برداشت؛ روش نقد در این مقاله به این صورت است که ابتدا به معرفی کتاب، مولف، مترجم (ها) و بیان روش شناسی نقد حاضر، برای رسیدن به توصیفی روشن از کتاب، پرداخته می شود و در ادامه با تاکید بر وجوه محتوایی و ساختاری کتاب، به تحلیل و تفسیری از محتوای آن مبادرت می ورزیم؛ تحلیلی که بر یافته های تاریخی، جامعه شناختی و دینی نویسنده متمرکز است. تلاش برای شناخت ماهیت اجتماع و جامعه از منظر آموزه های اسلامی و ارایه ترکیبی از استدلالها و تحلیل های تاریخی و جامعه شناختی با ارجاع به متون دینی را می توان از نقاط قوت کتاب تلقی کرد؛ از سویی، فقدان مستندات معتبر تاریخی و مواجهه سطحی با آموزه های اجتماعی اسلامی را نیز می توان به عنوان نقاط ضعف کتاب حاضر بیان کرد.

در مقاله حاضر، کتاب شهرها و مصرف (Cities and Consumption) اثر مارک جین (Mark Jayne) با ترجمه فارسی مرتضی قلیچ مورد نقد و بررسی قرار گرفت. از مزایای این کتاب می توان به ارایه دیدگاه ها، نظریات، پیشینه ها تجربی، اسناد و مورد پژوهی های مختلف در مورد شهر و مصرف اشاره کرد. ترجمه و نگارش کتاب، علیرغم ارایه اطلاعات مهم پیرامون شهرها و مقوله ی مصرف، حاوی انتقاداتی است؛ که از جمله ی آن می توان به رغم چاپ دوم کتاب، به غفلت از ویرایش ادبی متون ترجمه شده و دقت کم در ترجمه محتوایی متون لاتین اشاره داشت؛ تا جایی که برخی از قسمت های ترجمه شده، با متن اصلی کتاب همخوانی قابل قبولی ندارد. همچنین، در ارتباط با محتوای کتاب، تبیین جامعی از رابطه شهر و مصرف و ادعاهای مطرح شده صورت نگرفته است؛ به عبارتی کتاب موردبررسی، پیشفرض های نظری و روش شناختی ندارد و عناوین فصل ها حول ادعای اصلی انسجام پیدا نکرده اند. جین، جایگاه مصرف و مصرف کننده را نتواسته است در رابطه بین ساختار اقتصاد سیاسی و شکلگیری شهر مدرن و جامعه مصرفی تبیین کند. ادعایی که در اغلب بخش های کتاب دنبال یا اثبات نمی شود. همچنین از آنجایی که کتاب مربوط به سال 2006 می باشد، اطلاعات آماری و پیشینه های تجربی مورد استفاده به روز نیستند.

کتاب «قومیت و قوم گرایی: افسانه و واقعیت»، پژوهشی درباره منازعات گروه های قومی در ایران پس از جنگ جهانی اول تا دهه های پایانی سده 14 خورشیدی است. از نظر نویسنده، قومیت و گروه های قومی مقوله های مدرنی هستند و سابقه ای در تاریخ ایران ندارند. سه عامل دولت تمرکزگرا و اقتدارطلب، منفعت طلبی نخبگان و نیروهای بین الملل در ظهور این منازعات و شکل گیری قومیت نقش داشتند. کتاب به گونه ای زمینه مند قومیت و قوم گرایی را در بطن مناسبات سیاسی و اجتماعی داخلی و خارجی بررسی می کند؛ هم چنین برساختی بودن ناسیونالیسم قومی را بر اساس داده های تاریخی فراوان مستدل می سازد. نویسنده در راستای مباحث کتاب، دولت فراگیر، برجسته کردن اشتراکات فرهنگی و سیاست تنش زدایی را استراتژی های مناسبی برای مواجهه با وضعیت چندفرهنگی ایران معرفی می کند. انتقاداتی به این اثر وارد است که می توان به موارد زیر اشاره کرد: کتاب از رویکردهای گوناگونی بدون تلفیق آنها بهره برده است و انسجام پارادایمی ندارد؛ به مانند اثبات گرایان دنبال معیاری برای تعیین حدود و ثغور قومیت است اما چنین معیاری وجود ندارد؛ غالب استدلال های کتاب در راستای برساختی بودن قومیت، به هویت ملی نیز اطلاق پذیر است اما نویسنده در این باره سکوت می کند و به نوعی ذات گرایی ملی فرو می غلطد؛ نقش سیاست های اقتصادی و برنامه های توسعه در منازعات قومی را کمرنگ جلوه می دهد؛ سرانجام، از تاثیر تغییرات اجتماعی مدرن و حضور اجتناب ناپذیر «دیگری» در شکل گیری قومیت غفلت می ورزد.

هدف این مقاله ارزیابی انتقادی کتاب خشونت و نظم های اجتماعی است. خشونت سیاسی جمعی به مثابه پدیده ای پربسامد در زندگی جوامع، از دیرباز مطمح نظر اندیشه ورزان علوم اجتماعی بوده است. آغاز هزاره سوم و ظهور اشکال نوین خشونت سیاسی، سبب بازتوجه صاحب نظران در باره نسبت آن با توسعه شده است. اثر حاضر با پیشگامی فکری داگلاس نورث و همکارانش، از زاویه اقتصاد سیاسی و مطالعه تاریخی-مقایسه ای می کوشد چارچوبی مفهومی برای درک چگونگی مهار خشونت سیاسی در نظم های اجتماعی دسترسی محدود و باز ارایه کند. ایده محوری کتاب توضیح منطق بنیادین الگوهای نظم های اجتماعی و تبیین چگونگی گذار از حکومت های طبیعی به نظم دست رسی باز و خشونت زدایی از طریق ایتلاف فرادستان یا رقابت سیاسی و اقتصادی است. قوت کتاب برخورداری از ایده های نوآورانه، راهبردی و بین رشته ای، خوانشی انتقادی از نظریه های مسلط توسعه و بازآوری نهاد دولت به کانون بحث توسعه است، اما کاستی های آن شامل فهم فروکاست گرایانه از متغیر خشونت، خوانش غایت انگارانه از نظم دسترسی باز و پذیرش ضمنی ایده یکتاباوری در الگوی دگرگونی جوامع و کم اعتنایی به نقش روابط نامتقارن قدرت بین جوامع دسترسی باز و جوامع درحال توسعه است.

کتاب تجربه توسعه آسیای شرقی؛ معجزه، بحران و آینده، نوشته ی ها جون چانگ، و ترجمه ی لیلا سادات فاطمی نسب، در پی یافتن علل اصلی توسعه ی موفقیت آمیز کشورهای آسیای شرقی است. کشورهای شرق آسیا، که پس از جنگ جهانی دوم کشورهایی فقیر و عقب مانده بودند، طی چند دهه به کشورهای تازه صنعتی شده مبدل گردیدند. در مورد علل توسعه ی سریع کشورهای شرق آسیا نظرات متفاوتی ابراز شده است. برخی پژوهشگران عامل اصلی موفقیت این کشورها را پیروی از سازوکار بازار، جهت گیری صادراتی دانسته اند؛ در حالی که گروهی دیگر بر نقش دولت در حمایت از صنایع نوپا، و ارایه ی مشوق های مختلف برای بخش خصوصی جهت سمت گیری تاکید کرده اند. هاجون چانگ در این کتاب با مرور تحولات اقتصادی کشورهای شرق آسیا، به ویژه کره، نشان می دهد که پیروی از سازوکار بازار آزاد عامل موفقیت این کشورها نبوده؛ و دولت با حمایت های مشروط و موقت، همراه با نظارت کارآمد بر نحوه ی عملکرد بخش خصوصی و تاکید بر صادرات، نقش تعیین کننده ای در توسعه ی کشورهای آسیای شرقی داشته است. کتاب تجربه توسعه آسیای شرقی برای پژوهشگران و سیاست گذاران ایرانی در شرایط کنونی بسیار ارزشمند و راهگشا است.

کتاب نقد و نظر: درآمدی جامع بر نظریه های فمینیستی نوشته رزمری تانگ و ترجمه منیژه نجم عراقی درکی روشن و قابل فهم از اصلی ترین سنت های فمینیستی به ما می دهد. نویسنده در این کتاب به هفت جریان اصلی فمینیستی پرداخته است: فمینیسم لیبرال، فمینیسم مارکسیستی، فمینیسم رادیکال، فمینیسم روانکاوانه، فمینیسم سوسیالیستی، فمینسم اگزیستانسیالیستی و فمینیسم پسا مدرن. مقاله به دنبال پاسخ به این پرسش است که اثر تا چه حد برای فضای فکری و علمی ایران آموزنده و الهام بخش است. اثر کتابی مهم و مورداقبال در دنیای انگلیسی زبان است و از نظر نظم منطقی مطالب انسجام لازم را دارد. کتاب خوش ساخت است و ترجمه ای سلیس و شیوا دارد. از آن جا که زمان زیادی از انتشار ویرایش اول کتاب (1989) می گذرد، برخی از رویکردهای مهم فمینیستی در نسخه ای که ترجمه آن در اختیار ماست، کمتر بازتاب یافته اند. کتاب فاقد ساختار مناسب کتاب های دانشگاهی است اما در غیاب ترجمه سایر کتاب های نظریه فمینیستی برجسته، منبع مناسبی برای دانشجویان و محققان حوزه علوم اجتماعی، فلسفه و مطالعات زنان است، امید است ناشر و مترجم در چاپ های آینده، آخرین ویراست کتاب (2017) را مورد توجه قرار دهند و به خوانندگان عرضه کنند.

نوشتار حاضر در پی معرفی و نقد نظریه تمایز پیر بوردیو با یک رویکرد فرانظری است. تحلیل فرانظری تمایز با تاکید برچهار محور زمینه های فکری و اجتماعی نظریه پرداز، مفروضات اساسی، مفاهیم محتوایی، روابط منطقی گزاره ها و فرایندهای تبیینی نظریه، و نقد نظریه صورت گرفته است. نتایج تحلیل فرانظری نشان داد جهان اجتماعی بوردیو مملو از توزیع ناخوشایند موقعیت و منابع است و این امر دغدغه نظری تمایز را در نزد او برجسته ساخته است. تاثیرات متضاد تفکرات وجود گرایی و ساختارگرایی و کنشگری مارکسیستی، نیز علاقه به نظریه ای تلفیقی را در بوردیو به وجود آورده است. وی در این تلفیق، بر آن است تا عاملیت افراد را به گونه ای در نظر گیرد که هم بر ذهن و هم بر ساختار اثر بگذارد. او جامعه را مجموعه به هم پیوسته ای از میدان ها، سرمایه ها و عادت واره ها می داند. حسب نظر او تفاوت در عادتواره، سرمایه و موقعیت در میدان به تفاوت و تمایز سبک های زندگی می انجامد. با این حال، توجه ناکافی به جنبه های اخلاقی کنش، نادیده گرفتن نقش احساسات در روند استدلال و اولویت دادن به منافع به عنوان مبنایی برای رقابت اجتماعی از مهمترین نقدهای وارده بر نظریه تمایز بوردیو است.

این مقاله با هدف مطالعه ای انتقادی بر کتاب «زندگی روزمره تهی دستان شهری (1390-1392)» نوشته علیرضا صادقی نوشته شده است. کتابی که حاصل پژوهش مقطع دکترای نویسنده است و اولین چاپ آن به پاییز 1397 بازمی گردد. این کتاب از مجموعه آثاری به شمار می رود که در سنت نظری-روشی آصف بیات نوشته شده و به گفته نویسنده در ادامه کتاب «سیاست های خیابانی» بیات که در سال 1997 میلادی نوشته شده، خوانش پذیر می شود. در این نوشته تلاش کرده ایم با رویکردی توصیفی-تحلیلی به نقد ساختاری و محتوایی کتاب حاضر بپردازیم. حاصل اینکه کتاب به لحاظ ساختاری، وفادار به اصول پژوهشی است و حاوی نتایجی بسیار مهم در شناخت تهی دستان شهری در دهه 90. اما با این حال، نتایج حاصل از این مطالعه انتقادی نشان می دهد که هرچند اطلاعات و شواهد ارایه شده در کتاب که با روشی مردم نگارانه تحلیل شده اند، حکایت از عمق و ابعاد گسترده انجام این تحقیق دارند، اما واقعیت این است که کتاب از نمونه اصلی خود یعنی «سیاست های خیابانی» پا فراتر نگذاشته است. همچنین بی توجهی و کم رنگ نشان دادن نقش تهی دستان در بازتولید موقعیت فرودستی و بی نظمی های شهری نکته ای است که در طراحی و جمع بندی کتاب حاضر به چشم می خورد.

نقد آثار دانشگاهی به ویژه آثاری که با رویکردی اسلامی در حوزه علوم اجتماعی تدوین شده اند از این جهت که به عنوان منبع درسی در دانشگاه ها و مراکز علمی ارایه و معرفی می گردند به تقویت این آثار و زدودن ابهامات متون و کشف قابلیت ها و ویژگی های آن و نیز تولید اندیشه اجتماعی در چارچوب تفکر اسلامی خواهد انجامید. در این مقاله تلاش می شود تا ضمن نقد و بررسی کتاب «تاریخ تفکر اجتماعی در اسلام؛ از آغاز تا دوره معاصر» دکتر تقی آزادارمکی، به ویژگی ها و نواقص موجود در آن پرداخته و هم چنین پیشنهاداتی در جهت اصلاح آن ارایه شود. نگارنده ضمن ارزبابی صوری و محتوایی دقیق اثر به این نتیجه رسیده است این اثر نمی تواند پاسخگوی نیاز جامعه علمی در حوزه اندیشه اجتماعی در چارچوب تفکر اسلامی باشد و به دلیل فقدان روش و چارچوب و منطقی مشخص در پژوهش و عدم مسئله محور بودن آن و نیز اشکالات متعدد ویرایشی و محتوایی، ضرورت بازنگری و بازنویسی و اصلاح آن احساس می شود. اشاره به کاستی های شکلی و محتوایی اثر به منزله نادیده گرفتن امتیازات و وجوه مثبت اثر نیست.

کارل مانهایم جامعه شناس مجاری-آلمانی و از چهره های اصلی جامعه شناسی معرفت است که کوشیده در فصل کوتاهی و بر پایه روش های قیاسی و شهودی با ادبیاتی نسبتا انتزاعی پاسخی برای نابسامانی های سیاسی حاصل از گسترش دموکراسی در آلمان دهه سی قرن بیستم و مقارن با قدرت گیری حزب ناسیونال سوسیالیسم بیابد. او دموکراسی را تنها پدیده ای سیاسی در نظر نمی گیرد، بلکه مقدمه آن را گسترش فرهنگ دموکراتیک دانسته و هم چنین نوعی به هم ریختگی اجتماعی ناشی از جابجایی طبقات و ارزش های مدنی جایگزین ارزش های سنتی اشرافیت بورژوازی را پیامد آن دانسته است. مانهایم در این اثر کوشیده است تا فرآیند دگرگونی را به زبانی جامعه شناختی اما انتزاعی شرح و تفصیل دهد. به طور کلی می توان گفت مانهایم با تمرکز بر بحث فرهنگ کوشیده است نشان دهد که چه عواملی مانع تحقق دموکراسی در جوامع در حال گذار هستند و در نهایت راهکارهایی را در این زمینه ارایه نموده است.

هدف مقاله بررسی و نقد یکی از مهم ترین کتاب های ماکس شلر باعنوان «کین توزی» است. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی انجام شده است. شلر در کتاب مزبور به معرفی کین توزی و همچنین نگاه نیچه به این مسئله پرداخته، در حالی که او خود تحت تاثیر این فیلسوف نامدار آلمانی مفهوم کین توزی را مطرح و آن را بسط و گسترش داده است. شلر براین باور است دنیای مدرن و مدرنیته موجب ساخت عاطفی و احساسی خاصی می شود که او این ساخت احساسی و عاطفی را کین توزی (رسانتیمان) می نامد. به زعم وی، این احساس هنگامی ظاهر می شود که کنشگر اجتماعی مایل به تغییر دادن وضع اجتماعی هست، اما قادر به انجام آن نیست. نتایج بدست آمده از بررسی این کتاب نشان می دهد که علیرغم داشتن برخی نکات مثبت از قبیل داشتن بخش یادداشت ها، نمایه موضوعی و نمایه اسامی در انتهای کتاب که اطلاعات بیشتری به خواننده درباره محتوای کتاب و همچنین فهم بهتر مطالب ارایه می دهد، متاسفانه دارای نواقص شکلی و محتوایی فراوانی است. برخی از این اشکالات عبارتند از: نیاوردن پاورقی اصطلاحات آلمانی و انگلیسی، اسامی خاص، نداشتن فهرست واژگان در پایان کتاب، وجود اشکالات ویرایشی و نگارشی، ضعف در معادل گزینی های دقیق و عدم یکدستی در انتخاب معادل ها در فرآیند ترجمه.