پژوهش های زبان شناسی تطبیقی
سال:1391 | دوره:2 | شماره:4 |تعداد مقالات:10

در این مقاله، به بررسی چند فعل، که شواهدی از آنها در متون کهن فارسی به دست آمده، پرداخته ام. تا آنجا که نگارنده اطلاع دارد، تاکنون درباره وجه اشتقاق این لغات سخنی گفته نشده است.

در این مقاله به توصیف و بررسی ساخت کنایی در گویش دشتی می پردازیم. بدین منظور، به مطالعه رفتار فاعل بندهای لازم و متعدی و مفعول در زمان حال و گذشته در این گویش پرداخته می شود. یکسانی / تقابل رفتاری این گروه های اسمی در انگیزش مطابقه بر روی فعل نشان می دهد که این گویش از الگوی کنایی گسسته بهره می برد؛ به عبارتی بندهای زمان حال از الگوی فاعلی - مفعولی و بندهای زمان گذشته از الگوی کنایی تبعیت می کنند. در توصیف الگوی کنایی، همچنین به مساله توزیع متفاوت وند و واژه بست که در ایجاد الگوی کنایی در این گویش نقش تعیین کننده دارند پرداخته می شود. بررسی الگوی کنایی گسسته در گویش دشتی می تواند به ایجاد بینش عمیق تری به سازوکارهای دستوری نظام زبان های ایرانی، هم به لحاظ رده شناسی و هم نظری، بینجامد.

فرایند تبدیل در ساخت ستاک حال افعال زبان فارسی از اسم ها و صفت ها فرایندی زایا است. با وجود رویکردهای گوناگون به پدیده معنا در این فرایند هنوز نظریه ای که بتواند تمامی جنبه های معنایی این پدیده را تبیین کند ارائه نشده است و به نظر می رسد که ترکیبی از رویکردها و نظریه های موجود می تواند در این زمینه راهگشا باشد. این نظریه ترکیبی شامل نظریه مجاز در چهارچوب زبان شناسی شناختی، رویکرد کاربردشناسانه کلارک و کلارک (1979) و رویکرد صورتگرایانه لیبر (2004) است. در این رویکرد، که می توان آن را رویکرد تلفیقی نامید، فرایند تبدیل فرایندی آگاهانه بر مبنای دانش مشترک اهل زبان است که طی آن یک مفهوم دچار چرخش مجازی شده و به صورت واژه ای با برچسب جدید در واژگان شخص «بازفهرست» می شود. واژه جدید تولید شده ممکن است وارد واژگان دائمی زبان شود و یا فراموش شود.

ساخت اضافه گونه های متفاوتی دارد که بین آنها روابط مبتنی بر توارث (فرایند استعاره سازی از ساخت اولیه - عینی به پیچیده - انتزاعی) وجود دارد. این مقاله به بررسی گونه بنیادین ساخت اضافه و مشتقات آن از دیدگاه شناختی و غیرشناختی می پردازد و از مطالعات در زمانی جهت روشن تر شدن روند استعاره سازی ساخت اضافه در زبان فارسی بهره می گیرد. مطالعات در زمانی ساخت اضافه در زبان فارسی نشان می دهد که گونه بنیادین ساخت اضافه در فارسی به لحاظ تاریخی از حالت اضافی در فارسی باستان مشتق شده و سپس در فرایند استعاره سازی، ساخت های پیچیده تر از آن منشعب شده اند. همچنین در بررسی جنبه های شناختی مساله سعی شده است که با استفاده از اصول شناختی (همچون روابط توارث، اصل نماسازی و فرضیه رمزگذاری ساحت) نموداری از ساخت اضافه و مشتقات آن ارائه و از این طریق، ساخت بنیادی و ساخت های متعددی که از طریق فرآیند توارث از آن مشتق شده اند مشخص شود. نتایج این تحقیق در راستای تثبیت مفهوم استعاره سازی نشان می دهد که عوامل تجربی و ساختی اولیه و بنیادی در فرآیند مذکور برای شکل گرفتن ساخت های های متاخر نقش اصلی را ایفا می کنند.

هدف از نگاشتن این مقاله بررسی معنای واژه «حتی» در فارسی با استفاده از ابزار شناختی موجود در زبان شناسی شناختی می باشد. برای این منظور ابتدا فرهنگ های لغات فارسی مورد بررسی قرار گرفتند تا ضعف آنها در این رابطه (ارائه معنا برای «حتی») برای خواننده مشخص گردد و پس از آن «حتی» در بوته ساختارگرایی و زایا آزموده شد و عدم پاسخگویی این دو به تحلیل شناختی از معنای «حتی» منجر شد و با مطالعه بیش از یکصد بافت رایج حاوی «حتی» دو معنای متضاد «هم یا علاوه بر» و «فقط» با مفاهیم «تجمیع» و «تفکیک» از آن استخراج شد. فرضیه معنایی در معرض 70 آزمودنی تحصیل کرده بالای 18 سال قرار گرفت که نتیجه مذکور مورد تایید قرار گرفت.

این پژوهش ضمن معرفی تابو زبانی و انواع آن، به بررسی دشواژه های رایج فارسی در بین زنان و مردان ساکن شهر تهران و تفاوت های موجود در نحوه استفاده آنها از دشواژه ها پرداخته است. هدف اصلی این پژوهش طبقه بندی دشواژه ها به لحاظ حوزه واژگانی آنها و بررسی تفاوت های موجود در نحوه استفاده از دشواژه ها میان زنان و مردان است. در این پژوهش علاوه بر بررسی ارتباط مولفه جنسیت با کاربرد دشواژه ها، تاثیر عامل اجتماعی بافت کاربردی نیز، در کاربرد متغیر زبانی (دشواژه) مورد بررسی قرار گرفته است. جامعه آماری نمونه در این پژوهش متشکل از 500 زن و مرد ساکن شهر تهران می باشد. یافته های این پژوهش موید آن است مردان بیشتر از زنان دشواژه به کار می برند، همچنین مشخص گردید که میان استفاده از دشواژه ها و بافت کاربردی، در بین زنان و مردان تفاوتی دیده نمی شود و در نحوه استفاده از دشواژه ها بر اساس حوزه واژگانی شان در بین زنان و مردان تفاوت وجود دارد.

در این مقاله به بررسی ساخت دومفعولی در زبان فارسی پرداخته شده است. مبنای کار بر اساس مالچوکوف و همکاران (2007) است که تعریفی معنایی از ساخت های دومفعولی ارائه می دهند: محمولی سه موضوعه که دلالت بر انتقال چیزی دارد (انتقال فیزیکی و ذهنی) همراه با یک کنش گر، یک گیرنده و یک پذیرنده. ابتدا مشخصه های نشانه گذاری ساخت دومفعولی که شامل ترتیب سازه ها، حالت نمایی و مطابقه است مورد بررسی قرار گرفته، سپس تراز مربوطه برای هر کدام از این مشخصه ها در ساخت دومفعولی زبان فارسی مشخص شده است. در نهایت مشخصه های رفتاری از جمله مجهول سازی، موصولی سازی، انضمام و ... در ساخت دومفعولی بررسی شده و مشخص می گردد این ساخت ها از چه ترازی پیروی می کنند. نتایج بررسی نشان می دهد که در زبان فارسی حالت نمایی و مطابقه ساخت دومفعولی از تراز غالب غیرمستقیم پیروی می کنند، هر چند برای هر دو آنها تناوب تراز نیز وجود دارد که با بسامد پایین دیده می شود. در باب ترتیب سازه ها می توان گفت از آنجا که زبان فارسی آرایش ثابتی برای سازه ها ندارد، عواملی چون برجستگی، معرفه بودن و ساختار اطلاع در ترتیب این عناصر دخیل هستند. در بررسی مشخصه های رفتاری ساخت دومفعولی مشاهده شده که این مشخصه ها تمایل دارند از مشخصه های نشانه گذاری پیروی کنند و غالبا تراز غیر مستقیم در ساخت های نحوی مشاهده می شود.

حکمت های منسوب به علی (ع) درباره عدالت، شیوه های برخورد با مردم، مصایب ناشی از ستم و ... در جای جای نهج البلاغه، به چشم می خورد. از دیگر سو در منابع قدیم عربی از عدالت ایرانیان و خصوصا انوشروان، سخنانی نقل شده که از جهت ساختار کلامی و مضمونی، شباهت بسیار به سخنان علی (ع) دارد. در این تحقیق می کوشیم، با روش علی - مقایسه ای ابتدا این سخنان حکیمانه را با هم مقایسه کرده، سپس احتمالات مختلف برای تفسیر این شباهت ها را بررسی کنیم. نتایج این مقایسه، نشان از قرابت فرهنگی و فکری ایرانیان باستان با اندیشه های امام علی (ع) دارد که خود یکی از عوامل مهم جذب ایرانیان به دین اسلام و مذهب تشیع بوده است.

فب و هله در کتاب «وزن شعر: یک تئوری جدید» نظریه نوینی را بنیان می نهند که به نظریه تکرار موسوم است. نظریه آنها در ادامه تحقیقات وزن شناسان زایشی قرار دارد اما از جهاتی با آنان متفاوت است. نظریه وزن شناسی زایشی در راستای مطرح شدن نظریه زبان شناسی زایشی و دستور جهانی توسط هله و کیسر (1969) و (1971) ارائه شد. پس از آن کیپارسکی (1977) «نظریه درختی» را در مورد تکیه مطرح کرد. سپس لیبرمن و پرینس (1977) «نظریه شبکه ای» را در مورد تکیه مطرح کردند، بروس هیز (1983) «نظریه شبکه وزنی» را بسط داد و با تبیین قواعد وزن شعر انگلیسی، تحلیل دقیق تری از وزن شعر انگلیسی ارائه داد. هیز (1988) همچنین به بررسی رابطه ای که بین وزن شناسی و واج شناسی وجود دارد پرداخته است. به زعم وی وزن شناسی رابطه تنگاتنگی با واج شناسی دارد. ایدساردی (1992) و ایدساردی و هله (1995) برای نخستین بار به طرح قواعد تکرار در توصیف وزن شعر پرداختند. نظریه پارامتری کیپارسکی (1996) و نظریه تکرار فب و هله (2008) نیز از دیگر نظریه های جدید هستند که از سوی زبان شناسان در حوزه وزن شعر مطرح شده اند.

در نزد بسیاری از زبان شناسان، زبان پدیده ای پویا در نظر گرفته می شود که نه تنها عوامل درونی موجب تغییر آن می شود، بلکه عوامل بیرونی نیز در تغییر آن سهم مهمی دارد. بنابراین نظام زبانی را نباید نظامی بسته و خودکفا دانست و باید همیشه به عوامل شناختی و کاربردی و جز آن نیز توجه داشت. بر این اساس، بررسی ماهیت تغییرات زبانی تنها بر پایه متغیرهای درون زبانی موجه نیست. در مطالعات سنتی تغییرات زبانی، معمولا به جنبه های شناختی و کاربرد شناختی توجه کمتری می شود و تغییرات زبانی فقط در زمانی در نظر گرفته می شود. با ظهور و گسترش چارچوب دستوری شدگی در ربع آخر قرن بیستم، توجه زبان شناسان بیش از پیش به عوامل شناختی و کاربردشناختی جلب شد و با بررسی شواهد از زبان های جهان مشخص گردید که به تغییرات از زاویه هم - در زمانی می توان نگریست. برای اولین بار در مطالعات دستوری شدگی بود که از اصطلاح دستوری زدایی سخن به میان آمد؛ به عبارت دیگر اصطلاح دستوری زدایی بسیار متاخر است. همان طور که از شیوه اشتقاق این اسم در فارسی و انگلیسی بر می آید، این اصطلاح با مفهوم دستوری شدگی در ارتباط تنگاتنگی قرار دارد و برای درک آن باید ناگزیر با دستوری شدگی آشنا شد.