تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی
سال:1388 | دوره:- | شماره:2 |تعداد مقالات:8

دوره مشروطیت، سرآغاز ورود بسیاری از اندیشه های نو در حوزه شعر و نثر فارسی است. اندیشه هایی که از این دوره، وارد شعر فارسی شده اند، اگر چه بعضا در سابقه ادبیات به نوعی یافت می شوند، اما در ادبیات مشروطه شکل خاص خود را دارند.یکی از مهم ترین این اندیشه ها، اندیشه وطن یا شعر وطنی است که به طور خاص در بحبوحه دوران مشروطه و سال های پس از آن به طور چشمگیری فضای شعر ایران را در بر گرفت و اکثر شاعران این دوره، سروده های وطنی و استفاده از این مفهوم را سرلوحه اندیشه خود قرار دادند.در این مقاله با نگاهی گذرا به مفهوم قدیم و جدید وطن، جایگاه این اندیشه در شعر دوره مشروطیت نشان داده شده و ضمن معرفی بزرگ ترین شاعران وطنیه سرا، ویژگی های عمده این نوع ادبی خاص، تجزیه و تحلیل شده است.

نمایش نامه «ندبه» از جمله نمایش نامه های بهرام بیضایی است که در آن، نقش زن به گونه ای آشکار، برجسته شده است. رویدادهای این نمایش نامه به سال های انقلاب مشروطه مربوط می شود و به گونه ای تلخ و رقت انگیز، نابسامانی های اجتماعی و فرهنگی ایران را در آن زمان نشان می دهد. با نگاهی گذرا به متن این اثر و بررسی گفتار و رفتار شخصیت های نمایش نامه، موقعیت تاسف بار زن و تحقیر بی وقفه او در نظام مردسالار آشکار می شود. اما این تحقیرها و تهدیدها نمی تواند شعله آگاهی و چراغ اعتراض زن را به کلی خاموش گرداند.سخن دیگر آن که، نمایش نامه ندبه به سادگی تن به تاویل می دهد؛ می توان از سطح ظاهری گذشت و همه شخصیت ها، گفت و گوها، کنش و واکنش ها و مکان های این اثر را به گونه ای رمزی، در معنای غیرظاهری آن بازخوانی کرد.

در مقاله حاضر تلاش شده است با دقت در آثار نظم و نثر مولانا (مثنوی، فیه ما فیه و مکتوبات) و نیز آثار مرتبط با زندگی و سلوک وی همچون مناقب العارفین به دیدگاه های مولانا در خصوص زنان بپردازد. با توجه به آن که مولانا در مثنوی معنوی، از جماد و نبات و حیوان تا شخصیت های گوناگون انسانی را به عرصه داستان ها می کشاند تا شاه کارهای فکری و عرفانی خود را خلق کند، بررسی شخصیت های زن در این داستان ها، مدخلی است برای رسیدن به اندیشه های ژرف این عارف و بلکه مصلح اجتماعی در باب زنان، زنانی که صاحب نامی شایسته اند همچون مریم و آسیه و... و یا در پرده خمول و گمنامی، اما دارای مقامات عارفانه اند، در فیه ما فیه نیز مطالب متنوعی در زمینه زنان است که با دقت در آنها به سرانجام فکری مولانا راه گشا می شویم. حسن و قبح سیرت زن در فیه ما فیه قابل بررسی است. مکتوبات به عنوان یکی از مهم ترین آثار در زمینه شناخت اندیشه مولوی هم از نظر پنهان نمانده است و با توجه به این که مکتوبات، همان نامه های مولانا است که هر کدام مستند به خاطرات و اتفاقات و زندگی اجتماعی و خصوصی او است، رازهای بسیاری را برای شناخت واقعیات زندگی مولانا بازگو می کند.

هدف مقاله حاضر به کار گرفتن روش جامعه شناسی ادبی در تحلیل جامعه شناختی غزل سنائی، شاعر بزرگ و تاثیرگذار بر روند کلی غزل فارسی در قرن ششم است.پس از توضیحات کوتاهی پیرامون «جامعه شناسی ادبیات» و «جامعه شناسی ادبی» و «جامعه شناسی غزل» کوشش شده است جهان نگری سنائی که متاثر از جهان نگری انسان عام در عصر اوست، با تکیه بر متن غزل هایش نشان داده شود، سپس به تحلیل روابط متقابل زندگی فرهنگی انسان ایرانی و بازتاب زیبایی شناسانه آن در غزل سنائی پرداخته شود، در مسیر پژوهش، مسائل اقتصادی، روان شناسی اجتماعی، عشق، معشوق، عاشق، تصاویر شعری و مسائل ادبی به عنوان متغیرهای پژوهش، بررسی و تحلیل شده است.

تاریخ بیهقی، یکی از متن های مهم زبان فارسی است که به جز اهمیت های تاریخی و جغرافیایی و ادبی و اجتماعی، از نظر شیوه نویسندگی نیز اهمیتی خاص دارد. نثر بیهقی - که دنباله نثر استادش ابونصر مشکان - است ویژگی هایی دارد که از یک سو با نثر دوره سامانی مرتبط است و از سوی دیگر، حلقه واسطه ای است که به نثرهای فنی می پیوندد. علاوه بر این، ویژگی هایی در آن هست که آن را از مشابهات خود ممتاز می سازد. به جز کهنگی های زبانی، اطناب به صورت های گوناگون، بعضی مختصات شعری، علی الخصوص کنایه و تشبیه، تاثیرپذیری از زبان و ادب عربی به گونه های مختلف در نثر بیهقی نمود دارد. شیوه های خاص بیهقی بیشتر در جمله بندی، پاره ای تقدیم ها و تاخیرها، واژه سازی و استعمال تعابیرات خاص کنایی و پاره ای تخیلات شاعرانه نمود یافته است.

مقاله حاضر درباره معنی و مفهوم خاصی است که «حریت، قرآن، عبد و حر» را در اشعار و افکار اقبال لاهوری برای خوانندگان گرامی شرح می دهد. کلمات ظاهرا به شکل واژه هایی هستند و لیکن هر کدام، جای خودش موضوعی است و دارای «پیام اقبال»، این پیام اقبال در زمان خودش پیامی بود که برای به دست آوردن استقلال و آزاد کردن کشور از چنگال حکمران انگلیس برای هندیان، به ویژه مسلمانان هند و تشکیل یک کشور جداگانه جدید، برای مسلمانان هند به نام «پاکستان» بود. پیام اقبال فقط برای مسلمانان هند نبود، بلکه برای نسل های آینده و نبرد تمامی آزادی خواهان جهان بوده است. در پایان باید گفت که پیام اقبال، در حقیقت همین فرمایشات حضرت امام حسین (ع) و گفته های تیپوسلطان، برای نجات بشریت و ملت ها و نسل های آینده است. اقبال گفته است:در جهان نتوان اگر مردانه زیست همچون مردان جان سپردن زندگی است.

در این مقاله، نگارنده بر آن است که سخنی هر چند کوتاه در احوال و آثار حضرت شیخ بهایی در قلم آورد و جمال دلارای عروس شعر و کلام بهایی، آن فرزانه را در ترازوی موسیقی کلام برسنجد و هنر شاعری فقیهی را که مقام شیخ الاسلامی دربار شاه عباس صفوی را بر عهده داشت در حوزه گزینش واژگان و تلفیق آنها با پرده های موسیقی در آیینه خیال بنگرد و آفرینش معانی رنگین دلپذیر وی را در اوزان عروضی، مورد بررسی قرار دهد.

باباطاهر همدانی، شاعر نام آشنای ادب فارسی در قرن پنجم است که به دلیل متصل نشدن به جریان شعر درباری روزگار خود، و عریان مانند از همه تعلقات دنیوی، آن گونه که بایست در نظام پژوهش های ادبی ما به او توجه نشده است، هر چند که عامه مردم، شعرهای بسیاری را از او به یاد و خاطر خویش دارند.در مقاله حاضر، میزان تاثیرگذاری این شاعر را در شعر شاعران پس از خود - به ویژه در دوره سبک عراقی - از سه زاویه ترکیب سازی، شباهت های لفظی و همانندی های معنایی نشان داده ایم.اگر حتی این همانندی ها از روی «توارد» هم باشد، باز نشان می دهد که فکر و بیان باباطاهر از گونه ای است که در شعر دوره بعد، مورد توجه و به کارگیری شاعران دیگر هست.