مشکوه
سال:1402 | دوره:42 | شماره:1 (پیاپی 158) |تعداد مقالات:6

بر پایۀ گزارش ابن ابی حاتم رازی، ابوحمزۀ ثمالی از جمله مشایخ متروک ­الحدیث حفص بن غیاث نخعی است. مسئلۀ اصلی پژوهش حاضر، تحلیل و اعتبارسنجی دو فرضیه دربارۀ تبیین زمینه ها و ادلۀ مفاد گزارش یادشده است. پژوهش حاضر­، اعتبار فرضیۀ عدم وثاقت ابوحمزه، به ­عنوان دیدگاه شایع در منابع اصلی رجال عامه را به چالش کشیده و فرضیۀ اندیشۀ سیاسی ابوحمزه را به­ عنوان فرضیۀ مقبول معرفی می ­کند که در مواجهۀ سلبی با میراث حدیثی وی اثرگذار بوده است. یافته های تحقیق نشان می­ دهد که گزارش ابن ابی­ حاتم نظریۀ اصلی حفص بن غیاث دربارۀ شخصیت و اعتبار احادیث ابوحمزه نیست و استناد به آن در کتاب های رجال عامه به عنوان کهن ­ترین دلیل در جرح و تضعیف ابوحمزه نادرست است و شواهد متعددی بر نقد و نقض آن وجود دارد.

خودباوری درک توانایی ها، ظرفیت ­ها و مهارت­ های فردی و شناخت جایگاه والای انسانی بر مبنای جهان ­بینی الهی است. همچنین خودباوری باور به این امر است که انسان با استفاده از همۀ توانمندی­ های خویش و یاری جستن از خداوند می ­تواند به سعادت دنیوی و اخروی دست یابد. هدف از پژوهش حاضر شناسایی و تحلیل مؤلفه ­های خودباوری در روایات امام علی(ع) است که با روش توصیفی­ _ ­تحلیلی از نوع تحلیل محتوا انجام گرفته است. یافته­ های تحقیق حاکی از آن است که مؤلفه ­های خودباوری در روایات علوی دربرگیرندۀ خودباوری فردی، اعتقادی و نوعی است. خودباوری فردی با باور به ویژگی های برتر مخصوص به خویشتن در عرصۀ اعتقاد و عبادت، اخلاق و شخصیت، پیشوایی، رزم آوری و دانشوری دارای 1549 مضمون روایت و 92/5 درصد فراوانی است. خودباوری اعتقادی نیز با باور به اسلام به­ عنوان کامل­ترین دین، برترینِ خلق بودن پیامبر اسلام(ص)، اعتقاد به رسالت جهانی ایشان، و به برترین کتاب بودن قرآن کریم، باورمندی به فضائل خاص ائمه(ع) و به قیام قائم آل­ محمد(عج) در آخرالزمان دارای 119 مضمون روایت و 7/1 درصد فراوانی است و خودباوری نوعی با اعتقاد به اشرف مخلوقات بودن و امانت­دار الهی بودن آدمی، شش مضمون روایت و چهار درصد فراوانی را داراست.

امروزه فراوانی سختی­ ها بخشی از زندگی روزمرّه شده است؛ ازاین­ رو برای مدیریت و کنترل آن­ها لازم است که تمهیدات متناسب با جامعۀ هدف شناسایی شود تا مواجهه به شکل بهینه صورت گیرد. با توجه به این نکتۀ مهم، مطالعۀ پیشِ رو با بهره­ مندی از تکنیک تحلیل محتوا و تحلیل مضمون و استفاده از مبانی نظری تاب ­آوری، به استخراج و تحلیل اجتماعی آموزه­ های قرآنی پرداخته و به این پرسش پاسخ داده است که عوامل مؤثر بر تاب ­آوری اجتماعی در جامعۀ دینی بر اساس آموزه­ های قرآنی چیست؟ یافته ­های تحقیق به دو مقولۀ سرمایۀ معنوی و زیست معنوی دست یافته است. همچنین دو زیرمقولۀ ارزش­ های انسانی و مذهبی برای مقولۀ سرمایۀ معنوی و دو زیرمقولۀ فعالیت ­های معنوی و مذهبی برای مقولۀ زیست معنوی شناسایی شده و ذیل هریک، تعامل مفاهیم مرتبط مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

امامت از مهم­ترین مسائل چندوجهی در کلام اسلامی است. مسئلۀ اصلی پژوهش حاضر ارزیابی تفسیر طبرسی از آیات امامت است که با مقایسۀ تفسیر او با تفسیر عالمان امامیه همچون سید مرتضی، شیخ مفید، شیخ طوسی و ابوالفتوح رازی انجام پذیرفته است. فرضیۀ پژوهش تداوم رویکرد شیخ طوسی در تفسیر طبرسی و غلبۀ لوازم تدوین تفسیری جامع در قرن ششم بر تفسیر آیات امامت بوده و نوآوری پژوهش حاضر در تمرکز بر محور آیات امامت و تفسیر طبرسی است. با استناد به آنچه در پنج محور مورد تحلیل قرار گرفته، می توان تفسیر طبرسی از این آیات را متأثر از جایگاه وی در تفسیرنگاری امامیه دانست. پیش از طبرسی، شیخ طوسی کوشید با رویکردی تقریبی، آیات امامت را تفسیر کرده و از مباحث حساسیت برانگیز در تفسیر این آیات، در عین تبیین دیدگاه تفسیری شیعه، اجتناب کند. او توانست روش تفسیری امامیه را در قالب اولین تفسیر جامع شیعه تثبیت کند. طبرسی نیز مسیر آغازشده به­ وسیلۀ شیخ را به خوبی تثبیت و ترویج کرد.

دعای هفتم صحیفۀ سجادیه از جمله ادعیۀ توصیه­ شده در مواقع اندوه و بروز دشواری های طاقت فرساست. یکی از مهم­ترین سؤالات دربارۀ این دعا، کشف مضامین اصلی و هدف امام سجاد(ع) از بیان آن است. در پژوهش حاضر کوشیده شده با استفاده از روش تحلیل محتوا و استخراج مقوله های موجود در دعای یادشده، شیوۀ مواجهۀ صحیح انسان با بلاها و آداب دعا به درگاه خداوند در این شرایط شناسایی شود. یافته ها نشان دهندۀ آن است که امام عارفان(ع) در این دعا در پی ترسیم ادب گفتاری انسان در هنگام نزول بلا و سختی در برابر خداوند متعال است. در این ترسیم، امام(ع) با اذعان به تأثیر قدرت و ارادۀ پروردگار در جاری شدن همۀ امور _ از جمله پیدایش سختی ها _ به بیان قدرت پروردگار متعال در حلّ گرفتاری ها به ­عنوان یگانه قدرت مؤثر در عالم هستی پرداخته است. جهت گیری عمدۀ فرازهای دعای هفتم با تبیین قدرت، اراده و مشیّت پروردگار در همۀ امور توحیدی است. همچنین اقامۀ برهان فراموش کردن غیر خدا در سختی ها در این دعا نمایان است.

هدف از پژوهش حاضر، بررسی خاستگاه ضعف ارادۀ آدمی و روش ­های اصلاح آن بر اساس قرآن کریم است. پژوهش از نظر هدف، کاربردی با رویکرد کیفی و روش آن تحلیلی­_­­­ استنتاجی و نمونه ­گیری به صورت هدفمند است. برای جمع ­آوری اطلاعات از روش مرور نظام ­مند و از ابزار فیش­ برداری استفاده شده است. انسان بر اساس اراده می ­تواند آینده ­ای سعادت ­بخش یا شقاوت­ آلود برای خود رقم بزند؛ ولی در عین آزادی برای تربیت خویش، با برخی محدودیت­ ها روبه­ روست. ضعف ارادۀ آدمی یکی از مهم­ترین محدودیت­ هایی است که مانع به مقصد رسیدن یا باعث کندی حرکت می­ شود؛ چنان ­که زمینه ­ساز بروز گناه، افعال ناپسند و شکل ­گیری ارادۀ شیطان در انسان می­ شود. اصل به ­دست­ آمده برای اصلاح ضعف یادشده، تقوا و تزکیه با تکیه بر تقوای حضور است. بر اساس نتایج پژوهش، روش های سازندۀ برگرفته از آیات قرآن برای اصلاح این ضعف­ ها عبارت­ اند از: تأسّی محب از محبوب، تحریک انگیزه ­های ایمانی و تقویت خداخواهی، تقوا و تزکیه، خودپایشی و خودکنترلی.