حکمت اسرا
سال:1392 | دوره:5 | شماره:3 (پیاپی 17) |تعداد مقالات:7

وحی و مباحث مربوط به آن، همگام با نزولش کانون تحلیل متفکران قرار گرفته است، در فهم ماهیت وحی، دو نوع تحلیل ارائه شده است. الف) تحلیلی الاهی، ب) تحلیلی بشری. کسانی که تحلیل بشری از وحی دارند، آن را به دو بیان سنتی و نوین، در دو دوره، عصر نزول و دوران معاصر مطرح کرده اند. پژوهش پیش رو ناظر به تفسیر تحلیل گران نوین وحی بوده، به دنبال ارائه پاسخ این مساله است که دیدگاه استاد نسبت به قرائت های نوین وحی در اندیشه نومعتزلیان (تجربه نبوی) چیست؟ استاد جوادی آملی از منظر عقل و نقل، به این سوال پاسخ داده اند. ایشان معتقدند خود قرآن، تنها مرجع صالح برای پاسخ گویی به این پرسش است. در اندیشه استاد، معرفت وحیانی و شعور پیامبری، «حقیقتی فوق بشری» و «فراروانشناختی» دارد. پیامبر (ص) از طریق «ارتباط خاص» خود با خداوند، این معرفت را دریافت می کند. خداوند نیز کلام وحیانی خود را با واسطه یا بدون واسطه به پیامبر (ص) نازل می کند.

در پژوهش پیش رو تلاش بر آن است تا با سود جستن از مفهوم شرایط امکان، آغاز فلسفه اسلامی در جهان اسلام مورد بحث قرار گیرد. البته مدنظر این نوشتار، بررسی شرایط امکان آغاز فلسفه اسلامی در نسبت با میراث فلسفی یونان است. به عبارت دیگر می خواهیم ببینیم متفکران مسلمان با چه شروطی، با میراث فلسفی یونان مواجهه شدند و توانستند این میراث را به درون کشیده، از آن خود کنند. فهم این شرایط در آن دوره تاریخی، اگر با فیلسوفان مسلمان وارد گفتگو شویم، امکان هایی را برای امروز ما در برقراری نسبت با علوم انسانی غربی و بنا نهادن علوم انسانی اسلامی خواهد گشود. نشان خواهیم داد که «طلب حقیقت» و «توجه به تفکر از ناحیه تفکر» از شروط مهمی بودند که تاسیس فلسفه اسلامی را در نسبت با میراث فلسفه یونانی ممکن ساختند.

بی تردید ملاصدرا از مکتب ابن عربی بطور گسترده تاثیر پذیرفته است؛ از این رو، برخی ملاصدرا را نه موسس یک نظام فکری که تابع ان عربی دانسته اند. چگونه می توان با وجود استفاده گسترده ملاصدرا از ابن عربی، حکمت متعالیه او را فلسفه ای مستقل دانست؟ این پرسش پایه این جستار است. دستاورد این پژوهش نیز عبارت است از اینکه: مکتب فلسفی ملاصدرا در عین پذیرش اولیه اقوال عرفانی ابن عربی، وجوه تمایزی نیز نسبت با آن دارد؛ تمایزهایی در محور نگرش وجودی و تنوع روشی و تاکید بر برهان. همچنین، از آنجا که فلسفه ملاصدرا به مثابه شبکه معرفتی مشتمل بر نگرش، مسائل، روش و هدف است، در پی دگردیسی برخی جنبه های عرفانی ابن عربی در فلسفه ملاصدرا، دیگر جنبه های فلسفه او نیز دست خوش تغییر شده است.

بحث درباره مبانی معرفتی یک نظام فکری، تلاشی است برای تبیین جایگاه، قلمرو، منابع، روش و منطق شناخت در آن منظومه. «مکتب تفکیک» به مثابه یک نظام فکری در تاریخ اندیشه اسلامی، مبانی معرفت شناختی ویژه ای دارد. این نحله فکری تقریرهای متنوعی به خود دیده و در طول تاریخ تعدیل هایی در آن روی داده است؛ اما تاکید همه پیروان آن، لزوم مرزبندی میان سه جریان شناختی یعنی قرآن (جریان وحی)، فلسفه (جریان عقل) و عرفان (جریان کشف) است. تفکیکی ها با این کار به دنبال معارف قرآنی و دینی به صورت خالص و عاری از التقاط و تاویل اند. بر این اساس، منبع و روش شناخت دینی تفکیکی ها اصیل تر از دو جربان دیگر تلقی می شود. در این میان آرای میرزامهدی اصفهانی، بنیان گذار این دستگاه فکری، جالب توجه و حاکی از تقریری حداکثری از رویکرد تفکیکی است. دراین مقال به واکاوی مبانی معرفت شناختی وی خواهیم پرداخت.

مسلما لازمه پژوهش در اندیشه فلسفی یک فیلسوف، شناخت کافی ازمنطق حاکم برآن اندیشه و مبانی بنیادین آن را می خواهد. بنابراین، تفکیک وجود از ماهیت یکی از مسائل مهم فلسفی در دستگاه بوعلی است که تنها با شناخت درست ازجایگاه «وجود» و «ماهیت» دراین نظام، و بر محوریت مبانی وی قابل تبیین و تفسیر خواهد بود. «ماهیت» در فلسفه ابن سینا علاوه بر معنای خاصی که دارد ( ذات امور) دارای دو جایگاه مهم است؛ مقام تحلیل و مقام تقرر آن در علم حق. تفکیک وجود ازماهیت در ساحت تحلیل رقم می خورد اماتقرر علمی آن درعلم حق بعد هستی شناختی آن را مشخص می کند. نکته مهم در تفسیر رابطه وجود و ماهیت، تعیین نوع وجود است که زائد بودن آن را بر ماهیت نشان می دهد و آن مفهوم وجود است، نه خود وجود. مقاله حاضر کوشیده است مساله مذکور را با در نظر داشت مبانی ابن سینا توصیف و تحلیل کند.

این مقاله در صدد اثبات این مطلب است که بر خلاف ادعای هوبرت دریفوس مبنی بر تقدم هایدگر بر کوهن در طرح ایده علم هنجاری و انقلاب های علمی، هیچ رابطه ای میان دیدگاه فلسفی هایدگر در باب علم مدرن و فلسفه علم کوهن وجود ندارد. بنابراین سخن گفتن از تقدم هایدگر بر کوهن در مباحثی که مطرح شد جایی ندارد. برای نیل به این مقصود، ابتدا دیدگاه هایدگر درباره ماهیت علم مدرن را بیان می کنیم. سپس به تبیین و نقد دیدگاه دریفوس درباره تقدم هایدگر بر کوهن در بحث از علم هنجاری می پردازیم. بعد از آن، نظر دریفوس در باب تقدم هایدگر بر کوهن در طرح ایده انقلاب علمی را نقد و بررسی می کنیم. در پایان نتیجه گیری حاصل از مطالب طرح شده، بیان خواهد شد.

شیخ اشراق در برخی آثار خود علاوه بر نور بر تحقق ظلمت در عالم خارج نیز تصریح کرده است. در نوشتار پیش رو ضمن اشاره به تلقی سهروردی از نور و ظلمت، مقوله بندی اشراقی موجودات، تصریحات شیخ اشراق بر تحقق تبعی ظلمت، پیشینه تفکر وی و توجه به معانی مختلف مفاهیم «اصیل» و «اعتباری»؛ نسبت بین نور و ظلمت در اندیشه شیخ اشراق و فرآیند تطبیق این دو بر مفاهیم وجود و ماهیت، تحلیل و بررسی شده است. بنابراین مشخص می شود که معنای نور در نزد سهروردی، اخص از معنای وجود نزد ملاصدرا اخص است و به همین دلیل، گاه از سوی صدرا و برخی شارحان وی، نسبت تناقض گویی به سهروردی داده می شود. اما لحاظ معانی وجود و ماهیت در اصطلاحات شیخ احسائی و تطبیق آن بر نور و ظلمت سهروردی، تفسیر نوینی از «اصالت وجود» پیش روی ما قرار می دهد که در پرتو این نگرش، نظام فلسفی سهروردی، قدری منسجم تر و پویاتر به نظر می رسد. در این تفسیر، نور یا وجود، «موجود بالذات» نامیده می شود و ظلمت یا ماهیت، «موجود بالتبع» و نه بالعرض به شمار می رود.