اخلاق و تاریخ پزشکی ایران
سال:1401 | دوره:15 | شماره:1 |تعداد مقالات:23

«طبی سازی»، در ادبیات رایج آن، مفهومی انتقادی به پزشکی مدرن است؛ به معنای پیشروی و نفوذ پزشکی در ساحت ها و حوزه های جدیدی از زندگی انسان و در نهایت، تبدیل شدن پزشکی به نوعی ابزار کنترل و تسلط اجتماعی. در این مقاله نشان داده ایم، اگرچه ادبیات رایج طبی سازی از ابتدای شکل گیری آن در اواسط قرن بیستم، نقدی منحصر به پزشکی مدرن است، کاستی های مفهومی همین تلقی و فروکاستن طبی سازی به پزشکی مدرن که مبتنی بر زیست پزشکی است، خطایی معرفت شناسانه است. این خطا منجر به حالت هایی جدید از طبی سازی در لباس طبی زدایی و با سویه هایی آسیب زاتر می شود. به ادبیات رایج طبی سازی، انتقادی دوسویه وارد است؛ پژوهشگران طبی سازی با تمرکز بر پارادایم زیست پزشکی، از طبی سازی های رویکردهای دیگر پزشکی، مانند طب های مکمل و جایگزین غفلت کرده اند. این خلا مفهومی در ادبیات رایج، منجر به ایجاد فضا برای شکل گیری اشکالی جدید از طبی سازی توسط طب های مکمل و جایگزین شده است؛ روندهایی که در ظاهر، به طبی زدایی از پزشکی مدرن می پردازند؛ اما خود انواعی جدید از طبی سازی را بازتولید می کنند؛ فرایندهایی که ذیل دو مفهوم «پیراطبی سازی» و «کمیزیشن» (CAMization) توصیف شده است. مقصود از کمیزیشن رویه هایی است که در آن مسایل روزمره ی زندگی انسانی، به مسایل سلامت در ادبیات طب مکمل و جایگزین منتقل می شود. در این مقاله به طب سنتی ایران هم اشاره ای شده است و نشان داده ایم که قرایت رایج بسیاری از جامعه شناسان پزشکی از طبی سازی که این پدیده را موضوعی منحصر به جوامع غربی و یک صد سال اخیر می دانند، محل مناقشه است.

پس از شهریور 1320 و پایان جنگ جهانی دوم، توجه حکومت پهلوی به روستاها معطوف شد و اجرای برنامه ی دوم عمرانی، برنامه های بهداشت و درمان روستایی را در پی داشت. با تشکیل «سپاه بهداشت» در سال 1343، به عنوان اصل هفتم انقلاب شاه و ملت، از همه ی پزشکان و داروسازان مشمول خدمت نظام وظیفه خواسته شد خدمات پزشکی بهداشتی را در مناطق روستایی کشور عهده دار شوند. مقاله ی حاضر با استفاده از اسناد آرشیوی و منابع کتابخانه ای، با روش پژوهش های تاریخی، به شیوه ی توصیفی تحلیلی، پاسخ گوی این سوال است: سپاه بهداشت در ایران، نتیجه ی عملکردی بومی بود یا ذیل برنامه های عمرانی دولت پهلوی دوم، با توصیه های آمریکا در حمایت از کشورهای جهان سوم اجرا شد؟ نتایج پژوهش، حکایت از این دارد که صبغه ی تاریخی و مصادیق تاییدکننده ی اهتمام به معاینه ی بیماران و درمان آن ها، ریشه در گذشته های تاریخی ایران دارد. ایجاد سپاه بهداشت و پذیرش آن از سوی روستاییان، به دلیل ماهیت بومی و ایرانی آن، در حافظه ی تاریخی ایرانیان قابل پذیرش بود؛ هرچند که این رویداد، در فرایند تعاملات بین المللی و سیاست های توسعه ای کشور، مقارن اصلاحات حکومت، همراه با بهره مندی از فرصت های حمایتی آمریکا و در چهارچوب اصول انقلاب سفید در ایران گسترش یافت و به فعالیتی وسیع انجامید؛ امری که به عنوان مدعای مقاله ی حاضر، عملکرد بومی این اقدام را تبیین می کند.

چشم پزشکان مسلمان، در همه ی بلاد و سرزمین های اسلامی، به ویژه در اندلس، به دستاوردهایی مهم در زمینه ی چشم پزشکی دست یافتند. دانشمندان اندلس، چندین اثر مرتبط با پزشکی و چشم پزشکی تالیف کرده اند که ما را با فعالیت های آنان، در این حوزه آشنا می کند. هدف اصلی از این پژوهش، بررسی فعالیت های انجام شده در اندلس در خصوص چشم پزشکی است. با استفاده از روش مروری کتابخانه ای و رجوع به منابع و آثار نوشته شده ی پزشکان و چشم پزشکان اندلس، مهم ترین فعالیت های آنان در این حوزه بررسی شده است. بررسی آثار پزشکی و چشم پزشکی در اندلس نشان داد، چشم پزشکان اندلس نوآوری های خاصی به وجود آوردند که از مهم ترین آن ها، ابداع و ساخت داروهای مختلف و متنوع، جراحی های مختلف، شناخت آناتومی چشم و استفاده از ابزاهای مختلف برای درمان و جراحی است.

یکی از بیماری های عفونی که در عصر پهلوی اول (1304تا1320ش)، در استان فارس، شیوعی گسترده داشت، بیماری آبله بود. این بیماری در اوایل سلسله ی پهلوی در شهرهای استان فارس شیوع یافت و اپیدمی آن در سال 1318ش به اوج رسید. برای کنترل بیماری، اقداماتی مهم، ازجمله آبله کوبی انجام شد. آبله کوب ها با ایجاد پست های ثابت و سیار و با روش استفاده از تزریق مایع آبله ی بدن فرد بیمار یا مایع آبله ی حیوانی به مبتلایان، سعی در کنترل بیماری داشتند. علی رغم تلاش های اداره های محلی در امر آبله کوبی، موانع و مشکلاتی متعدد، برای کاهش و ریشه کن کردن بیماری وجود داشت. این پژوهش درصدد است با تکیه بر اسناد منتشرنشده در سازمان اسناد و کتابخانه ی ملی ایران و نیز آرشیو روزنامه های محلی و با استفاده از روش توصیفی تحلیلی به بررسی شیوع بیماری آبله در فارس و روند آبله کوبی برای مقابله با آن، در دوره ی پهلوی اول بپردازد. یافته های پژوهش نشان داد، علی رغم همه گیری گسترده ی آبله و مرگ ومیر فراوان در فارس، در دوره ی پهلوی اول، روند آبله کوبی به شکلی مطلوب پیش رفت و دولت موفق شد با استفاده از امکانات موجود و روش های رایج، به کنترل این بیماری در مناطق مختلف فارس بسیار کمک کند.

طراحی محیط، بر سلامت جسم و روان و الگوهای رفتاری، تاثیراتی عمیق می گذارد. مراکز درمانی، یکی از محیط های معماری است که در دهه های اخیر در کشورهای پیشرفته، دچار تغییراتی شده است؛ محیط های صرفا کالبدی و بسته، جای خود را به محیط های تلفیقی بسته و باز داده اند که فضای باز آن ها، شامل باغ های درمانی (شفابخش) است. مطالعات صورت گرفته بر روی باغ های سنتی ایران نشان می دهد، این باغ ها جزء باغ های شفابخش هستند؛ اما تاکنون، معیارهای شفابخشی این باغ ها از منظر طب سنتی، بررسی نشده است؛ بنابراین، هدف پژوهش حاضر، بررسی معیارهای شفابخشی باغ های درمانی ایرانی از منظر طب سنتی است تا نگرش های طراحی محیط های درمانی در ایران، در جهت آموزه های طب سنتی قرار گیرد. در این مطالعه ی تطبیقی، گردآوری اطلاعات به صورت اسنادی انجام گرفت. ابتدا تاثیر طبیعت بر انسان، از دید طب سنتی بررسی شد؛ سپس، معیارهای مناظر شفابخش در باغ ایرانی، از منظر طب سنتی ایران، با استفاده از منابع تاریخ طب و مقالات مرتبط با موضوع در کانون توجه و بررسی قرار گرفت. بنا بر یافته ها، به نظر می رسد، معیارهای کلی مطرح برای باغ های شفابخش در باغ ایرانی، با اصول طب سنتی منطبق است و با بهره گیری از توصیه های طبی برای بیماران، می توان طراحی دقیق تری برای باغ های درمانی ارایه داد و از الگوی باغ ایرانی برای طراحی مراکز درمانی بهره جست؛ چراکه معیارهای باغ های درمانی به صورت کلی بوده، اما با توجه به توصیه ی پزشکان طب سنتی می توان طراحی دقیق تری با توجه به تفاوت های مزاجی بیماران ارایه داد.

شرح حال دکتر عبداله جلالی (1297-1395 ش) دکتر عبدالله جلالی پسر جمال الدین میرزا، پسر جلال الدین میرزا، پسر طهماسب میرزا، پسر محمدعلی میرزا 1 (ملقب به دولتشاه)، پسر ارشد فتحعلی شاه قاجار ( 1) در سال 1297 ش در همدان متولد شد. بدین ترتیب وی با چهار پشت به محمدعلی میرز ای دولتشاه منسوب و نبیره وی محسوب میشود و پدرش از ملاکین و زمینداران بزرگ همدان در روزگار قاجار بوده است. . .

در قرآن کریم، به کرامت آدمی تصریح شده است؛ اما در دو آیه، به دو مفهوم خلافت و امانت درباره ی انسان و در سنجش با دیگر آفریدگان پرداخته شده که از آیات دشوار و پوشیده در تفسیر شمرده می شوند. «گزینش نیک» از بد یا همان معنای «اختیار» به عنوان بنیاد و ملاک کرامت انسان، می تواند تفسیری آسان و شفاف از این آیات ارایه دهد. آیه ی «امانت»، انسان را بر خلاف آفریدگان دیگر، پذیرای امانتی می شمارد که از «ظلوم» و «جهول»بودن اوست و مفسران، هم، در معنای این دو صفت و هم، در نسبت آن با پذیرش امانت، اختلاف کرده اند. اگر این امانت ویژه، همان ویژگی انسانی «اختیار» باشد، می تواند در کنار دو ویژگی عدل و علم، دو ویژگی ظلم و جهل را نیز، برای انسان رقم زند. وزن «فعول» برای رساندن توان یک ویژگی است، نه فعلیت آن و اینجا، به معنی «توانا به ستم یا توانا به نادانی» است، در کنار «عدول» و «علوم». پس التزام همه انسان ها به ستم و نادانی نیست. در آیه ی «خلافت» نیز، فرشتگان به خدا می گویند جانشینی آدم، به «پستی» و «خون ریزی» خواهد انجامید و خداوند نفی نکرده است؛ اما به دانشی بالاتر ارجاع می دهد. اگر وجه خلافت نیز، همان ویژگی انسانی نیک گزینی و ملزوم علم و عدل باشد، فرشتگان، به درستی، وجه مقارن آن را که جهل و ظلم و پستی و خون ریزی است، دیده و ارزش اصل اختیار را که نیک گزینی آزادانه در برابر نیکی جبری خودشان است، درنیافته اند؛ آنچه خلافت و تخلق و مثل خدا و عبودیت آزاد با کنه ربوبیت است.

در دوره پیشامدرن تنجیم رویه ارتباط اجسام سماوی با زندگی ها و رویدادهای روی زمین و سنت حاصل از آن بوده است. وجهی از تنجیم مبتنی بر دانش نجوم و محاسبات ریاضی بود و وجه دیگر آن به طالع بینی می پرداخت. می توان از دو نوع تنجیم سخن گفت: تنجیم طبیعی و تنجیم احکامی. تنجیم طبیعی در زمان خود بخشی از فرایند تبیین رویدادها و پیش بینی آن ها بود. درحالی که تنجیم احکامی به طالع بینی و پیش بینی تقدیر و سرنوشت افراد و جنگ ها، رخ دادن بیماری ها می پرداخت. اما نکته قابل تامل این است که بسیاری از دانش ها در دوره پیشامدرن از نتایج تنجیم استفاده می کردند. به طوری که فهم دانش های مرتبط با آب وهوا، کشاورزی و پزشکی در عصر پیشامدرن بدون فهم تنجیم کامل نیست. در این مقاله می کوشیم در بخش نخست به طور اجمال تنجیم و اقسام آن را بیان کنیم و برخی از ویژگی های تنجیم پزشکی را به عنوان بخشی از تنجیم طبیعی برشماریم. در بخش دوم به بررسی چگونگی تاثیر تنجیم بر نظریه های پزشکی بقراط و جالینوس در یونان باستان بپردازیم و نشان می دهیم تنجیم پزشکی در نزد آنان بخشی از فرایند طبیعی تبیین بیماری ها و روش های درمان و پیشگیری از آن ها بوده است.

دوره صفویه یکی از ادوار مهم در تاریخ پزشکی ایران محسوب می شود. در این دوره دانش پزشکی پیشرفت نموده و آثار زیادی در زمینه طب تالیف و بیمارستان های متعددی تاسیس شد. در طی سالیان اخیر پژوهش های متعددی در ارتباط با تاریخ پزشکی دوره صفویه انجام گرفته است. هدف از پژوهش حاضر معرفی و نقد مقاله ی «پزشکی عصر صفویه با تکیه بر سفرنامه های غربی» اثر سعید آقارضایی و شیوا رضایی است. این پژوهش یک مطالعه تحلیلی-انتقادی است که با بهره گیری از منابع کتابخانه ای به بررسی و ارزیابی مقاله ی مورد نظر از نظر ساختاری، محتوایی و روشی می پردازد. مقاله ی «پزشکی عصر صفویه با تکیه بر سفرنامه های غربی» دارای نگارش منسجمی می باشد و حاکی از تلاش نویسندگان برای تبیین وضعیت پزشکی و بهداشت در دوره صفویه است. در ساختار مقاله بعضا ارجاع دهی های نامناسب و اشکالات نگارشی دیده می شود. عدم اشاره کامل به دلایل مهاجرت پزشکان به هند، عدم تعیین جایگاه واقعی بیمارستان ها، عدم اشاره به جایگاه دانش دندانپزشکی، دامپزشکی و جراحی، عدم اشاره به گفتمان پزشکی طب النبی، اشاره نکردن به بیماری های همه گیر و مبهم بودن وضعیت داروسازی در دوره صفویه را می توان از نقدهای محتوایی برشمرد. نتایج نشان می دهد که مقاله مورد نظر علیرغم تلاش برای آشکار کردن جنبه های مختلف پزشکی در عصر صفویه، اما دارای برخی اشکالات ساختاری، محتوایی و روشی است. لذا انتظار می رود نویسندگان محترم با برطرف نمودن ایرادات ذکر شده، بتوانند در پژوهش های بعدی اثر قابل توجه تری پیرامون تاریخ پزشکی منتشر نمایند.

با پدیدارشدن جامعه شهری استرس و مشکلات روانی پیامد آن نیز پدیدار گشت. پیشینیان به طورکلی بیماری را نتیجه تعامل با عوامل بیرونی از قبیل خدایان، شیاطین و ارواح می پنداشتند. ایرانیان بیماری را آفریده اهریمن و میان رودانیان بیماری را ناشی از خشم خدایان بر شخص بیمار به دلایل مختلف می دانستند. این پژوهش سعی بر آن دارد تا دانش ایرانیان و میان رودانیان را نسبت به بیماری های مرتبط با روان نشان دهد و تلاش می کند به این پرسش ها پاسخ دهد که ایرانیان باستان و میان رودانیان تا چه حد از اهمیت روان و بیماری های مرتبط با آن آگاهی داشتند و چه اطلاعاتی از نحوه درمان این بیماری ها از طریق متون کهن به دست ما رسیده است؟ چه شباهت ها و تفاوت هایی در متون کهن ایرانی و الواح میان رودانی دیده می شود؟ با مطالعه متون ایرانی کهن مانند دینکرد و وندیداد و الواح میان رودانی متوجه می شویم که آنان بین تخصص تن پزشکی و روان درمانگری تفاوت قایل بودند. در متون ایرانی تا حدودی با مبحث روان درمانگری و جایگاه آن آشنا می شویم، ولی الواح میان رودانی جزییات بیشتری از بیماری های مرتبط با روان در اختیار ما قرار می دهند. باید اذعان داشت که هر دو گروه از بیماری های مرتبط با روان، به دلیل عدم آشنایی با عملکرد مغز، از اطلاعات کافی برخوردار نبودند و در نتیجه همواره به جادو و افسون برای درمان این بیماری ها متوسل می شدند. روان درمانگران در جامعه ایرانی و میان رودانی از جایگاه بالایی برخوردار بودند و جزء طبقه روحانیون محسوب می شدند. آن ها در درمان بسیاری از بیماری ها با تن پزشکان همکاری می کردند. لازم به ذکر است که ماهیت این تحقیق تاریخی-توصیفی و گردآوری مطالب به شیوه کتابخانه ای است.

جندی شاپور یکی از دیرپاترین مراکز علمی و آموزشی در ایران بوده است. حوزه ه ای مدنی و فکری که از عهد شاپور اول ساسانی سربرآورد و به تدریج مرکزی علمی، خصوصا در زمینه پزشکی در آن پدیدار گشت. سامان و شکوه مرکز علمی و شهر جندی شاپور با پدیده مهاجرت نخبگان رومی (سریانی-نسطوری) همبستگی عمیقی داشته است. بنابراین علت شناسی و تبیین این مهاجرت ها بر شکل گیری، حیات و تداوم آن مرکز علمی قابل توجه و مطالعه است. در نوشتار حاضر کوشش شده است تا از منظر جامعه شناسی تاریخی به بررسی ابعاد این مساله، باتکیه بر نظریه جاذبه و دافعه اورت لی پرداخته شود. بر این اساس پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و با اتکا به منابع کتابخانه ای در تلاش است با کاربست این نظریه به تحلیل سه دوره مهاجرت نخبگان از روم به جندی شاپور بپردازد و به این پرسش پاسخ دهد که آیا با استفاده از نظریه "جاذبه و دافعه" می توان این مهاجرت ها را تبیین کرد؟ یافته های پژوهش بیانگر آن است که در هر سه دوره مهاجرت عمده نخبگان رومی به جندی شاپور، دافعه های رومی در مقابل جاذبه های ساسانی در مساله اقامت و مهاجرت نخبگان بسیار تاثیرگذار بوده است. همچنین مذهب عامل اصلی در همگرایی و واگرایی نخبگان در مساله مهاجرت از روم به ایران بوده است. شهر جندی شاپور از زمان احداث ویژگی های علمی و فرهنگی سریانی_مسیحی خاصی را در خود پرورش داده بود. بر بنیان نظریه مهاجرتی اورت لی، این خصوصیات، موانع مداخله گر منفی و معضل مسافت و فاصله را در مهاجرت نخبگان، از روم به جندی شاپور را از میان برده یا کم اهمیت کرده بود. همچنین مهاجرت های نخبگان از روم به جندی شاپور در تداوم حیات و سرزندگی شهر و مرکز علمی جندی شاپور بسیار تاثیرگذار بوده است.

گزارش های تاریخی حاکی از آن است که مفاهیمی همچون سلامتی، تندرستی، رشد فردی و اجتماعی با فعالیت بدنی ارتباط تنگاتنگی دارند؛ چنانکه ملت های متمدن جهان به اهمیت فعالیت بدنی درزمینه سلامتی و تندرستی نظر داشته اند. در میان ملت های باستان، یونانیان بیش از همه به ورزش و فعالیت بدنی علاقه داشتند چنانکه جزء مهمی از پزشکی یونان قدیم بوده است و پزشکان دوران یونان باستان، به ویژه، بقراط و جالینوس بر فعالیت بدنی و رژیم غذایی مناسب به عنوان مولفه های مهم شیوه زندگی سالم تمرکز داشته و تاکید کرده اند و ازاین رو بسیاری از اطلاعات اولیه در مورد ارتباط ورزش و سلامتی در یافته ها و متون پزشکی یونان قدیم مطرح شد که به طور جامع و کاربردی در قالب تیوری طبیعیات و غیرطبیعیات از سوی جالینوس مطرح شد و سپس در دوران بعد مبنای ارتباط ورزش و پزشکی قرار گرفت. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی تحلیلی مبتنی بر اطلاعات کتابخانه ای درصدد پاسخ به این سوال است که انسان از چه زمانی با روش علمی و اصولی دریافت که تمرین و فعالیت بدنی در سلامتی بدن نقش داشته است و حاصل آنکه با بررسی پزشکی یونان قدیم به ویژه نظریه جالینوس پیرامون ارتباط ورزش و سلامتی در قالب مقوله غیرطبیعیات در یونان باستان، دوره قرون وسطی، سپس عصر رنسانس تا عصر حاضر، می توان به نقش مهم و تاثیرگذار تمرین و فعالیت بدنی در حفظ سلامتی بدن و پیشگیری از بیماری ها در اعصار مختلف تاریخ حیات بشر و نحوه تغییر دیدگاه مشاهیر ان زمان به آن در طول تاریخ پی برد.

امپراتوری ساسانی بین سال های 224تا651 میلادی در ایران حاکمیت داشت. همگونی و همسویی دولت و دین در ساختار تشکیلات اداری ساسانی، در رشد علم و دانش، به ویژه علم پزشکی، در طول حیات سیاسی چهارصدساله ی ساسانیان، تاثیراتی بسیار مهم داشت. با توجه به اهمیت دانش پزشکی در این دوره، پرسش کلیدی پژوهش این است که با وجود نظام طبقاتی و انحصار فراگیری علم و دانش در طبقات ممتاز جامعه، علم پزشکی چه منزلتی در دوره ی ساسانی داشته است؟ یافته های پژوهش نشان می دهد در آموزه های دین زرتشت، علم پزشکی بالاترین جایگاه را داشته است؛ زیرا با وجود برخورداری از سلامتی بود که مومن زرتشتی می توانست بر اهریمن غلبه کند. در کنار این، سیاست تشویقی شاهان و دولت ساسانی در رشد و بالندگی علم پزشکی بسیار اثرگذار بود. برخی از این سیاست ها عبارت اند از: گسترش روابط فرهنگی و علمی با کشورهای هندوستان و یونان و روم، ترجمه ی آثار پزشکان خارجی به زبان پهلوی و بایگانی آن ها همراه با تشکیل کتابخانه ای بزرگ، دعوت به اشتغال پزشکان خارجی در دانشگاه جندی شاپور و اعزام پزشکان ایران به خارج از کشور برای فراگیری دانش پزشکی و تجربه ی بیشتر در این حوزه. پژوهش حاضر به روش تاریخی، با استناد به منابع کتابخانه ای و باستان شناسی و به شیوه ی توصیفی تحلیلی انجام شده است. به نظر می رسد با توجه به گستردگی تمدن ایران در عصر ساسانی و توجه به علم و دانش و همچنین، ایجاد شهر پزشکی در دوره ی ساسانی، دانش پزشکی اهمیتی زیاد در این دوره داشته است و در این دانش به صورت تخصصی پژوهش می شد.

بیماری کرونا یک بحران جهانی است که سیستم های حکومتی را متاثر نموده است. گذار از بحران ها، نیازمند تدابیر بخردانه است. حکمرانی یک فرایند پیوسته است که از طریق آن منافع متضاد همساز می شود و اقدامات همکاری جویانه اتخاذ می گردد. موخرترین نظریه در این مفهوم، حکمرانی مطلوب است که مشخصا در هنگامه بحران، میزان اهمیت آن دوچندان می گردد. حکمرانی خوب محصول مشارکت مطلوب سه نهاد حکومت، جامعه مدنی و بخش خصوصی است. مولفه های حکمرانی مطلوب از دیدگاه بانک جهانی، سازمان ملل متحد و اندیشمندان این حوزه، متعدد است. ستاد ملی مبارزه با کرونا به دستور مقام معظم رهبری و بر اساس مصوبه شورای عالی امنیت ملی اسفند ماه 1398 تشکیل گردید تا در خصوص مقابله با بیماری کووید-19 از جمله اعلام تعطیلی ها و سایر تدابیر محدود کننده در موارد تخلف از دستورالعمل های بهداشتی تصمیمات مقتضی را اتخاذ نماید. در این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی تلاش شده است تا ضمن تعیین حدود صلاحیت ستاد مذکور در قاعده گذاری، به تبیین مولفه های حکمرانی مطلوب در این دوران با توجه به مصوبات یگانه مقنن در این حوزه بپردازد. از دیدگاه نگارندگان، مصوبات ستاد ملی کرونا به عنوان یکی از شوراهای فرعی شورای عالی امنیت ملی، فراتر از قانون عادی است و از میان مولفه های موجود؛ کارایی و اثر بخشی، شفافیت و پاسخگویی و اجماع محوری در مصوبات بازشناسی شد.

نسب یکی از موضوعات مهم حقوقی بوده که در طول تاریخ نظام های حقوقی تحولاتی را به خود دیده است. در دوران جدید، با پیدایش روش های کمک بارروی به ویژه با مداخله ثالث، چالش هایی جدید بر سر راه تنظیم قانونی نسب کودکان حاصل از این روش ها قرار گرفته اند. کودکانی را که بدین روش ها متولد می شوند به چه کسی می توان یا باید منسوب کرد؟ بنا بر یکی از سنن، نسب مادری بر مبنای حمل و نسب پدری برمبنای نطفه تعیین می شده. پرسش اما آن است که آیا دو ملاک یادشده می توانند نسب این کودکان را به شکلی سازگار و کارآمد تمشیت کنند؟ مطالعه قوانین و مقررات کشورهای مختلف پاسخی منفی پیش روی می نهد. قوانینی که برای تعیین پدر و مادر این کودکان صرفا به این دو ملاک تکیه کرده اند، موجد ابهام، بلاتکلیفی و عدم قطعیت بوده اند. از این رو، ضرورت بحث از ملاکی جدید، یعنی ملاک قصد، به میان می آید. در این نوشتار، بنا داریم کوشش قانونگذاران و قضات را در نظام های حقوقی مختلف برای رسیدن به ملاکی کارآمد و سازگار بررسی کنیم.

یکی از اصول مهم در زمینه اخلاق پزشکی که آثار اجتماعی شگرفی دارد، محرمانگی اطلاعات پزشکی می باشد. با توجه به اهمیت اصل مذکور، حقوق کشورهای مختلف، هر یک به نوعی در این زمینه ورود کرده اند و اصل محرمانگی را به رسمیت شناخته اند. وجود اصل محرمانگی برای دو دسته از انسان ها قابل تصور است: یکی آن هایی که در قید حیات هستند و دیگری افرادی که فوت کرده اند. در پذیرش اصل محرمانگی در خصوص این دو دسته از یک مبنا پیروی نشده است و می توان مبنای اصلی قاعده محرمانگی در خصوص زندگان را حفاظت از حریم خصوصی آنان و در خصوص متوفیان، منفعت عمومی جامعه و منع اضرار به غیر دانست. هدف از این نوشتار بررسی نحوه انعکاس اصل محرمانگی در خصوص این دو دسته از اشخاص در حقوق فرانسه و ایران است. در حقوق فرانسه در ارتباط با زندگان و متوفیان نص صریح وجود دارد؛ لکن در حقوق ایران ظاهرا شناسایی اصل محرمانگی به زندگان محدود شده است؛ با وجود این، علی رغم سکوت قانونگذار ایرانی، می توان اصل محرمانگی را به متوفیان نیز تسری داد. به هر روی، در این نوشتار سعی می شود ضمن بررسی مختصر مفهوم و مبانی اصل محرمانگی، موضع دو نظام حقوقی فرانسه و ایران تبیین گردد.

ارایه دهندگان مراقبت های بهداشتی برای ارایه مراقبت های اخلاقی موثر، نیاز به حساسیت اخلاقی دارند. از آنجاییکه معنویت بخش جدایی ناپذیر از اخلاق است و هوش معنوی زیربنای باورهای فرد است که بر عملکرد وی تاثیر می گذارد، این مطالعه با هدف تعیین نقش هوش معنوی در میزان حساسیت اخلاقی دانشجویان پرستاری انجام شد. این پژوهش، یک پژوهش توصیفی مقطعی می باشد که در سال 1400 انجام شد. جامعه هدف را دانشجویان پرستاری شاغل به تحصیل در نیمسال اول 1401-1400 در شهر یزد بودند که 153 نفر به روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. به منظور جمع آوری اطلاعات، از پرسشنامه های هوش معنوی کینگ، حساسیت اخلاقی لوتزن استفاده شد. روایی و پایایی ابزار ها در تحقیقات پیشین تعیین شده است. داده ها با استفاده از آمار توصیفی (میانگین و انحراف معیار، توزیع فراوانی) و استنباطی (آزمون همبستگی پیرسون) توسط نرم افزار SPSS نسخه 16 تحلیل شد. نتایج نشان داد که میانگین حساسیت اخلاقی (46/10±, 24/64) و میانگین هوش معنوی دانشجویان پرستاری (13/34±, 90/53) و در حد متوسط قرار داشت. ارتباط آماری معناداری بین هوش معنوی و حساسیت اخلاقی مشاهده نشد (245/0 = P). لذا نیاز است برای درک بهتر و عمیقتر، مطالعاتی جهت بررسی عوامل میانجی که ممکن است بر این متغیرها تاثیرگذار باشد، انجام شود.

مراقبت دلسوزانه، از عناصر مهم مراقبت بیمار محور تلقی می شود که سلامتی را به بیماران اهداء می کند. بنابراین پژوهش حاضر با هدف تبیین مدل مراقبت دلسوزانه پرستاران برپایه هویت اخلاقی و دلسوزی نسبت به زندگی دیگران انجام گرفت. روش پژوهش حاضر از نوع تحلیل مسیر بود. نمونه آماری شامل 250 بیمار مبتلا به کووید 19 و 250 پرستار شاغل در بخش کرونای بیمارستان های استان آذربایجان غربی در سال 1399 بودند که به روش نمونه گیری در دسترسانتخاب شدند. برای گردآوری داده ها از پرسشنامه مراقبت دلسوزانه رودریگز؛ پرسشنامه هویت اخلاقی بلک و رینولدز و مقیاس دلسوزی نسبت به زندگی دیگران چانگ استفاده شد. داده ها با استفاده از آزمون ضریب همبستگی پیرسون، بوت استراپ و سوبل و از طریق برنامه نرم افزار اس پی اس اس و آموس نسخه 24 مورد تحلیل قرار گرفتند. نتایج حاکی از این بود که متغیر هویت اخلاقی در تعامل با نقش واسطه ای دلسوزی نسبت به زندگی در تبیین مراقبت دلسوزانه پرستاران نقش دارد. در مجموع 41 درصد از واریانس مراقبت دلسوزانه پرستاران، از طریق متغیرهای مدل تبیین شدند. اثر مستقیم هویت اخلاقی (47/0) و دلسوزی نسبت به زندگی دیگران (36/0) در تبیین مدل مراقبت دلسوزانه معنی دار مشاهده شد. اثر غیر مستقیم هویت اخلاقی با واسطه گری دلسوزی نسبت به زندگی دیگران (96/2) معنی دار به دست آمد. با توجه به اثر واسطه ای متغیر دلسوزی نسبت به زندگی دیگران در ارتباط بین هویت اخلاقی و مراقبت دلسوزانه پرستاران، به نظر می رسد با تقویت دلسوزی به نسبت به زندگی دیگران و هویت اخلاقی می توان مراقبت دلسوزانه پرستاران را ارتقا داد.

رازداری در افراد مبتلا به اچ آی وی یکی از ضروریات اخلاق پزشکی است که در چند دهه اخیر مورد توجه سیاستگزاران در حوزه سلامت قرار گرفته است. زیرا از یک سو باعث افزایش اعتماد بین بیماران و پزشکان می شود و از سوی دیگر باعث تشویق آن ها به پایبندی به درمان و انجام مراقبت های لازم در بیماران می گردد تا از انتقال بیماری به دیگران پیشگیری به عمل آید. با این همه رعایت رازداری در برخی موارد در تعارض با سودرسانی و حق بر سلامت سایر افراد قرار می گیرد و چالشهایی در عمل ایجاد خواهد کرد. ما با ارایه یک مورد بالینی به راهکار عملی این تعارض می پردازیم.

ارائه مراقبت پرستاری بر اساس ارزشهای اخلاقی مستلزم برخورداری پرستاران از حساسیت اخلاقی است. تعیین عوامل مرتبط با حساسیت اخلاقی می تواند به شناخت راهکارهای ارتقای این توانمندی کمک نماید. هدف از این مطالعه، بررسی ارتباط حساسیت اخلاقی پرستاران با شاخصهای محیط کاری بوده است. این مطالعه توصیفی-همبستگی با حضور 135 نفر از پرستاران بیمارستان ولی عصر شهربابک (استان کرمان) در سال 1400 انجام شده است. انتخاب نمونه ها به روش تمام شماری بوده و برای جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه حساسیت اخلاقی لوتزن و پرسشنامه شاخص محیط کار استفاده شده است. تجزیه و تحلیل داده ها با تعیین ضریب همبستگی پیرسون و آزمون رگرسیون، با استفاده از SPSS نسخه 26 انجام شده و آزمونهای تی و آنووا برای بررسی تفاوت میانگین نمرات بر اساس متغیرهای جمعیت شناختی و حرفه ای استفاده گردیده است. یافته های پژوهش نشان داد وضعیت حساسیت اخلاقی و شاخصهای محیط کار پرستاران شرکت کننده در این مطالعه در سطح متوسط قرار داشته و همبستگی معناداری بین حساسیت اخلاقی پرستاران با شاخصهای محیط کاری وجود دارد (0. 212 = R ) (P=0. 049). همچنین میانگین نمره شاخص محیط کار، تفاوت معناداری را بر اساس متغیرهای سمت (P=0. 08 ) و نوبت کاری (P=0. 012) نشان داد. وجود ارتباط معنادار حساسیت اخلاقی پرستاران با شاخصهای محیط کاری آنان، اهمیت وضعیت محیط کاری و پیامدهای مرتبط با آن را مورد تایید قرار می دهد. با توجه به نتایج مطالعه حاضر، با مطلوب ساختن شرایط محیط کاری پرستاران می توان انتظار داشت حساسیت اخلاقی آنها نیز ارتقاء یابد.

افزایش ابتلا به بیماری های مزمن و صعب العلاج و کمبود امکانات جهت رسیدگی به بیماران موجب مطرح شدن بحث اولویت بندی در تخصیص امکانات و انتخاب بیماران در استفاده از امکانات و انتخاب بین مرگ و زندگی می شود. بحث خاتمه حیات و قطع درمان از جمله چالش های حوزه پزشکی و اخلاق می باشد. در سال های اخیر درخواست اتانازی افزایش یافته است و پزشکان آینده قطعا با این موضوع رو به رو خواهند شد. این مطالعه مقطعی بر روی 200 تن از دانشجویان و دستیاران پزشکی در سال 1400 انجام شد. تمامی شرکت کنندگان پرسشنامه اطلاعات دموگرافیک، افسردگی بک و نگرش به اتانازی را با رضایت خود تکمیل کردند. در مطالعه حاضر67/5 % شرکت کنندگان با اتانازی موافق بودند. نگرش مثبت به اتانازی در مردان بیشتر از زنان بود (0. 22 = P) و در افراد مجرد بیشتر از متاهلین بود (0. 045 = P). با افزایش اعتقادات مذهبی در افراد میانگین نمره نگرش به اتانازی در آن ها کاهش میافت و مخالفت با آن بیشتر می شد (0/001 نگرش مثبت به اتانازی با افسردگی و شدت آن مرتبط بود. این مقاله حاصل پایان نامه دکترای عمومی دانشگاه علوم پزشکی شیراز است. در طول فرایند پژوهش اصول اخلاقی در پژوهش های دارای آزمودنی انسانی در براساس راهنمای جمهوری اسلامی ایران، از جمله اخذ رضایت آگاهانه جهت شرکت در پژوهش رعایت شد. افسردگی و شدت آن با تمایل بیشتر پزشکان برای اتانازی ارتباط معنادار دارد. از سوی دیگر هرچه اعتقادات مذهبی قوی تر باشد میزان مخالف با اتانازی نیز افزایش می یابد. حمایت از اتانازی در مردان و افراد مجرد نیز بیشتر از گروه های دیگر بود.

در ساختار نظام سلامت مسائل حرفه ای و بازدارنده های سازمانی موجب خستگی بیمار، فرسودگی پزشک و در نهایت مسائل میان فردی میان بیمار و پزشک از جمله عدم درک متقابل و فرسایش اعتماد می شود. از این رو، اعتماد به عنوان هسته مرکزی سرمایه اجتماعی نقش بسزایی در کیفیت روابط میان فردی میان بیمار و پزشک دارد. اعتماد میان بیمار و پزشک و گسترش عمومی آن مستلزم مجموعه ای از ملاحظات سازمانی و اصول حرفه ای در نظام سلامت است. در این پژوهش سعی شد عوامل سازمانی و حرفه ای مؤثر بر اعتماد میان پزشکان و بیماران واکاوی شود. داده­, ها از طریق مصاحبه نیمه ساختاریافته در مراکز ارائه خدمات سلامت شهر تهران گردآوری شد. با روش نمونه گیری هدفمند و گلوله برفی مصاحبه ها با 39 نفر و تا رسیدن به اشباع نظری انجام شد. با بهره گیری از استراتژی داده بنیاد و نرم افزار اطلس تی آی، داده ها در سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی دسته بندی و تحلیل شدند. پایایی در مرحله کدگذاری با استفاده از روش بازآزمون انجام گرفت. یافته های این پژوهش نشان داد، مؤلفه­, های «حرفه ای-سازمانی» مؤثر مشتمل بر سه مؤلفه «مدیریت حرفه ای سازگارشونده»، «بیمه سازگارشونده»، «سیاست سازگارشونده»، و نُه مقوله است. این مؤلفه ها عناصر تشکیل دهنده ساختار و زیرساخت های توسعه حرفه ای در نظام سلامت هستند که می تواند ارتباط و تعامل مبتنی بر اعتماد میان بیمار و پزشک را در نظام سلامت احیا کنند. در خصوص تدوین راهبردها و سیاست های اجرایی برای افزایش اعتماد بین بیمار و پزشک به پژوهش های راهبردی دیگری نیاز است.

یکی از وظایف دولت ها آموزش و فراهم نمودن نیروی متخصص به منظور ارائه خدمات سلامت باکیفیت به افراد جامعه است. در طول چهار دهه اخیر، به فراخور افزایش یا کاهش نیاز جامعه، یکی از سیاست های افزایش ظرفیت پذیرش دانشجو یا تلاش برای ارتقای کیفیت آموزش های ارائه شده در اولویت کاری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی قرار گرفته است. با توجه به تصویب و اجرای طرح اصلاح نظام آموزش پزشکی از طریق افزایش ظرفیت دانشجویان علوم پزشکی و وجود نظرات موافق و مخالف بسیار در این خصوص، در این مقاله جنبه های مختلف افزایش ظرفیت ها شامل عرضه نیروی کار در پاسخ به نیاز جامعه و چالش های تضمین کیفیت آموزش مورد بحث قرار گرفته است. بررسی مطالعات موجود نشان می دهد موضوع افزایش ظرفیت پذیرش دانشجویان به منظور تأمین نیروی کار متخصص حوزه علوم پزشکی که مورد مداقه طرافداران این طرح است مسأله ای چندوجهی است که نیاز به مطالعات جامع ترکیبی و در نظر گرفتن همه عوامل تأثیرگذار بر آن مانند گرایش بسیار پزشکان، پرستاران و سایر حرف سلامت به مهاجرت، عدم ماندگاری در مناطق کمتر برخوردار، مشکلات اقتصادی و سایر عوامل دارد. علاوه بر این، افزایش ظرفیت ها نیازمند تأمین زیرساخت های لازم برای آموزش، برنامه ریزی برای ارائه آموزش باکیفیت و پایش نظام آموزشی و فراگیران از نظر دستیابی به توانمندی های مورد نظر است. در صورت عدم توجه به تأمین کیفیت آموزش در هر سه بعد درونداد، فرایند و برونداد، افزایش ظرفیت ها در نهایت منجر به در معرض خطر قرار گرفتن ایمنی و سلامت بیماران خواهد شد.