گنجینه اسناد
سال:1400 | دوره:31 | شماره:3 |تعداد مقالات:7

هدف: بررسی نحوۀ تأسیس دبستان ایرانیان در طرابوزان، روند فعالیت، و مشکلات پیشِ روی آن. روش/ رویکرد پژوهش: این پژوهش با تکیه بر روش تحقیق تاریخی و با استفاده از اسناد و مدارک آرشیوی و نشریات فارسی منتشرشده در امپراتوری عثمانی انجام شده است. یافته ها و نتیجه گیری: تحولات سریع در تغییر سبک آموزش در مدارس در دنیای غرب و اقدامات دولت ها و تجار و بزرگان آن کشورها در ساخت مدارس باعث شد که ایرانیان طرابوزان نیز به پیروی از آن ها دبستانی به سبک نوین تأسیس کنند. تفاوت اساسی مواد درسی، سنجش و ارزیابی تحصیلی، انتخاب معلمان، سن و جنس دانش آموزان، معماری و فضای مدارس جدید و ازجمله دبستان طرابوزان با مکتب خانه های پیش از خود، گسستی تاریخی در حوزۀ تعلیم وتربیت آن دوره ایجاد کرد. این مدرسۀ مدرن در دورۀ فعالیت خود با آموزش تعداد زیادی از کودکان اقشار مختلف جامعۀ ایرانی طرابوزان، در روزگاری که هنوز نظام نوین آموزش کودکان در ایران شکل نیافته بود، توانست نقشی ارزش مند ایفا کند.

شناخت پویاییِ سامانۀ اقتصادی-اجتماعی وقف در ایران به ویژه در دورۀ قاجار، با نشانه شناسی وقف نامه ها امکان پذیر است. این سامانۀ فرهنگی با بن مایه های مذهبی، اجتماعی، و اقتصادی در اقلیم خشک فلات مرکزی ایران و ازجمله در شهر کرمان، دسترسی زنان به منابع آب را گواهی می دهد. هدف: شناخت ذهنیت زنان در این سامانۀ فرهنگی و چگونگی عاملیت آنان در شرایط دسترسی به منابع آب روش/ رویکرد پژوهش: نظریه-روش تحقیق حاضر انسان شناسیِ تفسیری با رویکرد تاریخی است و روش نشانه شناسی فرهنگی مقاله، استفاده از تکنیک مشاهده در واحد اسنادِ «دفتر موقوفات ایالت کرمان» شامل 168 فقره وقف نامۀ زنانِ دارای منابع آب، و 11 برگ سند مکمل مرتبط است. این پژوهش با نمونه گیری نظری و نگاهی به مفهوم عاملیت در فرانظریۀ گیدِنز و تلفیق آن با نظریۀ هیوسون دربارۀ عاملیت و مفهوم مرگ آگاهی از ادگار مورن انجام شده است. یافته ها و نتیجه گیری: دسترسی زنان به منابع آب، فرصتی برای عاملیت زنان در سطوح چندگانه و مبتنی بر پایه های عاملیت است.

با دگرگونی سیاسی در ایران از قاجار به پهلوی اول، صفحات جنوبی ایران صحنۀ تحولات نوین اقتصادی شد. مجموعه ای از تکاپوهای تجاری و گمرکی موجب تحرک در بخش های گوناگون اقتصادی جزایر و بنادر خلیج فارس و دریای عمان شد. مقارن با این دگرگونی ها، فعالیت های پرسود قاچاق نیز افزایش یافت. هدف: بررسی قاچاق در خلال فعل وانفعالات اقتصادی جزایر و بنادر خلیج فارس در برهۀ زمانی سال های 1300-1320ش و نحوۀ برخورد حکومت رضاشاه برای مهار و مبارزه با آن. روش/ رویکرد پژوهش: روش پژوهش تحلیلی و براساس مطالعۀ داده های اسنادی آرشیو سازمان اسناد و کتاب خانۀ ملی، نشریات نظامی، اقتصادی و روزنامه های گوناگون ایران در این دوره است. یافته ها و نتیجه گیری: دولت پهلوی اول برای ایجاد تحول اقتصادی مدنظر، به ابعاد مختلف موضوع قاچاق در فعالیت های زیرساختی کوتاه مدت و سیاست های بلندمدت هم زمان توجه کرد و در انتها با تلاش برای مبارزۀ حقوقی و امنیتی با قاچاق کالا موجب رونق مناطق مذکور شده است.

تمدن کهن ایران شاه کارهای هنری بی نظیری به جهان عرضه کرده است. ارزش و اهمیت این شاه کارها و آزمندی سوداگران موجب شده است که این آثار پیوسته موردتعرض و دستبرد قرار گیرند. با ورود کاوش گران غربی، آثار باستانی ایران به صورت روشمند کشف شد و به بازارهای دیگر کشورها راه یافت. درپی افزایش حضور اروپاییان، خریدوفروش «عتیقه جات»، کاوش های غیرقانونی، و ساخت آثار عتیقۀ بدلی در ایران رونق گرفت. ایرانیان یهودی نیز در این بازار وارد شدند. حضور ایشان در کشف و فروش آثار عتیقه، جنبه های مثبت و منفی زیادی داشت. هدف: بررسی وجوه مختلف نقش ایرانیان یهودی در کشف و فروش آثار تاریخی دورۀ قاجار. روش / رویکرد پژوهش: رویکرد مقالۀ حاضر «کیفی»[1] و «توصیفی–تحلیلی»[2] است و داده ها به روش «اسنادی»[3] و برپایۀ منابع «کتاب خانه ای»[4] گردآوری شده اند. یافته ها و نتیجه گیری: بسیاری آثار تاریخی ایران را اروپائیان از ایران خارج کردند. آن ها در دورۀ قاجار از افراد دوره گرد استفاده کردند و عتیقه های موجود در خانه ها را به واسطۀ ایشان خریدند. فعالیت در این حوزه به حدی سودآور بود که گروهی از یهودیان به صورت انحصاری به حفاری غیررسمی یا خریدوفروش آثار عتیقه پرداختند و از این راه امرارمعاش می کردند. کشف و خریدوفروش آثار عتیقه در دورۀ قاجار به یهودیان منحصر نبود و سایر ایرانیان نیز به آن می پرداختند.

هدف: هدف اصلی پژوهش حاضر، معرفی دو قسم از اسناد تاریخی دورۀ قاجار، یعنی «رقم» و «ملفوفۀ رقم» و تبیین اهمیت این دو در پژوهش های تاریخی عصر قاجار است. روش/ رویکرد پژوهش: این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی و برمبنای داده های اسناد و متون و منابع کتاب خانه ای و آرشیوی انجام شده است. این داده ها به لحاظ ساختار و کارکرد و محتوا درجهت توصیف و تبیین و تحلیل «رقم» و «ملفوفۀ رقم» استفاده شده اند. یافته ها و نتیجه گیری: «رقم» نوعی از اسناد است کهدر ایالات و صرفاً توسط شاه زادگان حکمران و در چارچوب اداری-دیوانیِ ایالتی صادر می شده است. «ملفوفۀ رقم» نیزنوعیدیگراز رقماست که توسط شاه زادگان حکمران صادر می شده است و کارکردی خاص در عتاب وخطاب و سفارش ها و توصیه های گوناگون، و ارسال هدایا داشته و خارج از چارچوب قواعد دفتر و دیوان ایالتی صادر می شده وازنظر کارکرد با «رقم» تفاوت داشته است. با این توصیف، رقم و ملفوفۀ رقم از سرچشمه ها و منابع اصلی اسناد در ساختار اداری و سیاسی درنزد حکام بوده اندو شامل داده هایی مهمّ دربارۀاوضاع تاریخی ایالات در عصر قاجارند.

هدف: اگر بخواهیم در منحنی پیشرفت آرشیوی شاهد حرکت رو به رشد فعالیت ها باشیم، لازم است هم جهت با تداوم بی وقفة تغییرات، به شناسایی عواملی بپردازیم که شتاب حرکت را کنترل می کنند. عواملی نظیر بازتعریف مبانی، بازخوانی مفاهیم کلیدی، شناسایی محدودیت تئوری های موجود، شناخت نقاط قوت و مسائل بسیار دیگری که می تواند پیمودن راه را آسان تر کند. هدف در این مقاله، بررسی موضوع پساتصدی آرشیوی، یکی از موضوعات چالشی در رویارویی با تغییرات فناورانه است. روش/ رویکرد پژوهش: این مقاله با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای انجام شده است. یافته ها و نتیجه گیری: در تئوری پساتصدی آرشیوی لازم است دستگاه ها اولویت های خود را در تعامل با منابعشان تغییر دهند. تغییر و تطبیق آهسته انجام می شود. تغییر پارادایم به معنای تطبیق فناوری نیست تا بتوان کارهایی که همیشه انجام می شده است را باکمک رایانه ها کمی سریعتر یا کمی هوشمندتر انجام داد. چنین پیشرفت هایی، درحالی که تسکین کوتاه مدت دارند و بدون شک تاحدی مفیدند، درنهایت توهمی بیش نیستند؛ زیرا آنها برای مقابله با تحول اساسی در آرشیوها و در جامعة اطلاعاتی ناکافی اند.

استفاده از صمغ ها و رزین ها در آثار هنری-تاریخی از دیرباز مرسوم بوده است. این مواد در انواع هنرهای نقاشی، خوش نویسی، تذهیب، تزیینات وابسته به معماری و حتی بناها، با اهداف گوناگون استفاده می شده اند. هنر عکاسی نیز از این مواد بی بهره نبوده است. پژوهش حاضر که با بررسی آثار عکاسی پایه شیشه ای آلبوم خانۀ مجموعۀ کاخ گلستان انجام شده است، مطالعه ای است بر روی نقش صمغ ها و رزین ها در تولید نگاتیوهای پایه شیشه ای در عکاسی سیاه و سفید. هدف: هدف از این تحقیق، بررسی چند مورد از کاربرد صمغ ها و رزین ها در تولید نگاتیوهای پایه شیشه ای در عکاسی سیاه و سفید مربوط به دورۀ قاجار، براساس نتایج آزمایش های انجام شده با روش دستگاهی FTIR است. روش و رویکرد پژوهش: تحقیق انجام شده از نوع تجربی-موردی است و براساس آنالیزهای شیمیایی غیرمخرب و با تکیه بر مطالعات کتاب خانه ای و رساله های قدیمی مرتبط انجام شده است. یافته های پژوهش: همان طورکه انتظار می رفت استفاده از رزین ها و صمغ هایی مانند شِلاک، و صمغ عربی در بخش های مختلف انواع نگاتیوهای عکاسی پایه شیشه ای رایج بوده است. البته دربین نمونه های بررسی شده مواردی متفاوت با موارد رایج اشاره شده در رساله های قدیمی نیز دیده شد. از صمغ ها و رزین ها به عنوان لایۀ ورنی، پیش رتوش، پوشش بعداز رتوش، و هم چنین چسب استفاده می شده است.