مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران
سال:1398 | دوره:8 | شماره:2 |تعداد مقالات:8

نتایج بیشتر پژوهش ها در ایران در حوزة نظام بهره برداری خانوادگی دلالت بر ناپایداری اقتصادی این واحدها دارد؛ از این رو در سال های اخیر، شناسایی زمینه های پایداری این واحدها به یکی از موضوعات مهمی تبدیل شده که پژوهشگران و برنامه ریزان به آن توجه داشته اند. با توجه به این موضوع و با وجود اینکه سوگیری های سیاستی و حمایتی دولتی، بیشتر به سوی واحدهای بهره برداری بزرگ مقیاس است، پرسش اصلی این است که چه عواملی زمینه ساز تاب آوری بهره برداری های خانوادگی در محدودة مورد مطالعه شده است؟ برای پاسخ به این پرسش از فضای مفهومی برگرفته از نظریة اجتماعی بوردیو استفاده شد تا تحلیل جامعه شناختی متفاوتی از سازوکارهای بازتولید و مانایی نظام بهره برداری خانوادگی ارائه شود. به منظور جمع آوری داده ها از تکنیک مصاحبة نیمه ساخت یافته با اعضای 14 خانوادة بهره بردار (35 مصاحبه) و برای تحلیل داده ها از راهبرد تحلیل محتوای کیفی «شیوه به کارگیری قیاسی مقوله ها» و تکنیک کدگذاری فرضیه ای استفاده شد. در مرحلة تحلیل داده ها، از نرم افزار تحلیل داده های کیفی مکس کیو دی ای 2018 و برای افزایش قابلیت اتکا از نوار ابزار «توافق کدگذاران» بهره برده شد. براساس تحلیل یافته ها، اعضای خانواده های بهره بردار از شکل های گوناگون سرمایة اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و نمادین برای بقای واحد بهره برداری استفاده می کنند که در این میان، نقش سرمایة نمادین چشمگیر است. چرخة تبدیل شکل های گوناگون سرمایه به همراه راهبردهای بازتولید و تبدیل مجدد، درنهایت منجر به تداوم (بقا، تحول) یا خاتمة فعالیت واحد بهره برداری می شود. نتایج پژوهش این فرض را تقویت می کند که باید هنگام پژوهش درمورد نظام بهره برداری کشاورزی خانوادگی، عنصر «خانواده» را در نظر بگیریم. درواقع این مقاله با مطالعة نحوة کمک کردن تمامی افراد دخیل در کسب وکار (اعضای خانوادة بهره بردار) به حفظ کسب وکار کشاورزی خانوادگی، به جای تمرکز صرف بر نقش رئیس واحد بهره برداری (برحسب پژوهش هایی که تاکنون در این زمینه در ایران انجام شده) نشان می دهد در میدان کشاورزی خانوادگی، سطوح مختلفی از سرمایة افراد به شیوه هایی استفاده می شود که حفظ کنندة نظام بهره برداری خانوادگی است و روابط بین اعضای خانواده نیز می تواند از سطوح مختلف سرمایه تأثیر بگیرد. با افزایش آگاهی درمورد کارکرد سرمایه های مختلف افراد، واحد بهره برداری خانوادگی می تواند از این سرمایه ها استفادة مؤثرتری داشته باشد، به ویژه اگر نحوة استفاده از سرمایه ها به نفع «تحول» کشاورزی خانوادگی باشد.

از گذشته تاکنون، برخی خارجی ها و ایرانی ها بر پایة مشاهدات خود درمورد خلق وخو و منش ایرانی سخن گفته اند. این برآوردها که معمولاً بار منفی داشته، به تدریج به ماتریس تبیینی تبدیل شده است؛ به این صورت که گفته می شود بسیاری از کردارهای مشاهده شده در میان ایرانیان ناشی از خلقیات یا فرهنگ ایرانی است. درمورد میزان اعتبار گزاره های مشاهدتی از قبیل «ایرانی دارای فلان خصلت است»، و گزاره های تبیینی مانند اینکه «دلیل فلان وضعیت ایران فلان خصلت ایرانی است»، بحث هایی صورت گرفته است. به ویژه دربارة دقیق نبودن برخی از این تعمیم ها و احتمالاً خسارت داشتن پذیرش عام آن ها اظهارنظرهایی صورت گرفته است. مقالة حاضر به نقد منطقی-تحلیلی این نوع گزاره ها می پردازد. براساس این پژوهش، دشواری این امر که چرا و به چه دلیل ایرانی این اوصاف را دارد، حاکی از این است که مشکل اصلی در اثبات شیوع این اوصاف در میان ایرانیان نیست، بلکه معضل اصلی اثبات نبود آن در میان غیرایرانی ها است. در فرضیة مقالة حاضر بیان می شود بیشتر مواردی که به خلقیات ایرانی مشهور است، در حدودی که صحت داشته باشد، به دلیل مفاد فرهنگ ایرانی نیست، بلکه منظور سطح فرهنگ ایران است. این سطح فرهنگ، چه در گذشته و چه حال و به رغم تحولات، اختصاصی به ایران نداشته است و در هر زمان بسیاری ملل دیگر با سطح فرهنگی معادل همراه بوده اند و همان عوارض رفتاری را داشته اند.

خانواده نظامی اجتماعی است که اختلال در هریک از اعضای آن می تواند کل نظام خانواده را مختل کند. درک صحیح از مشکلات خانواده های کودکان کار، نه تنها به این کودکان و خانوادة آن ها، بلکه به جامعه نیز کمک فراوانی می کند. یکی از مؤلفه های تأثیرگذار بر کیفیت زندگی کودکان کار، احساس تنهایی است؛ بنابراین هدف این پژوهش، توصیف و تبیین واکاوی تجربه های کودکان کار از احساس تنهایی بود. پژوهش حاضر به روش کیفی و پدیدارشناسی و نمونه گیری هدفمند و به کمک مصاحبة ژرف نگر با پانزده نفر از کودکان کار انجام گرفت و مصاحبه ها ضبط و به روش استرابرت و کارپینتر تجزیه و تحلیل شد. از یافته های تجربه های کودکان کار از احساس تنهایی چهار مضمون اصلی «احساسات ادراک شده»، «انواع احساس تنهایی»، «پیامدهای احساس تنهایی» و «راه های غلبه بر احساس تنهایی» شناسایی شد. کودکان کار در معرض انواع احساس تنهایی ها و به ویژه تنهایی اگزیستانسیال قرار دارند. همچنین در زندگی خود احساس بی معنایی، ناامیدی و رهاشدگی دارند. بدین منظور می توان با سیاست هایی مانند بهبود تعامل اجتماعی، تدارک زمینه های تحصیل، آموزش مهارت های اجتماعی و معنویت درمانی بر این حس کودکان کار غلبه کرد.

پژوهش حاضر به این پرسش پاسخ می دهد که جایگاه زنان سینماگر در سینمای قبل و بعد از انقلاب اسلامی (1347-1392) چه تغییراتی کرده است. براساس یافته های پژوهش با تکیه بر دیدگاه بازتاب و روش اسنادی و تحلیل محتوای کمی، در دورة ده سالة پیش از انقلاب، حضور زنان در عرصة سینما به غیر از جایگاه موسیقی و تا حدودی جایگاه بازیگری در سایر جایگاه ها از دوره های مختلف بعد از انقلاب کمتر بوده است. در دورة «دفاع مقدس» علی رغم کاهش تعداد فیلم های تولیدشده، زنان در برخی جایگاه های مهم مانند کارگردانی و تولید فیلم حضوری پررنگ داشتند، اما در دو بخش موسیقی و بازیگری، میزان مشارکت آن ها کاهش چشمگیری داشته است. ویژگی شاخص دورة «سازندگی» افزایش مشارکت زنان در اغلب جایگاه ها در مقایسه با قبل است. در دورة «اصلاحات» با وجود کاهش تعداد فیلم های تولیدشده، حضور زنان در تمام جایگاه ها به جز بازیگری از دورة پیش از خود با افزایش مشارکت مواجه بوده است. در دورة «عدالت محوری» مجموع حضور زنان در عرصه های گوناگون تولید فیلم در مقایسه با دورة قبل و در مقایسه با کل فیلم های تولیدشده، با کاهش مواجه بوده است. همچنین در این دوره، شاهد کاهش معنادار حضور زنان در سه عرصة موسیقی، بازیگری و صدا در مقایسه با دو دورة قبل هستیم، اما در دو عرصة نویسندگی و کارگردانی، حضور زنان از دورة قبل اندکی افزایش یافته است.

از مهم ترین امور اجتماعی در طول حیات انسانی، اقدام به ازدواج است که اثری مستقیم بر تحولات جمعیتی سرزمین دارد. تحلیل فضایی الگوی ازدواج، نیازمند ارزیابی ها و پایش این پدیده است؛ بنابراین با توجه به نیاز ذاتی برای ازدواج، جمعیت معلول کشور نیز از حق ازدواج برخوردار است، اما امر مذکور مدل و سازمان فضایی خاصی خود را دارد که ناشناخته است. این مدل را در پژوهش حاضر می توان معادل تحلیل فضایی الگوی ازدواج جمعیت معلول ایران دانست. بدین سان شناخت الگوی فضایی مسئله مطرح شده، اثری مستقیم در برنامه ریزی های کشور خواهد داشت؛ از این رو هدف پژوهش حاضر، بررسی الگوی فضایی ازدواج معلولان در سطح کشور است. منابع اطلاعاتی پژوهش از نتایج آمارنامه های مرکز آمار ایران به دست آمد. همچنین به منظور تحلیل فضایی معیارهای ازدواج معلولان در سطح کشور از نرم افزار Arc GIS با استفاده از ابزار آماری خودهم بستگی فضایی، خوشه بندی زیاد و کم، لکه های داغ و فاصله گذاری معکوس فاصله استفاده شد. براساس نتایج تحلیل الگوی فضایی ازدواج جمعیت معلول ایران، مقدار پراکندگی معلولان در سطح کشور متغیر است و در مقایسه با ازدواج کل جامعه، نرم برخی از شهرستان ها برای ازدواج معلولان بالاتر و در برخی شهرستان ها مقدار آن کمتر است. میزان شاخص بی همسر به دلیل فوت در سطح یکسانی قرار دارد. از سوی دیگر، شاخص بی همسر به دلیل طلاق نشان دهدة اختلاف است. این نظریه ها تمام ویژگی های الگوی ازدواج را توجیه نمی کنند، بلکه هر بخش ممکن است با شدت و ضعف هایی از عوامل اقتصادی یا اجتماعی تأثیر بپذیرد.

روابط پیش از ازدواج در میان جوانان، تأثیرات زیادی بر تغییر نگرش آن ها در ازدواج و تشکیل خانواده دارد که این امر می تواند تغییراتی را در نهاد خانواده ایجاد کند؛ مانند افزایش سن ازدواج، بدبینی و بی اعتمادی به جنس مخالف، شکل گیری الگوهای جدید ارتباط با جنس مخالف و. . .؛ بنابراین هدف پژوهش کیفی حاضر بررسی زمینه های اجتماعی مؤثر بر گرایش به روابط صمیمی پیش از ازدواج با جنس مخالف در میان دختران است. به منظور گردآوری داده ها از تکنیک مصاحبة عمیق استفاده شد که به روش نمونه گیری هدفمند و گلوله برفی و با استفاده از معیار اشباع نظری دربارة 17 دانشجوی خوابگاه های شهر ارومیه صورت گرفت. تجزیه و تحلیل داده ها نیز به کمک تحلیل تماتیک و کدگذاری انجام شد. یافته ها نشان می دهد میان اهداف و دلایلی که در ذهن دختران وجود دارد و نوع گرایش آن ها به این روابط، ارتباط معناداری وجود دارد؛ برای مثال برخی دختران، رابطه با جنس مخالف را در صورتی درست می دانند که با هدف ازدواج صورت بگیرد. برخی نیز برای کسب تجربه و شناخت پیش از ازدواج و برخی دیگر برای پاسخ به احساسات یا نیازهای مقطعی به این گونه روابط گرایش دارند. براساس یافته های پژوهش در بیشتر مشارکت کنندگان، نیاز عاطفی، نیاز جنسی و ترس از تجرد به عنوان مسائل فردی و تأثیر شبکه های اجتماعی و فشار هم سالان، کاهش نظارت خانواده، تغییر در نگرش ها و ارزش ها، از عوامل اجتماعی تأثیرگذار بر گرایش آن ها به رابطه با جنس مخالف است.

سبک زندگی نشاط محور منبعی ارزشمند برای ارتقای شیوة زندگی افراد جامعه است. بدین ترتیب که این شیوه از زندگی پاسخ گوی بعد سلامت روانی، اجتماعی و سلامت جسمانی آنان است. هدف از پژوهش حاضر بررسی اکتشافی و اسنادی ابعاد مختلف سبک زندگی نشاط محور و ارائة تعریف جامعی از این مفهوم و عوامل مؤثر بر آن است. جامعة آماری پژوهش پیمایشی حاضر شهروندان تهران هستند. پرسشنامة پژوهش به شیوة نمونه گیری چندمرحله ای میان 750 نفر از شهروندان توزیع شد. به منظور تعیین معرف های مفهوم سبک زندگی نشاط محور پژوهش های پیشین، از مصاحبه با کارشناسان و پژوهشگران حوزة سبک زندگی و شهروندان ساکن شهر تهران استفاده شد. در پایان نیز به کمک تکنیک تحلیل عاملی و ضریب آلفای کرونباخ روایی محاسبة نتایج صورت گرفت. براساس نتایج پژوهش حاضر، شهروندانی که سبک زندگی نشاط محور را انتخاب کرده اند، اوقات فراغت فعالی دارند، عموماً به مصرف تظاهری گرایش نشان می دهند، در بعد مصرف فرهنگی از کتاب های طنز و موسیقی های شادتر بهره می گیرند، گرایش به ورزش های گروهی و هوازی دارند، به میزان متناسبی مواد پروتئینی مصرف می کنند، به آرایش ظاهری اهمیت می دهند، لباس های رنگ روشن استفاده می کنند و از بهداشت جسمی و روانی مناسب و احساس شادی و خوشحالی بالایی برخوردارند. براساس نتایج آزمون های آماری، نقش سرمایة اجتماعی، سرمایة فرهنگی و سرمایة اقتصادی در ایجاد و تقویت سبک زندگی نشاط محور تأیید شده است. نتایج مدل رگرسیونی نشان می دهد 47درصد از متغیر سبک زندگی نشاط محور به کمک متغیرهای سرمایة فرهنگی، سرمایة اجتماعی و متغیرهای زمینه ایتبیین می شود.

پژوهش حاضر به بررسی علل و عوامل مؤثر بر خشونت علیه زنان پرداخته و به روش پیمایشی اجرا شده است. جامعة آماری این پژوهش زنان متأهل شهرستان قائم شهر هستند. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه است و اطلاعات از میان 320 نفر از زنان متأهل این شهرستان جمع آوری شد. پس از جمع آوری اطلاعات و ورود داده ها به نرم افزار SPSS، داده ها به دو روش توصیفی و استنباطی تجزیه و تحلیل شدند. چارچوب نظری پژوهش ترکیبی از سه نظریه ی یادگیری اجتماعی، نظریه ی اقتدار و سلطه و نظریه تضاد است. براساس این چارچوب، 11 فرضیه در این پژوهش آزموده شده است. در تحلیل دومتغیره میان 10 متغیر (سن، محل سکونت، وضعیت شغلی زنان، وضعیت شغلی مردان، سطح تحصیلات زن و تحصیلات مرد، تجربة خشونت، خودرأیی مردان، باورهای منفی نسبت به زنان و تضاد علائق) و متغیر وابسته رابطه ای معنادار وجود دارد و تنها یک متغیر (وضعیت اقتصادی) با متغیر وابسته ارتباطی معنادار ندارد. در تحلیل چندمتغیره تنها سه متغیر وارد معادلة رگرسیونی شد که به ترتیب اهمیت عبارت اند از: باورهای منفی به زنان، تضاد علایق میان زوجین و سن که این متغیرها با هم 46/0 درصد از تغییرات متغیر وابسته (خشونت علیه زنان) را تبیین می کنند.