اکوفیتوشیمی گیاهان دارویی
سال:1396 | دوره:5 | شماره:3 (پیاپی 19) |تعداد مقالات:7

ترکیبات فنلی (فلاونوئید، تانن و آنتوسیانین) مهم ترین آنتی اکسیدان های طبیعی به شمار می آیند و عوامل متعددی مانند عوامل محیطی و تغذیه گیاه بر کمیت و کیفیت آنها تاثیر گذارمی باشند. یکی از گیاهان دارویی بومی ایران، گل محمدی با نام علمی Rosa damascene Mill. است که سابقه استفاده از تر کیبات آن به زمان های کهن بر می گردد و در مناطق مختلف کشور به صورت طبیعی و کشت شده وجود دارد. تحقیق حاضر به منظور بررسی کمی و کیفی ترکیبات فنلی و فعالیت آنتی اکسیدانی گل محمدی تحت تاثیر دو نوع کود (کود دامی و کود شیمیایی) و همچنین دو روش های آبیاری (غرقابی و قطره ای) در پژوهشکده اسانس های طبیعی دانشگاه کاشان در سال 1395 انجام شده است. در این سنجش میزان ترکیبات فنلی و فلاونوئیدی کل به روش اسپکتروفتومتری صورت گرفت و در نهایت فعالیت آنتی اکسیدانی عصاره گیاه در غلظت های مختلف با استفاده از روش مهار رادیکال آزاد 2 و 2 دی فنیل 1- پیکریل هیدرازیل (DPPH) اندازه گیری شد. تجزیه و تحلیل داده ها با نرم افزار SPSS نسخه 19 و روش آنالیز واریانس انجام شد. نتایج آزمون فیتوشیمیایی وجود ترکیبات ثانویه ای مانند تانن، آنتوسیانین و فلاونوئید و عدم وجود آلکالوئید را در عصاره این گونه تایید کرد. همچنین میزان فلاونوئید کل موجود در نمونه ای که کود شیمیایی به کار برده شده بود کمی بیش تر از سایر نمونه ها بود. تیمار کود دامی و تیمار آبیاری غرقابی به ترتیب بیش ترین و کم ترین میزان ترکیبات فنلی و تیمار آبیاری قطره ای بیش ترین خاصیت آنتی اکسیدانی را از خود نشان داده اند. نتایج این تحقیق نشان داد با استفاده از روشهای مدیریتی از جمله آبیاری و تغذیه می توان تولید، کمیت و کیفیت ترکیبات ثانویه در گیاهان را کنترل نمود.

جنس نپتا (Nepeta L.) متعلق تیره نعناعیان (Lamiaceae)، حاوی گونه های مختلف یک ساله و چندساله می باشد که در نقاط مختلف آسیا، اروپا و شمال آفریقا یافت می شوند. این تحقیق به منظور بررسی تنوع مورفولوژیکی، محتوای فنل و خاصیت آنتی اکسیدانی 6 جمعیت متعلق به دو گونه Nepeta nuda و Nepeta crassifolia در تابستان 1394 در دو استان اردبیل و آذربایجان شرقی انجام شد. نمونه برداری در زمان گلدهی صورت گرفت. صفات مورفولوژیکی شامل ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی، طول و عرض برگ، تعداد گره، طول گل آذین، طول میانگره و طول شاخه فرعی بود. عصاره متانولی به روش خیساندن، میزان فنل با روش فولین - سیکالتو و میزان فعالیت آنتی اکسیدانی عصاره ها با استفاده از ظرفیت مهار رادیکال های DPPH انجام پذیرفت. آزمایش به صورت طرح کاملا تصادفی با 3 تکرار و مقایسه میانگین داده ها با استفاده از آزمون LSD در سطح احتمال 5 درصد انجام شد. نتایج نشان داد در گونه Nepeta crassifolia جمعیت 1 (رضی) به لحاظ صفات مورفولوژیکی بر دیگر جمعیت های این گونه برتری داشت. بیشترین فعالیت آنتی اکسیدانی با (74.96 درصد) و فنل کل (9.88 میلی گرم معادل گالیک اسید در هر گرم وزن تر) در بین جمعیت های این گونه به ترتیب مربوط به گل و برگ جمعیت 3 (گردنه حیران) بود. همچنین در مورد گونه Nepeta nuda بیشترین ارتفاع بوته، طول و عرض برگ، تعداد گره مربوط به جمعیت 6 (مشکین شهر) و بیشترین فعالیت آنتی اکسیدانی و میزان فنل کل در برگ و گل این گونه به ترتیب در جمعیت های 5 (هریس) و 4 (مشکین- هریس) مشاهده گردید. به طورکلی در بین دو گونه بیشترین فنل کل و فعالیت آنتی اکسیدانی در جمعیت 3 (گردنه حیران) متعلق به گونه Nepeta crassifolia بود. به نظر می رسد ارتفاع از سطح دریا تاثیر به سزایی در افزایش محتوای فنلی و فعالیت آنتی اکسیدانی جمعیت ها داشت. جمعیت های 1 و 6 از هر دو گونه گیاهی از نظر صفات مورفولوژیک مورد ارزیابی، مطلوب بوده به طوری که دربرنامه های اصلاحی و اهلی کردن، این جمعیت ها می توانند مورد توجه قرارگیرند.

تحقیق حاضر به منظور بررسی اثر ایلیسیتور های شوری و سالیسیلیک اسید در محیط کشت جامد و مایع بر برخی از پارامترهای رشدی و بیوشیمیایی کالوس گیاه استویا، از جمله وزن تر، خشک و رنگدانه های درونی با استفاده از روش پیشنهادی بارنس، میزان مهار رادیکال آزاد با استفاده از DPPH، قند کل با استفاده از آنترون و قند احیاء به روش مایلر انجام شد. آزمایش به صورت فاکتوریل بر پایه کاملا تصادفی با دو غلظت سالیسیلیک اسید (صفر و 100 میکرومولار) و دو غلظت شوری (صفر و 50 میلی مولار) در محیط های کشت جامد و مایع حاوی 0.5 میلی گرم در لیتر BA و 1 میلی گرم در لیتر NAA در 4 تکرار انجام شد. آنالیز نتایج با استفاده از نرم افزار SAS، V 9.2 صورت گرفت. ایلیسیتور های مورد استفاده و محیط کشت و اثر متقابل این تیمار ها اثر معنی داری بر صفات کمی و کیفی داشتند. وزن تر کالوس تحت تاثیر شوری و سالیسیلیک اسید نسبت به شاهد کاهش یافت. در مقابل وزن خشک در تیمار توام شوری و سالیسیلیک اسید نسبت به شوری افزایش معنی داری نشان داد. رنگدانه های درونی در تیمار ها به نسبت شاهد افزایش یافت. بیشترین توانمندی مهار رادیکال آزاد در تیمار سالیسیلیک اسید با غلظت 100 میکرومولار و محیط کشت مایع دیده شد. تغییرات قند کل در محیط کشت مایع حاوی 50 میلی مولار شوری در مقایسه با سایر تیمار ها افزایشی بود. در مقابل مقدار قند احیاء در تیمار سالیسیلیک اسید و محیط کشت جامد افزایش معنی داری نسبت به سایر تیمارها داشت. با توجه به نتایج به دست آمده به نظر می رسد در کشت استویا، در صورت تمایل به تولید متابولیت در شرایط درون شیشه ای، بهتر است که از سیستم کشت مایع استفاده گردد و این در حالی است که کشت کالوس با هدف تولید بیومس در سیستم کشت جامد توصیه می گردد.

دو گونه Nepeta cephalotes Boiss. ، Nepeta gloeocephala Rech.f. از گونه های انحصاری کشور هستند که در منطقه ایران و تورانی کشور پراکنش دارند. هدف از این تحقیق شناسایی و مقایسه ترکیب های شیمیایی موجود در اسانس این دو گونه در حالت تر و خشک بود. بدین منظور سرشاخه های گلدار گونه های N.gloeocephala و N.cephalotes به ترتیب از رویشگاه های طبیعی منطقه کاشان قمصر (قهرود- 1700 متری) و جاده دماوند (1500 متری) در خرداد و تیرماه سال 1394 جمع آوری گردید.اسانس نمونه های تر و خشک به روش تقطیر با آب (طرح کلونجر) اسانس گیری و بازده اسانس محاسبه گردید. ترکیب های تشکیل دهنده نمونه ها با استفاده از دستگاه کروماتوگرافی (GC) و گاز کروماتوگرافی متصل به طیف سنج جرمی (GC-MS) و محاسبه شاخص بازداری و مقایسه با ترکیب های موجود در کتابخانه های مختلف شناسایی شدند. نتایج بیانگر آن بود که بازده اسانس هردو گونه در حالت خشک از حالت تر بیشتر بود. در گونه Nepeta gloeocephala تعداد 29 ترکیب شناسایی شد که از ماده موثره 1و 8- سینئول در شرایط تر و خشک به ترتیب با 28.9 درصد و 36.5 درصد از بالاترین مقدار برخوردار بود. در گونه Nepeta cephaloutes تعداد 17 ترکیب شناسایی شد که نپتا لاکتون-ایزومر (7a a-، 7 a، 4a a) به ترتیب با 43 و 64 درصد در نمونه های تر و خشک بیشترین مقدار را داشت.

بومادران (.Achillea wilhelmsii C. Koch)، متعلق به تیره Asteraceae می باشد. این گیاه به طور وسیعی در رویشگاه های مختلف ایران یافت می شود و برای درمان بیماری های مختلف مورد استفاده قرار می گیرد. در این تحقیق، سرشاخه های گیاه در سه مرحله مختلف قبل گلدهی (اردیبهشت)، گلدهی (خرداد) و پس از آن (تیرماه) از رویشگاه طبیعی آن در سال 1395، از منطقه قوشچی (ارومیه) در استان آذربایجان غربی جمع آوری گردید. نمونه اسانس ها با استفاده از دستگاه تقطیر با آب (طرح کلونجر) استخراج و مواد موثره نمونه ها با استفاده از دستگاه کروماتوگراف گازی (GC) و دستگاه کروماتوگراف گازی متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS) شناسایی گردید. نتایج نشان داد در زمان های مختلف برداشت علاوه بر تغییر رنگ و بازده اسانس، کمیت و کیفیت مواد موثره اسانس ها نیز متغیر است. ترکیبات کامفور (57.5 درصد) و کامفن (8.56 درصد) از بیشترین مقدار خود در فاز قبل از گلدهی گیاه گزارش شدند و پس از گلدهی از میزان آنها کاسته شد ولی بالعکس ترکیبات اوکالیپتول (13.18 درصد)، بورنئول (18.91 درصد)، بی سیکلو-هپتان (0.43 درصد) و توجون (15.35 درصد) در مرحله پایان گلدهی به بالاترین مقدار خود می رسد. آنالیز یافته ها نشان می دهد که اسانس گیاه در مراحل مختلف رشد و نمو از کمیت و کیفیت متفاوت مواد موثره برخوردار است و به تناسب با آن از عملکرد متفاوت دارویی نیز برخوردار خواهد بود.

این تحقیق به منظور بررسی مورفولوژی، مهمترین نیازهای اکولوژی، فنولوژی و فیتوشیمیایی گیاه دارویی کاکوتی کوهی (Ziziphora clinopodioides Lam.)، تهیه لیست فلورستیک و اتنوفارماکولوژی گونه های دارویی در یکی ازرویشگاه های طبیعی در استان خراسان شمالی (بوانلو با ارتفاع 1728 متر) به صورت طرح کاملا تصادفی انجام شد. ضمن عملیات صحرایی مهمترین شاخص های اکولوژیکی، فنولوژیکی و اطلاعات سنتی در مورد مصارف دارویی گیاه کاکوتی و سایر گونه های همراه دارویی در طب سنتی منطقه اخذ و ثبت گردید. سرشاخه های گل دار گیاه در تیر ماه 1392 جمع آوری و خشک شد و عصاره هیدروالکلی آن به روش حیساندن بدست آمد. مقدار فنل کل با روش فولین- سیکالتو و فلاونوئید کل با روش رنگ سنجی کلرید آلومینیوم در 3 تکرار اندازه گیری شد. نتایج نشان داد رشد رویشی گیاه کاکوتی کوهی از فروردین ماه آغاز و در اواخر خرداد تا اوایل مهرماه نیز در مرحله گلدهی به سر می برد و در نیمه دوم مهر ماه به بذر می نشیند. تعداد 30 گونه گیاهی دارویی متعلق به 29 جنس و17 تیره شناسایی گردید که به ترتیب تیره آفتابگردان با 6 گونه (20 درصد) و نعناع با 4 گونه (13درصد) از بیشترین غنای گونه ای برخوردار بودند. فرم های زیستی تروفیت (43 درصد) و ژئوفیت (27 درصد) بیشترین شکل های رویشی و عرصه های مدیترانه ای (40 درصد) و ایرانو- تورانی (36 درصد) بیشترین پراکنش جغرافیایی را داشتند. همچنین مشخص شد گیاهان دارویی این رویشگاه به همراه گیاه کاکوتی در طب سنتی منطقه به عنوان ضدعفونی کننده، تب بر، محرک معده و در درمان سرماخوردگی و ناراحتی های دستگاه گوارش استفاده می شوند. مقدار فلاونوئید کل گیاه کاکوتی 21.2±0.19 میلی گرم در گرم معادل کوئرستین و فنل های کل 91±0.06 میلی گرم بر گرم معادل اسید گالیک بدست آمد.

شناخت تنوع ژنتیکی و روابط خویشاوندی در مرکبات برای برنامه ریزی و کاربرد برنامه های اصلاحی، حفظ تنوع زیستی، ثبت ارقام جدید و انجام مطالعات مولکولی لازم است. در این پژوهش، تنوع ژنتیکی 29 رقم مرکبات شامل ارقام پرتقال، نارنگی، نارنج، پوملو و تیپ های طبیعی با استفاده از نشانگرهای ISSR مورد ارزیابی قرار گرفتند. از مجموع 97 باند امتیازدهی شده برای نشانگر ISSR، تعداد 78 باند، معادل 80.22 درصد باندها چندشکل بودند. بیشترین و کمترین درصد چندشکلی به ترتیب آغازگرهای ISSR-8 با 90 درصد و ISSR-5 با 73 درصد باند چندشکل نشان دادند. متوسط مقدار PIC در این آزمون 0.18 بود که بیشترین مقدار PIC متعلق به آغازگرهای ISSR-6 و ISSR-8 با 0.27 و کمترین میزان متعلق به آغازگر ISSR-1 با 0.12 بود. دندروگرام حاصل از تجزیه خوشه ای به روش UPGMA با ضریب تشابه تطابق ساده، ارقام مورد بررسی را به پنج گروه اصلی طبقه بندی کرد. پوملو مجزا از سایر ژنوتیپ ها در خوشه ای مجزا قرار داشت. نارنگی انشو سوجی یاما در یک گروه طبقه بندی و مجزا از نارنگی کلمانتین قرار گرفته است. همه ژنوتیپ های پرتقال رقم های سیاورز 1، سیاورز 2، سیاورز 3، سیاورز 4، تیپ های طبیعی ناشناخته، پرتقال پارسون براون و واشنگتن ناول در یک گروه قرار داشتند که قرابت بالایی به هم دیگر نشان دادند. نشانگر ملکولی استفاده شده می تواند اطلاعات مفیدی درباره سطح چندشکلی و تنوع مرکبات را فراهم کنند، که نشان دهنده کاربرد آن در شناسایی ژرم پلاسم مرکبات می باشد.