نقش جهان
سال:1397 | دوره:8 | شماره:4 |تعداد مقالات:7

پژوهش حاضر با هدف تبین چارچوب نظری در زمینه ارتباط میان فضاهای مذهبی و تاثیر آن بر ویژگی های رفتاری (فردی و اجتماعی) تهیه شده است. سئوال اصلی این پژوهش این است که مراجعه و استفاده از فضاهای مذهبی بر ویژگی های رفتاری افراد جامعه شهری چه تاثیری دارد؟ فرضیه تحقیق نیز این بود که به نظر م یرسد میان میزان مراجعه به مسجد و ویژگی های رفتاری (اجتماعی-فردی) رابطه معنی داری وجود دارد. برای آزمون فرضیه فوق پس از انجام مطالعات نظری و پایه در خصوص ارایه تعاریف نظری و عملیاتی از متغیرهای تحقیق، به بررسی نمونه های موردی (نمازگزاران دو مسجد از مناطق 2 و 18 تهران) پرداخته شد. در این پژوهش دو متغیر میزان استفاده از مسجد، ویژگی های رفتاری وجود داشت. به منظور جمع آوری داده در زمینه متغیرهای تحقیق و آزمون فرضیه مورد نظر پرسش نامه ای با 36 گویه تهیه و با روش نمونه گیری تصادفی توسط 90 نفر از نمازگزاران این دو مسجد در تهران تکمیل شد. با استفاده از نرم افزار SPSS 17 و رگرسیون خطی به بررسی رابطه میان دو متغیر پرداخته شد. براساس نتایج به دست آمده در جامعه آماری تحت مطالعه، میان میزان مراجعه به مسجد و ویژگ یهای رفتاری افراد رابطه معنی داری وجود داشت.

اهداف معماری قدسی، جلوه ای از زیبایی های الهی و نمونه بارزی از تلفیق و ارتباط فرم های نمادین با معانی و باورهای عمیق اعتقادی ماست که این ارتباط را می توان در عمیق ترین لایه های رازآلود محراب ها بیان داشت. محراب مهم ترین بخش بنای مذهبی محسوب می شود. در تاریخ تزیینات معماری در هنر اسلامی، همواره محراب ها چه به لحاظ شیوه و چه از نظر نقش مایه ها و ارزش های خطی و خوش نویسی، بهترین و ارزشمندترین نمونه های موجود را در خود جا داده اند. محراب الجایتو به لحاظ هنر گچ بری به کاررفته در آن، در ردیف زیباترین آثار عصر ایلخانی قرار گرفته است. در این تحقیق تحلیل و بررسی نقوش گیاهی محراب، ویژگی ها، کلیات و جزییات نقوش و الگوهای حاکم بر آنها هدف تحقیق است. ابزار و روش ها از طریق مطالعات کتابخانه ای و میدانی به شناسایی تزیینات محراب مسجد جامع اصفهان پرداخته ایم. روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی بوده و از نرم افزارهای معماری استفاده شده است. یافته ها و نتیجه گیری با بررسی نقوش و تزیینات محراب الجایتو نتایج زیر به دست آمد: 81 الگوی نقوش گیاهی از نقوش محراب استخراج شد که محدوده نقوش 28 % مستطیل افقی، 22 % دایره، 21 % پنج ضلعی، 15 % مستطیل عمودی، 7% ستاره، 6% مربع، و 1% شمسه بود، که اکثریت محدوده مستظیل افقی را شامل می شد. خط غالب در نقوش محراب الجایتو 100 % از الگوی غیرمتقارن و 15 % تقارن منحنی تبعیت می کرد. در بررسی چگونگی تقارن در نقوش گیاهی به کاررفته در محراب، 85 % کاملا نسبت به محور عمود بوده است.

یکی از مسایل مهم در شهرهای ایرانی، بحث هویت در این شهرها است. کم توجهی به ابعاد و عوامل هویت بخش در شهرهای ایرانی به خصوص تهران، موجب ایجاد محیط هایی بدون همبستگی و مشارکت اجتماعی شده است. در این مقاله سعی شد با تعریف و بررسی مولفه های هویت بخش منظر شهرهای ایرانی-اسلامی و با تکیه بر سه مفهوم کلی از هویت شهر، شهرسازی ایرانی-اسلامی و منظر شهری، جنبه های مختلف شهر ایرانی-اسلامی مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد. همچنین تعیین نقش، جایگاه (هویت)، معنا و شکل در شهر ایرانی-اسلامی، بازشناسی و رتبه بندی مولفه هایی که سبب ایجاد و تقویت هویت کالبدی منظر شهری در شهرهای ایرانی-اسلامی هستند، کمک گرفته شد. تحقیق حاضر پژوهشی بنیادی-کاربردی است. برای نیل به اهداف پژوهش در گام نخست مبانی نظری موضوع از طریق مراجعه به کتب و مقالات بررسی شد و در بخش بعدی بر مبنای چارچوب نظری پژوهش، ارکان هویت کالبدی شهر ایرانی مورد بررسی قرار گرفت. این معیارها توسط تکنیک تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و با کمک نرم افزار Expert choice 11 توسط بیست نفر از متخصصان فعال در حرفه شهرسازی اولویت بندی و ارزیابی شد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که مولفه هویت با 0/540 بیشترین امتیاز را به خود اختصاص داده و معیارهای حس مکان، احساس امنیت و اصول عناصر معماری شهر به ترتیب با 0/329، 0/239 و 0/283 بیشترین رتبه را به خود اختصاص دادند.

اهداف فضا اساسی ترین وجه هنر معماری است که بقای آن به طور مستقیم به بقای مکان وابسته است. منشا حس فضا، مکان است که رابطه نزدیک به هم دارند. فضای معماری به عنوان یکی از حامل های اصلی هنر دارای جایگاهی شاخص در جامعه است. مکان و فضا در حوزه فلسفه و معماری به عنوان یک موضوع اساسی مطرح بوده و بخش مهمی از ادبیات این دو وجه اندیشه انسانی را به خود اختصاص داده است. می توان گفت همین رابطه میان مکان و فضا و تاثیر آنان در روان شناسی محیطی معماری، اساسی ترین لازمه درک معماری و استعلایی شدن حس فضا به معماری است. بررسی مشخصه های مکان در ایجاد فضای معماری، از اهداف این گذار است که بدان پرداخته خواهد شد. ابزار و روش ها روش این پژوهش توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر اسناد کتابخانه ای است. همچنین مصاحبه با افراد صاحب نظر در این زمینه ما را در این امر یاری کرده است. سئوال پیش رو آن است که به چه میزان فضا در معماری، می تواند حس مخاطب را تحت تاثیر خود قرار دهند و جایگاه مکان در فضای معماری به چه میزان اهمیت دارد؟ یافته ها یک فضا در معماری وقتی زیبا است که صفت های ویژه فضا با عملکردهای فضا هماهنگی داشته باشد و این اصلی است که در بررسی معماری سنتی و قدیمی کاملا مشهود است. نتیجه گیری شناخت مولفه های مفید در حس مکان و خلق فضا می تواند ما را در ایجاد معماری موفق کمک نماید و انرژی مثبتی که از سمت فضای معماری به مخاطب ساطع می شود را در کنترل معمار درآورد و از آن بهره جست.

در گذر زمان عوامل گوناگونی در طراحی معماری باغ های ایرانی تاثیر گذاشته است. چهارباغ ها پرتعدادترین پلان ب هکاررفته در معماری باغ های ایرانی بوده اند. ویژگی های فرمی خاص چهارباغ ها بر طراحی سایر باغ ها تاثیر گذاشته است. با بررسی فرآیند تحلیل باغ های ایرانی و تاثیرپذیری آنها از ساختارهای چهاربخشی می توان افزون بر باز زنده سازی بخشی از هویت فراموش شده معماری کهن، چگونگی تاثیرپذیری ساختارهای هندسی را در باغ ها تحلیل کرد. از سوی دیگر می توان از این ویژگی ها در طراحی محوطه سازی های امروزی استفاده نمود. بین نسبت های طولی و عرضی به کاررفته در فرم های چهارباغی و طراحی پلان باغ های صفوی موجود اصفهان رابطه مستقیم وجود دارد. پژوهشگران دیگر در تقسیم بندی پلان های باغ های صفوی بیشتر به عواملی مانند مفاهیم معنوی رویکرد معماری بهشت در باغ ها پرداخته اند. این پژوهش برای نخستی نبار نقش ویژگی های هندسی نهفته در چهارباغ ها را در پلان باغ های صفوی موجود اصفهان تحلیل کرد و بر پایه داده های کتابخانه ای از یک سو و داده های میدانی از سوی دیگر نهادینه شده است. در این پژوهش با بررسی تطبیقی پلان های چهارباغ از زمان گذشته تاکنون به ویژگی های هندسی تکرار شونده در فرآیند طراحی پلان پرداخته شد. این پژوهش سعی دارد تا تاثیر ویژگی های هندسی موجود در چهارباغ را در طراحی پلان های باغ های موجود در دوره صفوی آشکار سازد. در این مقاله ابتدا به تقسیم بندی باغ ها پرداخته شد، پس از تحلیل واژه ها و شناسایی انواع باغ ها ویژگی های مشترک و متفاوت در گونه های متفاوت باغ ها مورد بررسی قرار گرفت. تحلیل ها آشکار کرد نسبت طول به عرض فضای کلی به تقسیم بندی کرت ها در باغ های صفوی اصفهان نیز با همان نسبت چهارباغ های کهن تکرار شده است.

مطالعه روی مبانی شکل گیری خانه های مسکونی شهرهای مختلف ایران نشان می دهد که همواره رابطه ای مستقیم میان اقلیم، طبیعت و معماری مسکونی ایران وجود داشته است. یکی از عناصر مهم طبیعت که در معماری خانه های سنتی ایران جایگاه ویژه ای داشته، عنصر آب است. در این تحقیق سعی شده است با بررسی تناسبات حوض و حیاط در معماری مسکونی اقلیم های مختلف ایران، به چگونگی تاثیر عوامل اقلیمی روی کیفیت و کمیت آب در حیاط پرداخته شود. روش تحقیق همبستگی علی مقایسه ای با استدلال استنتاجی است و اطلاعات آن به روش اسنادی گردآوری و تنظیم شد. روش نمونه گیری تصادفی نظام دار و جامعه آماری 32 خانه از خانه های سنتی ایران در چهار اقلیم مختلف ایران بود. چارچوب نظری این تحقیق بر این اساس استوار است که عوامل اقلیمی نقش مهمی در تعیین تناسبات حوض و حیاط در خانه های سنتی ایران داشته اند. عوامل اقلیمی، متغیرهای مستقل و تناسبات حوض و حیاط، متغیرهای وابسته این تحقیق هستند. نتایج این تحقیق نشان می دهد که شکل گیری تناسبات حوض و حیاط در خانه های سنتی ایران، تحت تاثیر عوامل اقلیمی منطقه بوده است.

مقدمه طی بررسی مساله "چیستی معنا در آثار معماری"، نگارندگان در این مقاله نظریه ای جدید در حوزه معنای آثار معماری با عنوان "معناشناسی در آثار معماری از منظر اسلامی" ارایه نموده اند که هدف اصلی از تبیین این نظریه، تبیین ماهیت معنا در آثار معماری از منظر اسلامی است تا با تامین این هدف، و "چیستی نقش « پاسخ پرسش هایی نظیر "چگونگی دامنه معنایی آثار معماری معمار در شکل گیری معنای اثر" روشن شود. روشی که برای استنتاج نظریه فوق الذکر مورد استفاده قرار گرفته است روشی ترکیبی (مرکب از تحلیل محتوای کیفی و استدلال منطقی) است. ضمن آنکه با توجه به ماهیت تئوریک نظریه، گردآوری داد هها از طریق مطالعات اسنادی کتابخانه ای و با تحلیل گزاره های حکمی و بنیان های فلسفی موجود در آموزه های اسلامی و به طور خاص، آموزه های حکمی-فلسفی مکتب اسلام انجام شده است. نتیجه گیری برپایه یافته های این پژوهش، اولا معنای اثر در مقام تکوین، متاثر از سه مولفه معمار، کالبد اثر و زمینه است؛ حال آنکه در مقام تاویل، علاوه بر این سه مولفه، مولفه چهارمی به نام مخاطب نیز ذی سهم است؛ ثانیا دامنه معنایی آثار معماری، دامنه ای نیمه بسته، ضابطه مند و محدود است که این محدودیت به دلیل وجود عامل مشترکی به نام فطرت میان همه انسان ها است. با توجه به نقش فطرت به عنوان عامل مشترک و ثابت و حقیقی بین تمام انسان ها، اثر معماری قابلیت لازم برای القای هر معنایی را ندارد و هر کالبدی، مابه ازای معنایی مشخصی دارد.