پژوهش آب در کشاورزی
سال:1402 | دوره:37 | شماره:3 |تعداد مقالات:6

به­ منظور تحلیل تغییرات زمانی و مکانی مقدار آب موردنیاز برای گلخرابی (خاک­ورزی خاک اشباع) در سطح اراضی شبکه آبیاری سپیدرود، داده­های روزانه رطوبت خاک ماهواره SMAP در دوره هفت ساله (2015 تا 2021) استفاده شد. مرحله گلخرابی اراضی شالیزار از 20 فروردین تا 10 خرداد در نظر گرفته شد و پس­از دسته­بندی بر­اساس احتمال وقوع مختلف (1، 10، 25، 50، 75، 90 و 99 درصد) بررسی گردید و با­ استفاده از محاسبات رستری مورد تحلیل قرار گرفت. به­منظور صحت­سنجی محاسبات، مقادیر پیش­بینی­ شده با استفاده از آماره ­های ارزیابی میانگین خطای مطلق (MAE)، میانگین اریب خطا (MBE) و ریشه میانگین نرمال شده مربعات خطا (NRMSE)، با مقادیر رطوبت اشباع خاک 321 نمونه با مختصات جغرافیایی معین، که قبلا اندازه­ گیری شده بود، مقایسه شد. نتایج نشان داد که در تمام سناریوهای رطوبتی (از مرطوب­ترین تا خشک ­ترین)، مناطق کوهپای ه­ای، رطوبت کمتری نسبت به اراضی جلگه ­ای و خصوصا مناطق پست داشتند و رطوبت خاک در طول دوره رشد روندی کاهشی نشان می­داد. سرعت این کاهش به ­تدریج بیشتر شده و در مناطقی مشاهده شد که در انتهای فصل گِلخرابی (دهه اول خرداد) به 2% در روز رسید. حجم آب ناخالص مورد­نیاز گلخرابی از مرطوب­ترین به ­خشک ­ترین سال روند افزایشی داشت و در میانه فصل (13 تا 15 اردیبهشت) به­ترتیب از 1693 تا 2983 مترمکعب در هکتار و در انتهای فصل گِلخرابی به­ترتیب از 2496 تا 3602 متر­مکعب در هکتار به ­دست آمد. نتایج صحت­ سنجی نشان داد که مقادیر MAE، MBE و NRMSE به­ترتیب 4/26%، 1/59%، و 15% بود که برآوردی مناسب را نشان میداد. یافته ­ها نشان داد که تاخیر در انجام گلخرابی، میزان آب مصرفی مورد­نیاز گلخرابی را افزایش می­دهد (34/1 متر مکعب بر هکتار به ­ازای هر روز تاخیر در سال نرمال). بنابراین، در تمامی شرایط به ­ویژه در سال­های خشک، برای صرفه جویی درآب برای عملیات گلخرابی در شالیزارهای این شبکه بهتر است رهاسازی و تامین آب مورد­نیاز از منابع آبی محلی (آب­بندان و چاه) یا از سد سپیدرود در اوایل اردیبهشت انجام شود.

با توجه به محدود بودن منابع آب و بالا بودن میزان تبخیر، مسئله بحران آب یکی از عمده ­ترین مسائل در کشور است. به دلیل اهمیت گیاه خاکشیر به عنوان یک گیاه دارویی، نیاز آبی و ضریب گیاهی یک­ گانه و دوگانه آن در آزمایشگاه لایسیمتری دانشگاه بیرجند مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور از شش لایسیمتر (از نوع بیلان آبی) به قطر60 سانتی­متر و ارتفاع 100سانتی­متر استفاده شد. داخل هر شش لایسیمتر، گیاه خاکشیر با تراکم 20 بوته در متر مربع کشت و سپس با استفاده از معادله بیلان آب، تبخیر و تعرق محاسبه شد. تبخیر و تعرق مرجع چمن هم به طور مستقیم توسط سه لایسیمتر دیگر اندازه­ گیری شد و میانگین آن 322 میلی­متر بدست آمد. سپس ضرایب گیاهی برای چهار مرحله رشد (ابتدایی، توسعه، میانی و انتهایی) محاسبه شد. در این تحقیق مقادیر میانگین تبخیر و تعرق، تبخیر از سطح خاک و تعرق از گیاه مورد نظر به ترتیب 202، 23 و 179 میلی­متر به­ دست آمد. در نهایت ضریب گیاهی منفرد برای چهار مرحله ابتدایی، توسعه، میانی و پایانی به ترتیب برابر 0/52، 0/68، 0/96 و 0/57 و ضریب گیاهی پایه به ترتیب برای چهار مرحله رشد برابر 0/38، 0/59، 0/49 و0/52 میلی­متر به ­دست آمد. به طور کلی می­توان نتیجه گرفت که با توجه به اقلیم استان خراسان جنوبی و نیاز آبی کم گیاه خاکشیر، کشت آن توصیه می­ گردد.

با توجه به رشد فزاینده جمعیت و تغییر سبک زندگی روزمره، فشار بر منابع آب و خاک افزایش یافته و مدیریت پایدار این منابع اهمیتی حیاتی دارد. این پژوهش با هدف ارزیابی و مقایسه اثرات آبیاری جویچه ای، قطره ای سطحی و قطره ای زیرسطحی بر بهره وری آب، عملکرد و اجزای عملکرد اسفناج در شرایط اقلیمی خشک و نیمه خشک اهواز انجام شد. به این منظور، آزمایشی در قالب طرح آماری بلوک های کامل تصادفی با سه تیمار روش آبیاری شامل آبیاری جویچه ای (FI)، آبیاری قطره ای سطحی (SDI) و آبیاری قطره ای زیرسطحی (SSDI) در سه تکرار در مزرعه پژوهشی دانشکده مهندسی آب و محیط زیست دانشگاه شهید چمران اهواز در سال 1399 انجام شد. بر پایه نتایج، میزان آب آبیاری استفاده شده در تیمار FI برابر 1066 مترمکعب در هکتار و در تیمارهای SDI و SSDI برابر 787 مترمکعب در هکتار بود که کاهش 26% را نشان می دهد. در تیمارهای FI، SDI و SSDI متوسط عملکرد بوته اسفناج (مجموع وزن تر برگ و ساقه) به ترتیب برابر 23/56، 30/17 و 19/28 گرم و بهره وری آب آبیاری برابر 0/35، 0/61 و 0/39 کیلوگرم بر مترمکعب بود. در هر دو پارامتر عملکرد و بهره وری آب آبیاری، تیمار SDI برتری معنی دار در سطح پنج درصد نسبت به دو تیمار دیگر داشت. اثر تیمار آبیاری بر ویژگی های طول ریشه، طول ساقه، طول کل، تعداد برگ، تعداد برگ پژمرده، میزان کلروفیل برگ و شاخص برداشت معنی دار نبود. در مجموع، با در نظر گرفتن بهره وری آب به عنوان معیار، آبیاری قطره ای سطحی نسبت به آبیاری جویچه ای برای کشت اسفناج مناسبت تر است.

در این پژوهش، اثر شوری آب آبیاری و محلول پاشی سالیسیلیک اسید بر عملکرد گیاه موسیر رقم بومی قزوین بررسی شد. تیمارهای شوری آب در چهار سطح (S1) 2، (S2) 4، (S3) 6 و (S4) 8 دسی زیمنس بر متر و تیمارهای سالیسیلیک اسید در چهار غلظت (A1) 0، (A2) 5/0، (A3) 1 و (A4) 2 میلی مولار اعمال شد. آزمایش به صورت فاکتوریل، در قالب طرح کاملاً تصادفی و با سه تکرار، در محیط گلخانه اجرا شد. مقدار رطوبت خاک به صورت روزانه اندازه گیری شد و برنامه ریزی آبیاری بر اساس آن انجام شد. نتایج نشان داد که تنش شوری باعث کاهش جذب آب توسط گیاه و کاهش وزن غده موسیر شد. اما کاربرد سالیسیلیک اسید موجب بهبود وضعیت رطوبتی گیاه و افزایش عملکرد غده­ها در شرایط تنش شوری شد. تیمار A4 غلظت ایده آل سالیسیلیک اسید برای تولید حداکثر محصول در سطوح مختلف تنش شوری بود. به طوری که کاربرد دو میلی مولار سالیسیلیک اسید در سطوح شوری S1، S2، S3 و S4 به ترتیب باعث افزایش عملکرد تَر غده ها به میزان 6/11%، 32%، 40% و 91% در مقایسه با عدم کاربرد سالیسیلیک اسید (A1) شد. پاسخ عملکرد خشک غده به تبخیر-تعرق نشان داد که با افزایش تنش شوری، درصد کاهش عملکرد بیش از درصد کاهش تبخیر و تعرق بود. اما مصرف سالیسیلیک اسید باعث کاهش حساسیّت عملکرد خشک غده نسبت به تنش شوری شد، به ­طوری که از تیمار S1 تا S4 مقدار ضریب واکنش عملکرد (Ky) بین 1/01-1/62 (در تیمار A1)، 0/93-1/3 (A2)، 0/48-1/09 (A3) و 0/31-0/97 (A4) برآورد شد. اثر سالیسیلیک اسید بر میزان بهره ­وری آب در شرایط تنش شوری بین 2/13-1/14 (در تیمار A1)، 2/15-1/68 (A2)، 2/26-2 (A3) و 2/38-2/19 (A4) کیلوگرم بر مترمکعب محاسبه شد. نتایج نشان داد که در صورت استفاده از آب­های لب ­شور برای آبیاری گیاه، کاربرد سالیسیلیک اسید باعث افزایش بهره وری آب خواهد شد. بر اساس این نتایج، در شرایط نبود منابع آب باکیفیت برای آبیاری، برای مقابله با اثرات زیان بار تنش شوری بر عملکرد محصول، محلول پاشی سالیسیلیک اسید روی گیاه راه کاری مناسب خواهد بود.

خشکسالی و سیل از پیامدهای تغییر اقلیم بوده و بسترسازی مشارکت مردمی از طریق تعاونی های آب بران از مهم ترین تمهیدات اخیر در مواجهه با تغییر اقلیم است. هدف تحقیق حاضر، تحلیل برخی سازوکارهای مؤثر بر توسعه پایدار تعاونی های آب بران مطالعه موردی دهستان سطر شهرستان سنقروکلیایی بود. ابزار تحقیق، پرسشنامه­ای محقق ساخته است که بر اساس مطالعه ادبیات تحقیق تدوین شد. روایی پرسشنامه با استفاده از نظرات کارشناسان سازمان جهاد کشاورزی استان کرمانشاه و اعضای هیات مدیره تعاونی­های آب­بران و پایایی آن از طریق ضریب آلفای کرونباخ بررسی و تأیید شد. برای تجزیه وتحلیل داده ­ها، از مدل­سازی معادلات ساختاری با استفاده از نرم­ افزار Smart PLS3 استفاده شد. اعضای تعاونی های آب بران در دهستان سطر در شهرستان سنقر و کلیایی جامعه آماری تحقیق را تشکیل داد که جمعیت کل آنان 472 نفر بود، افراد نمونه با استفاده از روش نمونه ­گیری طبقه­ ای و فرمول کوکران به تعداد 211 نفر انتخاب شدند. نتایج تحلیل مسیر نشان داد که سازوکارهای قانونی با ضریب مسیر (0/257=β) بر توسعه پایدار تعاونی­ های آب­بران دهستان مزبور تأثیر مثبت و معناداری داشت. همچنین سازوکارهای آموزشی (0/233=β)، سازوکارهای حمایتی (0/214=β)، سازوکارهای رابط ه­ایی (0/203=β) و سازوکارهای سیاست گذاری (0/147=β) تأثیر مثبت و معناداری بر توسعه پایدار تعاونی آب­بران دهستان سطر نشان داد.

این پژوهش به منظور بررسی کیفی آب زیرزمینی بخش هایی از شمال و مرکز استان کرمان انجام شد و از محدوده هشت شهرستان (کرمان، زرند، بم، بردسیر، جیرفت، بافت، فاریاب و رفسنجان) تعداد 534 نمونه آب از منابع آب زیرزمینی برداشت گردید و غلظت یونهای Na+، Ca+2، Mg+2، Cl-، SO4-2، HCO3-2 تعیین شد. همچنین شاخص هایی مانند کل مواد جامد محلول (TDS)، نسبت جذب سدیم (SAR)، شاخص نفوذپذیری (PI)، بی کربنات سدیم باقیمانده (RSBC)، هدایت الکتریکی (EC)، پتانسیل شوری (PS)، خطر منیزیم (MH)، سختی آب (TH)، درصد سدیم محلول در آب (SSP) تعیین و ارزیابی شد. برای رسم نمودار های بررسی و مقایسه خصوصیات آب از نرم افزار AqQA استفاده گردید. بر اساس نتایج، بیش از 37% از منابع مورد مطالعه از نظر شوری در ردیف آب های نامناسب (شوری بالاتر از dS/m 2) قرار داشت. شهرستان های زرند و رفسنجان از نظر شاخص های کیفیت آب زیر زمینی در شرایط نامطلوبی قرار داشت چرا که شاخص های EC، SAR، PS، TH، SSP و MH در یکی یا هر دوی این شهرستان ها در شرایط بحرانی بود، ولی از نظر استاندارهای آب کشاورزی، اغلب دیگر مناطق مطالعه شده دارای آب با کیفیت مناسبی بود. تیپ ترکیبی آب زیر زمینی در تمامی مناطق Ca-Mg-SO4-Cl به­دست آمد، به طوری که در شهرستان های شمالی تر استان مانند رفسنجان، زرند، بردسیر و همچنین شهرستان های بم و کرمان آنیون غالب آب کلر بود در حالی که در مناطق فاریاب، بافت و جیرفت وضعیت آنیونهای غالب آب کمی به سمت سولفاته شدن پیش می رود. در منابع آب مورد مطالعه در اغلب شهرستان ها Na+>Mg2+>Ca2+ است و آنیون غالب کلر را دارند و بی کربنات کمی نسبت به سایر آنیونها در نمونه های آب مشاهده گردید. همچنین بر اساس نتایج، رخساره غالب آب در تمامی مناطق Na-Cl و Mg-Cl بود، لذا لازم است آبها با مدیریت صحیح مورد استفاده قرار گیرند و متناسب با شرایط شیمیایی آنها گیاه مناسب انتخاب شود.