پژوهش های دانش زمین
سال:1401 | دوره:13 | شماره:4 |تعداد مقالات:8

در این پژوهش برای بررسی طول دوره های خشک در استان کهگیلویه و بویراحمد ابتدا پایگاه ماتریس داده ای از بارش روزانه برای دوره آماری 2020-1990 مربوط به 25 ایستگاه بارانسنجی و سینوپتیک استان تشکیل گردید. جهت تعیین میزان تشابه رفتاری داده ها در تمامی پهنه ها و تعریف و تخصیص تمامی ایستگاه ها بر مبنای یک معیار همگن، تست همگنی (HT) انجام شد تا صحت سنجی داده ها مبنایی برای مطالعات پایه قرار گیرند. داده های بارش به کمک آزمون نیکوئی برازش (Goodness of fit test)، برای تعیین درجه اختلاف داده های مشاهداتی و مورد انتظار برازش شدند. برای تداوم و زمان برگشت دوره ها از الگوریتم توزیع تجربی مرتبه دوم زنجیره مارکوف استفاده شد. نتایج نشان داد که رخداد روز بارانی پس از یک روز بارانی دیگر (n11)، در مناطق مرطوب شرقی با 21 درصد احتمال از درصد رخداد کمی برخوردار است. در مقابل در پهنه های خشک استان (مرکز و جنوب)، فراوانی و درصد رخداد یک دوره خشک به دنبال دوره خشک دیگر یعنی تابع (n00) به ترتیب با 2159 روز و 80 درصد احتمال رخداد محتمل تر است. در نهایت پیش یابی تغییرات اقلیمی با نگرش ارزیابی دوره های خشک با الگوریتم مدل HADGEM2-ES مربوط به گزارش پنجم هیئت بین دول تغییر اقلیم (IPCC-IR5)، در دهه میانی نشان داد که پهنه های مرطوب استان مانند یاسوج، سی سخت و کاکان پهنه های خطرپذیر در برابر نوسانات اقلیمی هستند و به­طور میانگین 15 تا 18 درصد خشک تر خواهند شد.

گسترش کشاورزی و توسعه فعالیت­های عمرانی، تعادل هیدرولوژیک طبیعت را تغییر داده و باعث شده تا برخی پدیده ها از حالت طبیعی خارج و با شکل تشدیدشده بروز نمایند. فرسایش آبی با شکل­های مختلفی به روی زمین ظاهر می شود که فرسایش آبکندی شکل مخرب فرسایش آبی است. هدف پژوهش، تعیین ویژگی های مؤثر آبکندها بر طول و حجم آن­ها در منطقه جهان آباد بویین زهرا (استان قزوین) بود. محل بالاکند­ها 33 آبکند، ثبت و طول، عرض بالا و پایین و عمق آن ها تعیین شد. حجم کانال محاسبه و نمونه خاک سطحی از بالاکند تهیه و آنالیز شد. محیط، مساحت، ضریب شکل و شیب آبکندها از مدل رقومی ارتفاع حاصل از پهپاد استخراج شد. با روش PCA، و با رگرسیون چند متغیره به روش گام به گام در محیط Minitab عوامل موثر بر طول و حجم تعیین شدند. نتایج نشان داد که مؤلفه اول و دوم نزدیک به 41 درصد درصد تغییرات را به عهده دارند. کلر، هدایت الکتریکی و سدیم با اثر منفی و پایداری خاکدانه، تاج پوشش و مقدار شن با بار مثبت در محور اول بیشترین وزن را دارند در حالی که در محور دوم شن، تاج پوشش و مقدار سنگریزه با اثر مثبت و مقدار مواد خنثی شونده، ماده آلی و درصد اشباع نقش مهم­تری ایفا می­کنند. ویژگی­های مؤثر بر هدررفت خاک توسط آبکندهای منطقه به ترتیب کربنات، منیزیم، پتاسیم، ماده آلی، درصد اشباع، مقدار شن، شیب کف آبکند، شیب آبراهه ورودی به بالاکند، لاشبرگ، محیط حوضه و ضریب گردی به ترتیب بیشترین تأثیر را در هدررفت خاک داشته و در معادله پیش بینی هدررفت خاک با ضریب تبیین 837/0 وارد شدند. رگرسیون گام به گام با متغیر وابسته طول آبکند نشان داد که رابطه دارای ضریب تبیین 98/72 درصد و در سطح پنج درصد معنی­دار است.

رودخانه ها پدیده هایی فعال هستند که دائماً بستر و کناره های خود را دستخوش تغییر قرار می دهند. رودخانه کلیبرچای از مهم ترین رودخانه در منطقه ارسباران است که زهکش اصلی حوزه کلیبرچای به رودخانه دائمی ارس هست. این مطالعه با هدف تعیین کمی تغییرات کاربری اراضی بر روی دینامیک رودخانه در امتداد رودخانه کلیبرچای در آذربایجان شرقی، برای یک دوره 20 سال (2000-2020) انجام شده است. مورفولوژی و بررسی کانال رودخانه کلیبرچای برای سال های 2000 و 2010 و 2020 با استفاده از تصاویر ماهواره لندست، مورد ارزیابی قرار گرفته است. از شاخص های تفاضل آب نرمال شده و شاخص اصلاحی تفاضل آب نرمال شده و نیز جهت آشکارسازی و تعیین نوع کاربری ها، از طریق روش طبقه بندی نظارت شده استفاده شده است. از تصاویر ماهواره Google Earth، برای ارزیابی نتایج شاخص های مورد استفاده، بهره گرفته شد. تغییرات دینامیک جانبی مجرای رودخانه کلیبرچای در طول 20 سال گذشته با استفاده از روش ترانسکت و ضریب خمیدگی و نرخ مهاجرت مجرا و مورد بررسی قرار گرفت. طی بازه زمانی20 سال، علی رغم ایجاد میانبرها و مهاجرت جانبی، میانگین مقادیر سینوزیته و شعاع انحنای مجرای رودخانه کلیبرچای تغییرات چشمگیری نداشته است. روند بازه ها‎‎ بیشتر از الگوی مئاندری پیروی می کنند و تنها ترانسکت شماره 7 از الگوی مئاندری به الگوی سینوسی تغییر حالت داده است. این امر نشان می دهد که رودخانه در تعادل دینامیک می باشد و در 20 سال گذشته تغییرات زیادی را تجربه نکرده است. در تحلیل کاربری اراضی هر چه از سال 1379 به سمت سال 1399 حرکت نماییم بر میزان اراضی مراتع افزوده شده و از میزان اراضی بایر و بیرون زدگی سنگی کاسته شده است. همچنین در بازه زمانی 20 ساله به مقدار جنگل و اراضی جنگلی منطقه مطالعاتی افزوده شده است که با توجه به خالی شدن برخی از روستاها به خاطر مهاجرت و خالی شدن سکنه در روستاها و غیرقابل دسترس بودن مناطق جنگلی قابل قبول به نظر می رسد.

دمای سطح زمین (LST) متغیری مهم در مطالعات محیطی و مدل های هیدرولوژیکی است. هدف از این پژوهش، بررسی تغییرات زمانی-مکانی، روند و شیب روند دمای سطح زمین طی دوره سرد سال در ایران است. برای این منظور پس از بررسی مدل­های در دسترس با استفاده از پروژه CORDEX در منطقه WAS با تفکیک افقی 44/0 درجه قوسی با در نظر گرفتن دو سنجه آماری ضریب تعیین و اریبی، مدل NOAA-GFDL-ESM2M به عنوان مدل کارا برای بررسی دمای سطح زمین ایران طی دوره تاریخی (2005-1975) انتخاب شد. برای بررسی روند و شیب روند داده­ها، به ­ترتیب از دو آزمون ناپارامتریک من-کندال و سنس استفاده شد. نتایج نشان داد، دمای سطح زمین تحت­تاثیر توپوگرافی و عرض جغرافیایی است. نواحی شمال غربی ایران از عرض جغرافیایی 34 تا حدود 40 درجه شمالی در دوره مورد مطالعه، کمینه دمای سطح زمین را دارند و نواحی ساحلی خلیج فارس و دریای عمان بیشینه دمای سطح را طی فصل زمستان نشان دادند. آزمون نا پارامتریک من کندال با سطح اطمینان 5 % نشان داد دمای سطح زمین در ماه ژانویه در کرانه های ساحلی خلیج فارس در حوالی مناطق غربی استان هرمزگان و استان ایلام دارای روند افزایشی معنی دار است. روند دمای سطح زمین ایران در ماه فوریه در نواحی شمال غربی، غرب و جنوب غربی ایران کاهشی بوده است. شیب روند در نواحی داخلی حوالی دشت کویر و چاله جازموریان 1/0 درجه سلسیوس برآورد شد. به­طور کلی دمای سطح زمین به ازای هر سال در متوسط کشور بین 17/0 تا 19/0 درجه سلسیوس افزایش پیدا کرده است.

مولفه­های تعیین حد آستانه­ غلظت فلزات ­­سنگین در خاک­های مختلف بسیار متغیر است. استفاده از معیارهای موجود در قوانین زیست محیطی سایر کشورها و شهرها، برای بررسی آلودگی این فلزات در منطقه­ای دیگر مناسب نخواهد بود، بنابراین لازم و ضروری است که حد آستانه برای هر منطقه به صورت محلی تعیین شود. در این تحقیق از روش­ فراکتال غلظت-مساحت، به ­منظور تعیین غلظت زمینه­ سه فلز سرب، کبالت و نیکل در خاک­های سطحی استان خوزستان استفاده شده است. این تحقیق یک مطالعه تجربی-کاربردی است. جهت نیل به این هدف، تعداد 87 نمونه از خاک­های سطحی استان خوزستان برداشت و با استفاده از دستگاه طیف سنجی جفت شده پلاسمای القایی (ICP-OES) آنالیز گردید. کمترین و بیشترین میانگین غلظت فلزات سنگین مورد بررسی، به ­ترتیب مربوط به سرب (09/9) و نیکل (34/66) (mg/kg) به­ دست آمد. در این مطالعه بعد از مرتب­­سازی داده­ها به­ ترتیب از زیاد به کم و تعیین فراوانی هر غلظت، نمودارهای لگاریتمی فراوانی تجمعی غلظت­ فلزات در مقابل مساحت رسم شد. با به­ دست آوردن نقاط شکست، حد آستانه­ هر فلز برای روش غلظت-مساحت تعیین شد. مقادیر زمینه برای فلزات کبالت، نیکل و سرب به­ترتیب برابر 93/6، 59/47 و 26/6 میلی­گرم بر کیلوگرم به­ دست آمد. نتایج نشان دادند که کاربرد روش­های فراکتالی در جدایی میزان زمینه از سایر جمعیت ­های ژئوشیمیایی بسیار مناسب است.

یکی از اجزاء افیولیت گیسیان سیلوانا در جنوب ارومیه (نزدیکی مرز ایران با ترکیه و عراق) و در ادامه سوچر نئوتتیس در شمال­غرب ایران، سرپانتینیت­ها هستند که با دارا بودن فازهای لیزاردیت/کریزوتیل و مگنتیت به­عنوان کانی اصلی و اسپینل کرومیتی، الیوین و پیروکسن­ها به صورت فرعی و با ظاهر سبز و لمس صابونی شناخته می­شوند. ریزساختارهای متنوعی از قبیل شبکه­ای، غربالی، رشته­ای، چشمی و ساعت­شنی در آنها شناسایی شد. براساس ژئوشیمی سنگ کل و با استفاده از نمودارها و نسبت­های بین اکسید عناصر اصلی و جزئی، تعلق این سنگ­ها به نوع سرپانتینیت­های فرورانده شده معلوم شد. همچنین باروری مجدد این سنگ­ها به­واسطه تبادل سنگ/سیال در کانال فرورانشی با غنی­شدگی شدید از عناصر متحرک در سیال (FME) نظیر Pb، U، As، Ba، Li، Sr اثبات شد. با توجه به عدم مشاهده آنتی­گوریت در این سنگ­ها ممکن است عمق فروراندگی تختال نئوتتیس در این بخش از ایران به دلیل پرشیب بودن صفحه فرورانشی، کمتر از 50 کیلومتر بوده باشد

در مطالعه حاضر زیست چینه­نگاری و دیرینه بوم­شناسی نانوفسیل­های آهکی در قسمت­های فوقانی سازند نیزار و قاعده سازند کلات در شرق حوضه رسوبی کپه داغ در برش تنگ نیزار مورد بررسی قرار گرفت. خصوصیات سنگ شناسی بخش‏های ذکر شده از این سازندها شامل شیل­های آهکی و مارن خاکستری تا متمایل به سبز می‏باشد. در بخش‏های بالایی سازند نیزار در برش تنگ نیزار لایه‏ای از خاک قدیمه به صورت هم شیب و ناپیوسته ثبت گردید. بررسی نانوفسیل­های آهکی در محدوده مورد مطالعه منجر به شناسایی 27 جنس و 56 گونه و 2 زیر گونه شد. براساس جنس و گونه­های شاخص شناسایی شده زون فرعی UC15eTP بر مبنای زوناسیون برنت (Burnett, 1998) منطبق بر قسمت­های فوقانی زون CC22 از زوناسیون سیسینگ (Sissingh, 1977) شناسایی شد. بر این اساس سن محدوده تحت بررسی اوایل کامپانین پسین می­باشد. مطالعه دیرینه بوم­شناسی نانوفسیل­های آهکی، بیانگر حضور غالب جنس و گونه­های آب سرد از قبیل Micula decussata، Prediscosphaera spp.، Eiffellithus spp. و Arkhangelskiella cymbiformis می باشد. لازم به ذکر است که جنس و گونه­های Prediscosphaera spp.، Eiffellithus spp. و Arkhangelskiella cymbiformis شاخص آب­های الیگوتروف نیز می­باشند. با توجه به تجمع غالب جنس و گونه­های شاخص آب سرد، کاهش دما و آب و هوای سرد گلخانه ای برای محدوده تحت بررسی مشابه با سایر نقاط دنیا در قسمت­های ابتدایی کامپانین پسین پیشنهاد می­گردد.

کانسار مس چاه فرسخ شمالی در توالی آتشفشانی-رسوبی نئوپروتروزوئیک-کامبرین زیرین و در بخش جنوب غربی کمربند فلززایی ترود-چاه شیرین واقع شده است. کانه زایی به صورت یک افق سولفیدی در سنگ میزبان متاولکانیکی و به صورت محدودتر در سنگ­های موسکوویت-کوارتز شیست، و واحد مرمری تشکیل شده است. کانه های هیپوژن در کانسار چاه فرسخ شمالی عبارتند از کالکوپیریت، پیریت، اسفالریت، تتراهدریت-تنانتیت، مگنتیت، پیروتیت و بورنیت و کانه های سوپرژن شامل کالکوسیت، کوولیت، مالاکیت، آزوریت، کریزوکولا، هماتیت، لیمونیت و گوتیت هستند. کوارتز، کلسیت، اپیدوت، سرسیت و کلریت فراوان ترین کانی های باطله می باشند. براساس مطالعات صحرایی و میکروسکوپی سه رخساره کانسنگی توده­ای، لایه ای و رگه-رگچه­ای در این کانسار تشخیص داده شده است. براساس مطالعات میانبارهای سیال بر روی کوارتزهای رخساره کانسنگ رگه-رگچه ای، میانگین دمای همگن شدن سیالات 355 درجه سانتی گراد و میانگین شوری 44/12 درصد وزنی نمک طعام محاسبه شده است. مطالعات زمین شناسی، محیط تکتونیکی پشت قوسی، رخساره­های کانسنگی، کانی شناسی، ساخت و بافت، پاراژنز کانیایی غنی از مس و دماسنجی میانبارهای سیال حاکی از تشکیل کانسار چاه فرسخ شمالی در اثر فعالیت­های بروندمی زیردریایی به صورت کانسارهای سولفید توده ای آتشفشانزاد(VMS) تیپ بشی(Besshi-type) می باشد.