تاکسونومی و بیوسیستماتیک
سال:1401 | دوره:14 | شماره:52 |تعداد مقالات:6

منطقۀ بوزداغی با مساحت 62000 هکتار در 47 کیلومتری شهرستان مانه و سملقان قرار دارد. ترکیب فلوریستیکی و طیف شکل زیستی و فیتوجغرافیایی این منطقه ازطریق چندین جمع آوری تصادفی در رویشگاهها و تیپ‏های رویشی مختلف و همچنین از 220 پلات استقراریافته در اجتماعات گیاهی منتخب طی فصل رویشی سال 1400 بررسی شد. درمجموع 252 گونۀ گیاهی آوندی متعلق به 173 جنس و 53 تیره ‏در جایگاه گیاهان بومی از منطقۀ بوزداغی گزارش می‏شود. غنی‏ترین تیره‏ها Asteraceae (31)، Poaceae (25)، Lamiaceae (22) و Fabaceae (21) هستند. جنس‏های Astragalus L. (10 گونه) و Allium L.، Convolvulus L. و Stachys L. (هریک با پنج گونه) غنی‏ترین جنس‏ها هستند. شکل زیستی غالب منطقه، همی‏کریپتوفیت‏ها (3/31 درصد) و تروفیت‏ها (8/29 درصد) است. تعداد چشمگیری از گونه‏ها (5/63 درصد) به ناحیۀ رویشی ایران-تورانی تعلق دارند. نتایج این پژوهش نشان داد منطقۀ بوزداغی از فلوری به نسبت غنی برخوردار است و به توجه ویژه و برنامه‏ریزی مناسب برای حفاظت از تنوع زیستی آن نیاز دارد.

عقرب ها موجوداتی شب فعال هستند که از بی مهرگان و سایر عنکبوتیان تغدیه می کنند. تاکنون 10 گونه عقرب از خانوادۀ Buthidae از منطقۀ سیستان گزارش شده است. نمونه برداری به کمک چراغ یووی در شب و جست و جوی مستقیم یا حفاری در روز، از مناطق مختلف در منطقۀ سیستان در سال های 1400 و 1401 انجام شد. بررسی تعداد 117 نمونه عقرب جمع آوری شده، منجر به شناسایی هفت گونه متعلق به شش جنس از خانوادۀ Buthidae شامل Androctonus cf. crassicauda (Olivier, 1807)، A. sistanus (Barahoei & Mirshamsi, 2022)، Kraepelinia palpator (Birula, 1903)، Mesobuthus rakhshanii sp. nov.، Odontobuthus tirgari (Mirshamsi et al., 2013)، Orthochirus persa (Birula, 1900) و Sassanidothus gracilis (Birula, 1900) شد. گونۀ Mesobuthus rakhshanii sp. nov.، گونۀ جدید برای فون دنیا توصیف شد. این گونه دارای جمعیت غالب در منطقه است و از تمام ایستگاهها جمع آوری شد. تمام نمونه ها در اتانول 80 درصد تثبیت شد و در مجموعۀ شخصی نویسنده نگهداری می شود. گونه های جنسAndroctonus از عقرب های دارای زهر خطرناک هستند و در منطقۀ سیستان پراکنش دارند. شناسایی گونه های خطرناک برای مدیریت بهداشت و درمان، مهم و کاربردی است و این امر با شناسایی فون عقرب های منطقه و تعیین دامنۀ پراکنش هر گونه امکان پذیر است.

اسانس های طبیعی حاصل از گیاهان اهمیت ویژه ای در صنایع مختلف ازجمله کشاورزی، دارویی، بهداشتی و آرایشی دارند. در میان گیاهان اسانس دار، آویشن جایگاه ویژه ای دارد. اسانس آویشن کاربردهای متنوعی در صنایع بهداشتی، آرایشی و غذایی دارد؛ از این رو جستجوی انواع آویشن به منظور تولید اسانس بیشتر برای صنایع مختلف جذاب است. نتایج مقایسۀ تولید مادۀ خشک و اسانس از 108 جمعیت از 9 گونه از آویشن های موجود در ایران و از چهار جمعیت آویشن زراعی با یکدیگر نشان داد گونه های بومی آویشن در ایران دارای پتانسیل تولید محصول بسیار بیشتری نسبت به گونۀ Thymus vulgaris هستند و به ویژه جمعیت های مختلف از گونه های T. kotschyanus و T. daenensis محصول فراوان تر و با درصد اسانس بیشتری تولید می کنند. با توجه به نتایج این پژوهش، ژرم پلاسم کشت شده، برحسب هدف طراحی شده برای استفاده دارای تنوع است. اگر هدف از کاشت و تولید آویشن، تولید مادۀ خشک برای استفاده در جایگاه چاشنی یا مصارفی از این قبیل باشد، امکان استفاده از جمعیت 104 گونۀ T. kotschyanus، جمعیت 60 گونۀ T. fallax، جمعیت 91 گونۀ T. kotschyanus و جمعیت 107 گونۀ T. daenensis وجود دارد و اگر هدف از کاشت آویشن تولید اسانس بیشتر باشد، استفاده از جمعیت 104 گونۀ T. kotschyanus، جمعیت 60 گونۀ T. fallax، جمعیت 90 گونۀ T. daenensis و جمعیت 67 گونۀ T. fedtschenkoi ممکن است.

عقرب های کاذب بندپایانی کوچک با پراکنش وسیع از ردۀ عنکبوتیان هستند و بیشتر در ریززیستگاههای سربسته و متنوع ازجمله غارها سکونت دارند. جانداران دارای پراکنش وسیع، به طور معمول تفاوت های ریختی نسبت به تنوع عوامل زنده و غیر زندۀ موجود در دامنۀ پراکنش خود نشان می دهند. در این پژوهش، تغییرات ریخت سنجی بین جمعیت های گونۀ Megachernes pavlovskyi در تعدادی از غارهای واقع در رشته کوه زاگرس بررسی شده است. تعداد 95 نمونه متعلق به گونۀ یادشده جمع آوری شد؛ سپس اندازه گیری نسبت طول به عرض 14 صفت ریختی-اندازشی آنها با تهیۀ اسلاید و عکس برداری با میکروسکوپ مجهز به دوربین و با کمک نرم افزار ImageJ انجام شد. تحلیل داده ها و تجزیه و تحلیل های آماری ANOVA، MANOVA، PCA و DFA و تحلیل خوشه ای صورت گرفت. نتایج به دست آمده از تحلیل ANOVA نشان داد در صفات نسبی مطالعه شده، بین 12 صفت اختلاف معنی دار دیده می شود (p<0. 05). تحلیل مؤلفه های اصلی منجر به استخراج سه مؤلفۀ معنی دار شد که 98/64 درصد واریانس را به خود اختصاص داده است. برای بررسی تفاوت های موجود بین جمعیت ها، نمودار پراکندگی جمعیت ها براساس مؤلفه های اصلی ترسیم و جدایی جمعیت های بت خانه و سراب از جمعیت های ملک و پلنگان مشخص شد؛ ولی بین جمعیت بت خانه و سراب و نیز جمعیت ملک و پلنگان هم پوشانی ریختی وجود دارد. به علت تفاوت فاکتورهای محیطی حاکم بر غارهای مطالعه شده و به دلیل تأثیرپذیری صفات ریختی از عوامل اکولوژیک، به طور احتمالی تفاوت های ریختی بین جمعیت های مطالعه شده از تفاوت ویژگی های زیستگاهی محل سکونت آنها نشئت گرفته است؛ بنابراین شبه عقرب ها با انعطاف پذیری ریخت شناختی، شانس بقای خود را در زیستگاههای مختلف افزایش می دهند.

امروزه گسترش گونه های مهاجم مهم ترین تهدید برای تنوع زیستی است. در سال های اخیر، گونه های گیاهی بیگانۀ متعددی از سواحل دریای کاسپین، به ویژه استان گیلان گزارش شده است که برخی از آنها رفتارهای تهاجمی زیادی دارند. طی مأموریت های میدانی مربوط به جمع آوری نمونه های گیاهی از جنگل های هیرکانی در استان گیلان، گونۀ Oenothera indecora Cambess. از تیرۀ گل مغربی برای نخستین بار از منطقۀ سیاهکلرود چابکسر جمع آوری و شناسایی شد که گزارش جدید برای فلور ایران است. این گونه که بومی آمریکای جنوبی است، درحال حاضر در خارج از محدودۀ رویش طبیعی، در جایگاه نئوفیت در مناطق مختلف گرمسیری و نیمه گرمسیری استرالیا، آفریقا و اروپا استقرار دارد. این گونه ازنظر مهم ترین صفات ریخت شناسی با نزدیک ترین گونه، یعنی O. parodiana Munz.، مقایسه شده است؛ همچنین پراکنش جغرافیایی و تصاویری از گیاه، رویشگاه و نقشۀ پراکنش این گونه در دنیا و ایران ارائه شده است و این گونۀ بیگانه ازنظر برخی جنبه های تهاجمی در دنیا و ایران بررسی و مقایسه شد.

خانوادۀ Hypogastruridae متعلق به راستۀ Poduromorpha از خانواده های مهم ردۀ پادمان است. این خانواده با داشتن آرواره های بالای قوی، صفحۀ دندانی، برآمدگی های جانبی، فورکای قوی و دنس کوتاه از سایر خانواده های این راسته متمایز می شود. تاکسون های این خانواده از دم فنری ها، در زیستگاههای متنوع شامل خاک، زیر پوست درختان، ساحل دریا و بسترهای تجاری قارچ یافت می شود. در ایران اطلاعات اندکی از پادمان خانوادۀ Hypogastruridae (Collembola) وجود دارد. طی چند سال اخیر، مطالعۀ این گروه از شش پایان رو به افزایش بوده و گزارش های زیادی از آنها ارائه شده است. تاکنون 37 گونه و هشت جنس متعلق به این خانواده از ایران گزارش شده است. جنس های Hypogastrura Bourlet, 1839 و Ceratophysella Bӧrner, 1932 به ترتیب با 12 و هشت گونه دارای بیشترین تعداد گونه در این خانواده هستند. از آنجا که کلید شناسایی جامع برای گونه ها و جنس های خانوادۀ Hypogastruridae در ایران وجود ندارد، به منظور تسهیل مطالعۀ پژوهشگران علاقمند به تاکسونومی ردۀ پادمان، در این مطالعه کلید شناسایی جنس ها و گونه های گزارش شده از این خانواده در ایران ارائه شده است.