مدیریت بیابان
سال:1398 | دوره:7 | شماره:14 |تعداد مقالات:12

دو گونه ی شورپسند رمسHaloxylon salicornicum (Moq. ) Bunge ex Boiss. و سیاه تاغ Haloxylon aphyllum Iljin، در سطح گسترده ای در پلایا و تپه های ماسه ای رویش داشته و در تامین علوفه مورد نیاز دام به ویژه شتر نقش اساسی دارند. در تحقیق حاضر، تاثیر شرایط متفاوت خاک شور پلایا و خاک ماسه ای در ارگ بر کلروفیل، کاروتنوئید، آنتوسیانین، فنل، فعالیت آنتی اکسیدانی و گلاسین بتائین و در شرایط رویشگاه طبیعی، در شهرستان بافق، استان یزد بررسی شد. نتایج نشان داد که بیشترین مقدار کلروفیل a و کل به ترتیب با 35/4 و 72/5 میلی گرم بر گرم وزن تر مربوط به سیاه تاغ و پلایا و بیشترین کلروفیل b با 85/2 میلی گرم بر گرم وزن تر مربوط به رمس و پلایا بود. بیشترین میزان کاروتنوئید در رویشگاه پلایا و در سیاه تاغ بود. مقدار آنتو سیانین نیز در رویشگاه پلایا و سیاه تاغ دو برابر رویشگاه ماسه ای اندازه گیری شد. بیشترین مقدار فنل به مقدار 97/458 میلی گرم بر کیلوگرم وزن تر در رویشگاه پلایا و در گونه سیاه تاغ با 53/469 میلی گرم بر کیلوگرم وزن تر بود. درصد فعالیت آنتی اکسیدانی نیز در سیاه تاغ و پلایا به طور معنی داری بیشتر از گیاه رمس و رویشگاه ماسه ای است. گلوتامین بین دو رویشگاه اختلاف معنی داری نشان نداد، در حالی که گلاسین بتائین در رویشگاه ارگ بیشترین میزان را داشت. همچنین بیشترین میزان این دو اسید آمینه به گیاه رمس اختصاص داشت. نتایج نشان داد که رمس و سیاه تاغ می توانند با سازوکارهای مختلف از جمله بهبود شرایط بیوشیمیایی خود با شوری مقابله و از این طریق کیفیت علوفه را بهبود بخشیده و موجب افزایش ارزش رجحانی گردند.

بارندگی یکی از مهم ترین عامل های تاثیرگذار در تراکم و درصد تاج پوشش گیاهی، فرسایش و مخاطرات طبیعی است و برآورد آن به منظور مدیریت منابع آب دارای اهمیت است. به علت نبود دسترسی به برخی مناطق از جمله مناطق کوهستانی، مناطق خشک و نیمه خشک و بیابانی و نیز عدم پوشش کامل مکانی و زمانی بارندگی، محصولات ماهواره ای به عنوان جایگزین معرفی شده اند. در پژوهش حاضر، به منظور بررسی کارآیی تولیدات PERSIANN و PERSIANN-CDR، داده های ماهانه و سالانه این محصولات از نظر سه شاخص آماری ضریب همبستگی، خطای جذر میانگین مربعات و اریبی نسبی با داده های ایستگاه های استان چهارمحال و بختیاری در بازه زمانی سال 2010 تا 2016 مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج نشان داد که در هر دو مقیاس ماهانه و سالانه بیش ترین ضریب همبستگی، کم ترین RMSE و کم ترین اریبی نسبی متعلق به PERSIANN-CDR بود. برآورد بارش توسط PERSIANN و PERSIANN-CDR در مقیاس ماهانه از دقت بیش تری نسبت به مقیاس سالانه برخوردار بود. در مورد PERSIANN، در مقیاس ماهانه ضریب همبستگی معادل 833/0 و در مقیاس سالانه معادل 465/0 به دست آمد و در مورد تولیدات PERSIANN-CDR ضریب همبستگی داده های ماهانه معادل 877/0 و برای داده های سالانه معادل 641/0 به دست آمد که از نظر آماری معنی دار بودند. با توجه به عدم دسترسی به شبکه کامل ایستگاه هواشناسی در نقاط مختلف و لزوم بررسی میزان رواناب حوزه ها، بررسی دوره های خشکسالی و مطالعات پوشش گیاهی، استفاده از تولیدات ماهواره ای بارش با تفکیک مکانی و زمانی بالا می تواند به عنوان پایگاه اطلاعاتی مناسبی در مطالعات اقلیمی به خصوص در مناطق خشک و نیمه خشک ایران در نظر گرفته شود.

توصیف کمی نیمرخ دره ها در تشخیص ویژگی های ژئومورفولوژیک و پویایی آن ها به منظور جداسازی فرآیندهای مختلف تشکیل آن ها، مفید است. بدین منظور، مقاطع طولی و عرضی تعداد 15 دره در سه سازند زمین شناسی کهر، آهک تفت و گرانیت شیرکوه در حوزه آبخیز دشت یزد-اردکان مورد بررسی قرار گرفت. در بررسی مورفولوژی دره ها، از مطالعه ویژگی های برخالی آن ها در کنار توابع ریاضی و دو شاخص نسبت پهنای کف دره به عمق دره Vf و عرض دره در رأس Fr استفاده شد. میانگین شاخص نسبت Vf، به ترتیب در سه سازند کهر، گرانیت شیرکوه و آهک تفت، 56/5، 52/3 و 38/1 محاسبه شد. هم چنین میانگین شاخص Fr نیز در این سه سازند، به ترتیب 07/0، 12/0 و 17/0 به دست آمد که نشان دهنده ناهمسانی در ترکیب سنگ شناسی و وضعیت ساختاری درها می باشد. نتایج نشان داد که گرایش شکل دره، از سازند کهر به سمت آهک تفت، از پروفیل U شکل به سمت V شکل است. به علاوه، نیمرخ های با انحنای کمتر با توابع خطی و دره های با انحنای طولی بیشتر با توابع چند جمله ای برازش بهتری نشان دادند. در ادامه، واکاوی چندبرخالی مقاطع عرضی دره، با بهره-گیری از ابعاد عمومی Dq و طیف تکنیکی f(α q) نشان داد که این مقاطع از ماهیت تک برخالی به چند برخالی در گذر هستند. در این میان هیچ یک از مقاطع دره در سازند آهک تفت ویژگی چند برخالی ندارد. در تعدادی از مقاطع عرضی درة دو سازند گرانیت شیرکوه و کهر، رویکرد چندبرخالی مناسب تر به نظر می رسد. زیرا ممکن است شاخص های برخالی بسته به موقعیت و مکان متفاوت باشند. بنابراین، تحلیل چند برخالی شاخصی مناسب برای ارزیابی پیچیدگی های موجود در مقاطع دره است و قادر به تبیین ویژگی های بیشتری از دره و خصوصیات هیدرولوژیک و ژئومورفولوژیک حوزه آبخیز است.

زهکلوت در شهرستان جیرفت کرمان یکی از مناطق با شرایط اقلیمی خشک در کشور است که به دلیل بهره برداری های نادرست، در سال-های اخیر با مشکل بیابانی شدن روبرو است. با توجه به این که مسئله بیابان زایی به مشکلی حاد برای مردم این منطقه تبدیل شده است، لبه کارگیری مدل هایی برای بازسازی و احیاء بیولوژیکی مناطق تخریب یافته و بیابانی شده، براساس شرایط محیطی و توان بالقوه اکولوژیکی، ا ضروری به نظر می رسد. هدف از انجام پژوهش حاضر ارائه مدلی برای تعیین توان سرزمین با توجه به عوامل محیطی، برای اجرای موفق طرح های مقابله با بیابان زایی است. این تحقیق اقدام به ارائه مدلی برای احیاء مناطق بیابانی با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی فازی باکلی نموده است. به این ین منظور، ابتدا به روش دلفی و به شیوه مقایسه زوجی، نظرات متخصصان نسبت به تعیین معیارهای تاثیرگذار و اولویت آنها ارزیابی شد. سپس با تشکیل ماتریس تصمیم گیری فازی و استفاده از روش ترکیب خطی وزنی، ضریب اهمیت معیارها مشخص شد. در آخر، نقشه نهایی تناسب اراضی برای احیاء با اعمال ضریب اهمیت هر معیار در نقشه طبقه بندی شده همان معیار و تلفیق نقشه ها با استفاده از عملگر گاما فازی تولید شد. نتایج نشان داد که تنها در حاشیه آبراهه ها می توان با کاشت گونه های درختی سازگار و بومی، نسبت به احیاء اراضی اقدام کرد. این مناطق اراضی است که پیش بینی می شود به کارگیری عملیات بیولوژیک در آن ها با حداکثر احتیاط لازم همراه باشد به نحوی که هزینه های انجام شده را توجیه نماید. نتایج توانایی روش تحلیل سلسله مراتبی فازی و سامانه اطلاعات جغرافیایی را در ارزیابی تناسب اراضی برای احیاء با دیدگاه تصمیم سازی گروهی را نشان می دهد.

به منظور مقایسه زیست توده، تجمع برخی عناصر و محتوی خاکستر شاخساره پنج گونه شورزی Salicornia bigelovii Torr.، S. sinus persica، Atriplex lentiformis Torr.، Halocnemum strobilaceum Bieb. وHalostachys caspica Botsch. تحت آبیاری با آب دریا، آزمایشی در سال 96-1395 در نوار ساحلی خلیج فارس انجام شد. نتایج نشان داد که بین گونه های شورزی مورد مطالعه از نظر غلظت یون های Na+، K+، Cl-، نسبت Na+ به K+، وزن تر، وزن خشک، محتوای رطوبت و خاکستر شاخساره تفاوت معنی دار وجود داشت. بیشترین و کمترین غلظت Na+به ترتیب در گونه های S. sinus persica و A. lentiformis به دست آمد، به طوری که مقدار Na+گونه S. sinus persica به مقدار 3/101% بیشتر از گونه A. lentiformis بود. بیشترین غلظت K+، Cl-و Na+/K+ به ترتیب در گونه A. lentiformis، و شاخسارهگونه های Salicornia و گونه H. strobilaceumبه دست آمد. گونه A. lentiformis با تولیدی معادل 98/18 و 75/7 تن در هکتار به ترتیب دارای بیشترین مقدار زیست-توده تر و خشک بود. کمترین مقدار زیست توده تر و خشک به ترتیب برابر با 13/10 و 49/2 تن در هکتار در S. bigeloviiمشاهده شد. بیشترین و کمترین محتوای خاکستر به ترتیب برابر با 8/48 درصد در گونه S. sinus persica و 5/37 درصد در گونه A. lentiformis بود. بر اساس نتایج پژوهش حاضر گونه های Salicornia با توجه به غلظت بالای یون های Na+و Cl-در شاخساره دارای سازوکار ممانعت از ورود نمک به داخل گیاه نمی باشند. این گونه ها احتمالاً از سازوکار تجمع نمک در بافت گیاه، با هدف تنظیم اسمزی برای بقا در شرایط بسیار شور تبعیت می کند. گونه A. lentiformis نیز بیشترین مقدار زیست توده را داشت، که می تواند به محتوی آب شاخساره کمتر در این گونه به دلیل وجود ساقه های خشبی در گیاه در مقایسه با ساقه های آبدار و محتوی بالاتر آب شاخساره گونه های دیگر ارتباط داده شود. با توجه به مقدار تولید و محتوای خاکستر، به نظر می رسد که گونه A. lentiformisگونه مناسبی برای تامین علوفه دام در مناطق با محدودیت آب شیرین باشد. همچنین گونه های Salicorniaنیز می توانند به عنوان بخشی از جیره غذایی دام در این مناطق درنظر گرفته شوند.

بررسی تغییر مکانی بیشینه بارش روزانه به منظور ارزیابی منابع آب و پیش بینی حوادث طبیعی از اهمیت زیادی برخوردار است. در پژوهش حاضر توزیع ویکبای به عنوان مناسب ترین توزیع احتمالاتی با استفاده از آزمون کولموگروف-اسمیرنوف برای برآورد بیشینه بارش روزانه در دوره بازگشت های 2، 5، 25، 50 و 100 سال به دست آمد. توزیع ویکبای بر داده های بیشینه بارش روزانه برازش داده شد. با استفاده از روش کریجینگ ساده مقدار نیم تغییرنما در دوره بازگشت های مذکور محاسبه و منحنی مربوط به آن ترسیم شد و مدل مناسبی به این نقاط برازش داده شد. سپس نقشه های خطوط هم مقدار در دوره بازگشت های مذکور ترسیم شد. نتایج نشان داد که ساختار مکانی بیشینه بارش روزانه برای دوره های بازگشت 2، 5 و 25 سال از مدل گوسی و دوره های بازگشت 50 و 100 سال از مدل کروی پیروی می کند. مناسب بودن مدل نیم تغییرنماها با بهره گیری از روش اعتبارسنجی متقابل و محاسبة آماره های خطای بیشینه و درصد خطای جذر میانگین مربعات ارزیابی شد. معیار خطای جذر میانگین مربعات ارزیابی برای تمام دوره های بازگشت کمتر از 40% شد که نشانة دقت تخمین است. روش کریجینگ ساده برای پهنه بندی بیشینه بارش روزانه روش مناسبی است. در همة نقشه ها، نواحی مرکزی ایران نسبت به دیگر نقاط، کمترین بارش روزانه را دارا هستند. علت تفاوت مکانی در نقشه ها در دوره بازگشت های مختلف، تفاوت در مقدارهای بارش روزانه در دوره بازگشت های مورد نظر است. بدین معنا مناطقی که در یک محدودة همگن قرار گرفته اند از نظر مقدار بارش در هر دورة بازگشت، به یکدیگر نزدیک تر هستند.

در مناطق خشک و نیمه خشک، درختان تأثیر زیادی بر توزیع عناصر غذایی خاک و فرآیندهای زیست شیمی دارند. شناخت و مدیریت درختچه گز Tamarix ramosissimia Ledeb در مناطق بیابانی کشور با توجه به قابلیت های آن و تاثیر بر ویژگی های خاک، از اهمیت زیادی برخوردار است. پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر درختچه های گز پر شاخة طبیعی بر ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک و ترسیب کربن در منطقه بیابانی فرخ آباد دهلران صورت گرفت. به منظور بررسی ویژگی های خاک، نمونه برداری از عمق های سطحی 5-0 سانتی متری و تحتانی 20-5 سانتی متری خاک زیر تاج پوشش و خارج تاج پوشش درختچه های گز با بهره گیری از روش نظام مند (سیتماتیک) تصادفی انجام شد. در پژوهش حاضر، متغیرهای شیمیایی خاک مانند درصد مادة آلی، مقدار ترسیب کربن، pH، EC، N، P، K، CEC، CaCO3، CaSO4 متغیرهای فیزیکی خاک شامل BD، BP، FC، PWP، SP و بافت اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که ویژگی های خاک نظیر مقدار ترسیب کربن، ماده آلی، pH، EC، CEC، N و درصد CaSO4 در زیر تاج پوشش درختچه گز با فضای باز و در عمق های سطحی و تحتانی خاک اختلاف معنی داری در سطح احتمال یک درصد نشان می دهد. نتایج رگرسیون گام به گام نیز نشان داد که مقدار pH، K و سیلت از مهم ترین اجزای تأثیرگذار بر مقدار ترسیب کربن خاک در زیر تاج پوشش درختچه های گز هستند. به طور کلی می توان نتیجه گرفت که درختچه گز از سازگاری مطلوبی با شرایط آب و هوایی منطقه برخوردار است. تأثیر مثبت این درختچه بر ویژگی های خاک با افزایش ماده آلی در سطح خاک می باشد که در طولانی مدت موجب بهبود ساختمان خاک می شود. همچنین درختچه گز موجب افزایش حاصلخیزی خاک منطقه با افزایش عناصر غذایی ضروری خاک مانند نیتروژن و فسفر شده است، بنابراین حفظ و احیاء این گیاه با ارزش برای منطقه و استان ایلام بسیار ضروری است.

خشکی یکی از مهم ترین تنش های محیطی است که مورفولوژی و فیزیولوژی گیاهان را زیر تأثیرخود دارد. پژوهش حاضر برای اندازه گیری برخی عوامل فیزیولوژیک چهار گونه از درختان مقاوم به خشکی در محدودة اراضی دانشگاه صنعتی اصفهان انجام شد. شاخص های فیزیولوژیک چهار گونة درخت عرعر(Mill) Swingle Ailanthus altissima، اقاقیاL. Robinia pseudoacacia، توت سفید L. Morus alba و زیتون تلخ L. Melia azedarach شامل پتانسیل آب برگ با بهره گیری از بمب فشار، هدایت روزنه ای از طریق پرومتر دستی و محتوی کلروفیل نسبی با بهره گیری از دستگاه اسپد قبل و بعد از آبیاری اندازه گیری شد. تحلیل داده ها و مقایسة میانگین شاخص های اندازه گیری شده به روش آزمون تی تست وابسته انجام شد. نتایج نشان داد که تنش خشکی بعد از آبیاری به طور معنی داری پتانسیل آب برگ رابه مقدار 56/11، 3/16، 54/14 و 54/13 "bar" و همچنین هدایت روزنه ای را معادل 93/6، 42/5، 39/6 و 98/9 "mmol m-2s-1" به ترتیب برای گونه های اقاقیا، عرعر، زیتون تلخ و توت سفید کاهش داد (P). شاخص کلروفیل نسبی برگ درختان پس از آبیاری به مقدار 5/1، 83/2، 16/2 و 24/2 "mg g-1" به ترتیب برای گونه های اقاقیا، عرعر، زیتون تلخ و توت سفید کاهش یافت، امٌا این کاهش از نظر آماری معنی دار نبود (P>0. 05). بر پایة بررسی پاسخ های فیزیولوژیک درختان، نتیجه گیری شد که درختان اقاقیا، عرعر، زیتون تلخ و توت سفید به ترتیب گیاهان مقاوم به خشکی هستند که در مناطق خشک و نیمه خشک توصیه می شوند.

این پژوهش با هدف ارزیابی مقدار کمی فرسایش خاک در دورة حاضر و پیش بینی تأثیر تغییر اقلیم طی افق زمانی 2030 بر آن انجام شد. برایی این منظور از داده های بارش روزانه 1985 تا 2015 در ایستگاه های موجود و داده های NCEP بهره گیری شد. اقلیم دورة آینده از مدل های گردش عمومی جو CanESM2 و مدل ریزمقیاس نمایی آماری SDSM با سناریوهای RCP2. 6، RCP4. 5 و RCP8. 5 شبیه سازی شد. مقدار عامل فرسایندگی باران در سناریوهای مختلف برآورد و در پایان مقدار فرسایش خاک توسط مدل RUSLE-3D برآورد شد. نتایج حاصل از پیش بینی بارش در آینده نشان دهندة افزایش آن از7/146 میلی متر به 61/178 میلی متر در دورة آینده است که با این وجود، به دلیل افزایش شدت بارندگی ها، در تمامی سناریوها مقدار عامل فرسایندگی باران در آینده بیش تر از دورة پایه خواهد شد. درواقع مقدار فرسایندگی باران به طور متوسط از MJ mm ha-1 h-1 y-178/28 به MJ mm ha-1 h-1 y-133/34 افزایش خواهد یافت. مقدار فرسایش در دوره پایه با استفاده از مدل، ton ha-1yr-1 16/10 برآورد شد، و با توجه به ثابت فرض کردن دیگر متغیرهای مدل RUSLE-3D و افزایش مقدار فرسایندگی باران در آینده، با سناریوهای RCP2. 6، RCP4. 5 و RCP8. 5 به ترتیب 15%، 10 و 3درصد افزایش و مقدار فرسایش نیز به ترتیب به 7/11، 11 و 5/10 تن در هکتار در سال خواهد رسید. بنابراین، افزایش مقدار بارش موجب افزایش عامل فرسایندگی باران و در نتیجه نرخ فرسایش خاک افزایش خواهد یافت. لذا، ارزیابی وضعیت حال و پیش بینی فرسایش خاک در آینده در حوزه آبخیز سد استقلال میناب، اطلاعات مفیدی را برای حفظ محیط طبیعی و حفاظت خاک ارائه می نماید.

درختچة استبرق افزون بر کارکردهای بوم شناختی دارای ارزش های صنعتی و دارویی ویژه ای است. این گیاه به طور گسترده در احیای مناطق خشک و بیابانی جنوب ایران کاشت می شود. در سال های گذشته با توجه به کمبود منابع آب شیرین، استفاده از آب دریا به عنوان گزینة آبیاری گیاهان متحمل به شوری مطرح است. در این پژوهش، هدف بررسی کارکرد آب دریا رقیق سازی شده بر شاخص های جوانه زنی بذر، صفت های رویشی و-فیزیولوژیک نهال استبرق است. به این منظور آزمایشی در قالب طرح کامل تصادفی با سه تکرار در دو طرح آزمایشی جداگانه؛ رشد و نهالستانی با نسبت های مختلف آب رقیق شدة خلیج فارس شامل صفر، 5/12، 25 و 50 % انجام شد. نتایج آزمایش جوانه زنی نشان داد که با افزایش غلظت آب دریا بیش از 5/12 %، صفت های جوانه زنی و شاخص بنیة بذر، کاهش معنی داری پیداکردند. همچنین نتایج آزمایش نهالستانی آشکار کرد که سطح غلظت های مختلف آب دریا منجر به کاهش صفت های رویشی و فیزیولوژیک نهال های استبرق شده است. در غلظت های بیش از 25% آب دریا، عملکرد رشد و تبادل های گازی کاهش بیشتری را نشان داد. در تیمار 25 %، مقادیر زنده مانی 55%، ارتفاع 9/19 سانتی متر، سطح ویژه برگ 7/190 گرم بر سانتی متر مربع و طول ریشه 54/22 سانتی متر و فتوسنتز 83/2 میکرو مول، تعرق 42/0 میلی مول، کلروفیل 45/20 و محتوی نسبی برگ 95/43% مشاهده شد. از برآیند این پژوهش چنین بر می آید که عملکرد جوانه زنی بذرها و رشد نهال های گیاه استبرق به ترتیب در سطح های مختلف آب دریای کمتر از 5/12 % و کمتر از 25 % مناسب است. بنابراین توصیه می شود که محققان و متولیان امر پژوهش گسترده تری پیرامون فیزیولوژی تحمل به شوری این گیاه دارویی ارزشمند انجام دهند تا اطلاعات جامع تری برایگسترش جنگل کاری حاصل شود.

تالاب ها یکی از مهم ترینبوم نظام های (اکوسیستم ) طبیعی در مناطق خشک و نیمه خشک هستند که در دهة اخیر بیلان رطوبتی آن ها به دلیل تأثیرنامطلوب تغییر اقلیم و خشکسالی ها دچار نوسان منفی شده است. بنابراین لازم است اثر چنین رویدادی در بوم نظام های مختلف، به ویژه این بوم نظام های ارزشمند مورد ارزیابی قرارگیرد. در پژوهش حاضر وضعیت خشکسالی آینده تالاب جازموریان در شرایط افزایش دما با بهره گیریه از خروجی مدل گزارش پنجم IPCC ارزیابی شد. به این منظور شاخص بارش-تبخیرتعرق استانداردشده و شاخص شناسایی خشکسالی که تأثیر افزایش دمای ناشی از تغییر اقلیم آینده را بر خشکسالی در نظر می گیرند، استفاده شد. همچنین تأثیر افزایش دما بر خطر خشکسالی بر پایة دوره بازگشت بررسی شد. نتایج نشان داد شاخص بارش-تبخیرتعرق استانداردشده نسبت به شاخص شناسایی خشکسالی بهتر توانسته تأثیر تبخیرتعرق و افزایش دما را بر خشکسالی نشان دهد. بنابراین، شاخص بارش-تبخیرتعرق استانداردشده برای ارزیابی خشکسالی های آینده با سناریوهای RCP به کار گرفته شد. بر پایة سری های زمانی خشکسالی مشخص شد که با افزایش دما، خشکسالی های بلندمدت آینده دارای شدت و مدت بیشتری نسبت به دورة گذشته خواهند بود. تحلیل خطر خشکسالی نشان داد خطر خشکسالی به ترتیب در مقیاس های 3، 6 و 12 ماهه، روند کاهشی خواهد داشت. همچنین درسناریوهای RCP2. 6، RCP4. 5 وRCP8. 5 خطرخشکسالی در مقیاس های زمانی مورد بررسی روند افزایشی خواهد داشت. ب یافته های حاصل از پژوهش حاضر می تواند برای ارزیابی تغییر عناصر اقلیمی و همچنین ارائه راهکارهای مناسب مدیریت منابع آب در مناطق خشک مفید باشد.

پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر برخی عامل های محیطی بر مقدار مواد مؤثرة گیاه دارویی پونه سای کرک ستاره ای-Nepeta asterotricha Rech. f-در هشت رویشگاه استان یزد انجام شد؛ و در پایان بهترین رویشگاه دارویی آن تعیین شد. به این منظور ویژگی-های خاکی در سه تکرار از هر رویشگاه، شامل ازت، فسفر، پتاسیم، اسیدیته، شوری، بافت خاک اندازه گیری شدند. همچنین ویژگی های توپوگرافی شامل ارتفاع از سطح دریا، شیب و جهت آن در رویشگاه ها اندازه گیری گردید. برای بررسی اسانس، نمونه های گیاهی در هشت منطقه با سه تکرار جمع آوری و پس از خشک کردن در شرایط آزمایشگاهی و سایه، اسانس گیری به مدت سه ساعت انجام گرفت. برای بررسی رابطة بین متغیرهای محیطی و مواد مؤثره از تحلیل کاهشی RDA استفاده شد. مقایسة میانگین ها با بهره گیری از آزمون توکی و سطح معنی داری 05/0 انجام شد. 31 ترکیب شیمیایی در مواد مؤثره شناسایی شد که 24 ترکیب در رویشگاه های مختلف با هم اختلاف داشتند. نتایج نشان داد که مواد مؤثره موجود در گونه ی مورد بررسی، از جمله α-Thujene، α-Terpinene، p-Cymene، (Z)-β-Ocimene، γ-Terpinene، terpinen-4-ol، cis-Sabinene hydrate، α-Terpinolene، 4aβ , 7α , 7aα-nepetalactone و 4aα , 7α , 7aβ-nepetalactone در دو مرحلة رشد رویشی و گلدهی، و هشت رویشگاه، اختلاف معنی داری در سطح 95 درصد داشتند. در مرحلة رویشی مواد مؤثرة 1, 8-Cineole، cis-Sabinene hydrate، trans-Caryophyllene و Limonene و در مرحلة گلدهی، مواد مؤثرة Rose furan epoxide، 4 aβ , 7α , 7aα-nepetalactone، α-Pinene، cis-Linalool oxide، α-Terpinolene دارای بیشترین مقدار بودند. در بین متغیرهای محیطی نیز هدایت الکتریکی، پتاسیم، شن و ارتفاع تأثیر بیشتری در مرحلة گلدهی داشتند. از آنجایی که رویشگاه های ده بالا و تقی آباد دارای شرایط بهتری از نظر این متغیرها بود و مقدار مواد مؤثره اسانس گیاه مورد بررسی در آن ها بیشتر بود، بنابراین پیشنهاد می شود از پایه های گیاهی این مناطق برای احیاء مناطقی با شرایط محیطی مشابه استفاده شود. همچنین این رویشگاه ها به عنوان رویشگاه های بهینة این گونه در استان یزد تعیین شدند.