آفات و بیماریهای گیاهی
سال:1402 | دوره:91 | شماره:1 (پیاپی 116) |تعداد مقالات:11

شناخت عوامل و متغیرهای محیطی اثرگذار بر حضور و پراکنش آفات همواره به عنوان یکی از اهداف راهبردی مدیریت کنترل آفات مورد توجه پژوهشگران بوده است. سن های سبز Nezara viridula L. و Acrosternum millieri Mulsant & Rey در سال های اخیر در ردیف یکی از مهم ترین آفات محصول پسته و بادام در استان یزد مطرح بوده اند. نتایج آزمون جک نایف برای گونه N. viridula نشان داد که متغیرهای ارتفاع و حداکثر دمای ماه های گرم سال زمانی که به تنهایی استفاده شوند، بیشترین تأثیر را برای ساخت مدل دارند و زمانی که همه متغیرها برای ساخت مدل به کار گرفته شدند، ارتفاع و میانگین بارندگی سالانه به عنوان اثرگذارترین متغیر در حضور و پراکنش N. viridula معرفی شدند. در نهایت با مشاهده نقشه های حاصل از مدل پراکنش گونه ها، پوشش گیاهی برای گونه N. viridula و ارتفاع برای گونه A. millieri به عنوان فاکتورهای اقلیمی تعیین کننده برای حضور و پراکنش گونه های مورد مطالعه پیشنهاد می شوند.

سیب زمینی به عنوان یکی از محصول های کشاورزی کلیدی، نقش مهمی در اقتصاد کشور دارد. نماتد سیستی طلایی سیب زمینی (Globodera rostochiensis) در سال 1387 از مزارع استان همدان گزارش شد. در این مطالعه، واکنش تعداد 19 رقم زراعی و 23 کلون سیب زمینی در دست معرفی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر در کنار ارقام شاهد مقاوم و حساس نسبت به نماتد سیستی طلایی در گلخانه و مزرعه بررسی شد. بر اساس نتایج به دست آمده، ارقام ساوالان، جیلی، ساگیتا و پانامرا و کلون های 5/25، 870787، 1/27، 8707861، 13/75 و 1 در گروه حساس قرار گرفتند. ارقام آنوشا، بانبا، کلمبا، کایزر و فابولا و کلون های 24/24، 19/75، 8701125، 11 و KSG613 مقاوم به نماتد ارزیابی شدند و به طور بالقوه می­توانند به عنوان ارقام جدید مقاوم معرفی شوند. ارقام خاوران و بورن و کلون 8708133 متحمل و ارقام چلنجر، جورجیا و تاروس (رایج در کشور) حساس به نماتد ارزیابی شدند. علاوه بر بررسی­های فنوتیپی، آزمون­های مولکولی برای ردیابی دو نشانگر TG689 و 57R وابسته به ژن مقاومت H1 برای ارقام و کلون های نام برده انجام شد.

در این تحقیق بذور 12 هیبرید چغندر قند به همراه چهار ژنوتیپ شاهد در شرایط میکروپلات کاشته شدند. پس از ارزیابی ریشه ها در مقابل Rhizoctonia solani AG 2-2 شش ژنوتیپ که دارای کمترین میزان آلودگی قارچی بودند، انتخاب و واکنش آن ها نسبت به بیماری ویروسی ریزومانیا آزمایش شد. پس از بررسی ده نمونه خاک از مزارع استان کرمانشاه و میکروپلات های واقع در ایستگاه تحقیقاتی ماهیدشت آلودگی میکروپلات­های محل آزمایش به ریزومانیا بر اساس روش های سرولوژیکی و مولکولی تأیید شد. بذور شش ژنوتیپ انتخابی داخل خاک سترون کاشته شده و گیاهچه ها در مرحله چهار برگی به داخل میکروپلات منتقل شدند. ریشه­ها پس از برداشت از نظر آلودگی به BNYVV با استفاده از روش الایزا ارزیابی و بر اساس آزمون مقایسه­ای دانکن در سه گروه قرار گرفتند. در مجموع با توجه به مقاومت مطلوب ژنوتیپ هیبرید (7112*SB36)* S1-92309 نسبت به هر دو بیماری، استفاده از والدین این هیبرید برای ادامه آزمایش­های اصلاحی پیشنهاد می­شوند.

پروانه میوه Grapholita funebrana یکی از زیان­ آورترین آفات آلو می­باشد. در این پژوهش تغییرات فصلی و ترجیح میزبانی جمعیت لارو شب پره روی 26 ژرم پلاسم آلو بررسی شد. صفات کمی و کیفی میـوه بررسی شدند. از روش تحلیل خوشه‏ای برای تفکیک ژرم­پلاسم­ ها و درجه تأثیر صفات میوه بر ترجیح میزبانی با محاسبه ضریب همبستگی و رگرسیون چندمتغیره بررسی شد. حداکثر شاخص لارو–روز مؤثر در ژرم پلاسم های آلو از 5/116 تا 5/42 عدد لارو- روز در اواخر تیر تا اوایل مرداد بود. بیشینه فعالیت لارو آفت در ارقام آنجلو، غلامان، خ-کرمانشاه و زوجلو در اواخر مرداد تا اوایل شهریور و در رقم کرمانشاه در اواخر خرداد ثبت شد. بیشترین و کم­ترین متوسط سه ساله شاخص ترجیح به ترتیب معادل 03/2 و 23/0 برای ژنوتیپ­های زوجلو و 19بود. خصوصیات مختلف میوه از جمله pH، درصد ماده خشک، ضخامت هسته، سفتی بافت گوشت، نسبت طول به قطر، قطر مهندسی، مساحت و درصد مواد جامد محلـول در بروز واکنش ترجیح میزبانی لارو مؤثر بودند. صفات مساحت سطح میوه، عرض میوه، قطر مهندسی و وزن تر میوه به ترتیب1/27، 2/13، 9/22 و 7/12درصد از تغییرات ترجیح میزبانی لارو شب­پره آلو را بیان نموده­است. نتایج این پژوهش برای انتخاب ارقام آلوی مناسب توسعه کشت در کشور از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.

کرم ساقه ­خوار نواری برنج ( Chilo suppressalis) یکی از آفات مخرب برنج در بسیاری از کشورهای تولید کننده برنج از جمله ایران است. باتوجه به اثرات نامطلوب کاربرد سموم شیمیایی در اکوسیستم زراعی برنج علیه آفت ساقه خوار، فرومون­ها هم از ابزار گران قیمت مدیریت آفات محسوب می­شوند. پژوهش حاضر در دو فصل زراعی در موسسه تحقیقات برنج کشور (رشت) انجام شد. در این پژوهش پنج تیمار شامل 1-فرومون جنسی با یک تله در هکتار، 2-فرومون جنسی با سه تله در هکتار 3-فرومون جنسی با پنج تله در هکتار 4-فرمون جنسی با هفت تله در هکتار و 5- شاهد (گرانول پاشی با سم دیازینون 10 درصد به مقدار 15 کیلوگرم در هکتار) در مزرعه تحقیقاتی انجام شد. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که غلظت دو میلی گرم از ماده مؤثر فرومون جنسی ساقه خوار نواری با 5 تا 7 تله در هکتار، کمترین تعداد جوانه های مرکزی مرده، خوشه های سفید شده، لاروهای شمارش شده و نیز بیشترین عملکرد محصول را به خود اختصاص داد. همچنین در این پژوهش، بیشترین تعداد آلودگی جوانه های مرکزی مرده، خوشه های سفید شده، لاروهای شمارش شده و کمترین میزان عملکرد در تیمارهای یک و سه تله در هکتار مشاهده شد. با توجه به مطالعه حاضر به نظر می رسد کنترل آفت ساقه­خوار با استفاده از فرومون جنسی، چشم انداز امیدوارکننده­ ای را در قالب برنامه مدیریت تلفیقی آفات ایجاد کند.

شپشک های گیاهی از آفات مهم جنگلی، باغی و زراعی هستند؛ که موجب ضعف گیاهان می­ شوند. جنگل­های بلوط زاگرس یکی از مهم ترین ذخیره گاه های منابع طبیعی در استان کرمانشاه می­باشند؛ که حفاظت از آن­ها اهمیت ویژه­ای دارد. تا کنون بیش از 8000 گونه شپشک­ گیاهی در سرتاسر دنیا و 300 گونه از این حشرات از ایران گزارش شده است. در این تحقیق که طی سال­های 1400-1401 صورت گرفت، گونه Kermes spatulatus که به­­طور اختصاصی از درختان بلوطQuercus spp. تغذیه می­کند، برای اولین بار از جنگل­های بلوط زاگرس از ایران معرفی می شود. در این بررسی سرشاخه­ها و پاجوش­های آلوده بلوط به این شپشک از مناطق چالابه و دالاهو در استان کرمانشاه جمع­آوری گردید. شپشک­ها، پس از جداسازی از سرشاخه ­ها، شفاف­سازی شدند و از آن­ها اسلاید میکروسکوپی تهیه شد. در این مطالعه ویژگی­های ظاهری و میکروسکوپی حشرات بالغ و پوره­های سن اول این شپشک بررسی و توصیف شد؛ حشرات بالغ این گونه در دو منطقه دارای رنگ متفاوت هستند. نمونه های دالاهو سیاه رنگ و نمونه های منطقه چلابه نارنجی رنگ هستند. اما رنگ پوره سن اول در دو منطقه کاملا یکسان هستند. همچنین ویژگی های حشرات کامل و پوره های سن یک گونه ی فوق با گونه های نزدیک مقایسه و بحث گردید.

لمبه ی گندم Trogoderma granarium (Everts) یکی از مهم ترین آفات محصولات انباری به ویژه دانه­ های گندم در ایران و برخی از کشورهای جهان می باشد. در این پژوهش، اثر هفت ژنوتیپ مختلف گندم شامل ارقام حیدری، آفتاب، گاسکوژن، کوهدشت و تیرگان و لاین­ های N-91-9 و N-92-19 روی زیست­ شناسی و پارامترهای جدول زندگی دوجنسی لمبه ی گندم در دمای 1±33 درجه سلسیوس، رطوبت نسبی 5±65 درصد و دوره ی نوری 14 ساعت روشنایی و 10 ساعت تاریکی بررسی شد. نتایج نشان داد که طولانی ترین دوره ی رشدی قبل از بلوغ حشره روی لاین N-91-9 و ارقام حیدری و آفتاب بود. نرخ خالص تولیدمثل (R0) از 03/9 نتاج روی N-92-19 تا 13/34 نتاج روی گاسکوژن متغیر بود. کمترین نرخ ذاتی افزایش جمعیت (r) روی ارقام حیدری و آفتاب و لاین­ های N-91-9 و N-92-19 بود. نتایج به ست آمده از این پژوهش نشان دهنده ی نامناسب بودن ارقام حیدری و آفتاب و لاین­ های N-91-9 و N-92-19 نسبت به سایر رقم ­های مورد آزمایش برای نشوونما و افزایش جمعیت لمبه ی گندم بود. از این ژنوتیپ ­ها می­ توان به عنوان منابعی از مقاومت، در برنامه ­های مدیریتی لمبه ی گندم استفاده کرد.

نظر به افزایش جمعیت زنجره مو در موکاری های عمده استان زنجان و به منظور شناسایی صحیح گونه­ ی خسارت زا و بررسی روند مراحل رشدی آن، از ابتدای خرداد ماه سال 1393مطالعه ایی به مدت دو سال در چهار قطعه باغ انگور آلوده واقع در منطقه شناط ابهر اجرا گردید. در هر بازدید هفتگی، در هر قطعه 30 درختچه انگور به صورت تصادفی انتخاب و از نظر وجود سوراخ خروجی پوره ها از خاک، جلد پورگی، حشرات کامل، شکاف های حاوی تخم و تفریخ آن ها مورد بررسی قرار گرفت. بررسی نمونه های جمع آوری شده از قطعات مزبور نشان داد که همه آن ها به گونه Chloropsalta smaragdula Haupt,1920 تعلق دارند. اولین مشاهده سوراخ های خروج پوره از خاک، جلد پورگی، ظهور حشرات کامل، شکاف های تخم ریزی و تفریخ تخم های آفت، در دو سال اجرای تحقیق، به ترتیب در تاریخ های: 21 و 24 خرداد، 21 و 24 خرداد، 26 و 24 خرداد، 11 تیر و باز شدن دسته های تخم در تاریخ 11 مرداد ثبت شده است. علاوه بر این، با مراجعه به 40 روستای حوزه شهرستان های ابهر و خرم دره، در هر روستا، سه باغ و در هر باغ پس از ثبت مختصات جغرافیایی، سه درختچه از نظر درصد شاخه های حاوی شکاف های تخم ریزی آفت بررسی، و سپس با استفاده از نرم افزار Arc view نقشه مقدماتی پراکنش و آلودگی زنجره در منطقه تهیه شد.

این پژوهش با هدف ارزیابی کارایی دو روش رایج سمپاشی برای کنترل شتۀ مومی کلزا در مرحلۀ ساقه دهی و معرفی روش مناسب تر با توجه به پارامترهای فنّیِ مؤثر بر عملکرد و کارایی سمپاشی اجرا شد. آزمون در قالب طرح کاملاً تصادفی در سه تیمار و سه تکرار اجرا شد. براساس نتایج به دست آمده، برای سمپاش های بوم دار و لانس دار حجم محلول مصرفی به ترتیب برابر با 179و 279 لیتر در هکتار، ظرفیت مزرعه ای مؤثر به ترتیب برابر با 0/5 و 6/0 هکتار در ساعت، بازدۀ مزرعه ای به ترتیب برابر با 8/56 و 6/41 درصد، سطح لهیدگی محصول 85/3 و45/4 درصد، ضریب کیفیت پاشش به ترتیب برابر با 96/1 و 31/3، و میانگین بادبردگی 0/21 و 7/35 درصد به دست آمد. از نظر کارایی، بین دو سمپاش در 3 و 7 روز بعد از سمپاشی اختلاف معنی داری وجود نداشت. اما در 14 روز پس از سمپاشی اختلاف معنی داری بین تیمارها وجود داشت و درصد کارایی سمپاش های بوم دار و لانس دار به ترتیب به 83 و 41 درصد رسید. با توجه به نتایج بهتر سمپاش بوم دار پشت تراکتوری و کارایی سمپاشی بیشتر آن نسبت به سمپاش لانس دار پشت تراکتوری، این روش برای کنترل شتۀ کلزا در مرحلۀ ساقه دهی توصیه می شود.

سیر گیاهی علفی از تیره پیازئیان (Alliaceae) است که از نظر تولید جهانی در بین گیاهان پیازی پس از پیاز رتبه دوم را به خود اختصاص داده است. این محصول در منطقه طارم استان زنجان یکی از محصولات زراعی مهم می­ باشد. در سال­ های گذشته بیماری جدیدی در منطقه با علائم زردی شدید و خشکیدگی انتهایی برگ ها شایع شد که با عنوان بیماری عارضه زردی سیر در منطقه شناخته می­ شود. به منظور شناسایی و بررسی میزان شیوع عامل بیماری در منطقه طارم، نمونه برداری از مزارع سیر در طی سه سال زراعی انجام و پس از کشت نمونه­ های برگی دارای علائم، شناسایی جدایه­ های قارچی با روش­ های ریخت­ شناسی و مولکولی انجام شد. بر اساس ویژگی­ های ریخت شناسی و توالی­یابی ناحیه ITS از DNA ریبوزومی و بخشی از نواحی ژنی گلیسرآلدئید-3-فسفات دهیدروژناز، کالمودولین و همچنین نتایج آزمون بیماری­ زایی، گونه Stemphylium vesicarium به عنوان عامل بیماری شناسایی شد. قارچ عامل بیماری از کلیه مزارع سیر شهرستان طارم جداسازی شد که نتایج حاصل بیان گر وسعت پراکنش و همه ­گیری بیماری در سراسر منطقه می­ باشد.

بیماری لکه سیاه با عامل قارچی Venturia inaequalis، از مهمترین بیماری های سیب در دنیا می باشد که به ویژه در مناطق دارای آب و هوای مرطوب و سرد خسارت وارد می کند. جهت بررسی اثر قارچ کش بر منحنی پیشرفت زمانی بیماری لکه سیاه سیب در استان خراسان شمالی، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با هشت تیمار و هر تیمار شامل هشت تکرار در شهرستان بجنورد اجرا شد. با ظهور علائم بیماری طی یک برنامه منظم هر هفته تا کاهش پیشرفت بیماری در شاهد یادداشت برداری صورت گرفت. درصد وقوع و شدت بیماری در هر درخت محاسبه و تجزیه واریانس انجام گرفت. با استفاده از رگرسیون خطی منحنی های پیشرفت زمانی بیماری با شش مدل رشد جمعیتی به عنوان مدل های مرسوم شامل خطی، نمایی، تک مولکولی، لجستیک، لاگ لجستیک و گومپرتز که به صورت خطی شده بودند، برازش داده شدند. نتایج نشان داد که با توجه به کارایی هر یک از تیمارها در اثر استفاده از قارچ کش ها، منحنی پیشرفت زمانی از مدل گومپرتز در نمونه های شاهد، به مدل های لاگ لجستیک و در نهایت به مدل تک مولکولی تغییر پیدا نمود.