بلورشناسی و کانی شناسی ایران
سال:1402 | دوره:31 | شماره:4 |تعداد مقالات:15

ناحیه ارزانفود در جنوب شرق شهرستان همدان و شرق توده­ی گرانیتوئیدی الوند و از نظر تقسیم­بندی پهنه­های ساختاری زمین­شناسی ایران در پهنه سنندج-سیرجان واقع شده است. رگه­های کوارتز این منطقه در سنگ­های دگرگونی شامل گارنت میکاشیست و اسلیت رخ داده­اند که تشکیل شدن آنها در این منطقه با فعالیت­های زمین­ساختی در ارتباط است. روند اغلب گسل­ها از شمال به سمت جنوب منطقه N28W تا N62W است. در بررسی­های صحرایی، رگه های کوارتزی به سه نوع مختلف در منطقه دیده می شوند: 1) رگه هایی به پهنای کمتر از 10 سانتی متر و طول چند متر درون اسلیت و هورنفلس ها، 2) رگه هایی به پهنای کمتر از 2 متر و طول کمتر از 20 متر با سنگ میزبان گارنت میکاشیست ها و اسلیت 3) رگه ها و عدسی­هایی با پهنای بیش از 2 متر و طول بیش از 20 متر که در سنگ های میکاشیست ها رخنمون دارند. بررسی­های سیال­های درگیر در کانی کوارتز، دمای همگن­شدگی را بین 98 تا 408 درجه سانتیگراد و درجه شوری را بین 72/3 تا 91/22 درصد وزنی معادل نمک طعام نشان می­دهد. دو فرآیند جوشش و رقیق شدن با آب های سطحی در کانی سازی دخالت داشته­اند. بررسی­های انجام شده نشان می­دهد که نهشته های کوارتز منطقه، فراورده فعالیت گرمابی وابسته به فعالیت دگرگونی هستند و سیال­های کانی ساز در اثر کاهش دما و فشار کوارتز را در فضاهای خالی ته نشین کرده اند.

کانسار منگنز مزرعه (جنوب­غرب ماکو، شمال استان آذربایجان­غربی، شمال­غرب ایران) به صورت عدسی­های پراکنده در محل همبری بازالت­های بالشی و آهک­های گودابه­ای وابسته به مجموعه افیولیتی خوی-ماکو گسترش یافته است. از نظر کانی­شناسی، کانسنگ­های این کانسار به طور عمده دربردارنده پیرولوزیت، پسیلوملان، مانگانیت و براونیت هستند که با مقادیر کمتری از هماتیت، گوتیت، کوارتز و کلسیت همراهی می­شوند. الگوی توزیع عناصر خاکی نادر بهنجار شده به کندریت همراه با برخی از شاخص­های زمین­شیمیایی مربوط به لانتانیدها چون La/Ce، (La/Nd)n و (Dy/Nd)n خاستگاه گرمابی را برای این کانسار نشان می­دهند. این امر را برخی از نمودارهای زمین­شیمیایی از جمله Co/Zn در برابر Co+Ni+Cu، Zn-Ni-Co و Mn-Fe-[Co+Ni+Cu]×10 و نسبت­های عنصری چون Mn/Fe، SiO2/Al2O3، U/Th و Co/Zn تایید می­کنند. بالا بودن تمرکز لانتانیدها در کانسنگ­ها (به طور متوسط 767 گرم در تن) نسبت به ذخایر گرمابی منگنز شناخته شده تاثیرات فرایندهای درونزایی بر کانسار را آشکار می­سازد. رخداد بی­هنجاری منفی Eu و Ce بیانگر دمای پایین سیال­های گرمابی مسئول کانه­زایی است. وجود مواد آواری در کانسنگ­ها را می­توان از تمرکز اکسیدهایی چون Al2O3 و SiO2 نتیجه گرفت.

توده ­های نفوذی در جنوب غرب نقده در پهنه سنندج-سیرجان در شمال غرب ایران رخنمون یافته­اند. بخشی از این توده­ها، سنگ­های آپینیتی مافیک-حدواسط نزدیک آهکی قلیایی هستند. سنگ­های گرانیت همراه آن، با ماگمای آهکی قلیایی غنی از پتاسیم و به شدت دگرگون یافته هستند. بررسی­های زمین­شیمیایی سنگ­های آپینیتی و گرانیتی همراه آن غنی­شدگی از عناصر خاکی نادر سبک (LREE) نسبت به عناصر خاکی نادر سنگین (HREE)، غنی شدگی عناصر سنگ دوست بزرگ یون (LILE) و ناهنجاری منفی عناصر Nb Ta, را نشان می­دهند. بررسی­های زمین­ساختی سنگ­های آپینیتی و گرانیتی همراه آن محیط قوس قاره­ای را نشان داده و خاستگاه آپینیت را گوشته سنگ کره­ای با اثر سیال­های فرورانشی و خاستگاه گرانیت­ها را آمیزه گوشته سست کره­ای-سنگ کره­ای با دخالت پوسته ماسه سنگ تیره نشان می­دهند. به احتمال بسیار، سنگ­های آپینیتی در محل قوس قاره­ای همراه با عقبگرد پوسته فرورونده و اثر سیال­های فرورانشی در شرایط غنی از آب تبلور یافته­اند. سنگ­های گرانیتی در اثر شکست سنگ کره فرورانشی نئوتتیس و ایجاد پنجره فرورانشی و بالا رانده شدن سست کره، از ذوب آمیزه گوشته سست کره ای-سنگ کره­ای و رسوب­های ماسه سنگ تیره پوسته قاره­ای شکل گرفته­اند. ماگما دچار جدایش بلوری و تبلور طولانی مدتی در بخش عمقی مخزن ماگمایی شده که در پایان توانسته است ماگمای گرانیتی به شدت دگرگون شده­ای­ را در عمق کم پوسته­ای در محل شکستگی­ها جایگیری کند.

توده نفوذی ارلان در 35 کیلومتری جنوب ­غرب مرند و در پهنه ساختاری ایران مرکزی واقع است. این توده گرانیتی به سن کادومین در سازند کهر با سن پرکامبرین نفوذ کرده است. ترکیب سنگ­شناسی این توده ­گرانیت قلیایی تا گرانیت بوده و شامل کوارتز، فلدسپار پتاسیم، پلاژیوکلاز، زیرکن و کانی­های کدر است. این سنگ ها دارای بافت­های دانه ای، پرتیتی، گرانوفیری و میرمکیتی هستند. شواهدی چون کاهش اندازه دانه ­ها، ترک خوردگی، شکستگی، باز تبلور کانی ها، خمش ماکل و میرمکیت­ زایی در مناطق خرد شده، ناشی از عملکرد پهنه های برشی در منطقه بوده که در مواردی، باعث رخداد درجه ­هایی از دگرشکلی در سنگ های مورد بررسی گردیده است. توده گرانیتی ارلان با توجه به شواهد بافتی از توده­ه ای نیمه­ عمیق بوده و دارای فلدسپار­ پتاسیم هیپرسولووس تا ترانس­سولووس، ماهیت آهکی قلیایی تا آهکی قلیایی پتاسیم بالا و پرآلومین، غنی­ شدگی از عناصر سنگ دوست بزرگ یون (LILE) و عناصر خاکی نادر سبک (LREE) و تهی­ شدگی نسبی از عناصر خاکی نادر سنگین (HREE) است. مقایسه الگوی نمودار عنکبوتی عناصر ناسازگار توده گرانیتی ارلان با الگوهای استاندارد گرانیت های مربوط به محیط های زمین ساختی پسابرخوردی و درون صفحه ای نشان می­دهد که جایگاه زمین ساختی این توده با محیط زمین ساختی پس از ­برخورد و جایگاه زمین پویایی درون صفحه ­ای سازگار است. توده گرانیتی ارلان از نوع A و مربوط به زیرگروه نوع A2 بوده و در یک محیط­ زمین ساختی پس از برخورد، از ذوب سنگ کره زیر قاره­ای در یک نظام زمین­ساختی کششی شکل گرفته است. تشکیل این توده مربوط به فازهای کششی پس از پایان فاز فشارشی پان آفریقاست.

منطقه مورد بررسی در شمال­ غرب ایران و در پهنه البرز غربی _ آذربایجان قرار دارد. سنگ­های میزبان بیگانه سنگ­های مورد بررسی از نوع آندزیت بازالتی و آندزیت هستند. بیگانه سنگ­های موجود در سنگ­های آتشفشانی شامل انواع گابرویی و دیوریتی هستند. کانی­ های اصلی تشکیل ­دهنده بیگانه سنگ­ها شامل پلاژیوکلاز، آمفیبول و کلینوپیروکسن و کانی­ های فرعی بیوتیت، ارتوپیروکسن و کانی­ های تیره هستند. بافت غالب بیگانه سنگ­ها دانه ­ای و ریزسنگی پورفیری است. براساس شیمی کانی، ترکیب پلاژیوکلاز، آمفیبول، پیروکسن و بیوتیت به ترتیب عبارتند از الیگوکلاز تا آندزین، چرماکیت تا هورنبلند، اوژیت و استونیت. آمفیبول­های بیگانه سنگ­ها بر پایه مقدار AlIV (کمتر از 5/1 درصد)، در قلمرو کرانه­ی فعال قاره ­ای وابسته به فرورانش قرار دارند. دما-فشارسنجی بیگانه سنگ­ها با استفاده از مقدار کاتیونی آلومینیوم کل، نشان دهنده فشار 6/0±5. 8 کیلوبار و دمای حدود 802 درجه­ی سانتیگراد در محیط تبلور است. کلینوپیروکسن­های مورد بررسی با ترکیب نیمه قلیایی همخوانی خوبی با محیط زمین­ ساختی کمان ماگمایی دارند. همچنین کلینوپیروکسن­ها در فشارهای کم تا متوسط تشکیل شده­اند که بیانگر تبلور آنها طی صعود ماگما و در اعماق متفاوت است. مقدار آهن سه ظرفیتی در کلینوپیروکسن­ها نشان­دهنده گریزندگی بالای اکسیژن ماگماست. کلینوپیروکسن­های بیگانه سنگ­های دیوریت-گابرویی در فشار 12 کیلوبار و دمای حدود 1050 درجه سانتیگراد تشکیل شده ­اند.

مجموعه سنگ­ های دگرگونی ناحیه­ ای و مجاورتی منطقه وهنان در غرب شهر همدان و توده نفوذی الوند جزئی از بخش شمالی نوار سنندج-سیرجان هستند. این مجموعه دگرگونی از سنگ­های اسلیت، گارنت میکاشیست، گارنت استارولیت شیست و آمفیبول شیست در سنگ­های دگرگونی ناحیه ­ای و شیست­های لکه­ دار، میکا هورنفلس، اپیدوت آمفیبول هورنفلس و کردیریت هورنفلس در سنگ­های دگرگونی مجاورتی تشکیل شده ­اند. مجموعه کانی­ های بررسی شده از این سنگ­ها شامل بیوتیت، گارنت، استارولیت، آمفیبول و کردیریت هستند. تجزیه ­های شیمیایی با ریزپردازشگر الکترونی ترکیب گارنت بیشتر در قطب آلماندن، ترکیب بیوتیت­ های آهن دوست و آمفیبول­ها از نوع اکتینولیت هستند. استارولیت­ ها با ترکیب غنی از آهن و کردیریت­ ها دارای ترکیب میانه (آهن-منیزیم­دار) هستند. دماسنجی براساس تک­کانی بیوتیت در گارنت استارولیت شیست­های لک ه­ای دمای حدود C° 555 نشان می­دهد و با روش زوج کانی گارنت-بیوتیت، دمایی حدود C° 511 مشخص شد همچنین با توجه به حضور استارولیت و نبود کیانیت و سایر کانی­های فشار متوسط-بالا، فشار 3 تا 4 کیلوبار براورد می­شود. پایداری مجموعه گارنت + استارولیت در این سنگ­ها نیازمند حضور مقادیری آب در محیط است. نوع دگرگونی منطقه مورد بررسی شباهت به محیط زمین­ساختی نواحی فرورانش دارد.

بیوتیت اغلب به عنوان یک کانی سنگ­ساز در گستره وسیعی از سنگ­های نفوذی فلسی تا حدواسط تشکیل می­شود و بعلت ساختار بلوری پیچیده ناشی از جانشینی عناصر مختلف می­تواند شرایط فیزیکوشمیایی ماگمای مادر را ثبت کند. بیوتیت­های سنگ­های آذرین بررسی شده در منطقه هراران بر اساس تقسیم­بندی شیمیایی میکاها در مرز بین قطب فلوگوپیت و انیت قرار می­گیرند و منیزیم­دار هستند که نشان­دهنده تشکیل آنها در شرایط با گریزندگی اکسیژن بالاست و با توجه به مقادیر Mg، TiO2 و FeO، از نوع اولیه به حساب می­آیند. این بیوتیت­ها وابسته به سری ماگمایی آهکی قلیایی هستند که در محیط فرورانش تشکیل شده­اند. بر اساس شیمی بیوتیت­ها، گریزندگی اکسیژن در ماگمای مادر گرانیتوئیدهای هراران در گستره اکسیدهای آهن قرار دارد که نشان­دهنده گریزندگی اکسیژن بالا در زمان تشکیل آنهاست. زمین­دما­سنجی بیوتیت­های منطقه دمای تشکیل آنها را بین 680 تا 780 درجه سانتیگراد و فشار را کمتر از دوکیلو بار (1 تا 2 کیلوبار) بدست می­دهد.

بررسی شرایط زمین­ شیمیایی-فلززایی و کانی­ شناسی برای تفسیر شرایط اکسایش برون­ زاد، تحرک، جدایش و ته­ نشست دوباره فلزها در تشکیل ذخایر سرب و روی غیرسولفیدی اهمیت بسیاری دارد. کانسار سرب-(نقره) چنگرزه که در این پژوهش به عنوان یک الگو بررسی شده در سنگ میزبان دولستون­های برشی تریاس میانی در فاصله 75 کیلومتری شمال­شرقی اصفهان، واقع شده است. کانه ­زایی به دو صورت درون­زاد سولفیدی و برون­زاد غیرسولفیدی (اکسیدی، کربناتی و سیلیکاتی)، رخ داده است که فراوان ترین کانی های بخش برون­زاد اسمیت­زونیت، همی­مورفیت، هیدروزینسیت، انگلزیت و سروزیت هستند. برپایه شواهد بدست آمده، جداسازی فلز بخش برون­زاد در اثر تغییر تدریجی از ناحیه اکسایش اسیدی به شرایط قلیایی در سنگ دیواره کربناتی میزبان رخ داده است. پس از آن، تشکیل منطقه اکسایش در سنگ میزبان کربناتی با ایجاد "زره بندی" گالن توسط انگلزیت و چند واکنش بافر کننده pH تسهیل شده است. فعالیت بالای یون های SO42-در ارتباط با اسید سولفوریک طی مرحله اکسایش منجربه رسوب انگلزیت نامحلول و کاهش چشمگیر Pb2+ در سیال باقی مانده می­ شود. براساس شواهد این پژوهش، محدود بودن آب­های جوی و سفره ­های آب زیرزمینی عمیق از کانسنگ غیرسولفیدی در برابر انحلال بعدی محافظت می­کند که درک این شرایط نقش مهمی در ردیابی ذخایر برون­زاد غیرسولفیدی دارد.

ﺳﺎﺯﻧﺪ ﺳﻴﺒﺰﺍﺭ (ﺩﻭﻧﻴﻦ ﻣﻴﺎﻧﻲ) ﺩﺭ 30 ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮﻱ ﺷﻬﺮ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮﺭ ﺍﺯ ﺩﻭﻟﺴﺘﻮﻥ ﺑﺎ ﻣﻴﺎﻥ ﻻﻳﻪ­ﻫﺎﻱ ﻣﺎﺳﻪ ﺳﻨﮕﻲ ﭘﺎﻳﻴﻨﻲ، آذرین لایه ﺑﺎﺯﺍﻟﺘﻲ ﻣﻴﺎﻧﻲ ﻭ ﺩﻭﻟﺴﺘﻮﻥ ﺗﺎ ﺩﻭﻟﺴﺘﻮﻥ­ﻫﺎﻱ ﺁﻫﻜﻲ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﺎ ﺿﺨﺎﻣﺖ 334 ﻣﺘﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ. ﻣﻴﺎﻥ ﻻﻳﻪ­ﻫﺎﻱ ﻣﺎﺳﻪ ﺳﻨﮕﻲ ﺍﻳﻦ ﺳﺎﺯﻧﺪ ﺩﺍﺭﺍﻱ ﻛﻮﺍﺭﺗﺰﻫﺎﻱ ﺭﻳﺰﺩﺍﻧﻪ ﺗﺎ گاهی ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺩﺍﻧﻪ، با مقادیر کمی از ﻓﻠﺪﺳﭙﺎﺕ ﻭ ﺧﺮﺩﻩ ﺳﻨﮓ های رسوبی ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺩﺍﺩﻩ­ﻫﺎﻱ برآمده ﺍﺯ سنگ­نگاری ﻭ جایابی ﺁﻥ­ﻫﺎ ﺑﺮ ﻧﻤﻮﺩﺍﺭ رده­ﺑﻨﺪﻱ ﺳﻨﮓ­ﻫﺎﻱ ﺭﺳﻮﺑﻲ (QFRF)، ﻣﺎﺳﻪ­ﺳﻨﮓ­ﻫﺎﻱ ﺳﺎﺯﻧﺪ ﺳﻴﺒﺰﺍﺭ بیشتر ﺍﺯ ﻧﻮﻉ ﻛﻮﺍﺭﺗﺰ ﺁﺭﻧﺎﻳﺖ ﻭ نیمه ﺁﺭﻛﻮﺯ و ﺩﺭ ﺑﻌﻀﻲ ﺍﺯ ﻧﻤﻮﻧﻪ­ﻫﺎ، ﻟﻴﺖ ﺁﺭﻧﺎﻳﺖ (خرده سنگی) است. با بررسی­های زمین شیمیایی، فراوانترین اکسیدهای اصلی در این ماسه سنگ­ها، SiO2 و Al2O3 با غلظت میانگین به ترتیب 8/77 و 3/8 درصد وزنی هستند. با توجه به نسبت های SiO2/Al2O3 و Na2O/K2O و سایر مقادیر اکسیدهای اصلی و عناصر فرعی چون CaO، Fe2O3، TiO2، Zr و V، این ماسه سنگ ها دارای مقادیر کوارتز متوسط تا بالا و خاستگاه رسوبی کوارتزی بوده و در یک حوضه درون کراتونی در کرانه غیرفعال قاره ای واقع هستند. سنگ خاستگاه این ماسه سنگ ها از نوع آذرین حدواسط تا اسیدی بوده و دستخوش درجه­های متوسط تا شدیدی از هوازدگی شیمیایی شده اند. با توجه به شواهد، منبع رسوب­های آذرین سیلی آواری برای ماسه سنگ های سازند سیبزار از ورقه های عربستان و آفریقا بوده است.

در کرانه جنوب شرقی روستای پدران در40 کیلومتری جنوب شرق بیرجند، توده­ های بازالتی دربردارنده درشت بلور­های الیوین و زمینه ریزدانه شامل پیروکسن، پلاژیوکلاز و کانی کدر رخنمون دارد. بر اساس نتایج تجزیه ریزپردازشی پرتوی ایکس، کانی الیوین دارای ترکیب Fo75-87 Fa13-26 و از نوع کریزولیت است. نسبت­های Ni/Mg وMn/Fe در کانی الیوین بیانگر خاستگاه پریدوتیتی برای مذاب سازنده بازالت هستند. این سنگ­ها بر پایه ویژگی­ های زمین شیمیایی عناصر اصلی، ماهیت قلیایی (نزدیک به نیمه قلیایی) دارند. عناصر با شدت میدان بالا (HFSE)، چون Nb، P، Zr و Ti، بی­هنجاری منفی نشان می­دهند که بیانگر تشکیل آن­ها درمناطق فرورانش است. ماگمای سازنده بازالت­ های پدران از منطقه تحولی بین فازهای اسپینل و گارنت لرزولیت در عمق حدود70 کیلومتر شکل گرفته است. نمودارهای تعیین محیط زمین­ ساختی برپایه عناصر نادر نشان می­دهند که نمونه­ ها در قلمرو بازالت­ های آهکی­قلیایی قرار دارند و وابسته به کمان قاره­ای هستند.

سنگ­های دگرگونی مجموعه فاریاب بخشی از دگرگونه­های مجموعه باجگان با سن کرتاسه پسین هستند که در جنوب شرق پهنه سنندج-سیرجان، منطقه جنوب اسفندقه برونزد دارند. سنگ­های دگرگونی مجموعه فاریاب که در رخساره­های شیست سبز و آمفیبولیت دگرگون شده اند، شامل گارنت میکا شیست، اپیدوت شیست، اپیدوت آمفیبول شیست، آمفیبول شیست، اپیدوت-آمفیبولیت، آمفیبولیت و گارنت آمفیبولیت هستند. کانی­های تشکیل­دهنده آمفیبولیت­ها گارنت، آمفیبول، اپیدوت، پلاژیوکلاز، کوارتز و کانی­های ثانویه چون کلریت و اسفن و کانی­های فرعی تیتانیت و مگنتیت هستند. ترکیب بلورهای آمفیبول در آمفیبولیت و اپیدوت آمفیبولیت­های منطقه از نوع کلسیمی و شیمی آنها از مگنزیو هورنبلند و در برخی از آمفیبولیت­ها، فروچرماکیت-هورنبلند و همچنین در گروه فروپاراگاسیت هورنبلند، فرو­ادنیت هورنبلند و فرو­ادنیت متغیر است. شیمی ترکیب پلاژیوکلاز در گستره آلبیت تا الیگوکلاز قرار دارد. سنگ مادر بیشتر آمفیبولیت­ها­ و اپیدوت آمفیبولیت­های مجموعه فاریاب با رخداد کانی های شاخص در متابازیت ها تعریف شده و به صورت بازالت و گابرو در نظر گرفته می­شود. روش­های مختلف دما-فشار سنجی بیشترین دما (T) و فشار (P) را برای آمفیبولیت­های کنار پریدوتیت­ها نشان می­دهند که در بخش شمالی مجموعه قرار دارند و 700 درجه سانتی گراد و 7/9 کیلوبار هستند. با دور شدن از مرز پریدوتیت­ها در واحدهای ساختاری پایین­تر و در بخش جنوبی مجموعه فاریاب، دما و فشار در سنگ های آمفیبولیت و اپیدوت آمفیبولیت به طور میانگین تا 510 درجه سانتی گراد و 34/4 کیلوبار کاهش می­یابد که نشانگر شروع رخساره آمفیبولیت تا گستره آمفیبولیت میانی است. مسیرهای P-T همراه با خطوط هم­درجه نزدیک به هم بیانگر شیب­ زمین گرمایی بالا حتی در ابتدای دگرگونی است. شیمی کانی و نتایج دمافشارسنجی در کنار جایگاه زمین ساختی مجموعه فاریاب در پهنه سنندج-سیرجان می­توانند گویای یک مجموعه افزایشی-فرورانشی در یک پهنه فرورانشی نئوتتیس در زمان کرتاسه پسین باشند که شیبی به سمت شمال دارد و باعث شده است که سنگ­های با دما و فشار بالاتر روی انواع کم عمق­تر قرار گیرند.

ترکیب سوپرامولکولی از وانادیوم (V) با فرمول [حلال+] [(CH3)2NH2]4[V16O42](SO4). 2(O) (ترکیب 1) در سامانه­ بلوری چارگوشی، گروه فضایی P42/nnm با دو مولکول در هر یاخته یکه (2Z=) متبلور شد. مقدار R نهایی ترکیب 1 برای 2214 بازتاب مستقل برابر با 048/0 است. واحد بی­تقارنی این ترکیب شامل نیمی از کاتیون دی متیل آمونیوم، یک چهارم آنیون سولفات، بخشی از خوشه وانادیوم و مولکول­های آب است. در ساختار سوپرامولکولی ترکیب 1، هر کاتیون دی متیل آمونیوم از طریق پیوندهای هیدروژنی بین دو خوشه پلی اکسووانادات پل شده­ است و آنیون های سولفات نقشی کلیدی دارند، زیرا ساختار سوپرامولکولی چارگوشی در راستای این آنیون­ها گسترش می یابد.

در این پژوهش، عیوب شبکه بلوری نانوالکتروسرامیک BaTiO3 آلاییده شده، با مقادیر متفاوتی از عنصر پنج ظرفیتی Nb با طیف­سنج پوزیترونی بررسی گردید. کاهش طیف پس زمینه ناشی از یک سامانه تشخیص همزمانی در طیف سنجی پهن شدگی داپلری امکان بررسی سهم الکترون های مغزی با تکانه بالا را در فرایند نابودی پوزیترون در ساختار BT(1-x)O: Nbx (x=0, 0. 03, 0. 05, 0. 07) را فراهم می­آورد. نتایج نشان می­دهد که نخست با افزایش ورود ناخالصی تا 05/0 درصد مولی، بدلیل جانشینی Nb با Ti از شدت نقص ها به ویژه نقص حجم باز کاسته شده و با افزایش بیشتر غلظت ناخالصی بر مقدار نقص تهیجا افزوده می­شود.

در این پژوهش، دیودها با لایه نشانی لایه نازک اکسید مولیبدن بر بستر سیلیکون آلایش شده نوع p با هدف بررسی اثر دمای بستر بر ویژگی دیود ساخته شدند. به این منظور، لایه های نازک اکسید مولیبدن در بسترهای با دمای 350، 400، 450 و oC 500 به روش افشانه گرمایی لایه­نشانی شدند. ویژگی­های ساختاری و نوری لایه­های نازک بررسی گردید. آنها ماهیتی بسبلوری با ساختار راست­گوشی و قله­های پراشی مربوط به صفحه­های (020)، (040) و (060) را نشان می­دهند که قله ارجح در همه نمونه­ها (040) است. ریختار سطح نمونه­ها بدون ترک و دارای دانه­بندی مستطیل شکل با اندازه دانه­های در گستره 110 تا 210 نانومتر است. همچنین زبری متوسط سطح آنها در گستره 157 تا 167 نانومتر اندازه­گیری شد. گاف نوری نمونه­ها در گستره­ 84/2 تا eV 95/2 برآورد شد. نمودار ولتاژ – جریان نمونه­ها رفتار دیودی آنها را نشان داد. دیود ساخته شده در دمای بستر oC400 دارای کمترین ولتاژ آستانه است.

در این پژوهش سعی شده است که ویژگی های فیزیکی و ساختاری لایه های نازک ZnO، ZnS/ZnO، ZnO/ZnS/ZnO با جزئیات بررسی شود. لایه های نازک ZnO، ZnS/ZnO و ZnO/ZnS/ZnO بر روی زیرلایه های (بستر) شیشه و FTO (Sno2: F) در دمای 300 تا 550 درجه سانتی گراد با روش اسپری پایرولیز تهیه شدند. کلرید روی و تیوره برای ZnS و استات روی برای ZnO به عنوان پیش ماده برای تهیه محلول اولیه استفاده شدند. نسبت مولاریته محلول بهینه Zn: S، 2: 1 بود. مناسبترین حجم محلول اکسید روی خالص 50 میلی لیتر و بهترین حجم محلول سولفید روی خالص 25 میلی لیتر بوده است. نرخ شارش بهینه برای ایجاد فیلم های اکسید روی خالص 4/1 میلی لیتر بر دقیقه و نرخ جریان بهینه برای ایجاد فیلم های نازک سولفید روی خالص نیز 2/1 میلی لیتر بر دقیقه بوده است. مناسبترین دما برای ایجاد فیلم های نازک نانوساختاری اکسید روی خالص در محیط هوا 500 درجه سانتی گراد و مناسبترین دما برای ایجاد فیلم های نازک نانوساختاری ZnS خالص در محیط هوا 450 درجه سانتی­گراد می باشد. خواص فیزیکی، الکتروشیمیایی و ساختاری لایه های نازک ZnO، ZnS/ZnO، ZnO/ZnS/ZnO تهیه شده به روش اسپری پایرولیز با آنالیزهای مختلف مورد بررسی قرار گرفت. خواص ZnO، ZnS/ZnOو ZnO/ZnS/ZnO با آنالیزهای XRD، FESEM، EDS، NIR، CV، GCD و EIS مشخصه یابی شده است. نتایج آن ها نشان می دهد که فیلم ها، ساختاری در مقیاس نانو دارند. نتیجه پراش پرتو ایکس، حضور فاز مکعبی و فاز شش گوشی مربوط به ZnS را با سمت­گیری ترجیحی در راستای مکعبی [111] و هگزاگونال [002] نشان می دهد. میکروسکوپ الکترونی روبشی، سطح لایه های نازک نانوساختاری را همگن و فشرده نشان داده است. ویژگی های الکتروشیمیایی لایه های نازک نانوساختار با تجزیه و تحلیل ولتامتری چرخه ای، تخلیه بارگالوانوستاتیک و طیف سنجی امپدانس الکتروشیمیایی تعیین و بررسی شده است. نتیجه بیانگر این است که لایه نازک نانوساختاری ZnS/ZnO بالاترین ظرفیت را در مقایسه با سایر لایه های نازک آماده شده داراست.