محیط زیست طبیعی
سال:1400 | دوره:74 | شماره:3 |تعداد مقالات:15

رویۀ ارزیابی زیستگاه، روشی متداول برای بررسی نیازهای زیستگاهی ماهیان در آب های شیرین و رودخانه ای است. این پژوهش با هدف بررسی شایستگی زیستگاه جویبارماهی کیابی (Oxynemachilus kiabii) در رودخانۀ دینورآب استان کرمانشاه انجام گرفت. برای جمع آوری ماهیان، از هفت ایستگاه در مسیر رودخانۀ دینور در فروردین 1396 با استفاده از دستگاه الکتروشوکر به روش یک رفت نمونه برداری صورت گرفت. افزون بر ثبت فراوانی ماهیان، ویژگی های محیطی شامل دمای آب، سرعت آب (m/s)، عمق (cm)، عرض رودخانه (m)، قطر متوسط سنگ بستر (cm)، قلیاییت (pH)، هدایت الکتریکی (EC) و کل مواد جامد محلول (TDS) در هر ایستگاه ثبت شد. نمایۀ مطلوبیت زیستگاه با توجه به رابطۀ بین متغیرهای محیطی و فراوانی گونۀ مورد نظر بررسی شد. براساس نتایج، مطلوب ترین زیستگاه برای جویبارماهی کیابی در رودخانۀ دینورآب نواحی دارای عرض 2/7-6 متر، عمق 34-26 سانتی متر، سرعت جریان 0/45-0/17 متر بر ثانیه، دمای آب 23-22 درجۀ سانتی گراد، EC 350-300 میکروزیمنس بر سانتی متر، pH 8/92-7/7، TDS 610-580 میلی گرم بر لیتر و قطر متوسط سنگ بستر کمتر از 6-5 سانتی متر است. در پژوهش حاضر، مقدار نمایۀ مطلوبیت زیستگاه (HSI) برای جویبارماهی کیابی 51/0 تعیین شد. در مجموع، نتایج نشان داد که به طور کلی رودخانۀ دینورآب از نظر ویژگی های زیستگاهی، مطلوبیت متوسطی برای گونۀ جویبارماهی کیابی دارد. با توجه به یافته های به دست آمده، فعالیت های انسانی که سبب تغییر در ویژگی های محیطی رودخانۀ دینورآب به ویژه عمق، سرعت جریان، هدایت الکتریکی و بستر رودخانه می شوند، می توانند بر پراکنش جویبارماهی کیابی در این رودخانه تأثیر بگذارند. از این رو، از مهم ترین اقدامات مدیریتی برای حفاظت از جمعیت این گونه در رودخانۀ دینورآب می توان به جلوگیری از استخراج شن و ماسه از بستر رودخانه و همچنین ورود پساب های صنعتی و کشاورزی اشاره کرد.

در چند دهه گذشته مصرف بی­رویه منابع طبیعی، رشد شتابان شهرنشینی و گسترش فعالیت­های صنعتی سبب تخریب محیط­زیست و ناپایداری جوامع شهری شده است. پدیده توسعه پایدار برای حفاظت از منابع طبیعی به عنوان میراث جمعی بشریت معرفی می­شود. شاخص ردپای اکولوژیکی مبنایی برای ارتبـاط بـین انسـان و طبیعـت اسـت. وقتـی کـه ردپـای جمعیت منطقه­ای از مقدار توان طبیعی محیطش برای تامین منابع مورد نیاز بیشـتر گـردد، جامعـه بـه سمت ناپایداری پیش می­رود. بنابراین ردپای اکولوژیکی یک ابزار ارزیابی مناسب، جهت حفظ محـیط زیست و توسعه پایدار می­باشـد. در این پژوهش با استفاده از شاخص ردپای اکولوژیکی به پایداری توسعه شهر بیرجند در سال 1397 پرداخته شده است. ردپای اکولوژیکی در بخش مصرف در پنج بخش شامل: مسکن، حمل­و­نقل، خدمات و کالا مورد ارزیابی قرار گرفت و سپس بعد از محاسبه­ی رد­پا، ظرفیت زیستی برای شهر بیرجند محاسبه شد. برای پی­بردن به پایداری یا ناپایداری در شهر بیرجند، ظرفیـت زیسـتی و ردپای اکولوژیک با یکدیگر مقایسه شد. نتایج این تحقیق نشان داد که سرانه­ی ردپای اکولوژیکی شهر بیرجند، برای بخش­های مسکن، حمل­و­نقل، خدمات، کالا و غذا 0/56 هکتار جهانی است که کمتر از سرانه­ی ردپای ملی (2/7 هکتار جهانی) می­باشد. سرانه­ی ظرفیت زیستی برای شهر بیرجند 0/77 هکتار جهانی به­دست آمد که با مقایسه ردپای اکولوژیکی و تفاوت بین این دو نشان­دهنده­ی مازاد اکولوژیکی شهر بیرجند است و شهر در حالت پایداری به سر می­برد.

هیدروکربن های آروماتیک چند حلقه ای، یک گروه از آلاینده های محیطی در خاک هستند که به دلیل سمیت، اثرات موتاژن و کارسینوژن باعث نگرانی های زیادی در حوزه محیط زیست شده اند. از طرفی نیز فرآیند بهسازی زیستی به عنوان راهکاری شایسته برای بهسازی خاک های آلوده مورد توجه بسیاری از پژوهشگران و محققان قرار گرفته است. از این رو، هدف از پژوهش حاضر، جداسازی، شناسایی و ارزیابی توان رشد باکتری های تجزیه کننده ترکیبات نفتی جدا شده از خاک های آلوده به مواد نفتی در حضور فنانترن در جهت بهسازی زیستی است. بدین منظور، در این مطالعه ابتدا 25 نمونه خاک از عمق Cm 35-0 سانتی متری مناطق آلوده به مواد نفتی واقع در جنوب ایران (منطقه بوشهر) جمع آوری شد. سپس از نمونه های خاک در محیط های کشت مناسب، باکتری های تجزیه کننده مواد نفتی جداسازی شدند. در ادامه، باکتری های جداسازی شده با روش های بیوشیمیایی مانند (آزمون اکسیداز، آزمون کاتالاز) و همچنین روش های میکروبی از قبیل (رنگ آمیزی گرم، رنگ آمیزی اسپور و ایجاد رنگ فلورسانس) شناسایی شدند. در این پژوهش، از بین 60 باکتری تجزیه­ کننده مواد نفتی در حضور فنانترن، 19 باکتری به نام های PDB 1-19 تعیین گردید. در نهایت، باکتری های PDB 19 Chryseobacterium spp، PDB 8 Sphingobacterium spp، PDB 13 Acinetobacter johnsonii و PDB 10 Achromobacter xylosoxidans به عنوان کارآترین باکتری ها انتخاب شدند. نتایج پژوهش حاضر نشان می­دهد که با شناسایی و غربالگری باکتری های موثر و بهره گیری از توان میکروبی آن­ها و ایجاد شرایط بهینه می توان در مقیاس صنعتی و کاربردی در جهت بهسازی زیستی خاک های آلوده به مواد نفتی اقدام کرد.

ردپای اکولوژیکی نوعی ابزار حسابداری منابع برای ارزیابی منابع محیط زیستی است. در سال های اخیر، تقاضای انسان از طبیعت بیش از تحمل ظرفیت سیاره شده است و بیشتر کشورها با مشکل کسری اکولوژیکی روبه رو هستند. در این مقاله تأثیر منابع طبیعی، سرمایه گذاری مستقیم خارجی و سرمایۀ انسانی بر ردپای اکولوژیکی ایران در طی سال های 1359 تا 1398 با استفاده از روش خودبازگشت با وقفه های توزیعی و علیت گرنجری بررسی شد. نتایج حاکی از آن است که منابع طبیعی در بلندمدت تأثیر مثبت و معناداری بر ردپای اکولوژیکی دارد. سرمایه گذاری مستقیم خارجی و سرمایۀ انسانی نیز در کوتاه مدت و بلندمدت تأثیر مثبتی بر ردپای اکولوژیکی دارد. الگوی تصحیح خطا در این پژوهش 0/94- است؛ یعنی اگر از یک دوره به دورۀ دیگر حرکت صورت گیرد، به میزان 0/94 درصد انحراف متغیر وابسته (ردپای اکولوژیکی) از مسیر بلندمدت توسط متغیرهای مستقل تصحیح می شود. بنابراین تعدیل به سمت بلندمدت با سرعت صورت می گیرد. نتایج علیت گرنجری حاکی از رابطۀ علیت دوطرفه بین منابع طبیعی و ردپای اکولوژیکی است. اما بین سرمایه گذاری مستقیم خارجی و ردپای اکولوژیکی و نیز بین سرمایۀ انسانی و ردپای اکولوژیکی رابطۀ علّی وجود ندارد.

تعادل بین عرضه و تقاضای آب و خدمات مرتبط با آن، مسئلۀ اصلی برنامه ریزی سرزمین با رویکرد مدیریت منابع آبی است. هدف پژوهش حاضر، برقراری جریان مناسب عرضه از طریق نقشه سازی خدمت تولید آب سطحی در آبریز با استفاده از مدل Water Yield به عنوان عرضۀ منابع آب آبریز و تقاضای آن بر مبنای آب قابل برنامه ریزی است. در این پژوهش براساس لایه های ورودی عمق محدودکنندۀ ریشه، میانگین بارندگی سالانه، مقدار آب در دسترس گیاه، تبخیر و تعرق مرجع، کاربری/پوشش اراضی، جدول بیوفیزیکی و مرز حوضه و زیرحوضه های آبریز عرضۀ خدمت تولید آب سطحی مدل سازی شد. سپس نقشۀ تقاضای حوضه براساس آب قابل برنامه ریزی در مدل Water Yield تهیه و جریان بین عرضه و تقاضا برای محاسبۀ تعادل ها و عدم تعادل ها نقشه سازی شد. نتایج این تحقیق نشان داد که زیرحوضۀ پایاب هراز با تولید سالانۀ 69 میلیون متر مکعب رواناب به واسطۀ 618 میلی متر بارش در سال و تمرکز کاربری کشاورزی و شهری بیشترین تولید رواناب را در سال 1396 داشته است و زیرحوضه های پایاب تالار و سیاه رود به واسطۀ تمرکز بخش عمدۀ فعالیت های صنعتی افزون بر کاربری های کشاورزی و تمرکز جمعیت دارای بیشترین مقدار تقاضا با میانگین سالانه 800 میلیون متر مکعب هستند. همچنین در حوضۀ آبریز هراز، عدم تعادل جریان بین عرضه و تقاضا سبب فشار بسیار بر منابع آب می شود، به صورتی که ادامۀ وضع موجود به کاهش شدید منابع آب در سطح حوضۀ آبریز می انجامد. برای تعادل بخشی و حفظ پایداری در دو بخش تقاضا و عرضه، هدایت جمعیت به سمت زیرحوضه های کمتر مطلوب از طریق ایجاد انگیزه و امکانات در این مناطق و بازتعریف مجدد جمعیت با هدف کاهش تقاضا در زیرحوضه های تحت فشار و چیدمان پوشش/ کاربری سرزمین برای افزایش عرضه و نگهداشت منابع آب پیشنهاد شده است.

موکورال ها گروهی از قارچ های اولیه از خانوادۀ زیگومیست ها هستند که در محیط های مختلف در سراسر جهان دیده می شوند. این قارچ ها در تولید مواد غذایی تخمیرشده، متابولیت های ثانویه و آنزیم ها و همچنین عفونت قارچی موکورمایکوزیس مؤثرند. با توجه به رشد سریع این قارچ ها، حضور آنها در اکوسیستم های مختلف و توانایی آنها در تولید آنزیم ها در پی شناخت اثر این قارچ ها در فرایندهای زیست پالایی محیط های آلوده به مواد نفتی هستیم. در این پژوهش جداسازی نمونه ها به روش شناورسازی در روغن از نمونه های آلوده به مواد نفتی انجام گرفت و شناسایی آنها براساس مشخصه های مورفولوژیکی و مولکولی از طریق توالی یابی ناحیۀ ژنی ITS-rDNA و ترسیم درخت فیلوژنتیکی صورت پذیرفت. در مجموع 131 جدایۀ قارچی استحصال شد که از این میان 27 نمونه متعلق به راستۀ موکورال ها بود. این جدایه های بومی ایران با استفاده از روش های مورفولوژیکی و مولکولی به طور دقیق و در حد گونه شناسایی شد و سپس در کلکسیون های قارچی هلند(Westerdijk Institute)  و لهستان (Warsaw University) ذخیره و شمارۀ مرجع کلکسیون برای آنها دریافت شد. جدایه های قارچی به دست آمده شامل گونه های Rhizopus (n=19), Mucor (n=4), Actinomucor (n=2), Lichtheimia (n=1), Cunninghumella (n=1) بود که با توجه به قابلیت بالقوۀ رشد آنها در محیط های آلوده به مواد نفتی از توان زیست پالایی برخوردارند.

بسیاری از تهدیدهای زیست محیطی، پیامد رفتار انسانی است. آموزش و  تغییر در رفتار انسانی می تواند این مشکلات زیست محیطی را کاهش دهد. هدف از این پژوهش بررسی تأثیر آموزش مجازی حفاظت از محیط زیست برنگرش و عملکرد زیست محیطی دانش آموزان مقطع ابتدایی بوده است. جامعۀ آماری شامل دانش آموزان دختر پایۀ ششم مقطع ابتدایی شهر آبیک در سال تحصیلی 99- 1398 بود. برای این تحقیق، 60 دانش آموز با روش نمونه­گیری چند مرحله­ای انتخاب شدند و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و شاهد قرار گرفتند. گروه آزمایش به مدت یک ماه (سه جلسه در هفته) در معرض آموزش مجازی حفاظت از محیط زیست قرار گرفتند. از پرسشنامه های استاندارد نگرش زیست محیطی و عملکرد زیست محیطی et برای جمع آوری داده ها استفاده شد و روایی آن­ها به صورت صوری و پایایی آن نیز از طریق آلفای کرونباخ برای عملکرد زیست محیطی 0/859 و برای نگرش زیست محیطی 0/825 تعیین شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از تحلیل کوواریانس استفاده شد. نتایج نشان داد که تفاوت معنی­دار بین نمره های پیش آزمون و پس آزمون گروه آزمایش در نگرش  و عملکرد محیط زیستی وجود دارد (05/0P<). یافته­ها تاکید می­کنند که آموزش زیست­محیطی مجازی متناسب با سن،تأثیر مهمی در بهبود نگرش و عملکرد زیست محیطی دانش آموزان دارند و از این رو می­توان آن را به عنوان یکی از راهکارهای پیشگیری از تخریب محیط­زیست دانست.

افزایش تعداد ایستگاه های پایش کیفی آب و نمونه برداری های متعدد، ازجمله اقدامات بهبود بهره وری عملیات کنترل کیفیت آب رودخانه ها به شمار می رود؛ ولی ازآنجا که این کار، هزینه های سالانۀ پایش را به شدت افزایش خواهد داد، سعی می شود ایستگاه های بااهمیت، پارامترهای مهم و تواتر زمانی اندازه گیری آنها، با روش های علمی تعیین شوند؛ به طوری که بتوان بیشترین تغییرات سیستم تحت بررسی را تبیین کرد. آلودگی روزافزون رودخانه ها گاه سبب عدول از حد خودپالایی رودخانه می شود و خسارات زیادی به محیط زیست آن وارد می کند. بنابراین در این تحقیق ضمن مدل سازی رفتار رودخانۀ گدارچای با مدل QUAL2K در شرایط ورود پساب نقطه ای و غیرنقطه ای، با استفاده از روش تصمیم گیری چندشاخصه (AHP) به اولویت بندی ایستگاه های پایش موجود در رودخانه پرداخته شد. نتایج مدل سازی نشان داد که پارامترهای کیفی در طول رودخانه با ورود فاضلاب های روستایی روند رو به افزایشی داشتند. نتایج شاخص کیفی با روش WQI نشان داد؛ کیفیت در ایستگاه های پایین دست رودخانه یعنی ایستگاه های 7 و 8 در حالت خوب و به نسبت خوب است که علت آن افزایش بار آلودگی در این ناحیه از رودخانه نسبت به ایستگاه های بالادست است. در این پژوهش هشت ایستگاه پایش کیفی رودخانۀ گدارچای با معیارهای اصلی C1 (کاهش ریسک بهره برداری از آب رودخانه)، C2 (هزینۀ پایش کیفی آب در ایستگاه ها)، C3 (برانگیختن حداقل حساسیت های اجتماعی) و C4 (ملاحظات فنی) برای هشت ایستگاه با روش AHP بررسی و اولویت بندی شدند. نتایج وزن معیارها به صورت C1=0.483، C2=0.157، C3=0.272 و C4=0.088 و وزن ایستگاه های 1 تا 8 به ترتیب 5/1، 7/97، 8/6، 16/6، 16/3، 17/5، 16/2و 12 به دست آمد که مؤید اهمیت و اولویت ایستگاه 6 است.

طرح های توسعة منابع آب اثرهای محیط زیستی زیادی بر جای می گذارند که تغییر رژیم طبیعی رودخانه و کاهش جریان سطحی پایین دست از مهم ترین آنهاست. به کارگیری مدل های هیدرولوژیک، امکان برنامه ریزی پایدار را در مدیریت منابع آب فراهم می کند. حوضۀ آبریز رودخانة قره چای واقع در حوضۀ دریاچه نمک در سال های اخیر تحت تأثیر فعالیت های انسانی قرار گرفته است. در پژوهش حاضر، مدل سازی رفتار هیدرولوژیک حوضۀ آبریز قره چای با استفاده از نرم افزار 21WEAP انجام گرفت. مدل برای دورۀ آماری بیست وپنج ساله از سال 1372 تا 1396 توسعه، واسنجی و اعتبارسنجی شد. برای واسنجی مدل، مقادیر مشاهداتی دبی رودخانۀ قره چای واقع در ایستگاه عسگرآباد در خروجی حوضۀ آبریز با مقادیر محاسباتی با استفاده از شاخص ضریب نش - ساتکلیف ارزیابی شد. برای واسنجی مدل یک دورۀ آماری سیزده ساله از 1372 تا 1385 در نظر گرفته شد. مقدار ضریب نش- ساتکلیف برای دورۀ واسنجی 0/86 به دست آمد. برای اعتبارسنجی، دورۀ آماری یازده سالۀ 1385 تا 1396 در نظر گرفته شد. مقدار ضریب نش- ساتکلیف برای دورۀ اعتبارسنجی 0/74به دست آمد. این نتایج نشان دهندۀ کارایی خوب مدل WEAP در شبیه سازی رفتار هیدرولوژیک حوضۀ آبریز قره چای است. پس از تجزیه و تحلیل پنج سناریوی مدیریتی، در نهایت سناریوی ترکیبی با شاخص اعتمادپذیری بیش از 95 درصد برای هر بخش مصرف و همچنین تأمین نیاز محیط زیستی به عنوان سناریوی برتر شناخته شد. نتایج تحقیق بیانگر آن است که با اجرایی شدن این سناریو، روند نزول حجم آبخوان نسبت به شرایط فعلی تا حد بسیاری تعدیل خواهد شد و خروج از حالت بحرانی با اعمال اقدامات مدیریتی مناسب امکان پذیر خواهد بود.

هدف این تحقیق، شناسایی عوامل درونی و بیرونی مهم در دستیابی به حفاظت و بهره برداری پایدار تالاب امیرکلایه برپایۀ برنامۀ ارتباطات، آموزش، مشارکت و آگاهی افزایی (CEPA) است. چشم انداز کلی این است که تالاب امیرکلایه زیست بومی پایدار است که توسط ذی نفعانی آموزش دیده در مورد ارزش های تالاب و آگاه از خطرهای تهدیدکنندۀ تالاب بهره برداری خردمندانه شده و با مشارکت و تعامل ذی نفعان حفاظت می شود. به منظور تجزیه وتحلیل اطلاعات و معرفی راهبرد حفاظتی و بهره برداری پایدار برای تالاب امیرکلایه با توجه به معیارهای CEPA از روش SWOT استفاده و در نهایت با استفاده از روش QSPM به رتبه بندی راهبردها پرداخته شد. به این منظور قوت ها، ضعف ها، فرصت ها و تهدیدهای حفاظت از تالاب امیرکلایه توسط 45 نفر از ذی نفعان تالاب تعیین شد. نتایج نشان داد که میانگین نمرۀ نهایی ماتریس عوامل داخلی برنامۀ حفاظت و بهره برداری پایدار برپایۀ CEPA در تالاب امیرکلایه، 2/92 محاسبه شده است که نشان می دهد این تالاب در بُعد عوامل داخلی دارای قوت است. درحالی که میانگین نمرۀ نهایی ماتریس عوامل خارجی 2/19 است که نشان می دهد در خصوص استفاده از فرصت ها و مقابله با تهدیدها و از بعد عوامل خارجی ضعیف است. براساس رتبه بندی QSPM راهبرد (ST1) مشارکت پایدار ذی نفعان و جوامع محلی در حفاظت و بهره برداری پایدار از تالاب و راهبرد ایجاد تعامل بین سازمان ها و دستگاه های اجرایی و جوامع محلی از طریق تدوین برنامۀ مدیریت تالاب برای آشنایی با رژیم حقوقی تالاب (ST5) بیشترین رتبه را داشتند.

در دسترس بودن آب سالم و پاک از مهم ترین مسائل پیش روی بشر است. آلودگی آب های زیرزمینی و سطحی به نیترات در بسیاری از مناطق جهان، مشکلی جدی به شمار می رود. این پژوهش با هدف بررسی امکان استفاده از نانوجاذب کاه و کلش گندم به عنوان نوعی جاذب ارزان قیمت و مقرون به صرفه در حذف نیترات از محلول های آبی صورت گرفت. در این تحقیق اثر عواملی مانند pH، جرم جاذب، زمان تماس و غلظت اولیۀ نیترات آزمایش شد. همچنین به منظور بررسی کارایی این جاذب و استفاده از آن در آزمایش های ناپیوسته، آزمایش های واجذب انجام گرفت. از مدل های سینتیک شبه مرتبۀ اول لاگرگرن و سینتیک شبه مرتبۀ دوم هوو برای بررسی فرایند جذب استفاده شد. همچنین با استفاده از مدل های ایزوترم فروندلیچ و لانگمیر، داده های جذب تعادلی تجزیه وتحلیل شد. با توجه به نتایج به دست آمده، pH بهینۀ جذب برای این جاذب، 5 و زمان تعادل برای آن، 30 دقیقه به دست آمد. افزایش مقدار جاذب در ابتدا سبب افزایش جذب نیترات شد. افزایش مقدار کاه و کلش گندم به بیش از 0/5گرم تأثیری بر کارایی جذب بیشتر نیترات نداشت. با افزایش غلظت اولیۀ نیترات بازده حذف یون نیترات توسط نانوجاذب کاه و کلش گندم کاهش یافت. بر اساس نتایج به دست آمده فرایند جذب از مدل سینتیک شبه مرتبۀ دوم هوو تبعیت کرد و داده های جذب با ایزوترم فروندلیچ مطابقت بیشتری داشت. بنابراین می توان گفت نانوجاذب کاه و کلش گندم به منزلۀ جاذب مناسب و مقرون به صرفه با حداقل تکنولوژی در حذف نیترات کاربرد دارد.

مدیریت یکپارچۀ مناطق ساحلی، یکی از طرح های مدیریت منطقه ای در کشور است که بر رویکردهای حفاظت، توسعه و هماهنگی- یکپارچگی استوار است. رویکرد حفاظت این طرح ناظر بر شناسایی، رتبه بندی مسائل- مشکلات و ارائۀ برنامۀ اقدام حفاظت از زیست بوم و عبور از مسائل و مشکلات است. یکی از پیش نیازهای این برنامه، تدقیق در مسائل و مشکلات موجود در منطقۀ ساحلی- دریایی به ویژه مسائل زیست محیطی است. از این رو این پژوهش به مثابۀ یکی از بروندادهای مطالعات تدقیق مدیریت یکپارچۀ مناطق ساحلی استان بوشهر با هدف دستیابی به درجۀ اهمیت مسائل و مشکلات زیست محیطی شهرستان عسلویه و ارائۀ برنامه اقدام حفاظت از زیست بوم و عبور از این مسائل انجام گرفته است. برای دستیابی به این مهم، از روش احصای دقیق مسائل و مشکلات زیست محیطی از اسناد بالادستی و چند مرجع معتبر، تهیۀ پرسشنامه و نظرسنجی از جامعۀ نخبگان ذی مدخل در استان بوشهر و شهرستان عسلویه مبتنی بر طیف لیکرت و تحلیل نتایج در چارچوب DPSIR استفاده شد. نتایج نشان داد که گویه های شاخص آلودگی زیست بوم ساحلی- دریایی با بیشترین رتبه (11/75-8) و درجۀ اهمیت در بین نخبگان شهرستان عسلویه، بیانگر نقش فعالیت های انسانی و بهره برداران و مدیریت ضعیف ذی مدخلان در آلوده شدن منابع طبیعی و فضای کالبدی زیست بوم است. از آن جمله گویه های دفن و امحای نامناسب پسماند و زباله ، دفع نامناسب فاضلاب، آلودگی سواحل به فلزات سنگین، آلودگی خور عسلویه به پساب شهری- صنعتی، کاهش ذخایر آبزیان و آلودگی سواحل به زباله، درجۀ اهمیت زیادی در بین نخبگان داشتند. در پی این گویه ها، شاخص آلودگی هوا ناشی از صنایع نفت و گاز با رتبۀ 7/2 در درجۀ بعدی اهمیت قرار گرفت. این پژوهش برنامۀ اقدامی مشتمل بر 100 اقدام اجرایی با معرفی ذی مدخل اصلی مسئول و همکار، شاخص کمّی و گام های زمانی تا افق 1404 را معرفی کرده است. اقدام های مبتنی بر نیروهای پیشران ناظر بر راهبردهای پیشگیرانه، بازنگری و آگاه سازی مدیران؛ اقدام های مبتنی بر فشارها ناظر بر راهبردهای مدیریت بهره برداری از منابع و کاربری فضای کالبدی؛ اقدام های مبتنی بر وضع حادث ناشی از مسائل و مشکلات ناظر بر احیا، ترمیم، بازسازی، مرمت و توانمندسازی زیست بوم و بازطراحی برنامه ها برای افراد و جامعه و توسعۀ برنامه های درمانی و بیمه و توانمندسازی ذی مدخلان؛ و در نهایت اقدام های مبتنی بر اثرهای ناشی از مسائل و مشکلات فضای کالبدی زیست بوم و بهره برداران، ناظر بر راهبردهای کنترل و کاهش اثرها، پایش و ارزیابی آنها هستند. مجموعۀ این اقدام ها در قالب دستورالعمل در اختیار مدیران استان و شهرستان قرار داده شده است. روش این پژوهش الگوی مناسبی است که در پژوهش های کاربردی مشابه در مناطق دیگر به ویژه شهرستان های ساحلی کشور می توان از آن استفاده کرد.

به دلیل محدودیت های مدیریت دولتی، موضوع امکان سنجی واگذاری مجدد مدیریت مراتع به عشایر مطرح شده است. از این رو ورود به مسئله از مسیر متکی به تحقیق، منطقی تشخیص داده شد و مراتع قشلاقی سرگچ بیسیم مسجدسلیمان طایفۀ حموله از ایل بختیاری به عنوان پایلوت انتخاب شد تا تأثیر مدیریت عشایر بر تغییرات پوشش گیاهی در این منطقه آزموده شود. شاخص های مورد ارزیابی پوشش، ظرفیت، وضعیت، گرایش و درصد بهره برداری در دو مرحلۀ قبل از ورود و پس از خروج عشایر از مراتع تعیین شد. مراحل تحقیق به مدت سه سال از سال 1395 آغاز گردید . بدین منظور 20 پلات 1 متر مربعی ، در طول دو ترانسکت 500 متری مستقر شده و با استفاده از شیوۀ نمونه برداری تصادفی-سیستماتیک، شاخص های تعریف شده محاسبه شد. نتایج تحلیل نشان داد که بیشتر پروانه داران فاقد دام بودند و در مقابل هیچ یک از دامداران حاضر در عرصه، پروانه نداشتند. همچنین نتایج ارزیابی های پوشش گیاهی نشان داد که وضعیت و گرایش مرتع قبل از ورود و بعد از خروج عشایر از مرتع در تیپ 1 به ترتیب متوسط و منفی و برای تیپ 2 ضعیف و منفی بود. به همین ترتیب ظرفیت در هکتار در طول دورۀ بهره برداری در هر دو تیپ کاهش یافت. درصد بهره برداری نیز در تیپ 1 در سال آخر افزایش یافت و در تیپ 2 کاهش محسوسی نشان داد. براساس نتایج تجزیۀ واریانس پارامترهای مختلف پوشش گیاهی، اثر سال های مختلف آماربرداری بر همۀ پارامترها در سطح 1 درصد معنی دار بود. برپایۀ مقایسۀ میانگین ها نیز مقدار تولید در سال اول 92/433و در سال آخر 72/833کیلوگرم در هکتار بود. ظرفیت مرتع نیز 0/2717 و 0/205 واحد دامی در هکتار و درصد بهره برداری نیز 41 و 45 درصد بود. در کل، تأثیر مدیریت مشارکتی تعریف شده در بهبود شرایط مراتع قشلاقی سرگچ بیسیم مسجدسلیمان ضعیف ارزیابی شد. همکاری ارگان های مرتبط با نمایندگان عشایری در کنار پیگیری جدی نمایندگان مذکور، نتایج سودمندتری برای مرتع و مرتعداران در پی خواهد داشت.

تغییرات کاربری از عوامل مؤثر بر تغییر پارامترهای محیط زیستی از جمله دمای سطح زمین است. این افزایش دمای سطح زمین، بسترهای زندگی بشر، سلامت آن و اکوسیستم پیرامون آن را به شدت تحت تأثیر قرار می دهد. این تحقیق با هدف بررسی روند تغییرات کاربری اراضی محدودۀ شهری کرمان و بررسی اثرگذاری این تغییرات بر دمای سطح زمین، با استفاده از اطلاعات ماهوارۀ لندست OLI و TM در دامنۀ زمانی 1369 تا 1399 انجام گرفت. برای تحقق این هدف، تغییرات کاربری در شش طبقۀ عمدۀ مناطق مسکونی و انسان ساخت، پوشش گیاهی، اراضی بایر با پوشش گیاهی کم و اراضی شور بدون پوشش گیاهی بررسی شد. نتایج نشان داد که در دامنۀ زمانی پژوهش، مناطق مسکونی و انسان ساخت افزایش 20/14 درصدی و کاربری های پوشش گیاهی، اراضی بایر با پوشش گیاهی کم و اراضی شور و بدون پوشش گیاهی نیز به ترتیب کاهش 3/76، 8/23 و 2/22 درصدی داشتند. این تغییرات کاربری با ضریب کاپا و دقت کلی بیش از 0/87 و 90 درصد نشان دهندۀ دقت کافی در طبقه بندی است. براساس بررسی تغییرات شاخص LST و NDVI، در دامنۀ زمانی بین سال 1369 تا 1399 مقدار متوسط شاخص LST از 42/26 درجۀ سانتی گراد در سال 1369 به 47/4 درجۀ سانتی گراد در سال 1399 رسید. مساحت طبقات بیشتر از 33 درجۀ سانتی گراد  LSTدر طول این دامنۀ زمانی روند افزایشی داشت؛ به طوری که مساحت آن از 33/6 درصد در سال 1369 به حدود 31/46 درصد در سال 1399رسید. مقادیر شاخص NDVI تا سال 1389 کاهشی بود، اما در سال 1399 مقدار این شاخص افزایش یافت. بررسی تغییرات دما در کاربری های مختلف نیز نشان داد که در سال 1369 بیشترین دمای سطح زمین مربوط به کاربری اراضی شور و بدون پوشش گیاهی با متوسط دمای 47/30 درجۀ سانتی گراد بود، درحالی که در سال های 1379، 1389 و 1399 بیشترین مقدار متوسط دما با 51/46، 30/47 و 64/50 درجۀ سانتی گراد، به ترتیب مربوط به کاربری مناطق شهری و انسان ساخت بود. بنابراین نتایج این تحقیق می تواند به برنامه ریزان شهری و سیاستگذاران برای توسعۀ پایدار و به حداقل رساندن تأثیرات جزیرۀ گرمایی شهری کرمان کمک چشمگیری کند.

آلودگی هوا از مهم ترین موضوعات مرتبط با اقلیم است. امروزه به دلیل استفادۀ روزافزون از سوخت های فسیلی، غلظت آلاینده های هوا به ویژه دی اکسید نیتروژن (NO2) افزایش یافته که سبب بروز مشکلات عدیده ای برای سلامت انسان شده است. در این پژوهش توزیع زمانی- فضایی تراکم ستون NO2  تروپوسفری در ایران با استفاده از داده های سنجندۀ OMI طی دورۀ آماری (2020 – 2005) بررسی شد. در آنالیز بلندمدت تراکم ستون NO2 تروپوسفری، میانگین NO2 1.57e+15 molec/cm2 برآورد شد که بیشترین مقدار آن بر فراز شهر تهران (1.5e+16 molec/cm2) و کمترین مقدار آن در نواحی برون شهری (1.e+14 molec/cm2) مشاهده شد. افزون بر کلانشهر تهران، شهرهای اصفهان، اهواز، شیراز، تبریز، رشت، ساری، مشهد، قم، قزوین و نواحی صنعتی سواحل جنوب از غلظت زیادی برخوردار بودند. آنالیز حاصل از بررسی سری زمانی تراکم ستون NO2 تروپوسفری در طول 5823 روز متوالی (2020 – 2005)، حاکی از روند افزایشی NO2 در گسترۀ تروپوسفر ایران است، به طوری که میانگین آن از molec/cm2 1.36e+15 در سال 2005 به molec/cm2 1.78e+15 در سال 2020 رسیده است. نتایج بررسی پراکنش فصلی نشان داد که بیشینه و کمینۀ NO2 به ترتیب در فصول زمستان (molec/cm2 (1.57e+15 و تابستان (molec/cm2 1.31e+15) رخ می دهد. از سوی دیگر ماه های نوامبر، دسامبر و ژانویه از بیشترین، و ماه های ژوئن، ژولای و آگوست از کمترین پراکنش ماهانه برخوردار بوده­اند. غلظت بیشتر NO2 در دورۀ سرد سال به دلیل فعال تر بودن کانون های انتشار از یک سو و شرایط هواشناسی حاکم در این دوره از سال از سوی دیگر است. همچنین با توجه به روند افزایشی آلایندۀ  NO2اثرهای زیانبـار آن در آینده تشدید خواهد شد. بنابراین باید قبـل از افزایـش بیشتر، اقدامـات پیشـگیرانه توسط مسـئولان صـورت گیـرد.