کشاورزی بوم شناختی
سال:1394 | دوره:5 | شماره:2 |تعداد مقالات:10

با هدف ارزیابی سلامت بوم نظام های کشاورزی (اگرواکوسیستم های) منطقه بیرجند بین سال های 1370 تا 1390پژوهشی در دو سال 1390 و 1391 انجام شد. درآغاز 38 شاخص به عنوان سنجه های سلامت گزینش شدند. روش محاسبه هر یک از سنجه ها بر پایه تعریف علمی و کمی آنها صورت گرفت. برای برازش معادله های مربوطه و دیدن روند تغییرپذیری ها، از روش های تجزیه رگرسیونی استفاده شد. آن گاه با توجه به مثبت یا منفی بودن هر سنجه و شدت تاثیر آن در سلامت بوم نظام های کشاورزی، ضریب های مثبت و منفی (از 3+ تا 3-) تعیین و پس از استاندارد سازی داده ها برای قرارگیری داده ها بین صفر و یک، ضریب ها اعمال شد و شاخص سلامت کل در هر سال با جمع جبری امتیازهای کل سنجه ها به دست آمد و در پایان از جمع جبری امتیازهای نهایی، شاخص سلامت کل بوم نظام های کشاورزی در طول دوره زمانی 21 ساله محاسبه شد. برای تعیین مرتبه کیفی شاخص سلامت کل در طول 21 سال، کلاس بندی کیفی امتیازها صورت پذیرفت. برابر نتایج به دست آمده، شاخص سلامت کل بوم نظام های کشاورزی منطقه بیرجند که حاصل جمع امتیازهای نهایی سنجه های 38 گانه در طول دوره بررسی بود، با کسب امتیاز +30.92 در کلاس سلامت ضعیف قرار گرفت. شاخص سلامت از آغاز دوره مورد بررسی روند کاهشی در پیش داشته، تا این که در سال 1387 به مرز سلامت و از آن پس تا انتهای دوره به محدوده نبود سلامت رسیده است. در بین همه سنجه ها، سنجه تعاونی های کشاورزی با امتیاز +41.60 و سنجه آسیب و زیان محصولات کشاورزی با امتیاز -33-67 به عنوان مثبت ترین و منفی ترین سنجه های اثرگذار در شاخص سلامت کل شناسایی شدند.

به منظور بررسی تاثیر افزایش تراکم تاج خروس ریشه قرمز بر رشد، عملکرد دانه و ماده خشک ذرت با مصرف سطوح مختلف نیتروژن، دو آزمایش صحرایی در سال های 1389 و 1390 در کشتزار پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد آستارا، به صورت طرح کرت های خرد شده بر پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. عامل اصلی میزان نیتروژن در چهار سطح شامل صفر (شاهد)، 100 (میزان توصیه شده نیتروژن در منطقه)، 160 و 220 کیلوگرم نیتروژن در هکتار و عامل فرعی تراکم تاج خروس ریشه قرمز در چهار سطح (صفر (کشت خالص ذرت)، 5، 10 و 20 بوته در متر مربع) به صورت افزایشی در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که بیشترین شمار ردیف دانه، شمار دانه در بلال، وزن هزار دانه و شاخص برداشت ذرت با مصرف 160 کیلوگرم نیتروژن در هکتار و در شرایط کشت خالص ذرت به ترتیب به میزان 15.6، 691.3، 247.7 گرم و 41.2 درصد بود که حضور تا 5 بوته علف هرز در متر مربع تاثیر معنی دار بر میزان آن صفات نداشت و با افزایش تراکم علف هرز در همه سطوح نیتروژن مصرفی، عملکرد دانه ذرت به صورت غیر خطی کاهش یافت. همچنین بالاترین ماده خشک و عملکرد دانه ذرت در واحد سطح به ترتیب با مصرف 220 و 160 کیلوگرم نیتروژن در هکتار و بدون علف هرز و به میزان 15.9 و 12.3 تن در هکتار بود.

خاک های آلوده به نفت دارای میزان زیادی از فلزهای سنگین میباشند که در خاک پایدار هستند و تجزیه نمی شوند. این تحقیق با هدف مقایسه تاثیر کلات کننده EDTA (Ethylene diamine tetra acetic acid) و کمپوست پسماندهای نیشکر در پالایش خاکهای آلوده به فلزهای سنگین، به صورت آزمایش گلخانه ای در قالب طرح کامل تصادفی اجرا شد. برای این منظور خاک با استفاده از نفت خام در سه غلظت وزنی صفر، 1و3 درصد آلوده شد و خاک های آلوده به گلدان های 1 کیلوگرمی انتقال یافت. سپس کمپوست پسماندهای نیشکر به میزان صفر و 100تن در هکتار به خاک این گلدانها اضافه شد. پس از آن تیمار EDTA در سه غلظت صفر، 10و 20 میلی مول بر لیتر به خاک این گلدان ها افزوده شد.گلدان ها در گلخانه به مدت 60 روز در رطوبت زراعی نگهداری شدند نتایج نشان داد که کاربرد EDTA به طور معنی داری غلظت سرب، کادمیوم و نیکل را 2.11، 2.08، 2.51 برابرنسبت به نمونه شاهد در محلول خاک بدون آلودگی نفتی افزایش داد. همچنین استفاده از EDTA سبب افزایش غلظت این فلزها به میزان 1.96، 2.84، 2.42 برابر نسبت به نمونه شاهد در خاک با آلودگی 1 درصد شد. نتایج همچنین بیانگر این بود که EDTA غلظت این فلزها را نسبت به نمونه شاهد در خاک با آلودگی نفتی 3 درصد 1.52، 1.9، 1.59 افزایش داد. کاربرد نتایج این تحقیق همچنین نشان می دهد که کمپوست پسماندهای نیشکر در خاک بدون آلودگی نفتی به طور معنی داری غلظت سرب، کادمیوم و نیکل را در محلول خاک به ترتیب 1.91، 2.68، 1.77 برابر نسبت به نمونه شاهد و 1.64، 2.11، 1.85 برابر نسبت به نمونه شاهد در خاک با آلودگی 1 درصد و 1.29، 1.40، 1.37 برابر نسبت به نمونه شاهد در خاک با آلودگی نفتی 3 درصد کاهش داد. نتایج این تحقیق نشان داد که کلات EDTA قابلیت شستشوی فلزهای سنگین برای اصلاح خاک های آلوده به نفت را دارد. همچنین اضافه کردن کمپوست پسماندهای نیشکر به خاک در دراز مدت می تواند حلالیت فلزهای سنگین در خاک را کاهش دهد.

به منظور ارزیابی تاثیر کودهای زیستی، آزوکمپوست و نیتروژنه بر ویژگی های خاک و عملکرد اسانس گیاه دارویی بادرشبی (Dracocephalum moldavica L.)، آزمایشی به صورت فاکتوریل سه عاملی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در دو منطقه ایران در سال زراعی 89-1388 در دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس (منطقه 1) و در مرکز تحقیقات کشاورزی استان آذربایجان غربی (منطقه 2) اجرا شد. تیمار های آزمایشی شاملدو ژنوتیپ (ژن نمون) (اکوتیپ (بوم نمون) بومی و رقم SZK 1، دو سطح باکتری (تلقیح بذر با باکتریهای ازتوباکتر+آزوسپیریلوم +سودوموناس وبدون تلقیح) و پنج تیمار کودی (100% کود اوره به عنوان شاهد، 75% کود اوره + 25% آزوکمپوست، 50% کود اوره + 50% آزوکمپوست، 25% کود اوره + 75% آزوکمپوست و 100% آزوکمپوست) بودند. استفاده از تیمار تلفیقی (50% کود اوره + 50% آزوکمپوست) عملکرد اسانس را نسبت به تیمار شاهد شیمیایی افزایش داد. بنابر نتایج به دست آمده، در حالت تلقیح و بدون تلقیح با باکتری، بین تیمار شاهد شیمیایی و تیمار تلفیقی (50% کود اوره + 50% آزوکمپوست) تفاوت معنی داری مشاهده نشد. همچنین آزوکمپوست باعث کاهش شستشوی نیتروژن ومیزان pH (عصاره اشباع خاک) و باعث افزایش نیتروژن خاک، هدایت الکتریکی، فراهمی عناصر غذایی و کربن آلی خاک در هر دو منطقه شد. در مجموع نتایج به دست آمده ازاین بررسی نشان داد کاربرد تیمار تلفیقی 50% کود اوره + 50 % آزوکمپوست درحالت تلقیح و بدون تلقیح با باکتری در اکوتیپ بومی با کاهش میزان مصرف نیتروژن شیمیایی و افزایش عملکرد اسانس می تواند به عنوان یک جایگزین مناسب برای کودهای شیمیایی در راستای کشاورزی پایدار مورد توجه قرار گیرد.

شبیه سازی عملکرد گیاهان زراعی و شناسایی عامل های تعیین کننده آن در مناطق مختلف کشور، ابزار مناسبی برای برنامه ریزی، مدیریت و تصمیم گیری های سیاستی کارآمد به دست می دهد. هدف این پژوهش برآورد توابع واکنش اقلیمی عملکرد گیاهان زراعی دیم در پهنه زراعی- بوم شناختی (اکولوژیکی) شمال غرب کشور است. برای این منظور دوره زمانی عملکرد چهار گیاه زراعی دیم از جمله گندم، جو، حبوبات و یونجه دیم به صورت تابعی ضمنی از متغیرهای اقلیمی (ماهانه) تصریح و با استفاده از روش شناسی اقتصادسنجی داده های ترکیبی (پانل) الگوسازی شده اند. نتایج الگوها، ضمن تایید وجود رابطه های غیرخطی بین بارش ها و دما های ماهانه با میزان عملکرد گیاهان زراعی، نشان داد که بارش های بهاره به ویژه در ماه های اردیبهشت و خرداد عامل های اصلی تعیین کننده عملکرد گیاهان زراعی دیم در منطقه هستند. واکنش عملکرد گندم و یونجه دیم در این منطقه به تغییر در دمای ماههای خرداد و تیر بیش از دیگر ماهها بوده و در مقابل، برای گیاه جو نسبت به دمای ماهانه فروردین و اردیبهشت بیشترین است. با توجه به شواهد موجود و پیش بینی های صورت گرفته از وضعیت تغییر اقلیم در آینده (افزایش دما و کاهش بارش ها به ویژه در فصل بهار) پیش بینی می شود، تولید گیاهان دیم در این منطقه در آینده با تنش خشکی بیشتری روبه رو شوند. تغییر تاریخ کاشت به گونه ای که از همزمانی و هماهنگی دوره رشد و گلدهی این گیاهان با تنش های رطوبتی این فصل تا حد ممکن پرهیز شود، می تواند به عنوان یک راهکار سازگاری مطرح باشد. این امر نیازمند بررسی بیشتر به عنوان یک موضوع پژوهشی توسط کارشناسان علوم زراعی است.

امروزه کاشت گیاهان پوششی به منظور کاهش کاربرد علف کش ها مورد توجه قرارگرفته است. بدین منظور پژوهشی در سال زراعی 1392-1391 در کشتزار ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اردبیل (سامیان) به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار انجام شد. عامل اول شامل: گیاهان پوششی چاودار، ماشک گل خوشه ای، شبدر برسیم، خلر، و تیمارهای شاهد (وجین کامل بدون گیاه پوششی و تیمار بدون وجین و گیاه پوششی) بود، عامل دوم چگونگی مدیریت خاکپوش (مالچ) شامل سه حالت خاکپوش زنده، کف بر، و سرزنی از ارتفاع 30-20 سانتی متری گیاه پوششی بودند که این گیاهان پوششی در بین ردیف های ذرت رقم 400 KSC کشت شدند. و عامل سوم بارهای نمونه برداری در دو سطح شامل نمونه برداری از علف های هرز در مراحل هشت برگی و ظهور گل آذین ذرت بود. نتایج نشان داد که گیاهان پوششی چاودار، ماشک گل خوشه ای، خلر و شبدر برسیم توانستند تراکم کل علف های هرز را نسبت به شاهد بدون گیاه پوششی به ترتیب 76، 68، 65 و 55 درصد کاهش دهند. همچنین کمترین میزان زیست توده علف های هرز در تیمارهای چاودار و ماشک گل خوشه ای با میانگین 52.94 و 68.34 گرم در متر مربع به دست آمد. بیشترین میزان عملکرد علوفه تر در تیمار وجین کامل با 57500کیلوگرم در هکتار به دست آمد و پس از آن ماشک گل خوشه ای با 56450 کیلوگرم در هکتار قرار داشت، سه گیاه پوششی دیگر تفاوت معنی داری با یکدیگر نداشتند. نتایج همچنین نشان داد که در بین چگونگی مدیریت خاکپوش، خاکپوش زنده بیشترین عملکرد علوفه تر با میزان 52700 کیلوگرم در هکتار را تولید کرد. تیمار شاهد بدون گیاه پوششی هم با 35000 کیلوگرم در هکتار کمترین میزان عملکرد علوفه تر را تولید کرد. همچنین نتایج نشان داد که بیشترین وزن تر بلال ذرت (32600 کیلوگرم در هکتار)، در تیمار وجین کامل به دست آمد، و ماشک گل خوشه ای با 31000 کیلوگرم در هکتار در رتبه پسی قرار داشت. از نظر طول بلال هم در تیمار وجین کامل بیشترین طول بلال (39سانتی متر) به دست آمد، ماشک گل خوشه ای و شبدر برسیم هم پس از تیمار وجین با یکدیگر اختلاف معنی داری نداشتند. کمترین طول بلال با 28 سانتیمتر در تیمار شاهد بدون گیاه پوششی بود.

در بوم نظام های کشاورزی مدیریت انرژی به منظور استفاده کارآمد و پایدار آن بسیار مهم است. بنابراین با هدف ارزیابی انرژی ورودی، خروجی و شاخص های انرژی در گندمزارهای آبی و دیم در شرایط اقلیمی مختلف استان کرمانشاه این بررسی انجام شد. اطلاعات مربوط به نهاده های ورودی و خروجی با گفتگوهای رو در رو با کشاورزان در سال زراعی 92-1391 گرد آوری شدند. نتایج نشان داد صرف نظر از شرایط اقلیمی، کل انرژی ورودی در گندمزارهای آبی و دیم به ترتیب، 52444 و 15613مگاژول در هکتار بود.بیشترین و کمترین میزان انرژی ورودی در بین گندمزارهای آبی به ترتیب در اقلیم های گرم و خشک (60158) و معتدل و مرطوب (48083) مشاهده شد، در حالی که در گندمزارهای دیم به ترتیب متعلق به اقلیم های سرد و نیمه خشک (15295) و سرد و مرطوب (16264) بود. بیشترین میزان انرژی خروجی در گندمزارهای آبی مربوط به اقلیم سرد و نیمه خشک 174289 مگاژول در هکتار و کمترین آن مربوط به اقلیم گرم و خشک 114940 مگاژول در هکتار بود. در گندمزارهای دیم بیشترین میزان انرژی خروجی به اقلیم گرم و نیمه خشک (70806) و کمترین آن به اقلیم گرم و خشک (36955) مربوط بود. به طور کلی کارآیی کاربرد انرژی گندمزارهای دیم 19.9 درصد بیشتر از گندمزارهای آبی بود. بالاترین کارآیی کاربرد انرژی در گندمزارهای آبی در اقلیم سرد و نیمه خشک (3.5) و در گندمزارهای دیم در اقلیم گرم و نیمه خشک (4.4) به دست آمد. بیشترین شاخص بهره وری انرژی در گندمزارهای آبی به اقلیم های سرد و مرطوب (0.11) و سرد و نیمه خشک (0.11) و در گندمزارهای دیم به اقلیم های معتدل و مرطوب (0.11) و سرد و نیمه خشک (0.11) تعلق داشت. بنابر نتایج این بررسی گندمزارهای گندم دیم کارایی و بهره وری بالاتری در مقایسه با گندمزارهای گندم آبی داشتند.

امنیت غذایی عبارت از دسترسی همیشگی همه مردم به غذای کافی، سالم و مغذی به منظور زندگی سالم و فعال در همه جای کره خاکی تعریف شده است. برای دستیابی پایدار به امنیت غذایی، اندازه گیری آن در سطح خانوار ضرورت دارد. بر این پایه، هدف اصلی از اجرای این تحقیق، کمی سازی وضعیت امنیت غذایی در شهرستان پلدختر و عامل های موثر بر آن بوده است. بدین منظور 200 خانوار شهری وروستایی به صورت تصادفی در این شهرستان گزینش شدند. وضعیت امنیت غذایی با پرسشنامه 18گویه ای امنیت غذایی خانوار که توسط وزارت کشاورزی ایالات متحده ارائه شده است، سنجیده شد. نتایج نشان داد ناامنی غذایی در این بررسی 70.5 درصد است که در خانوارهای روستایی بیشتر از خانوار های شهری بود. نتایج همچنین نشان داد که با افزایش درآمد خانوار، ناامنی غذایی کاهش و با افزایش شمار افراد خانوار، ناامنی غذایی افزایش یافته است. بنابراین، با برنامه ریزی های مناسب درزمینه ارتقای وضعیت اجتماعی- اقتصادی خانوار ها می توان گسترش ناامنی غذایی را در این منطقه کاهش داد.

با توجه به نقش آب در فعالیت های کشاورزی دشت های کم آب کشور و تاثیر کمبود آب بر کشاورزی این مناطق، می توان راهکار مناسب برای ادامه فعالیت کشاورزی در آینده را استفاده علمی از آب دانست. دشت همدان- بهار نیز به عنوان یکی از دشت های کم آب کشور از این قاعده مستثنی نیست. بنابراین شناخت چالش ها و بازدارنده های مدیریت منابع آب در این دشت ضروری به نظر می رسد. هدف این پژوهش مقایسه بازدارنده های مدیریتی منابع آب از دیدگاه کشاورزان و کارشناسان دشت همدان -بهار و بررسی ارتباط بین ویژگی های فردی و زراعی کشاورزان با رفتارهای مدیریت منابع آب می باشد. روش این پژوهش از نوع توصیفی-پیمایشی است و ابزار پژوهش، شامل پرسشنامه بازدارنده های مدیریتی منابع آب و پرسشنامه سنجش رفتارهای مدیریت منابع آب است. در این تحقیق، برای تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون t و رگرسیون چندگانه استفاده شد. نتایج نشان داد که بین دیدگاه کاربران و کشاورزان در ارتباط با عامل های بازدارنده های مدیریتی، تنها عامل آموزش و ترویج (t=8.39، p<0.01) تفاوت معناداری داشت. ضمن آن که از بین ویژگی های فردی و زراعی کشاورزان با رفتارهای مدیریتی آنها عامل های سن (b=-0.253 و P=0.05)، سطح تحصیلات (b0.05 و P=0.002) و میزان درآمد (b=0.264 و P=0.044) با رفتارهای مدیریتی کشاورزان نیز ارتباط معنی داری مشاهده شد.

کشاورزی دقیق با به کارگیری فناوری های نوین، امکان ارزیابی تغییرپذیری مکانی عامل های تاثیرگذار در تولید گیاهی مانند، عناصر غذایی و ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک را با دقت زیاد فراهم می آورد. هدف از این تحقیق تهیه نقشه رقومی متغیرهای اساسی گیاه و خاک موثر بر عملکرد زیتون بوده، که درنتیجه آن مدیریت دقیق و ویژه باغ های زیتون تحقق یابدبه این منظور، دو باغ زیتون به مساحت ده و شش هکتار در سال 1393 و 1394در منطقه طارم استان زنجان انتخاب و 65 نمونه گیاه و خاک (از هر هکتار 4 نمونه) پس از طراحی یک الگوی شطرنجی سیستماتیک 49 در 49 متر در باغ ها، از محل تقاطع خطوط شطرنجی جمع آوری شدند. در نمونه های گیاه، عناصر پرمصرف (اصلی) و کم مصرف (ریزمغذی) و در نمونه های خاک، متغیرهای فیزیکی شامل: درصد شن، سیلت و رس بافت خاک، و شیمیایی شامل: هدایت الکتریکی، pH، آهک، کربن آلی، فسفر قابل جذب، پتاسیم قابل جذب، اندازه گیری شدند. افزون بر آن، درصد تشکیل میوه با شمارش شمار گل و میوه، در هر دو سال محاسبه شد. با استفاده از آماره های همبستگی و رگرسیون گام به گام، رابطه بین متغیرهای گیاه و خاک با عملکرد تعیین شدند. نقشه درون یابی هر یک از متغیرهای مورد نظر با استفاده از نرم افزار ArcGIS و روش وزن دهی عکس فاصله، تهیه شد. بنابرنتایج به دست آمده در این تحقیق و بر پایه مدل های برازش داده شده با استفاده از رگرسیون گام به گام، نیتروژن و پتاسیم برگ در مجموع 94.6 درصد و سیلت 93.9 درصد از تغییرپذیری ها در درصد تشکیل میوه را توجیه کردند. در مجموع، علل اصلی کاهش درصد تشکیل میوه، کمبود عناصر عذایی نیتروژن و پتاسیم در گیاه، بالا بودن سیلت، کم بودن فسفر قابل جذب، بالا بودن نسبت جذب سدیم، بالا بودن درصد مواد حنثی شونده و هدایت الکتریکی (شوری) خاک بود.نقشه های درونیابی نشان داد که الگوی پراکنش مکانی درصد تشکیل میوه در سطح باغ ها، با متغیرهای محدود کننده عملکرد، به صورت معکوس همخوانی داشت.