تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران
سال:1402 | دوره:39 | شماره:4 |تعداد مقالات:12

سابقه و هدف: تاج خروس (Amaranthus retroflexus L.) یکی از مهمترین علف های هرز جهان و از نظر میزان خسارت وارده بر گیاهان زراعی سومین علف هرز غالب دولپه ای در سطح جهان است. کاهش مصرف علف کش های شیمیایی از طریق جایگزینی روش های غیر شیمیایی در مدیریت پایدار کشاورزی توصیه می شود و استفاده از تأثیر دگرآسیبی گیاهان یکی از این روش هاست. از سویی، حساسیت گیاهان در مراحل مختلف رشد به دگرآسیبی متفاوت می باشد.مواد و روش ها: به منظور بررسی اثرهای دگرآسیبی عصاره آبی و اتانولی اندام های هوایی اکالیپتوس (Eucalyptus camaldulensis Dehnh.) بر مراحل رشدی گیاه هرز تاج خروس (Amaranthus retroflexus)، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در گلخانه شرکت باریج اسانس کاشان انجام شد. تیمارهای آزمایش شامل عصاره آبی و اتانولی اکالیپتوس در سه غلظت 50، 75 و 100 درصد و سه تیمار شاهد شامل 4،2- دی کلروفنوکسی استیک اسید (توفوردی) با غلظت 2 در هزار، آب مقطر و الکل 70% بود. تیمارها در سه مرحله پنج برگی، هفت برگی و ساقه دهی بر روی گیاهان اعمال شدند. اندازه گیری صفات مورد مطالعه در هر سه مرحله رشد یک هفته بعد از اعمال تیمار انجام شد. برای اندازه گیری صفات، 10 بوته از گلدان به صورت تصادفی انتخاب شد. صفات مورد بررسی شامل طول و عرض برگ، وزن تر و خشک برگ های بوته، وزن تر و خشک ساقه، طول ساقه، طول ریشه، وزن تر و خشک ریشه، وزن تر و خشک کل بوته و نسبت اندام های هوایی به ریشه بود. برای اندازه گیری طول و عرض برگ، طول ریشه و ساقه از خط کش استفاده شد. تجزیه واریانس داده ها با استفاده از نرم افزارMstatc انجام گردید. در صورت معنی دار بودن اثر عامل آزمایشی، از آزمون LSD برای مقایسه میانگین ها استفاده شد.نتایج: عرض برگ، وزن تر و خشک برگ، طول ساقه، وزن تر و خشک ساقه، طول ریشه، وزن تر و خشک ریشه، وزن تر و خشک کل بوته و نسبت اندام هوایی به ریشه به طور معنی داری تحت تأثیر مرحله کاربرد عصاره ها قرار گرفت. تأثیر غلظت عصاره های مختلف آبی و اتانولی اکالیپتوس بر طول و عرض برگ، وزن تر و خشک برگ کل بوته، طول ساقه، وزن تر و خشک ساقه، طول ریشه، وزن تر و خشک ریشه، وزن تر و خشک کل بوته و نسبت اندام هوایی به ریشه معنی دار بود. پاشش در مرحله ساقه دهی و 5 برگی به ترتیب دارای بیشترین و کمترین عرض برگ، طول ساقه و وزن خشک ریشه بودند. کاربرد آب مقطر در مرحله ساقه دهی بیشترین طول برگ (3.06 سانتی متر)، وزن تر و خشک برگ کل بوته (به ترتیب1.00 و 0.2764 گرم)، وزن تر و خشک ساقه (به ترتیب 1.35 و 0.393 گرم) و وزن تر و خشک کل بوته (به ترتیب 2.80 و 0.801 گرم) را تولید کرد. کاربرد غلظت 75 درصدی عصاره اتانولی اکالیپتوس در مرحله 5 برگی منجر به کمترین وزن تر و خشک برگ کل بوته (به ترتیب 0.188 و0.0521 گرم)، وزن تر و خشک ساقه (به ترتیب 0.303 و0.046 گرم) و وزن تر و خشک کل بوته (به ترتیب 0.633 و 0.1157 گرم) گردید.نتیجه گیری: عصاره های آبی و اتانولی اکالیپتوس باعث کاهش معنی دار شاخص های رشدی در علف هرز تاج خروس شد و تأثیر بازدارندگی آن در بیشتر صفات با کاربرد علف کش توفوردی اختلاف معنی داری نداشت. تأثیر عصاره اتانولی اکالیپتوس بر کاهش رشد تاج خروس بیشتر از عصاره آبی آن بود. با توجه به اینکه تقریباً همه عصاره گیاه یا به صورت الکلی یا آبی باعث کاهش معنی دار در رشد تاج خروس شده است، شاید بتوان با ترکیب کردن و کاربرد آنها به عنوان یک علف کش طبیعی یا به صورت خاکی یا برگی از فشار این علف هرز بر گیاهان زراعی کاست.

سابقه و هدف: بررسی و ثبت دانش اتنوبوتانی گیاهان دارویی، باعث حفظ میراث علمی نحوه استفاده از گیاهان دارویی و معطر می شود. این دانش منحصر به فرد و ارزشمند به صورت سنتی از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است، اما با مدرن شدن جوامع در حال فراموشی است. در همین راستا، این تحقیق با هدف شناسایی و معرفی گیاهان دارویی مورد استفاده ساکنان محلی، فرهنگ ها و روش های کاربرد و زمینه درمانی گیاهان مذکور در شهرستان پاسارگاد استان فارس انجام شد. در این شهرستان، استفاده از داروهای گیاهی به ویژه با وجود عشایر ایل باصری سنتی رایج است.مواد و روش ها: برای شناخت از عوامل مؤثر بر تمایز و تفکیک منطقه از قبیل شرایط اکولوژیکی، فرهنگی، تاریخی و کاربری اراضی، ابتدا بازدید میدانی از منطقه پاسارگاد انجام شد. اطلاعات اتنوبوتانی با استفاده از پرسش نامه نیمه ساختاریافته و مصاحبه با افراد مطلع انجام شده است. در مجموع 101 مطلع در مطالعه مشارکت داده شدند. پس از تقسیم بندی منطقه به دو بخش مرکزی (سعادشهر) و مادرسلیمان و استفاده از اطلاعات راهنماهای محلی، مناطق هدف برای نمونه برداری نیز مشخص شدند. اطلاعات جمعیت شناختی افراد شامل سطح تحصیلات، جنسیت، گروه سنی و ثبت شده در نظر گرفته شد. هدف اصلی از این تحقیق، دستیابی به دانش بومی و کاربردهای سنتی برای شناسایی نمونه های دارویی است. در این راستا، اطلاعات از افراد بومی منطقه، عطارها و افراد آگاه در زمینه طب سنتی و گیاهان دارویی جمع آوری و مصاحبه های لازم انجام شد. برای بررسی کمّی اطلاعات اتنوبوتانیکی، دانش بومی گیاهان دارویی با استفاده از نرم افزار (Excel 2021) طبقه بندی شد. شاخص های کمّی که در مطالعات اتنوبوتانی مورد استفاده قرار می گیرد، امکان انتخاب مهمترین گونه های گیاهان دارویی را برای انجام پژوهش های دارویی فراهم می نماید. در همین راستا، تجزیه وتحلیل کمّی اطلاعات اتنوبوتانی دانش بومی گیاهان دارویی با استفاده از شاخص هایی شامل فراوانی نسبی نقل قول ها (RFC)، ارزش استفاده (UV)، اهمیت فرهنگی (CI) و شاخص اجماع مطلعان (ICF) انجام شد.نتایج: گیاهان جمع آوری شده متعلق به 18 خانواده بودند که بیشترین فراوانی به ترتیب مربوط به خانواده های Lamiaceae، Apiaceae، Asteraceae، Amaryllidaceae، Rosaseae، Fabaceae و Malvaceae بود. رایج ترین شکل مصرف داروهای گیاهی به صورت جوشانده (30%) و پس از آن دم کرده (30%) و پختن (15%) بود. بیشترین اندام دارویی مورد استفاده گیاهان در این منطقه، به ترتیب مربوط به برگ و گل با 44% و 21% بود. براساس یافته های این مطالعه، بیشترین فراوانی نسبی نقل قول (RFC) را آویشن شیرازی، Stachys inflate و Prangos ferulacea به خود اختصاص دادند. گیاهان با بیشترین شاخص اهمیت فرهنگی در منطقه شامل گونه هایی بودند که نشان دهنده اهمیت بالای آنها در فرهنگ استفاده از گیاهان دارویی در منطقه هستند. مردم محلی منطقه از دو گونه Zataria multiflora و Matricaria chamomilla استفاده می کردند. بیماری های ثبت شده و کاربردهای سنتی از گیاهان دارویی براساس طبقه بندی بین المللی مراقبت های اولیه (ICPC-2) کلاس بندی شدند. شاخص ICF در 9 طبقه بیماری با استفاده از گزارش استفاده و تعداد گونه مورد استفاده برای هر طبقه بیماری محاسبه گردید. بدین صورت که 9 دسته بیماری شامل گوارشی (GAS-D)، تنفسی (RES-R)، عصبی (NER-N)، پوست و مو (DER-S)، عمومی و نامشخص (OTH-A)، اورولوژی و کلیه (URO-U)، غدد درون ریز/ متابولیک و تغذیه ((MET-T، بیماری های زنان (GYN-X) و قلبی عروقی (CAR-K) تعیین شد. بیشترین میزان ICF مربوط به سه گروه بیماری های گوارشی، تنفسی و عصبی با مقدار ICF (92/0) بود.نتیجه گیری: سطح بالای ICF بیماری های گوارشی، به دلیل گزارش استفاده بالای گیاهان Zataria multiflora،Carum copticum، Stachys inflate، Prangos ferulaceae، Pistacia atlantica و Glycyrrhiza glabra برای اختلالات گوارشی است. رتبه دوم ICF بیماری های تنفسی تحت تأثیر گزارش استفاده بالای گونه های گیاهی Zataria multiflora، Achillea eriophora، Althaea officinalis، Malva sylvestris، Salvia officinalis و Stachys lavandulifolia می باشد. همچنین گزارش استفاده بالای گونه های گیاهی Matricaria chamomilla، Salvia officinalis، Rosa damaescena و Ballota oucheri دلیل رتبه بالای بیماری های عصبی در این منطقه است. این موضوع دلیلی بر استفاده گسترده از گیاهان دارویی این منطقه برای درمان این بیماری هاست که می تواند دلایل اکولوژیکی و جامعه شناختی داشته باشد.

سابقه و هدف: توجه به فرآورده های فرعی جنگل ها و مراتع به ویژه گیاهان دارویی می تواند سبب توسعه پایدار و تقویت جنبه های اقتصادی و اشتغال برای جوامع محلی و بهره برداران گردد. گیاهان دارویی نقش به سزایی در سلامت جامعه و درمان بیماری ها دارند. عدم توجه به حفظ ذخایر توارثی دارویی در عرصه های منابع طبیعی، پیامدهای فاجعه باری را در زیر بخش منابع طبیعی کشور در پی خواهد داشت که از آن جمله می توان به روند سریع انقراض گونه ها و فرسایش شدید ژنتیکی اشاره کرد. ازاین رو، این مطالعه با هدف برآورد ارزش حفاظتی و تمایل به پرداخت افراد برای حفاظت و احیای گیاهان دارویی انجام شده است.مواد و روش ها: منطقه ثلاث باباجانی در غرب استان کرمانشاه برای انجام این پژوهش انتخاب شده است. پوشش گیاهی این منطقه عمدتاً به صورت مشجر بوده و در واقع قسمت اعظم مساحت منطقه را جنگل های انبوه دربر گرفته است. منطقه ثلاث باباجانی به دلیل برخورداری از توپوگرافی متنوع شاهد انواع رویشگاه های جنگلی و گیاهان دارویی مرتعی و جنگلی است. آنغوزه، آویشن، زالزالک، افسنطین، سریش، نسترن کوهی، بابونه، بنفشه معطر، بلوط، چویل، کنگر، پونه، شیرین بیان و ... ازجمله گیاهان دارویی این منطقه است. از روش ارزش گذاری مشروط برای برآورد ارزش های غیراستفاده ای (حفاظتی) گیاهان دارویی در این مطالعه استفاده گردید. همچنین برای اندازه گیری تمایل به پرداخت افراد برای حفاظت از گیاهان دارویی منطقه، از پرسش نامه انتخاب دوگانه دوبعدی استفاده شد. پرسش نامه در دو بخش شامل ویژگی های اجتماعی- اقتصادی افراد (سن، جنسیت، میزان تحصیلات، شغل، تعداد افراد خانواده، میزان درآمد و سایر ویژگی های پاسخگویان) و سؤالات مربوط به میزان تمایل به پرداخت پاسخگویان طراحی شد. نمونه گیری به صورت تصادفی ساده و از بین ساکنان منطقه ثلاث باباجانی در سال 1396 انتخاب شده است. تعداد نمونه با استفاده از فرمول کوکران353 پرسش نامه تعیین شده است. برای اندازه گیری میزان تمایل به پرداخت افراد، از مدل لوجیت استفاده شد و براساس روش بیشینه راست نمایی، پارامترهای این مدل برآورد شده است.نتایج: نتایج نشان داد که 64% از افراد مصاحبه شونده مرد و 36% آنان را زنان تشکیل می دهند. متوسط سنی پاسخگویان 88/27 سال، میانگین بعد خانوار پاسخگویان 46/4 و حداقل و حدکثر آنها به ترتیب 1 و 10 نفر است. نتایج نشان داد بیش از 76% افراد(269 نمونه)، حاضر به پرداخت مبلغی برای حفاظت و احیاء گیاهان دارویی هستند و متوسط تمایل به پرداخت سالیانه هر فرد برای حفاظت و احیاء گیاهان دارویی در حدود 5269 تومان (با توجه به میانگین بُعد خانوار (4.46 نفر) برابر 23500 تومان برای هر خانوار در سال) بدست آمده است. متغیرهای بُعد خانوار و میزان پیشنهاد با اطمینان 95% دارای اثر منفی معنی دار و متغیرهای درآمد، جنسیت، میزان تحصیلات، حامی حفاظت از منابع طبیعی (علاقه به محیط زیست) و شناخت حفاظت از گیاهان دارویی و ارتباط آن با توسعه پایدار (دانش و آگاهی حفاظتی محیط زیست) با اطمینان 95% از مهمترین عوامل تأثیرگذار مثبت معنی دار بر تمایل به پرداخت افراد برای حفاظت از گیاهان دارویی هستند. متغیرهای سن، وضعیت تأهل، شغل، عضویت در سازمان های زیست محیطی و نگرش ها و تمایلات زیست محیطی تأثیری بر پذیرش مبلغ پیشنهادی برای ارزش حفاظتی گیاهان دارویی نداشتند. مقدار آماره نسبت راست نمایی (280.39) نشان می دهد که تغییرات توضیح داده شده به وسیله الگوی لاجیت، در سطح بالاتر از 1% معنی دار شده است. درصد پیش بینی صحیح الگوی برآورد شده نیز 75% است و از آنجا که مقدار درصد قابل پیش بینی صحیح برای الگوی لاجیت برابر با 70% است، مقدار درصد پیش بینی صحیح بدست آمده در این الگو مطلوب به نظر می رسد. ازاین رو، این الگو برای تجزیه وتحلیل های بعدی قابل اعتماد است. ضریب تعیین مک فادن نیز نشان می دهد که متغیرهای توضیحی مدل، بخوبی (حدود 0.87) تغییرات متغیر وابسته را توضیح می دهند.نتیجه گیری: از نظر مدیریتی، این مطالعه به نتایج امیدوارکننده ای دست یافته است. زیرا نشان داد افراد جامعه نسبت به اهمیت حفاظت از گیاهان دارویی آگاهی دارند و تمایل به پرداخت قابل توجهی برای حفاظت و احیاء این منابع ارزشمند وجود دارد. بنابراین، پیشنهاد می شود دولت به منظور حفاظت، احیاء و توسعه گیاهان دارویی مناطق جنگلی منطقه مورد مطالعه توجه بیشتری به مشارکت مردمی داشته باشد.

سابقه و هدف: مرزه موتیکا با نام علمی Satureja mutica Fisch. & C. A. Mey.، گیاهی چندساله، قابل کشت در شرایط آبی و دیمزارهای پرباران است. دارای خواص ضد نفخ، اشتهاآور، تقویت کننده قوای جنسی، قارچ و ضد باکتری می باشد. هدف اصلی فرایند خشک کردن، افزایش عمر انبارمانی محصول با متوقف کردن فعالیت آنزیم ها، پاتوژن ها و میکروارگانیسم ها است. ازجمله عواملی که اسانس و محتوای آن را تحت تأثیر قرار می دهند، دما، مدت زمان خشک کردن و نوع گیاه هستند. کاربرد امواج میکروویو در خشک کردن گیاهان ازجمله روش های جدید بوده که از مزیت مهم آن می توان به کوتاه شدن زمان خشک کردن، حفظ کیفیت، کاهش مصرف انرژی، حفظ رنگ گیاهان خشک شده و بهبود مواد مؤثره اشاره کرد.مواد و روش ها: سرشاخه گلدار از مزرعه تحقیقاتی مؤسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور در سال 1399 جمع آوری شد. گیاهان در انسکتاریوم در معرض تیمار نور UV-B از طریق لامپ های UV-B قرار داده شدند. هر نیم ساعت گیاهان زیرورو می شدند. عامل پرتودهی شامل مدت زمان صفر، 5/2، 5، 10 ساعت و براساس آزمایش مقدماتی انتخاب شد. نمونه ها پس از پرتودهی در کیسه های دربسته در دو شرایط یخچال دمای 4 درجه سانتی گراد و شرایط اتاق نگهداری شدند. مدت زمان نگهداری در سه سطح 0، 120 و 240 ساعت بود. بنابراین، منابع تغییر شامل مدت پرتودهی در چهار سطح (0، 5/2، 5 و 10 ساعت)، شرایط نگهداری در دو شرایط (دمای اتاق 25 تا 27 درجه سانتی گراد و سردخانه با دمای 4 درجه سانتی گراد) و عامل مدت زمان نگهداری در سه سطح (0، 120 و 240 ساعت) بودند. 202 گرم از نمونه تر و تازه (برابر 80 گرم ماده خشک) و 80 گرم از نمونه های خشک شده در سایر تیمارها، به روش تقطیر با آب در 3 تکرار به مدت 2 ساعت اسانس گیری شدند. اسانس های بدست آمده تا زمان تزریق به دستگاه های GC و GC/MS برای انجام آنالیز کمّی و کیفی، در شیشه های دربسته داخل یخچال در دمای °C4 نگهداری شدند. میزان کربوهیدرات، فنل و مهار رادیکال آزاد (به روش DPPH) اندازه گیری شد. داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS version 18 و مقایسه میانگین ها با استفاده از آزمون LSD در سطح 05/0 ≥P مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت.نتایج: تجزیه واریانس درصد اسانس نشان داد که عامل UV-B، شرایط نگهداری (SC) و مدت نگهداری (ST) در سطح 1% و اثر متقابل SC×ST در سطح 5% اثر معنی دار داشت. مشاهده شد که بر اثر افزایش مدت زمان تابش، بر درصد اسانس استخراجی از گیاه اضافه شد، به طوری که در شاهد 0.42% و در تیمار 10 ساعت به 0.71% افزایش یافت. مقایسه میانگین ها نشان داد که با نگهداری گیاه در سایه نسبت به نگهداری در یخچال مقدار اسانس از 0.48% به 0.54% افزایش یافت. مقایسه میانگین اثر شرایط نگهداری (SC) در مدت نگهداری (ST) نشان داد که بیشترین درصد مربوط به تیمار نگهداری در سایه به مدت 240 ساعت با میانگین 0.61% بود. مقایسه میانگین اثر متقابل سه گانه تیمارها نشان داد که درصد ترکیب تیمول در شرایط بدون پرتودهی×یخچال×بدون انبارداری با 45% بیشترین بود. نتایج همبستگی ساده صفات نشان داد که تیمول با ترکیب های آلفا-توجون، آلفا-ترپینن و کارواکرول رابطه منفی معنی دار داشت. کارواکرول با هر دو ترکیب عمده پارا-سیمن و تیمول همبستگی منفی معنی دار نشان داد. مشاهده شد که بیشترین میزان فعالیت آنتی اکسیدانی از تیمار تابش 10 ساعت UV-B بدست آمد. مقایسه میانگین اثر اشعه UV-B بر میزان فنل نشان داد که مقدار آن در تیمار2.5 ساعت نسبت به بقیه تیمارها افزایش داشت. بیشترین درصد فعالیت آنتی اکسیدانی در تیمار 10 ساعت پرتودهی×نگهداری در یخچال×240 ساعت انبارداری حاصل شد.نتیجه گیری کلی: با تابش اشعه UV-B در مراحل خشک کردن، تبدیل ترکیبات اتفاق می افتد و از مقدار پارا-سیمن و تیمول کاسته شده و بر میزان کارواکرول افزوده می شود، بنابراین در مرزه موتیکا که هر دو ترکیب تیمول و کارواکرول را دارد، استفاده از تیمارهای خشک کردن با هدف افزایش ترکیب خاص، می تواند بسیار مؤثر باشد. همچنین مقدار تیمول و کارواکرول در مرحله خشک شدن ممکن است نسبت به گیاه تر و تازه کاهش یابد. افزایش فعالیت آنتی اکسیدانی در تیمار تابش 10 ساعت UV-B مؤید زنده بودن سلول های گیاهی و تلاش آنها برای جلوگیری از تنش های محیطی از طریق افزایش آنزیم های آنتی اکسیدان می باشد.

سابقه و هدف: ریحان (Ocimum basilicum L.) گیاهی از تیره نعنا و جنس Ocimum می باشد که گونه های زیادی دارد. در این بین گونه O. basilicum مهمترین گونه اقتصادی بوده و همانند سایر گیاهان خانواده نعنا منبع ترکیبات حلقوی و اسانس و نیز منبع غنی از ترکیبات فنلی (به ویژه رزمارینیک اسید و کافئیک اسید) و فلاونوئیدها شناخته شده است. پیکره رویشی ریحان حاوی اسانس است. به طور کلی لینالول، متیل چاویکول، سیترال، اوژینول، سینئول، ژرانیول، کامفور و متیل سینامات از اجزاء مهم اسانس ریحان می باشد. تنش خشکی به عنوان مهمترین تنش غیرزیستی نقش مهمی در کاهش عملکرد گیاهان دارویی دارد و موجب بروز تغییرات مورفوفیزیولوژیکی و بیوشیمیایی متعددی در گیاه می شود. عملکرد ماده مؤثره تحت تأثیر عملکرد اقتصادی گیاه و شرایط محیطی ازجمله تنش خشکی می باشد. البته، اثرهای تنش در مراحل مختلف رشدونمو متفاوت است.مواد و روش ها: به منظور بررسی تأثیر اسید آسکوربیک بر گیاه ریحان بومی شهر ری تحت شرایط تنش خشکی، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در چهار تکرار در مزرعه تحقیقاتی گروه علوم باغبانی دانشگاه محقق اردبیلی، استان اردبیل (طول جغرافیایی 48 درجه و 3 دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی 38 درجه و 25 دقیقه شمالی با ارتفاع 1311 متری از سطح دریا) انجام شد. تیمارهای مورد آزمایش شامل سطوح خشکی در سه سطح (قطع آبیاری در مرحله شروع رشد زایشی، قطع آبیاری در 50% گلدهی و آبیاری کامل) و محلول پاشی با اسید آسکوربیک در چهار غلظت (0، 0.5، 1 و 2 میلی مولار) بر روی گیاه ریحان در نظر گرفته شد. عملیات مزرعه ای این آزمایش در اردیبهشت ماه سال 1396 اجرا گردید. عملیات آماده سازی بستر شامل شخم، دیسک و صاف کردن زمین قبل از اجرای آزمایش انجام شد و بعد اقدام به ایجاد کرت هایی به طول و عرض یک متر گردید. بذرها در سه خط با فواصل بوته ای 15 سانتی متر کشت شد. برای پوشاندن بذرها، از کود دامی پوسیده در حدود 4-3 سانتی متر استفاده گردید. پس از تعیین بافت خاک به روش هیدرومتری، تیمارهای ذکر شده برای تنش اعمال گردید. روز ابتدایی آبیاری به صورت غرقابی انجام و پس از جوانه زنی حجم آبیاری کمتر شد. اندازه گیری کلیه صفات در آزمایشگاه فیزیولوژی پس از برداشت گروه علوم باغبانی دانشکده علوم کشاورزی و تجزیه وتحلیل داده ها با نرم افزار SAS و مقایسه میانگین تیمارها با آزمون چند دامنه ای دانکن در سطح احتمال 5% انجام شد.نتایج: نتایج نشان داد با افزایش شدت تنش خشکی صفات ارتفاع کل بوته، طول ساقه، تعداد برگ و وزن خشک بوته به ترتیب 36.08%، 39.75%، 51.26% و 53.80% نسبت به تیمار شاهد کاهش یافت. در صورتی که محلول پاشی با اسید آسکوربیک توانست این مقادیر را به صورت معنی داری بهبود ببخشد. بیشترین میزان طول ریشه در شرایط تنش شدید (ابتدای گلدهی) و تیمار با اسید آسکوربیک 1 میلی مولار (15.83 سانتی متر) بدست آمد که در مقایسه با تیمار شاهد حدود 31.91% افزایش نشان داد. شرایط تنش خشکی توانست میزان پرولین و اجزای اسانس را افزایش دهد. بیشترین میزان پرولین مربوط به شرایط تنش شدید و تیمار با اسید آسکوربیک 2 میلی مولار(µmol.g-1 FW 130.825) بود که 6 برابر نسبت به شاهد افزایش نشان داد. میزان کلروفیل نیز در شرایط تنش شدید کاهش یافت. همچنین با اعمال تنش خشکی، در تمامی صفات مورد بررسی شاهد بیشترین مقدار، تیمار اسید آسکوربیک (غلظت های 0.5 و 1 میلی مولار) باعث افزایش و غلظت های بالاتر باعث کاهش مقدار صفات مورد بررسی شدند. با تجزیه اسانس نمونه های گیاهی، عمده ترین ترکیبات بدست آمده از اسانس ریحان شامل ژرانیول، متیل کاویکول، آلفا-پینن، کاریوفیلن، سیترال، کوپن، کارواکرول، نرال، لینالول و لیمونن بود. در بیشتر ترکیبات با افزایش میزان تنش خشکی و محلول پاشی بر میزان ترکیبات و اجزای اسانس افزوده شد. بیشترین میزان اسانس در شرایط تنش تا مرحله 50% گلدهی و محلول پاشی با غلظت 2 میلی مولار اسید آسکوربیک برای ترکیب متیل کاویکول (33.8%) بدست آمد.نتیجه گیری: محلول پاشی با اسید آسکوربیک باعث بهبود رشد گیاه ریحان در شرایط تنش خشکی شد و یک نوع مقاومت را در گیاه ایجاد کرد. بنابراین در زمان کنونی با توجه به کمبود منابع آبی و نیاز فراوان گیاهان به آب، می توان با محلول پاشی عناصر غیرسمّی و ضروری برای آنها موجب ایجاد مقاومت به تنش در گیاهان گردید.

سابقه و هدف: بیماری سرطان یکی از عوامل مهم مرگ و میر و سرطان سینه شایع ترین بدخیمی در بین زنان است. گیاهان دارویی می توانند نقش مهمی در درمان سرطان داشته باشند. امروزه بسیاری از داروهای مؤثر در درمان سرطان از فرآورده های طبیعی استخراج شده از گیاهان بدست می آید. هدف از این پژوهش، ارزیابی اثر سمّیت سلولی عصاره متانولی برگ درخت Pterocarya fraxinifolia و تأثیر آن بر بیان ژن های P21، BID، BCL-2، RB1 و MDM2 در رده سلولی سرطان پستان MCF-7 است.مواد و روش: عصاره گیری از 20 گرم برگ خشک شده و پودر شده در معرض هوا به روش خیس کردن (ماسراسیون) با استفاده از متانول خالص و پس از 24 ساعت در شیکر انکوباتور با سرعت 120 دور در دقیقه، دمای 25 درجه سانتی گراد و در تاریکی انجام شد. پس از فیلتراسیون و خشک کردن عصاره، 5 میلی گرم از ماده خشک حاصل در 1 میلی لیتر محیط RPMI-1640 حل شده و بعد از فیلتراسیون دوباره، به عنوان استوک برای تهیه غلظت های مختلف ذخیره شد. رده های سلولی سرطان سینه MCF-7 و HGF-1 به عنوان رده سلولی طبیعی در محیط کشت RPMI1640 همراه با FBS 10% (وزنی/حجمی)، آنتی بیوتیک های پنی سیلین، استرپتومایسین 1% (وزنی/حجمی)، در دمای 37 درجه سانتی گراد و فشار 5% دی اکسیدکربن در انکوباتور کشت شدند. این سلول ها به مدت 24 ساعت در مجاورت غلظت های مختلف از عصاره تام متانولی برگ گیاه لرگ قرار گرفتند. بقای سلولی با استفاده از آزمون رنگ سنجی MTT و بیان ژن های دخیل در آپوپتوز (P21، BID، BCL-2، RB1، MDM2) در سلول های سرطانی تحت تیمار با غلظت IC25 عصاره گیاه با استفاده از روش Real-Time PCR ارزیابی شد. استخراج RNA از سلول های MCF-7 و HGF-1، طبق دستورالعمل کیت RNX-plusTM انجام شد. سنتز cDNA با استفاده از کیت شرکت فرمنتاز (RevertAid First Strand CDNA Synthesis Kit) و طبق دستورالعمل آن انجام گردید. در این پژوهش از ژن GAPDH به عنوان کنترل داخلی استفاده شد.نتایج: نتایج حاصل از آزمون MTT نشان داد که عصاره متانولی برگ درخت لرگ، اثر سمّیت سلولی وابسته به غلظت بر روی سلول سرطان سینه رده MCF-7 داشته و در طی آزمایش با افزایش غلظت دارو اثر سمّیت سلولی در هر دو لاین سرطانی و نرمال افزایش یافت. بالاترین مهار در غلظت های 1000 و 1200 میکروگرم بر میلی لیتر مشاهده شد. مقدار IC50 عصاره متانولی برگ Pterocarya fraxinifolia برای رده سلولی MCF-7 و HGF-1، به ترتیب 452.1 و 479.2 میکروگرم بر میلی لیتر محاسبه شد. نتایج حاصل از آزمون بیان ژن نشان داد که بیان ژن P21 در سلول های MCF-7 در اثر تیمار عصاره گیاه Pterocarya fraxinifolia افزایش داشته و در سلول نرمال تحت تیمار عصاره تقریباً ثابت بوده است. بیان ژن BID در سلول های سرطانی تیمار شده با عصاره گیاه افزایش یافت، در صورتی که سلول های نرمال تحت تأثیر عصاره کاهش جزئی را در بیان این ژن نشان دادند. در سلول های سرطانی اعمال عصاره گیاه سبب کاهش بیان ژن BCL-2 شده اما بیان این ژن در سلول های نرمال تحت تأثیر عصاره تغییر چندانی نداشت. در سلول های نرمال میزان بیان ژن RB1 تحت تیمار عصاره گیاه تغییر چندانی نکرد اما در سلول های سرطانی MCF-7، تیمار عصاره موجب افزایش بیان این ژن شد. بیان ژن MDM2 در سلول های سرطانی تحت تیمار عصاره گیاه تقریباً بدون تغییر ماند، در صورتی که در سلول سالم تحت تیمار عصاره، بیان این ژن افزایش اندکی یافت.نتیجه گیری: این تحقیق مقدمه ای برای رسیدن به کاربرد گیاه Pterocarya fraxinifolia در مهار رشد سلول های سرطانی است. نتایج حاصل از این پژوهش مؤید اثر مهاری عصاره متانولی این گیاه بر سلول های سرطان پستان است. ازاین رو، به نظر می رسد با تحقیقات بیشتر در آینده، می توان از ترکیبات آن در درمان سرطان استفاده کرد.

سابقه و هدف: گیاه خلال دندان (Ammi visnaga L.) از گیاهان دارویی و معطر و متعلق به خانواده چتریان است. اسانس این گیاه دارای ترکیب های معطر مهم با خواص ارزشمند درمانی و تغذیه ای می باشد. تنش های محیطی تأثیر معنی داری بر روی کمّیت و کیفیت اسانس در گیاهان دارویی دارند. این مطالعه به منظور بررسی اثرهای مستقل و توأم تنش های شوری بر بازده اسانس و اجزای اسانس در اندام های مختلف خلال دندان (بذر و سرشاخه) در شرایط مزرعه ای انجام شد.مواد و روش ها: این آزمایش به صورت اسپلیت پلات و در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه صنعتی اصفهان واقع در لورک نجف آباد انجام شد. در هر تکرار 2 ردیف کاشت به طول 3 متر از بذرهای گیاه خلال دندان کاشته شد. سطوح مختلف تنش شوری به عنوان پلات های اصلی و سطوح مختلف تنش خشکی به عنوان پلات های فرعی در نظر گرفته شدند. سطوح شوری به ترتیب شامل S1 (صفر میلی مولار)، S2 (80 میلی مولار) و S3 (100 میلی مولار) از نمک کلرید سدیم و سطوح خشکی به ترتیب براساس 50% (D1)، 70% (D2) و 85% (D3) تخلیه آب از ظرفیت زراعی خاک در نظر گرفته شدند. اعمال تنش های شوری و خشکی به صورت همزمان از مرحله 10% گلدهی بوته ها شروع و تا آخرین مرحله رسیدگی ادامه یافت. پس از رسیدگی کامل بوته ها، عملکرد بوته ها اندازه گیری شد. سپس اسانس نمونه ها از اندام های سرشاخه و بذر با استفاده از روش کلونجر و در طی زمان حدود 4 ساعت استخراج شد. آنگاه ترکیبات شیمیایی اسانس با دستگاه گاز کروماتوگرافی گازی و گاز کروماتوگرافی متصل به طیف سنج جرمی شناسایی گردید.نتایج: تنش های مستقل و توأم خشکی و شوری باعث افزایش معنی دار درصد اسانس در گیاه خلال دندان شد. بیشترین درصد اسانس سرشاخه (1.26%) در شرایط عدم وقوع تنش خشکی و تنش متوسط شوری (D1S2) و کمترین درصد اسانس در سرشاخه (0.25%) در شرایط شاهد (D1S1) مشاهده شد. بیشترین درصد اسانس بذر (0.25%) در شرایط D2S2 (تنش متوسط خشکی و شوری) و کمترین مقدار (0.12%) در شرایط D1S2 (عدم وقوع تنش خشکی و شوری متوسط) مشاهده گردید. نتایج تجزیه ترکیب های اسانس در مجموع 25 ترکیب در اسانس بذر و سرشاخه شناسایی کرد که بیشترین و کمترین ترکیب ها به ترتیب متعلق به گروه های مونوترپن های هیدروکربنه و دی ترپن های اکسیژنه در هر دو اندام سرشاخه و بذر بود. نتایج تجزیه اسانس، سمبرن (cembrene) را به عنوان ترکیب اصلی در بذر و سرشاخه شناسایی کرد که کمترین مقدار سمبرن در اسانس بذر (23.3%) و اسانس سرشاخه (26.2%) و بیشترین مقدار سمبرن در تنش ترکیبی شدید خشکی و شوری (D3S3) به ترتیب با مقدار33.3% (بذر) و 36.6% ( سرشاخه) گزارش شد. ترکیب 2-متیل-2-متیل بوتیل استر، به عنوان دومین ترکیب مهم شناسایی شده در اندام های سرشاخه و بذر خلال دندان مشاهده شد. بیشترین مقدار آن در اسانس بذر (9.4%) تحت شرایط تنش توأم خشکی ملایم و شوری ملایم (D2S2) و بیشترین مقدار این ترکیب در اسانس سرشاخه (18.5%) تحت شرایط تنش ملایم خشکی (D2S1) مشاهده گردید.نتیجه گیری: با توجه به نتایج بدست آمده از کروماتوگرافی، تنش های خشکی و شوری باعث افزایش درصد اسانس و ترکیب های شیمیایی اجزای اسانس در خلال دندان شد. با توجه به شرایط اقلیمی نواحی خشک و نیمه خشک کشور و به تبع آن شور شدن تدریجی خاک ها، این گیاه می تواند به عنوان گیاهی انتخابی در برنامه های اصلاحی گیاهان دارویی و اهداف مرتبط با صنایع غذایی و دارویی مورد توجه قرار گیرد.

سابقه و هدف: گل ختمی متعلق به جنس Althaea و خانواده Malvaceae است. مهمترین گونه گل ختمی که دارای کاربرد دارویی است گونه Althaea officinalis می باشد. سایر گونه ها مانند A. rosea و A. ficifolia نیز دارای کاربردهای دارویی هستند. اندام های مختلف گونه های گل ختمی (گل، میوه، دانه، ریشه و برگ) به دلیل وجود موسیلاژ بالا، ترکیبات فنولی و خواص آنتی اکسیدانی کاربرد دارویی فراوانی دارند. هدف از انجام این تحقیق، یافتن بهترین اکوتیپ ها از نظر صفات فیتوشیمیایی مورد بررسی و تعیین فاصله و تشابه ژنتیکی بین اکوتیپ های گل ختمی مورد مطالعه به منظور استفاده در پروژه های به نژادی است.مواد و روش ها: اجرای پژوهش در سال 1401 در گلخانه تحقیقاتی، آزمایشگاه زراعت و گیاهان دارویی و آزمایشگاه ژنومیکس در دانشکده فناوری کشاورزی ابوریحان (دانشگاه تهران) واقع در شهرستان پاکدشت با طول جغرافیایی 51 درجه شرقی و عرض جغرافیایی 33 درجه شمالی و ارتفاع 1013 متری از سطح دریا و در فاصله 36 کیلومتری جنوب شرقی تهران انجام شد. در این تحقیق تنوع مولکولی و صفات فیتوشیمایی میزان فنول کل، میزان موسیلاژ و ظرفیت آنتی اکسیدانی در 9 اکوتیپ از سه گونه گل ختمی بررسی شد. در ارزیابی فیتوشیمیایی عصاره گیری از ریشه، به روش سوکسله انجام گردید. ارزیابی تنوع مولکولی پس از استخراج DNA از برگ به روش CTAB با استفاده از 10 پرایمر SCoT انجام شد. کمّیت و کیفیت DNA استخراج شده با استفاده از دو روش اسپکتروفتومتری و الکتروفورز افقی روی ژل آگارز 1% بررسی گردید.نتایج: در ارزیابی فیتوشیمیایی، مشخص شد که از نظر فنول کل اکوتیپ کرمانشاه با 10.67 میلی گرم اسیدگالیک در گرم عصاره دارای بالاترین مقدار از نظر آماری بود. از نظر میزان موسیلاژ اکوتیپ های کرمانشاه و کرمان هر دو در یک گروه و به ترتیب با 2.86 و2.77 میلی گرم در گرم وزن خشک نسبت به سایر اکوتیپ ها در جایگاه اول قرار گرفتند. ضریب همبستگی پیرسون بین صفات فیتوشیمیایی محاسبه و مشخص شد. رابطه مثبت و قوی بین صفات ارزیابی شده در آزمایش وجود دارد. ارزیابی تنوع مولکولی پس از استخراج DNA از برگ به روش CTAB با استفاده از 10 پرایمر SCoT انجام شد و در مجموع 111 باند تشکیل و 76 باند چندشکل بود. مقدار PIC بین 0.22% تا 0.34% متغیر بود. درصد چندشکلی در این تحقیق بین 0.5 تا 0.87 متغیر و میانگین آن 0.67 بدست آمد. میانگین شاخص های MI و RP به ترتیب 1.55 و 5.48 بدست آمد. در تجزیه خوشه ای داده های مولکولی، اکوتیپ ها در سطح تشابه 70% در سه گروه قرار گرفتند. دندروگرام حاصل از تجزیه خوشه ای اکوتیپ ها نشان دهنده وجود تشابه ژنتیکی بین اکوتیپهای متعلق به یک گونه و وجود فاصله ژنتیکی بین اکوتیپ های مربوط به گونه های مختلف بود. نتایج تجزیه به مختصات اصلی نیز نتایج حاصل از تجزیه خوشه ای داده های مولکولی را تأیید کرد. در تجزیه واریانس مولکولی مشخص شد 27% از تنوع مربوط به درون و 63% از تنوع مربوط به بین گونه ها می باشد.نتیجه گیری: در نهایت مشخص شد که نشانگرهای فیتوشیمیایی و مولکولی SCoT دارای کارایی لازم برای تمایز اکوتیپ های مختلف گل ختمی هستند و با توجه به وجود تنوع ژنتیکی، به منظور اصلاح این گیاه از اکوتیپ های بررسی شده در این تحقیق می توان به عنوان جمعیت اولیه و والدین تلاقی به منظور بهره مندی از هتروزیس استفاده کرد.

سابقه و هدف: بابونه (Matricaria chamomilla L.) به دلیل کاربرد فراوان در صنایع مختلف غذایی، دارویی و آرایشی-بهداشتی از گیاهان دارویی مهم به شمار می رود. خواص بیولوژیک بابونه به اجزای اسانس، به ویژه کامازولن و آلفا-بیزابولول اکسید A و فلاونوئیدهای آن، به ویژه آپیژنین و لوتئولین نسبت داده می شود. ارزیابی جمعیت های گیاهی خودرو متعلق به مناطق مختلف جغرافیایی در محل (بررسی نمونه های خودرو) و خارج از محل (بررسی نمونه های خودرو در شرایط زراعی)، برای به نژادی گیاه و گزینش ژنوتیپ های امیدبخش گام بسیار مهمی است. از سویی کشت و اهلی کردن گیاهان خودرو در شرایط زراعی موجب بهبود عملکرد گیاه شده و از برداشت بی رویه و انقراض گیاه جلوگیری می کند. در این پژوهش به بررسی تنوع کمّی و کیفی اسانس برخی جمعیت های خودرو بابونه و کاشته شده همین جمعیت ها در شرایط زراعی پرداخته شد.مواد و روش ها: گل و بذر 15 جمعیت خودرو بابونه از رویشگاه های طبیعی کشور شامل 12 جمعیت از استان خوزستان (Kh1-12)،2 جمعیت از استان فارس (F1-2) و 1 جمعیت از استان بوشهر (F3) در سال 1400-1399 جمع آوری گردید. گل ها برای اسانس گیری و بذرها برای کشت در مزرعه در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی (تیمار= ژنوتیپ) با 3 تکرار استفاده شدند. مزرعه تحقیقاتی واقع در ایستگاه تحقیقات البرز وابسته به مؤسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور (استان البرز) به عنوان محل کشت بدون اضافه کردن هیچ کودی به خاک در نظر گرفته شد. بذرها با فواصل 15 سانتی متر بین خطوط کاشت و 15 سانتی متر بین بوته ها روی خطوط کاشت به صورت مستقیم کاشته شدند (فروردین 1401). آبیاری به صورت قطره ای و وجین علف های هرز به صورت مکانیکی انجام شد. برداشت دستی گل ها همراه با کمتر از 5 سانتی متر دمگل در مرحله بیشتر از 70% گلدهی انجام شد. اسانس گل های سایه-خشک به روش تقطیر با آب (دستگاه کلونجر) به مدت 3 ساعت استخراج شد و آنالیز کمّی و کیفی آنها با استفاده از دستگاه های گاز کروماتوگرافی و گاز کروماتوگرافی متصل به طیف سنج جرمی انجام شد.نتایج: نتایج نشان داد، هیدروکربن های سسکوئی ترپن، سسکوئی ترپن های اکسیژنه و دی استیلن ها بیشترین درصد ترکیبات اسانس در هر دو گروه نمونه های خودرو و کاشته شده را تشکیل می دادند. دو ترکیب مهم اسانس بابونه شامل کامازولن (از هیدروکربن های سسکوئی ترپن) و آلفا-بیزابولول اکسید A (از سسکوئی ترپن های اکسیژنه) در گیاهان کاشته شده بیشتر از نمونه های خودرو بودند. در نمونه های خودرو، بیشترین میزان (%) کامازولن (5.3%) و آلفا-بیزابولول اکسید A (21.5%) به ترتیب در جمعیت های Kh8 و Kh4 و در نمونه های کاشته شده، بیشترین میزان کامازولن (11.1% و 11.0%) به ترتیب در جمعیت های Kh7 و Kh3 و بیشترین مقدار آلفابیزابولول اکسید A (32.3%) در جمعیت F-2 به دست آمد. به طور کلی، اجزای عمده اسانس (%) در جمعیت های کاشته شده و خودرو شامل آلفا-بیزابولون اکسید A (خودرو: 40.1% (F1) تا 64.5% (Kh3) و کاشته شده: 29.8% (F2) تا 56% (Kh3))، آلفا-بیزابولول اکسید A (خودرو: 5.8% (Kh5) تا 21.5% (Kh4) و کاشته شده:10.3% (Kh3) تا 32.3% (F2))، E-بتا-فارنزن (خودرو: 6.1% (Kh3) تا 23.3% (Kh8) و کاشته شده: 6.9% (Kh1) تا 15.6% (F3))، Z-اسپیرو اتر (خودرو: صفر (F1) تا 16.1% (Kh1) و کاشته شده: 9.1% (Kh7) تا 15.1% (Kh13)) و کامازولن (خودرو:1.6% (Kh6) تا 5.3% (Kh8) و کاشته شده: 4.7% (Kh6) تا 11.1% (Kh7)) بودند. همچنین، درصد اسانس با تفاوت قابل ملاحظه ای در نمونه های کاشته شده (0.9% (Kh5) تا 1.4% (Kh13)) بیشتر از خودرو (0.1% (Kh6) تا 0.5% (Kh10)) بدست آمد.نتیجه گیری: نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد، با کشت نمونه های خودرو بابونه در شرایط زراعی و کنترل آب و مدیریت های زراعی، می توان اسانسی با کمّیت و کیفیت مطلوب نسبت به نمونه های خودرو داشت.

سابقه و هدف: حنا (Lawsonia inermis L.) یکی از رنگ زاهای گیاهی است که از دوران باستان برای رنگرزی منسوجات استفاده شده است. ماده مؤثره این گیاه لاوسون است که عامل اصلی رنگدهی و خاصیت ضد باکتریایی آن محسوب می گردد. از سوی دیگر، سطح منسوجات با الیاف طبیعی ازجمله فرش های دستباف در حضور رطوبت و حرارت، سبب رشد و تکثیر باکتری ها می شود و این موضوع منجر به ایجاد مشکلاتی در دوام، زیبایی ظاهری و بهداشت آن می شود. در این تحقیق علاوه بر ارزیابی مشخصه های رنگی الیاف رنگرزی شده با حنای خشک و عصاره آبی و الکلی آن، مقایسه اثر ضد باکتری آنها بر روی دو باکتری گرم مثبت استافیلوکوکوس اورئوس و گرم منفی اشرشیاکلی نیز بررسی شده است.مواد و روش ها: برگ گیاه حنای بومی استان فارس در بهار چیده و خشک شد. از الیاف پشم و ابریشم ایرانی، به ترتیب با نمره4.5 متریک و 63 دنیر استفاده گردید. با توجه به اینکه استخراج ماده مؤثره در گیاهان به نوع حلال مورد استفاده بستگی دارد، علاوه بر حنای خشک، از سه حلال مختلف آب، اتانول و متانول برای تهیه عصاره حنا استفاده کرده و الیاف مذکور با رنگ زاهای مستخرج به روش دندانه دهی همزمان با دندانه سولفات آلومینیوم رنگرزی شدند. عصاره آبی و الکلی به ترتیب به روش های پرکولایسون و برگشتی در دستگاه سوکسله تهیه شد. برای این منظور، از حمام رنگرزی با L:R=1:50 حاوی الیاف طبیعی، 3% اگزالیک اسید، 5% دندانه و 30% رنگ زا استفاده گردید. فرایند رنگرزی برای هر دو حمام به مدت 90 دقیقه در بن ماری حمام انجام شد. پارامتر های رنگی (a*, b*, L*)، قدرت رنگی (K/S)، طیف انعکاسی (R)، ثبات نوری و خاصیت ضد باکتری هر یک از الیاف رنگرزی شده با رنگ زاهای حنای خشک، عصاره آبی، اتانولی و متانولی حنا ارزیابی شدند. برای سنجش خاصیت ضد باکتری، مقدار 0.03 گرم از هر یک از الیاف رنگرزی شده با انواع رنگ زاهای مورد نظر در 1500 میکرولیتر سرم حاوی باکتری استافیلوکوکوس اورئوس و اشرشیاکلی به مدت 24 ساعت هم زده شدند و بعد با روش رقّت سازی در پلیت های حاوی نوترینت آگار کشت داده و کلنی ها شمارش گردیدند. کمّی سازی لاوسون در عصاره ها با استفاده از آنالیز HPLC انجام شد.نتایج: نتایج اسپکتروفوتومتری انعکاسی نشان داد که تمامی الیاف پشم و ابریشم رنگرزی شده با حنا و عصاره های آن میزان a* و b* مثبت داشتند که بیانگر ته رنگ قرمز و زرد نمونه های رنگرز شده می باشد. از سوی دیگر، الیاف پشم رنگرزی شده با انواع رنگ زاهای حنای مورد آزمایش، در مقایسه با الیاف ابریشم، میزان قرمزی و زردی بالاتر و درصد روشنایی (L*) کمتری را نشان می دهد. نتایج عددی با ارزیابی های کیفی و بصری در کابینت نوری مطابقت داشت. علاوه بر این، الیاف طبیعی رنگرزی شده با عصاره اتانولی حنا دارای کمترین درصد روشنایی و انعکاس و بیشترین قدرت رنگی بودند. عصاره اتانولی بر روی الیاف ابریشم رنگ طلایی درخشانی را بوجود آوردند. الیاف رنگ شده با هر 4 نوع رنگ زای حنا از ثبات نوری قابل قبولی (7-8) برخوردار بودند. نمونه های پشم و ابریشم رنگ شده با عصاره های الکلی حنا، به ویژه عصاره اتانولی، درصد بازداری قابل توجهی را برای دو نوع باکتری اشرشیاکلی و استافیلو کوکوس اورئوس نشان دادند که علت این موضوع وجود متابولیت های ثانویه ای مانند لاوسون می باشد که به وسیله کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا شناسایی شد. از سوی دیگر، فعالیت ضد باکتری در مقابل باکتری نوع دوم بیشتر از نوع اول (90-76%) بود که علت آن تفاوت در ساختار دیواره سلولی این دو است. میزان لاوسون اندازه گیری شده در عصاره اتانولی حنا از دو عصاره دیگر بیشتر بود (16%) که تأییدکننده قدرت رنگی، ثبات بالا و خاصیت ضد باکتری این عصاره بر الیاف است.نتیجه گیری: یافته های این مطالعه اثبات کرد که استفاده از حنا و عصاره های آن در رنگ زای الیاف طبیعی می تواند عاملی امیدبخش در پیشگیری از بیماری های عفونی ناشی از باکتری های E. coli و S. areuse باشد. از سوی دیگر، به نظر می رسد که عصاره اتانولی حنا در بخش قدرت رنگی، درخشندگی، ثبات نوری و اثر ضد باکتری از بقیه حلال های مورد آزمایش قوی تر عمل کرده است. علاوه بر این، عصاره اتانولی حنا در حضور دندانه آلومینیوم رنگ طلایی بسیار زیبایی بر روی ابریشم ایجاد کرد که رنگ بسیار محبوب و کمیابی در رنگرزی طبیعی فرش دستباف است.

سابقه و هدف: در تولید گیاهان دارویی، استفاده از گیاهانی که بتوانند با مصرف آب کمتر ماده مؤثره بیشتری تولید کنند دارای اهمیت است. آویشن دنایی (Thymus daenensis Celak) یکی از گونه های مناسب جنس آویشن (Thymus) برای کشت در شرایط دیم است. علاوه بر این، استفاده از رژیم های آبیاری تکمیلی همراه با کاربرد ترکیبات تعدیل کننده تنش در مراحل مختلف رشد گیاه به عنوان برنامه ای مناسب برای مصرف بهینه آب و دستیابی به تولید پایدار در شرایط دیم است. هدف از این آزمایش، ارزیابی تأثیر رژیم های مختلف آبیاری تکمیلی به همراه محلول پاشی سدیم، نیتروپروساید (SNP) به عنوان رهاکننده نیتریک اکساید (NO)، کائولین و پتاسیم بر عملکرد و برخی ویژگی های بیوشیمیایی T. daenensis در شرایط دیم بود.مواد و روش ها: این آزمایش به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در مزرعه پژوهشی مؤسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور- ایستگاه تحقیقات مراتع همند (دماوند) در سال های زراعی 1399-1397 به مدت سه سال اجرا شد. تیمارهای آزمایش شامل آبیاری تکمیلی به عنوان عامل اصلی در سه سطح شاهد (عدم آبیاری)، یک و دو نوبت آبیاری و محلول پاشی مواد تعدیل کننده تنش به عنوان عامل فرعی با سه ترکیب سدیم نیتروپروساید (SNP) به عنوان دهنده نیتریک اکساید (NO) (200 میکرومولار)، کائولین (5%) و پتاسیم (75 کیلوگرم در هکتار از منبع سولفات پتاسیم (K2SO4)) بود. کشت به صورت غیرمستقیم و از طریق نشاء انجام شد. برای تهیه نشاء، بذرها در اواخر شهریور در سینی های کشت در گلخانه کاشته شدند. پس از رسیدن گیاهچه ها به مرحله 8 تا 10 برگی، با پایش بارش های مؤثر در اواسط آبان به مزرعه منتقل شدند. آبیاری تکمیلی و تیمارهای مختلف محلول پاشی برگی در دو نوبت در زمان پیش از گلدهی و 10% گلدهی انجام شد. در راستای افزایش عملکرد اقتصادی، در سال سوم رشد گیاه، تیمارها اعمال شدند. پس از اعمال تیمارها، نمونه برداری از سرشاخه گلدار گیاه برای اندازه گیری مالون دی آلدهید (MDA) انجام شد. پس از اندازه گیری ویژگی های مورفولوژیک (ارتفاع بوته و قطر تاج پوشش) در مرحله گلدهی کامل، برداشت از شاخساره گیاه برای تعیین عملکرد ماده خشک در سطح مترمربع و هکتار انجام شد. درصد و عملکرد اسانس، میزان فنل و فلاونوئید کل و فعالیت آنتی اکسیدانی تعیین گردید.نتایج: نتایج مقایسه میانگین داده ها نشان داد که با افزایش تعداد آبیاری تکمیلی، قطر تاج پوشش، ارتفاع گیاه و عملکرد ماده خشک در سطح مترمربع و هکتار افزایش یافتند. بیشترین ارتفاع (31.6 سانتی متر)، تحت رژیم دو بار آبیاری تکمیلی همراه با محلول پاشی کائولین و کمترین مقدار آن (19.3 سانتی متر)، در تیمار شاهد در شرایط بدون آبیاری مشاهده شد. همچنین کاربرد کائولین همراه با رژیم دو بار آبیاری تکمیلی، بیشترین عملکرد ماده خشک در سطح مترمربع (77.2 گرم) و هکتار (771.4 کیلوگرم) را به دنبال داشت. علاوه بر این، میزان MDA در رژیم دو بار آبیاری تکمیلی همراه با محلول پاشی کائولین (1.22 میکرومول در گرم ماده تر) کمتر بود. محلول پاشی کائولین، پتاسیم و SNP در شرایط دیم (بدون آبیاری)، موجب افزایش معنی دار درصد اسانس (به ترتیب با 1.8، 1.7 و 1.6 درصد) در مقایسه با تیمار شاهد (1.4%) شد، در حالی که بیشترین عملکرد اسانس در هکتار مربوط به رژیم دو بار آبیاری تکمیلی همراه با محلول پاشی پتاسیم به مقدار10.6 کیلوگرم در هکتار بود. در محلول پاشی با پتاسیم در رژیم های بدون آبیاری و یک بار آبیاری تکمیلی، به ترتیب بیشترین محتوای فنل و فلاونوئید کل اندازه گیری شد. بیشترین مقدار فعالیت آنتی اکسیدانی در شرایط بدون آبیاری و بدون محلول پاشی (شاهد) بدست آمد.نتیجه گیری: براساس نتایج این آزمایش، آبیاری تکمیلی موجب بهبود ویژگی های مورفولوژیک و عملکرد ماده خشک در سطح مترمربع و هکتار گردید. از سوی دیگر، محلول پاشی با ترکیبات تعدیل کننده تنش به ویژه کائولین و پتاسیم همراه با رژیم های آبیاری تکمیلی موجب افزایش عملکرد اسانس در هکتار شد. درمجموع، براساس نتایج این آزمایش، استفاده از رژیم های آبیاری تکمیلی با توجه به منابع آبی در دسترس به همراه محلول پاشی کائولین و یا پتاسیم در تولید T. daenensis در شرایط دیم، پیشنهاد می شود.

سابقه و هدف: گیاه سنجد تلخ (Hippophae rhamnoides L.) درختچه یا درخت خزان کننده از خانواده سنجد است. این گیاه از گونه های بومی مناطق ایران تورانی با رویشگاه های محدود و پراکنده در گچسر، هراز، ارسباران، خوی و الموت می باشد که یک گیاه معجزه آسای قدیمی، به دلیل غنی بودن از مواد فعال زیستی و تغذیه ای بسیار مورد توجه است. سنجد تلخ یکی از گونه های پیش آهنگ ارزشمند از نظر تثبیت کنندگی ازت برای خاک به شمار می رود و درختچه ای خزان کننده، مقاوم به سرما، خشکی و محیط های کم پوشش است. سنجد تلخ حاوی حدود 200 ترکیب تغذیه ای و زیست فعال است و میوه های این گیاه غنی از ترکیباتی مانند لیپیدها، کاروتنوئیدها، آسکوربیک اسید و فلاونوئیدها می باشد. با توجه به اهمیت دارویی و اکولوژیکی بالای گیاه سنجد تلخ و مطالعه ناکافی در ایران، به ویژه در زمینه ترکیبات فیتوشیمیایی این گیاه ارزشمند، هدف از این مطالعه، معرفی گیاه سنجد تلخ، ترکیبات فیتوشیمیایی و برخی کاربردهای آن در صنایع دارویی و غذایی است.مواد و روش ها: این مقاله، مقاله ای مروری می باشد که مطالب آن از مقالات علمی منتشر شده بین سال های 2001 تا 2023 از پایگاهای علمی Google Scholar، Web of Science، Scopus و Pub Med گردآوری شده است.نتایج: همه اندام های سنجد تلخ (میوه، برگ، ساقه، شاخه، ریشه و خار) به طور سنتی در پزشکی و مکمل های غذایی استفاده شده است. برگ ها و میوه های سنجد تلخ و روغن بدست آمده از آن سرشار از عناصر ماکرو، میکرو، ویتامین A، C، E، لیپیدها، کاروتنوئیدها، اسیدهای آمینه، اسیدهای چرب غیراشباع و فنل ها هستند. در سال های اخیر، گزارش های متعددی در مورد فعالیت های دارویی سنجد تلخ ازجمله فعالیت های ضد سرطانی، ضد التهابی، ضد میکروبی و ضد ویروسی و توانایی آن در محافظت از قلب و عروق گزارش شده است. روغن بدست آمده از بذر و میوه سنجد تلخ شامل ترکیبات زیست فعالی مانند پالمیتولئیک اسید (امگا 7) است که جزئی از لیپیدهای پوستی بوده و باعث تحریک فرایندهای ترمیم کننده در اپیدرم و بهبود زخم می شود. گلیکوزیدهای فلاونول از فراوان ترین ترکیبات فنلی موجود در سنجد تلخ هستند. فلاونوئیدها از آنتی اکسیدان های موجود در سنجد تلخ، از تجمع پلاکت های خون جلوگیری می کنند، گردش خون را بهبود می بخشند، التهاب را کاهش داده و از رشد و گسترش سلول های سرطانی جلوگیری می کنند. سنجد تلخ در حال حاضر بدلیل فعالیت بالای آنتی اکسیدانی و ضد میکروبی به عنوان یک افزودنی طبیعی در انواع محصولات غذایی استفاده می شود. سنجد تلخ به شکل های مختلفی مانند روغن، پودر خشک شده، آب میوه، قرص، نوشیدنی ها، میوه و چای استفاده می شود.نتیجه گیری: گونه Hippophae rhamnoides علاوه بر ارزش تغذیه ای بالا به عنوان یک غذا، دارای مزایای اقتصادی متعددی به عنوان ماده اولیه برای مواد آرایشی، مواد غذایی، صنایع داروسازی و حفاظت از محیط زیست است. به دلیل تحمل زیاد آن در برابر سرما، خشکی، شوری، قلیایی و توانایی تثبیت نیتروژن در خاک، به عنوان محصولی ایده آل برای حفاظت از خاک و آب و بادشکن از مزرعه در زمین های حاشیه ای و مستعد فرسایش در خاک شناخته شده است.