آب و خاک
سال:1402 | دوره:37 | شماره:4 |تعداد مقالات:10

لزوم برنامه‏ریزی کلان در مدیریت و مصرف آب، بررسی جامع در خصوص حجم آب مصرفی در بخش کشاورزی را ضروری می‏نماید. لذا، این تحقیق با هدف اندازه­گیری مستقیم و مزرعه­ای میزان آب کاربردی، بهره‏وری آب و ردپای آب برای محصولات غالب استان مرکزی تحت مدیریت بهره‏برداران اجرا گردید. بدین منظور، 141 مزرعه و باغ در مناطق مهم تولید محصولات عمده زراعی و باغی استان مرکزی، با هماهنگی مدیریت­های جهاد کشاورزی انتخاب و حجم آب داده‏ شده بدون دخالت در برنامة آبیاری بهره‏برداران اندازه­گیری شد. براین اساس ابتدا مقدار دبی منبع آب (کانال، چاه، قنات و یا چشمه) با استفاده از فلوم و کنتور، در هر کدام از مزارع منتخب اندازه­گیری شد. سپس با پایش دقیق برنامه آبیاری مزرعه شامل زمان هر نوبت آبیاری، تعداد دفعات آبیاری در طول سال و همچنین اندازه گیری سطح زیر کشت محصول، حجم آب کاربردی محصول برای هر کدام از مزارع و باغات منتخب در طول فصل اندازه­گیری شد. نتایج نشان داد که میانگین حجم آب کاربردی برای کل محصولات مورد مطالعه در سطح استان 10782 متر مکعب در هکتار بود. همچنین، کمترین و بیشترین حجم آب کاربردی به ترتیب برای محصول جو 3783 و 7232، یونجه 10382 و 19797، لوبیا 8280 و 17840، هندوانه 5333 و 7174، گردو 4420 و 29600، بادام 3850 و 13932، هلو 6872 و 17727، گیلاس 7050 و 14645، انار 7156 و 20790 و انگور 5937 و 18168 متر مکعب در هکتار بود. مقدار میانگین شاخص بهره‏وری آب آبیاری و ردپای آب به ترتیب برای محصول جو 46/0 و 1642، یونجه 92/0 و 700، لوبیا 24/0 و 2924، هندوانه 37/9 و 117، گردو 1/0 و 6706، بادام 16/0 و 6857، هلو 48/2 و 242، گیلاس 73/0 و 875، انار 33/1 و 636 و انگور 11/2 و 322 بود. بر اساس نتایج به دست آمده، با توجه به اینکه اکثر مزارع و باغات به صورت حقابه‏ای آب دریافت می‏کنند اصولاً به نیاز آبی و حتی بارش مؤثر توجه ویژه‏ای نمی‏شود و میزان دسترسی به آب بیشترین تأثیر را در مصرف آب دارد. لذا، پیشنهاد می‏شود به منظور کاهش مصرف آب و بهبود بهره‏وری آب، تحویل آب به کشاورزان در طول فصل مدیریت شود و حقابه متناسب با نیاز آبی به آن ها تحویل داده شود. از نتایج ردپای آب بدست آمده می‏توان به منظور بهبود سیاست‏گذاری‏های کلان منابع آب در استان، مطالعات آمایش سرزمین، اصلاح الگوی کشت و سیاست گذاری های بخش محیط زیست استفاده نمود.

پژوهش حاضر به منظور برآورد نیاز آبی زیره سبز در مراحل مختلف رشد در شهرستان های مختلف استان اصفهان طی دو سال انجام شد. در سال اول جمع آوری و تجزیه وتحلیل داده های اقلیمی درازمدت انجام و در سال دوم با انتخاب مزارع موردنظر در هر شهرستان و با استفاده از طرح کاملاً تصادفی نیاز آبی زیره محاسبه گردید. نتایج نشان داد 18 شهرستان در استان اصفهان دارای پتانسیل کشت زیره هستند که ازنظر نیاز آبی در هر هکتار (در سطح 5 درصد) و آب مصرفی در مراحل مختلف فنولوژیک (در سطح آماری 1 درصد) دارای تفاوت معنی­دار می باشند. ازنظر نیاز آبی در هر هکتار شهرستان های استان اصفهان را می توان به سه گروه تقسیم نمود. نیاز آبی متوسط در هر هکتار به ترتیب در گروه اول (شهرستان های گلپایگان، لنجان، تیران و کرون و شاهین و شهر و میمه)، گروه دوم (شهرستان های اصفهان، خمینی شهر، فلاورجان، شهرضا، کاشان، نجف آباد، نطنز، مبارکه، دهاقان و برخوار) و گروه سوم (آران و بیدگل، اردستان، خور و بیابانک و نائین) برابر 3000، 3240 و 3770 متر مکعب در هکتار است. نیاز آبی مرحله توسعه رشد در شهرستان های گروه سوم برابر 2029 متر مکعب در هکتار بود که نسبت به شهرستان های گروه اول و دوم تفاوت معنی دار داشت (در سطح 1 درصد). بیشترین نیاز آبی محصول زیره مربوط به مرحله توسعه رشد (10 درصد پوشش تا پوشش کامل زمین) بود. در این مرحله حداقل نیاز آبی محصول زیره در شهرستان های گلپایگان (8/1577 متر مکعب در هکتار)، لنجان (9/1602 متر مکعب در هکتار) تیران و کرون (8/1590 متر مکعب در هکتار) و شاهین و شهر و میمه (9/1634 متر مکعب در هکتار) مشاهده شد. با توجه به نتایج زیره به جهت نیاز آبی کم و تحمل به تنش رطوبتی می تواند گیاهی مناسب جهت تناوب های زراعی استان اصفهان باشد.

تغییرات کاربری اراضی و توسعه کشاورزی از عوامل بسیار مهمی هستند که بر کمّیت، کیفیت منابع آب و محیط زیست تأثیر گذاشته است. در سال های اخیر در حوضه آبریز دریاچه ارومیه این تغییرات سبب افت شدید سطح آب شده است. در همین راستا یکی از مصوبات هیئت وزیران پس از تشکیل کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه، ممنوعیت توسعه اراضی کشاورزی از سال 1393 در این حوضه آبریز بود. باتوجه به وجود تعارض بین ذی نفعان مسئله توسعه اراضی کشاورزی، می توان از ابزارهای مدل سازی مناقشات جهت تحلیل و ارائه راهکار استفاده نمود. از مشهورترین ابزارهای پژوهشی کاربردی و مفید در مدل سازی و تحلیل مناقشات منابع آبی و زیست محیطی، نظریه بازی ها می باشد. در تحقیق حاضر با استفاده از نرم افزار GMCR+ به تحلیل مناقشه منابع آبی مشترک ناشی از توسعه اراضی کشاورزی پرداخته شد. در تحلیل این مناقشه با شناسایی دقیق مجموعه ذی نفعان و استراتژی های آن ها در روند مناقشه (شرکت آب منطقه ای، سازمان جهاد کشاورزی، دادگستری و کشاورزان)، مدل با 4 بازیکن، 6 گزینه و 64 وضعیت شبیه سازی شد. عملکرد بازیکن ها در گام اول به صورت رفتار ایده آل و در گام دوم با استفاده از تحلیل خروجی های بدست آمده از پرسش نامه بررسی گردید. در ادامه 4 وضعیت در حالت ایده آل به عنوان وضعیت های تعادل و 7 وضعیت در حالت استفاده از نتایج پرسشنامه، به عنوان وضعیت های تعادل استخراج گردید. همچنین مناقشه در حالت ائتلاف 3 ارگان دولتی (شرکت آب منطقه ای، سازمان جهاد کشاورزی، دادگستری) نیز مورد بررسی قرار گرفت. در نهایت محتمل ترین وضعیت تعادل در نتایج بازی شناسایی گردید. نتایج نشان داد اهمیت مشارکت جدی شرکت سهامی آب منطقه ای و سازمان جهاد کشاورزی با استفاده از ظرفیت های قانونی خود در جهت ممانعت از توسعه بی رویه اراضی کشاورزی می تواند بسیار راه گشا باشد. همچنین دخالت مرجع قانونی دادگستری به عنوان یک عامل پیش گیری از وقوع جرم و در ادامه نقش آفرینی آن دستگاه به عنوان صادرکننده حکم قضایی در این مناقشه موثر است. لازم به ذکر است انطباق نتایج مدل سازی بارفتار ایده آل با نتایج مدل سازی از خروجی پرسشنامه نخبگانی نشان از نزدیک بودن نقطه تعادل به واقعیت بوده و احتمال عملی شدن آن بالاست. این تحقیق نشان داد در صورت ائتلاف بین بازیکنان دولتی، می توان به راه حل واحدی برای حل مناقشه رسید.

فلزات سنگین یکی از آلاینده­های اصلی شیرابه زباله هستند که می­توانند گیاهان و خاک اطراف محل دفن را آلوده نمایند. در این پژوهش به بررسی تجمع فلزات سنگین سرب و کادمیوم در دو گونه گیاهی آتریپلکس (sp. Atriplex) و خرزهره (Nerium oleander) در مرکز دفن آرادکوه شهر تهران پرداخته شد. در این مرکز، گیاه آتریپلکس به صورت خودرو در چهار منطقه و خرزهره به صورت دست­کاشت در یک منطقه وجود دارد. از هر منطقه رویش آتریپلکس، 10 نمونه به­طور تصادفی از ریشه و اندام­ هوایی و خاک پای گیاه (جمعا 120 نمونه) برداشت شد. هم­چنین از ریشه، ساقه و برگ­های گیاه خرزهره هر کدام 10 نمونه و 10 نمونه از خاک پای هر گیاه نمونه­برداری گردید (جمعا 40 نمونه). بر اساس نتایج، غلظت سرب و کادمیوم در اندام هوایی آتریپلکس منطقه 2 با میانگین به ترتیب 7/19 و 75/5 میلی­گرم بر کیلوگرم از دیگر مناطق به­صورت معنی­داری بیشتر بود و این در حالی است که در گیاه خرزهره میانگین غلظت این فلزات در ریشه (با مقادیر 17/8 و 06/1 میلی­گرم بر کیلوگرم به ترتیب برای سرب و کادمیوم) بیشتر از اندام هوایی بود. میزان تجمع عنصر سرب در خاک پای گیاه خرزهره با میانگین 13/35 میلی­گرم بر کیلوگرم و کادمیوم درخاک آتریپلکس منطقه 2 با میانگین 78/3 میلی­گرم بر کیلوگرم نیز از دیگر مناطق به صورت معنی­داری بیشتر بود و با اینکه هر دو فلز در محدوده مجاز استانداردهای ملی و سازمان بهداشت جهانی واقع شدند، اما خاک منطقه براساس شاخص Nemerow در وضعیت آلودگی زیاد قرار داشت. همچنین میانگین فاکتور تجمع زیستی اندام­های هوایی در چهار منطقه رویشی آتریپلکس برای سرب و کادمیوم به ترتیب برابر با 44/1 و 3/1 بود، در صورتی که ریشه این گیاه در هیچ یک از مناطق رویشی، ضریب تجمع زیستی بالاتر از 1 برای فلزات مذکور نداشت. در مورد خرزهره نیز ضریب تجمع زیستی کادمیوم و سرب در اندام هوایی و ریشه بالاتر از 1 گزارش نشد. به طور­کلی، می­توان گفت که آتریپلکس برای استخراج عناصر سرب و کادمیوم از خاک و تجمع این فلزات در اندام­های هوایی مناسب به نظر می­رسد. در صورتی که خرزهره برای تثبیت یا استخراج عناصر مذکور مناسب نبوده و قابلیت اندکی برای تجمع فلزات مذکور در ریشه یا اندام هوایی دارد.

موسیر ایرانی با نام علمی (Allium hirtifolium Boiss.) گیاهی چندساله است که از رویشگاه های طبیعی از جمله مراتع برداشت می شود. با توجه به کاربردهای متنوع و رو به افزایش این گیاه در صنایع غذایی و دارویی، کشت زراعی آن در سال های اخیر مورد توجه قرار گرفته است. به علاوه نیاز آبی موسیر کم بوده و در عین حال درآمدزایی خوبی برای کشاورزان به دنبال دارد. این پژوهش با هدف بررسی تاثیر مقادیر مختلف کودهای نیتروژن و کمپوست گاوی بر عملکرد موسیر و جذب نیتروژن، فسفر، پتاسیم و نیترات در منطقه فریدون شهر استان اصفهان انجام شد. به این منظور تیمار کوددهی اوره در چهار سطح (0، 120، 240 و 360 کیلوگرم در هکتار) و تیمار کمپوست گاوی در سه سطح (0، 40 و 60 تن در هکتار) در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی و با دو عامل کود نیتروژنی و کمپوست گاوی به­صورت فاکتوریل اعمال شد. تیمارها به شکل 0-0 (شاهد)، 40-0، 60-0، 0-120، 40-120، 60-120، 0-240، 40-240، 60-240، 360-0، 360-40 و 60-360 در نظر گرفته شدند که با احتساب سه تکرار، در مجموع 36 کرت آزمایشی مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج نشان داد که بیشترین عملکرد تر و خشک کورم موسیر در تیمار تلفیقی کاربرد 240 کیلوگرم در هکتار اوره و 40 تن در هکتار کمپوست گاوی به دست آمد. بیشترین جذب نیتروژن در تیمار 360 کیلوگرم در هکتار اوره به همراه 60 تن در هکتار کمپوست گاوی مشاهده شد، اما تفاوت معنی داری با تیمار 40-240 نداشت. به طور کلی غلظت نیترات در کورم موسیر کمتر از حد مجاز استاندارد ملی ایران بود. بیشترین غلظت نیترات مربوط به تیمار تلفیقی کاربرد 120 کیلوگرم در هکتار اوره و 60 تن در هکتار کمپوست گاوی بود. با کاربرد 240 کیلوگرم در هکتار کود اوره، غلظت نیترات به طور معنی داری کاهش و با افزایش مقدار کاربرد اوره به 360 کیلوگرم در هکتار و البته کاربرد هم زمان کمپوست گاوی، غلظت نیترات کورم موسیر مجدد افزایش یافت. با توجه به نتایج، تیمار تلفیقی 240 کیلوگرم در هکتار اوره و 40 تن در هکتار کمپوست گاوی به عنوان بهترین تیمار برای حصول بیشترین عملکرد کورم موسیر در منطقه پیشنهاد می شود.

فسفر یکی از مهمترین عناصر ضروری برای رشد گیاهان و تولید محصولات کشاورزی است. درخاک های آهکی به علت pH بالا، درصد زیاد کربنات کلسیم، کمبود مواد آلی و رطوبت؛ کمبود فسفر به صورت یک عارضه عمومی دیده می شود. قابلیت جذب فسفر تابع واکنش های مختلف خاک است. سرعت و مقدار آزادسازی فسفر قابل استفاده تابع واکنش های خاک و زمان انجام این واکنش ها می باشد. اطلاعات درباره سرعت آزادشدن فسفر در خاک آهکی محدود می باشد. مطالعه سینتیک رهاسازی فسفر از خاک شاخص خوبی برای بررسی وضعیت جذب فسفر توسط گیاه می باشد. هدف از این تحقیق مطالعه سینتیک رهاسازی فسفر و به دست آوردن بهترین معادله برای توجیه رهاسازی فسفر از یک خاک آهکی تحت تاثیر اسیدی کردن خاک فسفات و ورمی کمپوست بود. در این مطالعه به منظور بررسی توان خاک فسفات و ورمی کمپوست اسیدی شده در رهاسازی فسفر آزمایشی با 2 تکرار و 5 تیمار شامل: 1- شاهد، 2- خاک فسفات، 3- خاک فسفات اسیدی شده، 4- ورمی کمپوست و 5- ورمی کمپوست اسیدی شده انجام شد و پس از دو هفته انکوباسیون در دمای ℃2±20 میزان فسفر رهاشده نمونه ها با دستگاه اسپکتروفتومتر در زمان های 25/0 تا 256 ساعت اندازه گیری شد. شش مدل سینتیکی برای توصیف رهاسازی فسفر مورد استفاده قرار گرفت. معادله الوویچ ساده شده با میانگین ضرایب تبیین (R2) 79/0 و با میانگین خطای معیار (SE) 4/0 در تمام تیمار ها رهاسازی فسفر از خاک را به خوبی توصیف کرد. نتایج نشان داد که در ابتدا رهاسازی فسفر سریع و با گذشت زمان کاهش یافت. اسیدی کردن خاک فسفات و ورمی کمپوست منجر به تسریع و افزایش رهاسازی فسفر گردید. نتایج همچنین نشان داد که با اسیدی کردن ورمی کمپوست، به دلیل کاهش pH می تواند موجب کاهش تثبیت فسفر در تیمارهای حاوی مواد آلی نسبت به کود شیمیایی شود و فسفر سریع تر از این منبع آلی رها گردد.

یکی از راه­های بهبود ویژگی شیمیایی و حاصلخیزی خاک­های آهکی، کاربرد مواد آلی از جملـه زغال زیستی تولید شده از ضایعات آلی است. اما زغال­های زیستی عمدتاً دارای pH قلیایی بوده و کاربرد مقادیر زیاد آنها می­تواند کمبود برخی عناصر غذایی را برای گیاه در خاک­های آهکی تشدید کند. اصلاح زغال زیستی با اسیدها باعث افزایش در دسترس بودن عناصر غذایی گیاهان در خاک های آهکی می شود. هدف از این پژوهش بررسی اثر زغال زیستی اصلاح شده با اسید از کاه برنج بر مقدارکلروفیل و غلظت عناصرکم مصرف گیاه کینوا (Chenopodium quinoa) (رقم گیزاوان) در یک خاک آهکی بود. به همین منظور آزمایشی در شرایط گلخانه­ای به­صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی در 4 تکرار به صورت گلدانی اجرا شد. فاکتورها شامل 3 نوع زغال زیستی (اصلاح نشده، اصلاح شده با روش پیش اسیدی و اصلاح شده با روش پس اسیدی) و مقادیر مختلف مصرف زغال زیستی (0، 2 و 5 درصد وزنی) و در مجموع 36 گلدان بودند. مقایسه میانگین اثر تیمارهای مورد بررسی نشان داد با افزایش مقدار مصرف هر سه نوع زغال زیستی مقدار کلروفیل a، b، کل و کارتنوئید افزایش یافت به نحوی که بیشترین مقدار کلروفیل a، b، کل و کارتنوئید به ترتیب با میانگین 58/2، 54/1، 13/4 و 36/1 میلی­گرم بر گرم وزن تازه گیاه از تیمار 5 درصد زغال زیستی پس اسیدی بدست آمد. همچنین بیشترین غلظت آهن، روی، مس و منگنز در اندام هوایی به ترتیب با میانگین 48/229، 42/13، 85/3 و 37/23 میلی گرم بر کیلوگرم مربوط به تیمار 5 درصد زغال زیستی پس­اسیدی بود که نسبت به تیمار 5 درصد زغال زیستی پیش اسیدی به ترتیب افزایشی معادل 08/4، 24/13، 44/7 و 76/30 درصد داشت. به طور کلی نتایج این پژوهش نشان داد کاربرد زغال زیستی اسیدی (پس اسیدی) می­تواند به­عنـوان روشـی مناسب برای ارتقاء حاصـلخیزی و فراهمی عناصر کم مصرف در خـاک­های آهکی مورد استفاده قرار گیرد.

طبقه­بندی خاک، فرایند گروه­بندی واحدهای خاک به کلاس های کم و بیش یکنواخت، با در نظر گرفتن اهدافی مشخص می­باشد. یکی از دلایل اصلی ایجاد سامانه­های طبقه­بندی خاک، شناسایی تفاوت ویژگی­های مهم خاک­هـا بـرای اهـداف مـدیریتی اسـت. از میان سامانه­های رده­بندی در دنیا و ایران، دو سامانه رده­بندی آمریکایی (ST) و جهانی (WRB) بیشترین کاربرد را دارند. این مطالعه به منظور مقایسه کارایی سامانه­های رده­بندی آمریکایی و جهانی در گروه­بندی و بیان ویژگی­های خاک های گچی- آهکی غرب استان کهگیلویه و بویراحمد انجام گرفت. دوازه خاک رخ شاهد در بخش­های مختلف منطقه مطالعاتی، حفر، تشریح و نمونه­برداری گردیدند و ویژگی­های فیزیکی، شیمیایی و کانی­شناسی آنها در آزمایشگاه تعیین شدند. تمامی خاک رخ­ها بر اساس دو سامانه مذکور رده­بندی شدند. خاک ها بر اساس رده­بندی آمریکایی، در چهار رده انتی­سولز، اینسپتی­سولز، آلفی­سولز و مالی­سولز و بر اساس طبقه­بندی جهانی در هفت گروه­ مرجع رگوسولز، فلاوی­سولز، لووی­سولز، کمبی­سولز، کاستانوزمز، جیپسی­سولز و گلی­سولز قرار گرفتند. با توجه به مطالعه انجام شده، سه زیرگروه Gypsic Haplustalfs، Gypsiustepts Fluventic و Cambic Haplustolls برای افزوده شدن به سامانه آمریکایی (ST) پیشنهاد می­شوند. همچنین افزودن مشخصه­ای به سامانه آمریکایی برای بیان ویژگی انقطاع سنگی همچون WRB پیشنهاد می­شود. در ارتباط با سامانه جهانی، افزودن صفت Cutanic به جیپسی­سول­های دارای پوسته رسی، صفت hypercalcic به گروه­های کاستانوزمز و لووی­سولز دارای افق کلسیک با بیش از 50 درصد کربنات و افزودن صفت aridic به منظور بیان بهتر ویژگی خاک های با رژیم­های اریدیک-یوستیک پیشنهاد می­گردند. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که سامانه طبقه­بندی جهانی (WRB) در بیان شرایط و ویژگی­های خاک های مورد مطالعـه از کارایی بیشتری برخوردار بوده است. توصیه می شـود در سایر مناطق با شرایط متفاوت، طبقه بنـدی خاک ها توسـط هـر دو سامانه رده­بندی انجـام شود تـا نقاط ضعف و قوت آنها برای خاک های منـاطق مختلف تعیین گردد.

ابرها را می­توان به عنوان یکی از پیچیده­ترین و تأثیرگذارترین متغیرهای دستگاه نیوار در شکل­دهی ساختار اقلیمی کرۀ زمین به شمار آورد. بنابراین، هدف از این پژوهش، بررسی و تحلیل مقدار ابرناکی به لحاظ تغییرات زمانی و مکانی در ایران است که طی یک دورۀ 31 ساله (2021-1991) برای تعداد 93 ایستگاه در پهنۀ ایران به انجام رسیده است. بدین منظور داده­های روزانۀ متغیر ابر از سازمان هواشناسی کشور دریافت گردید و پس از بررسی و پیش­پردازش و تبدیل آنها به مقیاس­های­ سالانه، ماهانه و فصلی، سطح نرمال بودن داده­ها با آزمون­های مختلف آماری از قبیل آزمون­های کولموگروف-اسمیرنوف، لیلیفورس و اندرسون-دارلینگ بررسی شد. سپس براساس توزیع نرمال و غیرنرمال سری­های زمانی ابرناکی جهت تشخیص روند داده­ها از آزمون رگرسیون خطی بر اساس روش کمترین مربعات خطا و آزمون من-کندال در سطح اطمینان 95 درصد استفاده شد. نتایج سالانه نشان داد تعداد 50 ایستگاه دارای تغییرات معنادار بوده­اند که جهت این تغییرات در 47 ایستگاه، کاهشی و تنها در 3 ایستگاه، افزایشی بوده است، در سایر ایستگاه­ها هیچ روند معناداری مشاهده نگردید. نتایج ماهانه و فصلی نیز بیانگر روند کاهشی مقدار ابرناکی در ماه­های سرد سال و فصل­های زمستان و بهار و البته فصل پاییز است. همچنین ارتباط بین عوامل مکانی طول و عرض جغرافیایی با مقدار ابرناکی با استفاده از آزمون ضریب همبستگی پیرسون بررسی گردید که نتایج این آزمون بیانگر همبستگی منفی با طول جغرافیایی و همبستگی مثبت با عرض جغرافیایی است. سپس مقدار ابرناکی و توزیع آن در هر یک از مقیاس­های مورد مطالعه (سالانه، ماهانه و فصلی) در پهنۀ ایران در قالب نقشه نمایش داده شد. بالاترین مقادیر سالانۀ ابرناکی در جنوب و جنوب­غربی دریای خزر در ایستگاه­های رشت، رامسر، بندر انزلی، نوشهر و بابلسر و بعد از آن در مناطق شمال­غرب کشور در ایستگاه­های اردبیل، اهر، تبریز، سراب و ماکو و کمترین مقدار در مناطق جنوب و جنوب­شرق کشور است.

تبخیر تعرق ترکیب دو فرایند مجزّا، تبخیر از سطح خاک و تعرّق از گیاه است که میزان آن بستگی به عناصر مختلف هواشناسی دارد. از این­رو شناخت عوامل مؤثر و میزان تأثیر هر عنصر بر تبخیر تعرق مرجع (ET0) حائز اهمیت فراوان است. در پژوهش حاضر، برآورد ET0 فصلی بر اساس آمار 45 ساله 2020-1976 سازمان هواشناسی 40 ایستگاه همدید به روش فائوپنمن مانتیث 56 محاسبه و بصورت نقشه­های پهنه­بندی ارائه شد. روند تغییرات ET0 با آزمون­های مَن-کندال و روند نوآورانه (ITA) بررسی شد. به­منظور بررسی میزان تأثیر هر عنصر بر ET0، ضریب حساسیت فصلی با استفاده از روش Sobol محاسبه شد. بدین­صورت که توزیع آماری عناصر هواشناسی شامل رطوبت نسبی، ساعت آفتابی، متوسط، بیشینه و کمینۀ دما و سرعت باد؛ با محاسبۀ میانگین و واریانس هر پارامتر در دامنه 40%± برآورد شد و سپس با ثابت نگه داشتن هر متغییر، تغییر تمامی متغییرها ضریب حساسیت در مقیاس فصلی ارائه شد. براساس نتایج؛ میزان تأثیرگذاری عناصر هواشناسی در ET0 در فصول مختلف سال متفاوت است. ضریب حساسیت برای میزان تأثیرگذاری هر عنصر شامل کمینۀ دما با 1/18%، سرعت باد 5/22%، سرعت باد 9/31% و بیشینۀ دما 4/20% به ترتیب در فصول بهار، تابستان، پاییز و زمستان رتبۀ نخست را در میزان تأثیرگذاری به خود اختصاص دادند. براساس یافته­های پژوهش حاضر میزان تأثیرگذاری عناصر مختلف هواشناسی بر ET0 در فصول مختلف تفاوت داشت که این مهم باید در برنامه­ریزی و مدیریت بهینۀ منابع آب کشور مورد توجّه قرار بگیرد.