محیط زیست و توسعه فرابخشی
سال:1402 | دوره:8 | شماره:82 |تعداد مقالات:8

مقدمه: در چند سال اخیر، زیستگاه های طبیعی به ویژه مناطق تحت حفاظت عمدتاً حالت تکه تکه ای و جزیره ای یافته اند و در میان کاربری های انسانی قرار گرفته اند. شناخت زیستگاه های مطلوب حیات وحش و درک ویژگی های آن ها از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. با استفاده از روش های مدل سازی زیستگاه به صورت گسترده و بدون نیاز به جمع آوری جزئیات ویژگی های فیزیولوژیک و رفتاری گونه ها می توان به برآوردی از مطلوبیت زیستگاه برای حیات وحش دست یافت. پازن (Capra aegagrus) و کبک دری (Tetraogallus caspius) دو گونه شاخص مناطق کوهستانی مرتفع می باشند که به ترتیب بر اساس لیست قرمز 2020 و 2016 آیو سی ان، در دسته NT & LC قرار گرفته اند.مواد و روش ها: در این مطالعه برای دو گونه مورد نظر در منطقه حفاظت شده البرز مرکزی شمالی با بکارگیری روش ارزیابی چند معیاره (MCE) مدل سازی مطلوبیت زیستگاه انجام گرفت. ابتدا معیارهای تأثیرگذار با مرور منابع و مطالعه اجمالی گونه ها تعیین شدند و سپس با استفاده از روش AHP شش فرانامه وزنی مختلف برای هر گونه ایجاد گردید. با بکارگیری روش ترکیب خطی وزن دار شش فرانامه مدل سازی شدند و صحت سنجی مدل با استفاده از شاخص ROC از مقایسه تصویر شبیه سازی شده و تصویر مرجع انجام شد. اطلاعات حضور پازن و کبک دری از طریق بازدید میدانی و مشاهدات مستقیم گونه ها، آثار باقی مانده مانند سرگین و ردپا در منطقه حفاظت شده البرز مرکزی شمالی به دست آمد و به عنوان تصویر مرجع برای ارزیابی صحت استفاده شد. در نهایت وابستگی میزان مطلوبیت نهایی به معیارها با استفاده از ضریب خطی همبستگی پیرسون (r) مشخص گردید.نتایج: از میان شش فرانامه وزنی مختلف برای پازن و کبک دری طبق نتایج صحت سنجی، فرانامه دوم با میزان ROC برابر 95/0 درصد برای هر دو گونه به عنوان بهترین فرانامه وزنی انتخاب شد. تصویر مطلوبیت نهایی بیشترین میزان مطلوبیت را برای هر دو گونه در بخش های مرکزی و جنوب شرقی محدوده مورد مطالعه نشان داد و بر اساس نتایج ضریب خطی همبستگی پیرسون (r) میزان مطلوبیت زیستگاهی بیشترین وابستگی را به فاکتورهای ارتفاع، فاصله از مناطق صخره ای و پاسگاه های محیط بانی دارد و به نسبت تأثیر پارامترهای دیگر کمتر می باشد. هم چنین گونه پازن و کبک دری دارای هم پوشانی قابل توجهی در مناطق زیستگاهی هستند به گونه ای که هر دو مناطق مرتفع صخره ای را به عنوان زیستگاه ترجیح می دهند. یکی دیگر از فاکتورهای مهم وجود پاسگاه های محیط بانی می باشد که به شدت مطلوبیت را برای گونه های این منطقه افزایش می دهد.بحث: مطالعه حاضر نشان می دهد که گونه های کبک دری و پازن در مناطق کوهستانی مرتفع، به خصوص در مناطق جنوب شرقی و مرکزی منطقه حفاظت شده البرز مرکزی شمالی، دارای شرایط زیستگاهی مناسب تری هستند. این مناطق شامل ارتفاعات صخره ای می باشند که برای این گونه ها جذابیت ویژه ای دارند. فاصله از مناطق صخره ای و فاصله از پاسگاه های محیط بانی نیز از اهمیت بالایی برخوردارند و تأثیر قابل توجهی در مطلوبیت زیستگاهی این گونه ها دارند. برای این گونه ها جاده ها و احداث مناطق سکونت انسانی با زیستگاه آن ها تداخل دارند، اما شکار غیرقانونی یک تهدید جدی برای این گونه ها محسوب می شود. بنابراین، برای حفاظت از این گونه ها، اقداماتی مانند احداث پاسگاه های محیط بانی، ایجاد محدودیت ها در ساخت و ساز در مناطق زیستگاهی، ارتقای آگاهی عمومی درباره ی حفاظت از این گونه ها و اجرای قوانین سختگیرانه در برابر شکار غیرقانونی می تواند مؤثر باشد.

مقدمه: توسعه مالی، فرایندی است که طی آن کمیت و کیفیت و کارایی خدمات واسطه گری های مالی بهبود می یابد. توسعه هر چه بیشتر سیستم مالی، منابع مالی بیشتری برای توسعه تکنولوژی انرژی های تجدیدپذیر فراهم می کند و در نتیجه با تغییر ترکیب تأمین انرژی و کاهش انتشار آلاینده ها می تواند اثرات محیط زیستی مثبتی داشته باشد. توسعه مالی از طریق تأثیرگذاری بر رشد اقتصادی، جذب سرمایه، افزایش فعالیت های صنعتی، کارایی انرژی، نوآوری تکنولوژیک، هزینه های سرمایه گذاری در پروژه ها، افزایش استفاده از انرژی های تجدیدپذیر، تأمین مالی و تخصیص اعتبار برای پروژه های انرژی های تجدیدپذیر می تواند بر میزان انتشار دی اکسیدکربن و کیفیت محیط زیست اثرگذار باشد. اهمیت به کارگیری انرژی های تجدیدپذیر و کاهش انتشار دی اکسیدکربن (CO2) از یک سو و نیازمندی پروژه های انرژی های تجدیدپذیر به منابع مالی و سرمایه گذاری های کلان از سوی دیگر، نقش و اهمیت توسعه مالی در میزان آلودگی محیط زیست از طریق انتشار دی اکسیدکربن را نمایان می کند. بنابراین با توجه به نقش و اهمیت توسعه بخش مالی در میزان انتشار دی اکسیدکربن به عنوان معیار آلودگی محیط زیست و نظر به اهمیت بررسی این رابطه در سطح استان های کشور، پژوهش حاضر، رابطه میان توسعه مالی و انتشار دی اکسیدکربن در استان های ایران را مورد بررسی قرار داده و در پایان نیز فرضیه محیط زیستی کوزنتس را آزمون خواهد نمود.مواد و روش ها: پژوهش حاضر با به کارگیری روش حداقل مربعات معمولی پویا (DOLS) رابطه میان توسعه مالی و انتشار دی اکسید کربن در استان های ایران را طی دوره زمانی 1400-1388 مورد بررسی قرار داده و به این پرسش پاسخ می دهد که آیا توسعه مالی در استان های ایران سبز است یا خیر؟ به منظور بررسی تفاوت موجود در چگونگی رابطه بین توسعه مالی با میزان انتشار دی اکسیدکربن در سطح استان های کشور، تمامی استان ها بر اساس گزارش گروه پژوهشی آمارهای اقتصادی مرکز آمار ایران (1400)، به دو دسته استان های توسعه یافته و کمتر توسعه یافته تقسیم شده و مورد بررسی قرار خواهند گرفت. در این پژوهش به منظور بررسی تأثیر توسعه مالی و سایر متغیرهای مستقل بر انتشار دی اکسیدکربن، در قالب یک مدل پانل چند متغیره و تجزیه و تحلیل ضرایب، از روش حداقل مربعات معمولی پویا (Dols) استفاده می گردد و بدین منظور الگوی زیر لحاظ می­ گردد:CO2it=αi+β1FDit+β2GDPit+β3EIit+β4URBit+ɛit                  (1)که در آن:   :CO2itمیزان انتشار دی اکسید کربن در هر استان:FDit شاخص ترکیبی توسعه مالی:GDPit تولید ناخالص داخلی واقعی سرانه استان ها:EIit شدت انرژی:URBit نرخ شهرنشینیهمچنین در ادامه، به منظور آزمون فرضیه کوزنتس در استان های مورد مطالعه، مدل (1) به صورت مدل (2) تصریح می گردد:CO2it=αi+β1FDit+β2FD2it+β3GDPit+β4EIit+β5URBit                                                                   (2)که در آن::FD2it مجذور توسعه مالی می باشد.نتایج: در هر دو مدل برآورد شده برای هر دو گروه استان های کشور، رابطه بین متغیر توسعه مالی و انتشار دی اکسیدکربن مثبت و معنی دار است. ضرایب برآورد شده برای متغیرهای شدت انرژی، تولید ناخالص داخلی و شهرنشینی در هر دو مدل برآورد شده برای دو گروه استان های کشور، رابطه مثبت و معناداری با انتشار دی اکسیدکربن دارد. نتایج مدل های برآورد شده برای اثبات صحت نظریه کوزنتس در هر دو گروه نشان می دهد که توسعه مالی در ابتدا منجر به افزایش انتشار دی اکسیدکربن شده و سپس، توسعه بیشتر این بخش منجر به کاهش میزان انتشار دی اکسیدکربن می گردد. این نتیجه، بیانگر تأیید وجود نظریه محیط زیستی کوزنتس در استان های مورد مطالعه طی دوره زمانی مورد بررسی می باشد.بحث: نتایج برآورد حاکی از آن است که توسعه مالی در استان های ایران موجب افزایش انتشار دی اکسیدکربن خواهد شد. همچنین بررسی های بیشتر، صحت وجود رابطه کوزنتس در استان های ایران را تأیید می نماید، بدین معنی که در مراحل اولیه توسعه، تأثیر توسعه مالی بر انتشار دی اکسیدکربن مثبت خواهد بود ولی با گذر زمان این رابطه منفی شده و منجر به کاهش انتشار دی اکسیدکربن می گردد.

مقدمه: خشکسالی پدیده ای طبیعی است که تقریباً در اکثر مناطق جهان اتفاق می افتد و به علت ارتباط نزدیک با محصولات کشاورزی و منابع آب یکی از پارامترهای مهم در علـوم محیطـی به شمار می رود. اثرات این پدیده در مناطق خشک و نیمه خشک به علت بارندگی سالانه کمترشان، بیشتر است. در مقابل روش های سنتی، استفاده از تکنیک سنجش از دور و تصاویر ماهواره ای به عنوان یک ابزار مفید برای پایش خشکسالی کشاورزی مورد توجه قرار گرفته است. هدف این پژوهش بررسی تغییرات کاربری اراضی کشاورزی با استفاده از شاخص تفاضل نرمال شده گیاهی و تصاویر ماهواره ای است.مواد و روش ها: در این مطالعه، از تصاویر ماهواره ی لندست به منظور بررسی روند تغییرات کاربری اراضی کشاورزی در حوزه ی آبریز زاینده رود طی سال های 1363-1402 استفاده شد. برای انجام این مطالعه ابتدا از شاخص تفاضل نرمال شده گیاهی هر سال بهره گرفته شد. از آن جا که الگوهای متنوعی از کشت با تفاوت های زمانی مختلفی در طول یک سال در منطقه مورد مطالعه حضور پیدا می کند نمی توان از یک تصویر منتخب به عنوان مبنای یک سال استفاده کرد بر خلاف آن لازم است تا تصاویر مختلف برای زمان های مختلف سال مورد بررسی قرار گیرند تا مجموعه تمامی پیکسل هایی که در یک سال زراعی به زیر سطح کشت رفته­اند، شناسایی و مشخص شوند. از آنجا که انجام این فرایند بسیار زمان بر خواهد بود، از یک رویکرد ابتکاری استفاده شد. ابتدا در سامانه گوگل ارث انجین تمام تصاویر سالانه لندست به صورت سال به سال فراخوانی شدند. سپس تصاویری که دارای پوشش ابر بودند حذف شده و فیلتر حداکثر بر روی باندهای تصاویر باقیمانده اعمال شد. سپس شاخص تفاضل نرمال شده گیاهی تصاویر سالانه جدید ساخته شد و با اعمال حدود آستانه 2/0، اراضی کشاورزی از سایر اراضی تفکیک گردید. وسعت اراضی کشاورزی در هر سال محاسبه و مدل رگرسیون خطی برای شناسایی روند تغییرات مورد استفاده قرار گرفت. به این عبارت که وسعت اراضی کـشاورزی به عنـوان متـغیر وابستـه و زمـان در مـقیاس سـالانه به عنوان پـارامتر مـستقل مـورد اسـتفاده قرار گرفت.نتایج: وسعت اراضی کشاورزی در اوایل دهه 1360، در حدود 25 هزار هکتار بوده است که با روندی کاهشی در طول زمان در سال­های 1373 و 1393 به مقدار 21700 و 15180 هکتار رسیده و در نهایت در سال 1401 به کمترین مقدار خود برابر با 11250 هکتار رسیده است. این روند، کاهش 55 درصد در رهاسازی اراضی کشاورزی در این مقطع زمانی را نشان می­دهد. همچنین مقدار شاخص تفاضل نرمال شده گیاهی در اراضی کشاورزی نیز به مرور زمان روند کاهشی را تجربه کرده است که بیانگر تغییر الگوی کشت به سمت کشت­ های کم ­تراکم با زیست توده کم مانند گندم است.بحث: نتایج حاصل از روند تغییرات وسعت کاربری کشاورزی در منطقه مورد مطالعه، الگوی کاهشی را نشان داد یعنی از دست­روی اراضی کشاورزی رخ داده است که این روند منطبق با الگوی کاهش سطح آب سد زاینده رود است. این پدیده را می توان مستقیماً به کاهش منابع آب در منطقه نسبت داد. در دهه اخیر، حجم آب اختصاص یافته برای انجام فعالیت های کشاورزی در این منطقه به دلیل نزدیک شدن حجم آب سد زاینده­ رود به محدوده های بحرانی بسیار کاهش پیدا کرده است.

مقدمه: جنگل های هیرکانی، زیستگاهی با رویش باستانی از درختان پهن برگ هستند که در امتداد دامنه های شمالی رشته کوه البرز و نزدیک مرزهای جنوبی دریای خزر گسترش یافته­ اند. امروزه، فعالیت­ های انسانی تأثیر به سزایی در کاهش پوشش جنگلی داشته است. علاوه ­بر این شناسایی تنوع گونه ­ای، ساختار جنگل و دستکاری ­های انسانی در جنگل­های هیرکانی کم­تر مورد توجه قرار گرفته است. بی­ مهرگان بزرگ جزء اصلی تنوع ­زیستی خاک در جنگل ­ها هستند. کرم های خاکی یکی از اجزای اصلی تنوع زیستی خاک جنگل ها بوده و یکی از با ارزش­ترین شاخص­ های سلامت خاک و جزء حیاتی فون خاک هستند. با این حال، مطالعه آن ها بر اساس ویژگی های ریختی چالش های زیادی را به همراه دارد. بارکدینگ DNA یک روش مفید است که به طور گسترده برای مطالعه تنوع زیستی استفاده شده است. بنابراین، هدف از این مطالعه استفاده از رویکردهای مولکولی برای شناسایی کرم های خاکی و تنوع آن ها و مقایسه جوامع این جانوران بین جنگل های طبیعی و دست کاشت در منطقه هیرکانی است.مواد و روش ها: این مطالعه در بخش مرکزی جنگل هیرکانی و در سه منطقه، انجام شده است. به طور کلی، در هر منطقه، دو ناحیه دست کاشت و دو ناحیه طبیعی انتخاب شده است. در هر ناحیه، شش کودرات به صورت تصادفی در محیط قرار گرفته اند. به منظور، مطالعات ژنتیکی و نگهداری طولانی مدت، نمونه­­ ها در اتانول 96 درصد نگهداری شدند. سپس نمونه­ ها براساس ویژگی های ریخت­ شناسی، طبقه ­بندی شدند. در مجموع در این مطالعه، 251 نمونه جمع آوری شده و 22 فرد برای مطالعات ژنتیکی انتخاب شده است. مطالعات مولکولی، بااستفاده از ژن سیتوکروم c اکسیداز زیر واحد یک (COI) انجام شد. سپس آنالیزهای آماری تک متغییره و چند متغییره برای بررسی تنوع کرم ­های خاکی و مقایسه جوامع آن­ ها، بین ناحیه دست کاشت و طبیعی انجام شدند.نتایج: براساس مطالعات ژنتیکی، 15 واحد تاکسونومیک در این بررسی شناسایی شده اند. یافته ­های این پژوهش بیانگر این است که تعداد و تنوع OTUها در نواحی طبیعی و دست کاشت تقریباً یکسان است. نتایج آنالیزهای آماری تک متغیره و آنالیز چندمتغیره، تفاوت معنی داری را برای کرم­ های خاکی بین دو ناحیه طبیعی و دست کاشت نشان نداد.بحث: این مطالعه نشان می دهد که استفاده از بارکدینگ DNA نتایج دقیق تری را ارائه می دهد، اما برای طبقه بندی دقیق تر نیاز به یک کتابخانه جامع مرجع DNA وجود دارد. با توجه به عدم معناداری تفاوت کرم ­های خاکی، بین جنگل­ های طبیعی و دست­ کاشت و معناداری این تفاوت بین سه منطقه مورد مطالعه، این طور نتیجه ­گیری می شود که وابستگی کرم های خاکی به جنگل های دست­ کاشت بسته به ویژگی های خاص جنگل­های دست کاشت، شرایط خاک و شیوه های مدیریتی می تواند متفاوت باشد. علاوه ­بر این، این نتیجه می ­تواند نشان دهنده­ی آن باشد که کرم­ های خاکی توانایی بالایی در سازگاری با طیف وسیعی از محیط ­ها دارند. به طورکلی پیش بینی می شود که در جنگل های ثانویه که بیش از 20 سال کاشته شده اند، جنگل زمان کافی برای ترمیم جمعیت های خود، به ویژه کرم های خاکی، داشته باشد. به طور کلی، مطالعه­ ی فعالیت ها و تعاملات بین کرم های خاکی و جنگل های دست کاشت می تواند دانش ما را درباره سلامت خاک، چرخه مواد مغذی و عملکرد اکوسیستم در این مناطق افزایش دهد و زمینه را برای مدیریت صحیح اکوسیستم ­های جنگلی، به ویژه جنگل­ های هیرکانی که از قدمت و اهمیت بالایی برخوردار هستند، قراهم آورد.

مقدمه: خدمات اکوسیستم فرهنگی به عنوان یکی از اجزای خدمات اکوسیستم، مزایای نامشهود انسان از اکوسیستم ­ها است که نقش اساسی در ارتقای رفاه انسان ایفا می کند. تغییرات سریع کاربری اراضی با آسیب به دارایی های اکولوژیک در حوزه آبخیز شهر ایلام باعث کاهش ظرفیت خدمات اکوسیستم فرهنگی از جمله کیفیت زیبایی ­شناختی شده است. بنابراین ارزیابی عرضه خدمت اکوسیستمی زیبایی­ شناختی که نشان­ دهنده­ ی تنوع­زیستی در مناطق شهری و شرایط مطلوب برای زندگی است، برای گنجاندن در برنامه­ های آمایشی شهر ایلام در راستای اقدامات مدیریتی مناسب امری ضروری محسوب می ­شود. بدین منظور در پژوهش حاضر، یک رویکرد یکپارچه برای تهیه نقشه زیبایی­ شناختی با هدف نمایش توزیع مکانی عرضه خدمت زیبایی ­شناختی در حوضه آبخیز شهر ایلام ارائه شده است که نتایج آن می ­تواند تا حد زیادی بر برنامه ­ریزی و تصمیم­ گیری­ های مدیریتی در مورد توسعه آینده به سمت پایداری شهری با حفظ اکوسیستم ­های طبیعی تأثیر بگذارد.مواد و روش ها: توزیع فضایی عرضه خدمات اکوسیستمی زیبایی ­شناختی در حوزه آبخیز شهری ایلام با استفاده از 12 معیار بصری و اکولوژیک، شامل: شیب، ارتفاع، ژئومرفولوژی، کاربری اراضی، ویژگی­های زیستگاه، قابلیت دید مناطق پرتنوع، قابلیت دید جاده ­ها، قابلیت مناطق مسکونی، قابلیت دید رودخانه، قابلیت دید پارک، تیپ و تراکم پوشش گیاهی بررسی شد. برای تهیه لایه ­های قابلیت دید از دستور Viewshed در نرم­افزار TerrSet Idrisi استفاده شد. سپس لایه­ های ورودی با استفاده از توابع عضویت فازی­ و با استفاده از روش ترکیب خطی وزنی در سامانه ArcGIS10.8 ادغام شدند. در بین روش های تصمیم­ گیری چند معیاره، از روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) برای اولویت بندی معیارها استفاده شد.نتایج: بر اساس نتایج فرآیند تحلیل سلسله مراتبی و با توجه به نتایج کارشناسان در بین معیارهای ورودی، قابلیت دید رودخانه، تیپ گیاهی و قابلیت دید نقاط پرتنوع به ترتیب با مقادیر 14/0، 127/0 و 116/0 بیشترین وزن را به خود اختصاص دادند. از طرف دیگر کمترین اهمیت و وزن در معیار قابلیت دید جاده ­ها مشاهده شد. بر اساس نقشه نهایی کیفیت زیبایی­ شناختی، بهترین کیفیت این خدمت در قسمت­ هایی از شمال، شرق، جنوب شرقی و غرب حوضه آبخیز شهر ایلام است که این مکان­ ها دارای بهترین قابلیت دید رودخانه، قابلیت دید مناطق پرتنوع، ارتفاع زیاد تا متوسط و با پوشش غالب جنگلی هستند.بحث: نتایج این مطالعه نشان داد که مناطق با پوشش جنگلی و مناطق با کاربری­های انسانی به ترتیب بالاترین و پایین­ترین ظرفیت این خدمت در منطقه مورد مطالعه را دارند که حاکی از اهمیت کاربری­ های سبز طبیعی نسبت به کاربری­ های مصنوعی و انسان­ ساخت در ارائه خدمت زیبایی ­شناختی است. این نتایج نشان می دهد که ظرفیت اکوسیستم حوضه آبخیز شهر ایلام در ارائه خدمت زیبایی­ شناختی در مکان ­های مختلف متغیر است و تحت تأثیر عوامل مختلفی به ویژه تغییرات توپوگرافی و الگوی کاربری اراضی است. از این رو، جلوگیری از تغییر کاربری اراضی یک عامل مهم برای حفظ خدمات اکوسیستم است. زیرا تغییرات کاربری اراضی بر ظرفیت اکوسیستم برای تولید کالا و خدمات تأثیر می­ گذارد. همچنین نتایج این پژوهش با ارائه الگوی توزیع فضایی پتانسیل خدمت زیبایی­ شناختی می ­تواند برای تصمیم گیران، مدیران و برنامه­ ریزان شهری به منظور پایش و حفاظت از ارزش های زیبایی­ شناختی و اتخاذ استراتژی­ ها و برنامه­ ریزی­ های مدیریت منظر شهری در سیمای سرزمین منطقه مورد مطالعه مهم و مفید باشد.

مقدمه: کیتون ها از نرمتنانی دریایی، اکثراً چرنده، مقاوم به شرایط جزر­و­مدی و غالباً ساکن در شکاف تخته سنگ ها هستند. دریای عمان در جنوب شرقی ایران و شمال­غربی اقیانوس هند و به شدت تحت تأثیر بادهای موسمی اقیانوس هند (مانسون) قرار دارد. دریای مکران به علت وقوع فرایند مانسون دارای تنوع غنی از انواع گونه‎های دریازی از جمله، نرم تنان است. هدف تحقیق حاضر، بررسی تراکم و پراکنش کیتون Acanthopleura vaillantii در سواحل پزم، کنارک، تیس، کلبه غواصی، دریای بزرگ و رمین در زمستان 1398و تابستان 1399 بوده است.مواد و روش ها: در این مطالعه، با استفاده از کوادرات یک در یک متر مربع، تراکم و پراکنش A. vaillantii در ترانسکت های عمود بر دریا و در منطقه جزر­و­مدی شش ایستگاه در سواحل پزم، کنارک، تیس، کلبه غواصی، دریای بزرگ و رمین بررسی شد. تعدادی از نمونه­ ها در هر ایستگاه جهت اندازه گیری پارامترهای زیستی از قبیل طول، وزن­تر کل، وزن­تر بافت نرم، درصد رطوبت بافت و درصد وزن خشک جمع­ آوری و به آزمایشگاه منتقل گردید. در هر ایستگاه فاکتورهای فیزیکی شیمیایی آب (دما،شوری و اسیدیته) به وسیله دستگاه مولتی متر WTW ثبت گردید.نتایج: بررسی ها نشان­ داد که بیشترین میانگین تراکم در زمستان، در ایستگاه رمین و معادل 46/1 ± 27/11 فرد بر متر مربع بوده است. درمجموع، ایستگاه رمین در زمستان و تابستان دارای بیشترین میانگین تراکم با 67/2­± 15/19 فرد بر مترمربع بود. همچنین، کمترین میانگین تراکم مربوط به ایستگاه کلبه غواصی در تابستان و ترانسکت اول بخش پایین جزر ­و­ مدی بوده که به دلیل وجود بستر ماسه ای نمونه ای ثبت نشد. درمجموع، در ایستگاه کلبه غواصی میانگین تراکم برای دو فصل، 26/0±­85/0 فرد بر مترمربع کمترین میزان بود. آزمون آماری اختلاف معنی­ داری را بین ایستگاه­ ها نشان ­داد (05/0P<). بررسی پارامترهای زیستی نشان داد که در ایستگاه تیس، به ترتیب در زمستان و تابستان بیشترین میانگین طول 25/4±56/­53 و 53/4± 2/58  میلی متر، وزن 43/7±19/23 و 51/8± 22/28 گرم و در ایستگاه کلبه غواصی برای زمستان کمترین میانگین طول 14/2± 32 میلی متر و وزن 85/0±99/2 گرم بود. در ایستگاه دریای بزرگ، در  تابستان کمترین میانگین طول و وزن به ترتیب 21/4±­44/43 میلی متر و 89/4± 53/16 گرم بوده است.بحث: طبق نتایج سایر محققین ایستگاه تیس از تنوع­زیستی بالایی برخوردار می باشد ولی نتایج مطالعه حاضر نشان داد که در این ایستگاه، نمونه های A. vaillantii علی رغم تراکم کمتر (احتمالا به دلیل رقابت) دارای وزن و طول بیشتری بودند. همچنین، در شکاف صخره ها و استخرهای جزر­و­مدی با پوشش جلبکی و دمای 22 تا 26 درجه سانتی گراد، تراکم و پراکنش بیشتری وجود داشت.

بررسی علت شکست سیاست های محیط زیستی حکومت ها، مستلزم شناخت روند تکاملی حاکمیت محیط زیستی است. Ioris (2014) با تمرکز بر رویکردی فلسفی- سیاسی نشان می دهد که در طول سده ی گذشته سه مدل حاکمیت محیط زیستی در کشورهای غربی به اجرا گذاشته شده است که تحت تأثیر نظریه های سیاسی هابز، کانت و هگل قرار دارند و نماینده ی سه تغییر و واکنش متفاوت به مسائل و مشکلات محیط زیستی هستند. روند اضمحلال محیط زیست، اصلاحات قانونی و نهادی در ایران آشکار می کند که حاکمیت محیط زیستی در ایران نیز روند تکاملی دارد. لذا این سؤال مطرح می شود که آیا روند تکاملی حاکمیت محیط زیستی کشورهای غربی قابلیت تطبیق با شرایط ایران را دارد؟ بنابراین این پژوهش با تمرکز بر نظریه ی Ioris (2014) و استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی روند تکاملی حاکمیت محیط زیستی ایران را بررسی می کند. بررسی ادبیات اجبار و غیراجبار در قوانین و مقررات محیط زیستی نشان می دهد که نهادهای قانون گذار برای حفاظت از محیط زیست بر اعمال سیاست اجبار تمرکز دارند. علی رغم این که غالبیت ادبیات اجبار در قانون راجع به جنگل ها (1321) تا قانون حفاظت از خاک (1398) نشان از حاکمیت اندیشه ی هابز در حقوق محیط زیستی ایران دارد اما ظرفیّت سازی های نهادی برای حل مشکلات محیط زیستی و منابع آب نشان می دهد که آن چه که در عمل در مدل حاکمیت محیط زیستی ایران رخ داده است برای تشکیل نوع خاصی از حاکمیت محیط زیستی است. در واقع، بارزترین ویژگی های مدل حاکمیت محیط زیستی قرارداد محور (ارزیابی اثرات محیط زیستی) و دوران گذر (توسعه ی پایدار) به طور همزمان در دولت سازندگی (سال 1373) وارد حقوق محیط زیستی ایران شدند. علاوه بر این، حکومت در ایران بدون بسترسازی برای ورود به مدل حاکمیت محیط زیستی هگلی، رویکردهای منعطف تری را وارد قوانین و مقررات منابع آب کرده است. مانند افزایش سهم مشارکت بخش خصوصی در سطوح سه گانه ی حکم رانی، تقویت ظرفیت های قانونی شکل گیری ابزارهای بازار مبنا مانند بانک آب در پیش نویس لایحه ی قانون آب، معرفی ابزارهای سیاستی خدمات اکوسیستم و پرداخت بهای خدمات برای حل مشکلات منابع آب در مقیاس حوزه های آبخیز. بنابراین می توان بیان کرد که چارچوب های مدل حاکمیت محیط زیستی منعطف در کشور ایران نیز ظاهر شده است اما با این تفاوت که روند تکاملی مدل حاکمیت محیط زیستی کشور ایران مطابق با کشورهای غربی نیست. به عبارتی حکومت در ایران به دنبال پیاده سازی حاکمیت محیط زیستی است که حاصل ترکیب جریمه های حاکمیت قرارداد محور با مشوق های اقتصادی مبتنی بر تعاملات بازاری مدل حاکمیت محیط زیستی هگلی است. لذا اقدام به ترکیب عناصر مدل حاکمیت محیط زیستی قرارداد محور با عناصر حاکمیت محیط زیست دوران گذر و مدل حاکمیت محیط زیستی هگلی کرده است. به عبارتی در زمانی که قواعد حاکمیت محیط زیستی قرارداد محور (به ویژه سیاست اجبار) مبنای کار حکومت در مدیریت محیط زیست و منابع طبیعی کشور ایران است، ادبیات سبز و توسعه ی پایدار نیز وارد سیاست ها و قوانین محیط زیستی می شوند. باید توجه داشت که تمرکز بر چارچوب های مدل حاکمیت محیط زیستی قرارداد محور و مدل حاکمیت محیط زیستی منعطف توان حل مسائل و مشکلات محیط زیستی ایران را ندارد، بنابراین لازم است اقدام به طراحی چارچوب های یک مدل حاکمیت محیط زیستی بومی برای کشور ایران کرد که بر مشارکت گروه های محلی تمرکز دارد. استفاده از چارچوب های این مدل حاکمیت محیط زیستی پیشنهاد شده باعث کاهش نابرابری های اجتماعی در حوزه های آبخیز و ایجاد توازن و نظم بین منافع مردم در مقیاس حوزه های آبخیز کوچک و سیاست های کلان در مقیاس حوزه های آبخیز اصلی می شود.

مقدمه: مرال بزرگترین گوزن بومی ایران است. با این که این گونه در گذشته های نه چندان دور از جمعیت و پراکندگی نسبتاَ خوبی برخوردار بوده است، اما امروزه جمعیت آن کاهش قابل­توجهی داشته و پراکندگی آن تنها به برخی محدوه ها­­­ی امن مناطق تحت حفاظت محدود می شود. از مهم ترین عوامل مؤثر در کاهش جمعیت این گونه، تخریب و نابودی زیستگاه ­ها و شکار غیرمجاز گونه به واسطه فعالیت‎های انسانی است. لذا با استفاده از مدلسازی­ مطلوبیت زیستگاه به عنوان یک ابزار مؤثر در شناسایی، مد­ یریت و حفاظت از زیستگاه ­های باقی مانده، می‎توان مدیران را در حفاظت مؤثرتر از گونه یاری رساند.مواد و روش ها: جنگل های هیرکانی یا جنگل های خزری 15 درصد از کل جنگل های ایران را تشکیل می دهند و آخرین بازمانده از جنگل های پهن برگ معتدل در سطح جهان هستند. استان مازندران در شمال ایران که 46/1 درصد از مساحت کل کشور را به خود اختصاص داده است، دربرگیرنده بخش قابل توجهی از این جنگل هاست. محدوده امن البرز مرکزی مهم ترین منطقه و امن­ترین زیستگاه زادآوری مرال در استان مازندران است. در این پژوهش از روش بیشترین بی نظمی و تحلیل عاملی آشیان بوم­­شناختی و نقاط حضور بدست آمده از بازدیدهای میدانی در محدوده البرز مرکزی، به منظور شناسایی زیستگاه های مطلوب مرال و مناطق زادآور گونه در استان مازندران بهره برده شد. این مدل ها توسط تعدادی لایه محیط­زیستی پیش بینی کننده و نقاط حضور گونه، راه اندازی می شوند و مطلوبیت هر سلول در زیستگاه را به صورت تابعی از متغییرهای زیستی بیان می کنند.نتایج: نتایج تحلیل عاملی آشیان بوم­­شناختی نشان داد که محدوده امن البرز مرکزی مهمترین منطقه و امن ترین زیستگاه زادآوری مرال در مازندران است. نتایج روش تحلیل آشیان بوم شناختی با مقادیر 3/1 کنارگی و ویژه گرایی بالا (5/5) نشان دهنده مناطقی است که شیب و ارتفاع بالاتر از میانگین زیستگاه داشته و لذا تحمل پذیری کمی دارند. نتایج تحلیل بیشترین بی نظمی نشان داد یکی از اثرگذارترین پارامترها مؤثر در مطلوبیت زیستگاه مرال، متغیر فاصله از روستا است. براساس آزمون جک نایف، این متغییر مهمترین متغیر در انتخاب زیستگاه مرال است. با افزایش فاصله از روستا، مطلوبیت زیستگاه گونه به صورت تصاعدی افزایش می یابد و سپس به دلیل نزدیک شدن به روستاهای دیگر و تراکم حضور انسان در منطقه، کاهشی است. با افزایش تراکم پوشش گیاهی ابتدا مطلوبیت زیستگاه افزایش یافته ولی در تراکم بالا مطلوبیت کاهش می یابد. نمودار منحنی پاسخ نشان می‎دهد که با افزایش ارتفاع مطلوبیت زیستگاه گونه نیز افزایش می یابد، چرا که در فصل زادآوری، گونه مرال به مناطق ارتفاعی با امنیت بیشتر وابسته است. در بین متغیرهای بوم­ شناختی، متغیر شیب کم اثرترین متغیر شناسایی شد.بحث: گونه مرال در فصل زادآوری فقط در مناطق امن به ویژه در محدوده امن البرز مرکزی حضور داشته و در فصل غیرزادآوری در سطح بسیار وسیع تری پراکنده می شود. استان مازندران بالقوه یکی از نقاط داغ تنوع­زیستی کشور است اما از آن جا که در حال حاضر محدوده امن البرز مرکزی از امنیت بالایی برخوردار است، مهمترین و پرجمعیت ترین زیستگاه زادآوری مرال در مازندران و یکی از دو محدوده اصلی زادآوری این گونه در کشور است. کمبود حفاظت از مناطق مطلوب مهمترین عامل در کاهش جمعیت مرال در استان است. یکی از مهمترین چالش های حفاظتی این گونه در استان تکه تکه بودن زیستگاه ها و پراکندگی آن ها است. بسیاری از زیستگاه ها در مسیر جابجایی گونه احتمالا مطلوبیت زیستگاهی بالایی دارند، حال ممکن است که همین زیستگاه ها به دلیل ضعف در حفاظت، از نرخ بقا بسیار پائینی برای گونه برخوردار بوده، سینک های جمعیت های محلی یا تله های بوم­شناختی باشند.