مطالعات کارآفرینی و توسعه پایدار کشاورزی
سال:1403 | دوره:11 | شماره:2 |تعداد مقالات:8

در سال های اخیر مدل های کسب وکار چرخشی مورد توجه بسیاری از حوزه های کسب وکار قرار گرفته است. حوزه کشاورزی و غذایی نیز با چالش های جدیدی به منظور کاهش تلفات و ضایعات مواد غذایی در طول زنجیره تامین خود روبرو می باشد. در این زمینه، پذیرش و کاربست مدل های کسب وکار چرخشی، فرصت هایی را برای ارتقای انتقال به سمت عملکرد پایدارتر و آینده ای از نظر اقتصادی مناسب تر فراهم می کند. از این رو پژوهش حاضر با رویکرد کیفی و با روش فراترکیب به شناسایی مزایای کاربست مدل های کسب وکار چرخشی در حوزه کشاورزی- غذایی پرداخته است. در همین راستا، تعداد 57 مطالعه مرتبط ارزیابی و درنهایت، پس از بررسی 29 مقاله انتخاب شد و با استفاده از الگوی هفت مرحله ای سندلوسکی و باروسو، در دو مرحله کدگذاری باز و کدگذاری محوری تحلیل گردیدند. به این ترتیب مهم ترین مزایای شناسایی شده کاربست مدل های کسب وکار چرخشی در حوزه کشاورزی-غذایی در پنج طبقه اصلی اقتصادی، زیست محیطی، زنجیره ارزش، بازاریابی و اجتماعی دسته بندی شدند. در پایان، با توجه به گزاره های پژوهش، پیشنهادهایی ارائه گردید. در یک نمونه مهم، سیاست گذاران و دست اندرکاران حوزه کشاورزی-غذایی بایستی آگاهی جامعه (از طریق فرهنگ سازی به وسیله صداوسیما و مدارس) و کشاورزان (از طریق برگزاری دوره ها و کمک به ارزش گذاری مجدد محصول و محصولات جانبی و برچسب زنی آن ها) را افزایش دهند. به علاوه ایجاد تسهیلات و مشوق های مالی نیز می توانند در فراهم نمودن مقدمات اجرا و موفقیت مدل های کسب وکار چرخشی در حوزه کشاورزی-غذایی اثرگذار باشند.

این مطالعه با هدف کنکاشی پیرامون همسویی نظام برنامه ریزی درسی هنرستان های کشاورزی با آموزش-های کارآفرینی، به روش آمیخته اکتشافی (کیفی و کمی) انجام شد. در بخش کیفی تحقیق، ابتدا با بررسی ادبیات نظری، عوامل مؤثر بر نظام برنامه ریزی هنرستان های کشاورزی شناسایی شد. سپس برای تعیین موانع آموزش های کارآفرینی با دعوت از گروهی از خبرگان (8n=) نسبت به برگزاری یک نشست به شیوه ی گروه کانونی اقدام شد. پرسشنامه ها در سه دور به روش دلفی به نظرخواهی خبرگان (30n=) که از متخصصان صاحب نظـر و آگــاه در حــوزه کشاورزی، مدیریت و برنامه ریزی بودند؛ قرار گرفت. پس از دریافت پرسشنامه های دور اول دلفی نظرات خبرگان بررسی شدند. مواردی که میزان ضریب پراکندگی آن ها عدد 5/0 و کمتر بود به علاوه موارد جدید پیشنهاد شده توسط خبرگان در دور دوم دلفی به نظرخواهی گذاشته شد و نتایج حاصل از دور دوم همانند دور اول تحلیل شد و برای نظرخواهی مجدد به خبرگان در دور سوم ارائه شد. در نهایت و در دور سوم الگوی نهایی شامل 12 مؤلفه و 148 زیر مؤلفه به دست آمد. نتایج حاصل از سه مرحله دلفی نشان دهنده ی آن است که مؤلفه های محتوی، هنرآموزان و روش های تدریس، به ترتیب رتبه اول تا سوم را دارند، که لازم است در راستای همسو شدن برنامه ریزی درسی با آموزش کارآفرینی مورد توجه قرار گیرند.

ارتقای هم آفرینی ارزش در تعاونی های تولیدی کشاورزی افزایش عملکرد و توفیق این تعاونی ها را به دنبال دارد. هدف کلی این پژوهش توصیفی-همبستگی ارایه مدلی برای توسعه ی هم آفرینی ارزش در تعاونی های تولید محصولات خارج از فصل در استان کرمانشاه بود. جامعه ی آماری پژوهش، اعضای تعاونی های تولید محصولات خارج از فصل فعالِ استان کرمانشاه بودند (137N=) که به شیوه سرشماری 129 انتخاب شدند. ابزار تحقیق پرسشنامه محقق ساخته بود که روایی آن توسط پانل متخصصان رشته های توسعه روستایی، ترویج کشاورزی و برنامه ریزی روستایی تعیین شد. پایایی ابزار پژوهش نیز از طریق محاسبه ی ضریب آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی تأیید شد. بر مبنای نتایج پنج عامل: فشار محیطی، حمایت مدیران (فرهنگ سازمانی)، درک از خود کارآمدی، سرمایه ی اجتماعی و درک از مزیت نسبی بر رفتار هم آفرینی ارزش مؤثر بود. یافته های مدل-سازی معادلات ساختاری با استفاده از نرم افزار Smart-PLS نشان داد که «درک از خودکارآمدی» (00/0=sig , 657‏/0=β) دارای بیشترین اثر مستقیم بر رفتار هم آفرینی ارزش در تعاونی های تولید کشاورزی خارج از فصل بود. یکی دیگر از متغیرهای اثرگذار بر تقویت هم آفرینی ارزش در تعاونی های مورد بررسی حمایت مدیران تعاونی از اعضاء و سایر بهره برداران برای ورود به این فرایند بود (02/0= , sig237‏/0=β) که به طور معناداری تحت تأثیر فشارهای محیطی قرار داشت (00/0=sig , 825‏/0=β). در نهایت، متغیرهای پژوهش 5/64 درصد از واریانس متغیر وابسته را تبیین کردند. استفاده از مدل ساختاری ارائه شده در این پژوهش می تواند به توسعه و تقویت رفتار هم آفرینی ارزش در تعاونی های مورد مطالعه کمک نماید.

همه گیری کووید-19 عملکرد صنایع غذایی کوچک و متوسط را نیز مانند سایر کسب و کارها تحت الشعاع خود قرار داد. با توجه به نقش محوری نوآوری در شرایط بحرانی و همچنین، نقش حیاتی صنایع غذایی کوچک و متوسط در توسعه اقتصادی، پژوهش حاضر با هدف تبیین عملکرد صنایع غذایی کوچک و متوسط مازندران بر اساس رویکرد نوآوری در شرایط کووید-19 به اجرا درآمد. پژوهش حاضر از نوع مطالعات علّی است که از پارادایم تحقیق کمی و روش پیمایش میدانی بهره گرفت. جامعه آماری شامل 500 صنایع غذایی کوچک و متوسط بودند. بر اساس جدول کرجسی و مورگان و به روش نمونه گیری تصادفی217 کسب وکار به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه طیف لیکرت پنج گزینه ای بود که روایی و پایایی آن به ترتیب با استفاده از نظر گروهی از متخصصان و محاسبه تتای ترتیبی تأیید شد. برای تحلیل توصیفی و استنباطی داده ها به ترتیب از SPSS26 و Smart-PLS3 بهره گرفته شد. نتایج نشان داد نوآوری سازمانی در مقایسه با دیگر اشکال نوآوری، نقش برجسته تری در تبیین عملکرد داشت. به علاوه، شواهد نشان داد که اگر یک کسب و کار دارای قابلیت نوآوری قابل قبولی باشد، این قابلیت از طریق بهبود وضعیت نوآوری به بهبود عملکرد نوآورانه می انجامد و این به نوبه خود نیز به بهبود عملکرد تولید، بازار و مالی در شرایط بحرانی منجر می شود. لذا، از کارگزاران و صاحبان کسب و کارها انتظار می رود برای بقا و رشد کسب وکارها و همچنین بهبود عملکرد نوآورانه آنها در شرایط بحران در ابتدا بر بهبود قابلیت نوآوری متمرکز و در گام بعدی بر ارتقای نوآوری سازمانی متمرکز شوند.

رقابت شدید و پیچیدگی بازارها منجر شده تا متغیر نوآوری یک امر کلیدی برای تداوم فعالیت شرکت ها محسوب شود. لذا شرکت ها برای کنترل این امر به سمت کارآفرینی و استفاده از فناوری های نوین گرایش پیدا کرده اند. بر این اساس، هدف این پژوهش بررسی نقش تعدیل گری قابلیت اینترنت اشیاء و شدت رقابت در رابطه بین گرایش کارآفرینی و نوآوری محصول در شرکت های دانش بنیان است. این پژوهش از انواع مطالعات کمی و کاربردی محسوب می شود. جامعه آماری شامل شرکت های دانش بنیان تولیدی در بخش فناوری زیستی، کشاورزی و مواد غذایی است. در این پژوهش، از فرمول کوکران برای برآورد نمونه بهره گرفته شده است و برای گردآوری داده ها از پرسشنامه استفاده شده است. قابل ذکر است که تعداد 177 داده قابل تحلیل از شرکت های مورد مطالعه دریافت شد. از سوی دیگر، روابط بین متغیرهای پژوهش با روش مدل سازی معادلات ساختاری به صورت حداقل مربعات جزئی بررسی و تحلیل شدند. نتیجه فرضیه اول نشان داد که گرایش کارآفرینی به صورت مثبت و معنادار بر نوآوری محصول اثرگذار است. همچنین، بر اساس نتیجه فرضیه دوم، نقش تعدیل گر قابلیت اینترنت اشیاء در رابطه بین گرایش کارآفرینی و نوآوری محصول معنادار حاصل شد. از سوی دیگر، فرضیه سوم نشان داد که در شرایط رقابتی بالا نیز رابطه بین گرایش کارآفرینی و نوآوری محصول تقویت می شود. در نهایت، سهم این پژوهش ارائه یک مدل مفهومی جدید، پر کردن شکاف موجود و افزایش ادبیات موضوعی بوده است.

تحقیق حاضر با هدف تحلیل مؤلفه های تأثیرگذار بر توسعه کارآفرینی فناورانه و نوآورانه در حوزه صید و صیادی استان های شمالی کشور انجام شد. جامعه مورد مطالعه در بخش تحلیل محتوا صاحبنظران و خبرگان و در بخش مدل سازی ساختاری تفسیری کارشناسان حوزه صید و صیادی بود که از بین آنها، 30 نفر با ترکیبی از روش های نمونه گیری هدفمند و گلوله برفی انتخاب شدند. به منظور شناسایی مؤلفه های مؤثر بر توسعه کارآفرینی فناورانه و نوآورانه در صید و صیادی از تکنیک تحلیل محتوا استفاده و 55 کد اولیه در قالب 10 مؤلفه استخراج شد. نتایج بخش مدل سازی ساختاری-تفسیری نشان داد که مؤلفه های تأثیرگذار بر توسعه کارآفرینی فناورانه و نوآورانه صید و صیادی در چهار سطح تقسیم بندی شدند. در سطح زیرین (سطح 4) مؤلفه حمایت و پشتیبانی به عنوان مهمترین مؤلفه و سنگ زیربنایی مدل قرار گرفت. در سطح سوم مؤلفه های زیست محیطی و مدیریتی، در سطح دوم مؤلفه های توان بیولوژیک، اقتصادی، بازاری و تأمین منابع مالی و انسانی و در سطح بالایی (سطح 1) که کمترین نفوذ بر سایر مؤلفه ها را داشت، عوامل آموزشی و تحقیقاتی، فنی و حرفه ای و بین المللی قرار گرفت. نتایج تحلیل MICMAC نیز حاکی از این بود که عوامل مدیریتی و حمایتی پشتیبانی با بیشترین میزان نفوذ و وابستگی کم در ناحیه مستقل، عوامل فنی و حرفه ای و بین المللی با میزان وابستگی بالا در ناحیه وابسته و سایر عوامل در ناحیه پیوندی قرار گرفتند. الگوی ارائه شده تحقیق، می تواند راهنما و نقشۀ راهی برای سیاست گذاران و تصمیم گیرندگان کلیدی نظام صید و صیادی برای رسیدن به توسعۀ پایدار اکوسیستم کارآفرینی قرار گیرد.

در سال های اخیر، روستاها به نقاط استراتژیکی برای اجرای طرح های مربوط به انرژی تجدیدپذیر تبدیل شده اند؛ چرا که این مناطق از پتانسیل بالایی برای برای استقرار تأسیسات مربوط به انرژی تجدیدپذیر و در نتیجه توسعه پایدار روستایی برخوردار هستند. علی رغم آن که استراتژی های سیاستی اثرات مثبت انرژی های تجدیدپذیر در دستیابی به توسعه پایدار روستایی را پیش بینی نموده اند، چگونگی دستیابی به این مهم در تطابق با شرایط فعلی جوامع مختلف، هم چنان در هاله ای از ابهام به سر می برد. در این راستا، پژوهش حاضر با هدف شناسایی عوامل مؤثر بر پیاده سازی و توسعه کاربرد انرژی های تجدیدپذیر در مناطق روستایی استان ایلام انجام شد. برای گردآوری داده ها در این پژوهش کمی از پرسشنامۀ محقق ساخته ای استفاده شده که روایی و پایایی آن با استفاده از روایی محتوا و آزمون آلفای کرونباخ مورد تأیید قرار گرفت. جامعه آماری این پژوهش، شامل کلیۀ متخصصان و صاحبنظران حوزۀ انرژی در استان ایلام به تعداد 265 نفر بودند که با استفاده از جدول نمونه گیری بارتلت و همکاران، تعداد 154 نفر از آنان به روش تصادفی به عنوان نمونه های پژوهش انتخاب شدند. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزارSPSS نشان داد عوامل حاکمیتی- سیاستی، اقتصادی- مالی، مدیریتی- سازمانی، اجتماعی- فرهنگی، آموزشی- ترویجی، بین المللی، ویژگی های فنی، کالبدی- زیرساختی، طبیعی- منطقه ای و شرایط بازار در سطحی بالاتر از متوسط در پیاده سازی و توسعه کاربرد انرژی های تجدیدپذیر در مناطق روستایی استان ایلام نقش دارند. نتایج این مطالعه می تواند نقش مؤثری در تغییر الگوی تولید انرژی در استان ایلام و حرکت به سمت توسعه انرژی پایدار داشته باشد.

پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر اعتبارات خرد دریافتی (به طور ویژه؛ وام های اشتغال زایی بنیاد برکت) بر معیشت خانوارهای روستایی شهرستان زابل انجام شد. جامعه آماری شامل 7263 نفر از سرپرستان خانوار روستایی بود. نمونه ها به صورت تصادفی از بین 30 روستا انتخاب شدند. نتایج بررسی کیفیت اعتبارات نشان داد که شرایط آسان وثیقه گذاری و ضمانت، تأمین مدارک مورد نیاز، شفافیت در مراحل کار و ارایه اطلاعات کافی درباره تسهیلات اعتباری کیفیت بهتری داشتند و 80/70 درصد پاسخگویان کیفیت اعتبارات دریافتی را متوسط ارزیابی کردند. نتایج آزمون فریدمن نشان داد که مواردی مانند کارگری، دامداری، زراعت، تولید صنایع دستی و کمک های دولتی و از کارافتادگی از جمله راهبردهای مهم معیشتی در منطقه مورد مطالعه بودند. نتایج آزمون t تک نمونه ای نشان داد که سرمایه های انسانی، فیزیکی، طبیعی و مالی در وضعیت مطلوبی نیستند و فقط سرمایه اجتماعی کمی بیشتر از حد متوسط است. نتایج تحلیل عاملی اکتشافی منجر به دسته بندی راهبردهای معیشتی و استخراج سه گروه معیشتی شامل «راهبرد معیشت مبتنی بر تولید محصول»، «راهبرد معیشت مبتنی بر خوداشتغالی» و «راهبرد معیشت مبتنی بر دریافت حقوق» شد که 58/65 درصد واریانس کل را تبیین کردند. نتایج رگرسیون خطی به منظور بررسی تأثیر شاخص کیفیت اعتبارات بر هر کدام از سرمایه های معیشتی نشان داد که اعتبارات بر سه نوع سرمایه انسانی، فیزیکی و مالی و همچنین شاخص کل معیشت پایدار، تأثیر مثبت معنی دار دارد و بر دو نوع سرمایه اجتماعی و طبیعی تأثیری نداشته است.