پژوهش های مطالعات اسلامی معاصر
سال:1403 | دوره:2 | شماره:12 (خرداد) |تعداد مقالات:8

تعالیم اسلام از یک سو به جسم و روح انسان و ابعاد وجودی و حیات فردی و اجتماعی توجه دارد و از سویی دیگر به اجرای عدل و احسان (مواسات و مساوات) در میان مردم و حضور آن ها در جامعه نظر می کند و در نتیجه ما را به این مهم هدایت می-نماید که اختلاف افراد در توانائی ها و موهبت ها، به هیچ وجه توجیه گر تمایز معیشتی و پذیرفتن فاصله طبقاتی نیست؛ چرا که این فاصله ها اعضای بدنه امّت اسلامی را از یکدیگر جدا می کند و برادری اسلامی را پایمال می سازد و چهره زیبای اسلام و اخلاقیات آرمانی آن را زشت می نمایاند. احسان در واقع، جاودانه نمودن ثروت های دنیوی و تلاش برای اخروی نمودن ثروت های دنیایی است، که توصیه های فراوانی در تعالیم دینی برای آن وجود دارد. از این راه، می توان بسیاری از درد و رنج های بشری را التیام بخشید و در پیشرفت، آبادانی و تعلیم و تربیت اثرگذار بود. لذا بر این مبنا، هدف پژوهش حاضر آن است که با استفاده از روش اسنادی کتابخانه ای به بررسی آثار تربیتی احسان در بُعد فرهنگی جامعه با نگرش به منابع اسلامی (آیات و روایات) بپردازد. یافته های این پژوهش حاکی از آن است که رشد و توسعه احسان، در بُعد فرهنگی جامعه، باعث ایجاد صمیمیّت و دوستی میان انسان ها، اصلاح جامعه، رسیدن به قدرت و منزلت اجتماعی، گسترش روحیه جهاد و ایثار و از خود گذشتگی در جامعه شده و جامعه را به رشد و ارتقاء و در نتیجه سلامت فرهنگی می رساند.

در بررسی روایات، راویان حدیث نقش مهمی دارند. در این باره، وثاقت راویان مورد توجه اهل حدیث بوده است. برخی از راویان، ثقه و برخی ثقه نیستند و در مورد برخی نیز، عبارات مختلفی نقل شده و محل اختلاف اند. یکی از این راویان محل اختلاف، محمد ابن سنان است. در این پژوهش، ادله ای که وی را تضعیف کرده اند و ادله آنان که وی را ممدوح دانسته اند تبیین و بررسی می شود. افرادی همچون کشی و نجاشی، او را تضعیف و افرادی نیز، شیخ مفید و شیخ طوسی، وی را ممدوح دانسته اند. این مقاله، با هدف بررسی وثاقت یا عدم وثاقت محمدبن سنان، با استفاده از منابع کتابخانه ای و به روش تحلیلی-توصیفی سامان یافته است.

دو دیدگاه متفاوت در مورد حجیت خبر واحد وجود دارد یکی اینکه خبر واحد مفید علم حجت است وگرنه حجت نیست و دیگری اینکه خبر واحد، ظن معتبر و حجت است. بحث از حجیت خبر واحد هم در به دست آوردن احکام حاکی از احکام شرعی و هم در حجیت خبر واحد از موضوعات کارایی دارد. بحث از حجیت خبرواحد به غیرازاحکام شرعی، درعلوم مختلف اسلامی مانند تفسیر و رجال هم همواره مورد بحث وگفتگو بوده است. در این مقاله با بررسی اقوال مختلف در مورد حجیت خبر واحد، ملاک ارزیابی عمل به خبر واحد وحجیتش درعلوم مختلف راباتوجه به علم اور بودن یا ظن معتبرمورد بررسی قرار می دهیم.

در طول تاریخ و علی الخصوص در تاریخ معاصر، حجمه ی سنگینی از انتقادات و اعتراضات به سمت شخص عزادار و مجالس عزای سید الشهدا(ع) وگریه برای آن حضرت روانه بوده و باتوجه به پیشرفت ارتباطات و کثرت شبهات این امر رونق بیشتری پیدا کرده است که میتوان بسیاری از این شبهات را تحت عنوان موضوعیت یا طریقیت داشتن اشک و عزاداری برای سالار شهیدان بررسی و پاسخ داد. بدین شرح که آیا اشک مجرد، آثار و صواب کثیری که برای حضرت اباعبدالله(ع) در روایات ذکر شده را شامل میشود یا خیر؟ باتوجه به اینکه امامیه ایمان را (که کمترین مقدار آن اعتقاد به اصول دین و ضروریات و تصمیم اجمالی به عمل به این اعتقادات می باشد) شرط قبولی عمل صالح میدانند، و با تمسک به اطلاقات و قیوداتی که درآیات قرآن کریم و روایات ائمه اطهار(ع) در این زمینه به چشم میخورد، این مطلب را استخراج میکنیم و درمیابیم که این گریه و عزاداری ها موضوعیت داشته و هرکس باداشتن کمترین درجات ایمان میتواند از این آثار و اجور مستفیض گشته از آن ها بهره مند گردد.

اسلام زن را نیمی از پیکر اجتماع دانسته و نقش او را در رشد و تعالی انسان و جامعه انسانی مهم تلقی کرده اند. در متون دینی و منابع اسلامی نیز به نصوصی برخورد می کنیم که نشانگر جایگاه والای زن در اجتماع است. از سویی دیگر، حجاب و پوشش از منظر معارف اسلامی، یک ارزش محسوب می شود. از این رو، مقوله حجاب در امور و ابعاد مختلف ارزشی، امنیتی، خانوادگی، اجتماعی و… دخالت دارد. شناخت فلسفه حجاب در این حیطه ها، می تواند تبیین کنندة نقش آن در جامعه باشد. همچنین، آثار متعددی بر حجاب از جهات دنیوی و اخروی بر حجاب و بی حجابی مترتب است. این پژوهش که با هدف روشن شدن این آثار و تبیین فلسفه حجاب، با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای انجام شده است، به آثار متعدد دنیوی و اخروی از این موضوع دست یافته است.

شهرت در لغت به معنی شایع شدن می باشد و در اصطلاح فقها یعنی اینکه یک قول از اقوال در مسأله فقهی که قائل بسیار داشته باشد ولی به حد اجماع نرسد. یکی از اقسام شهرت، شهرت فتوائیه می باشد که پیرامون حجیت یا عدم حجیت آن، فقها نظرات متفاوتی اختیار کرده اند. برخی معتقدند که شهرت فتوائیه از ظنون خاصه بوده و حجت می باشد. در مقابل، بسیاری از فقها قائلند به اینکه شهرت فتوائیه، حجت نیست، زیرا دلیلی بر حجیت آن نداریم. یکی از عالمانی که قائل به عدم حجیت شهرت فتوائیه می باشد مرحوم علامه مظفر می باشد. ایشان در کتاب اصول الفقه در رابطه با موضوع مذکور، و ادله موافقین و ناتمام بودن این ادله برای اثبات حجیت شهرت فتوائیه، بحث و گفتگو کرده که در این مقاله تلاش شده، به نحو مطلوبی دیدگاه مرحوم مظفر تحلیل و بررسی شود.

این مقاله به واکاوی و بررسی حقوق کودک از منظر آیات و روایات پرداخته و سعی دارد تا اصول و معیارهای مربوط به حقوق کودکان را از متون اسلامی استخراج کند. حقوق کودکان در قرآن و احادیث پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلّم) و ائمه اطهار (علیهم السلام) موضوعی است که از اهمیت ویژه ای برخوردار است، چرا که به نوعی مبنای تربیت و تأمین نیازهای روحی، جسمی و عاطفی کودکان را تشکیل می دهد. قرآن کریم به عنوان منبع اصلی قانون گذاری در اسلام، در آیات مختلف به حقوق کودکان اشاره کرده است. این حقوق شامل توجه به رفاه و سلامت جسمی و روحی، حق آموزش و تربیت، و نیز حق احترام و محبت از طرف والدین و جامعه است. آیات قرآن به وضوح بر لزوم رعایت این حقوق تأکید کرده و به والدین و جامعه وظایفی را در این راستا مشخص کرده است. روایات نیز نقش مهمی در تعیین و تبیین حقوق کودکان دارند. احادیث پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلّم) و ائمه اطهار (علیهم السلام) به تفصیل به مسائل مربوط به تربیت صحیح، احترام به شخصیت کودک و تأمین نیازهای او پرداخته اند. این روایات همچنین بر اهمیت محبت و توجه به کودکان و رعایت حقوق آنان در جامعه اسلامی تأکید می کنند. روش تحقیق این مقاله به صورت کتابخانه ای، توصیفی-تحلیلی است. در این روش، با مراجعه به منابع اصلی اسلامی شامل قرآن کریم، احادیث نبوی و روایات ائمه اطهار (علیهم السلام)، اصول و معیارهای حقوق کودکان استخراج و تحلیل شده اند. همچنین، برای درک بهتر و جامع تر، از منابع تفسیری و فقهی معتبر نیز استفاده شده است. هدف از این پژوهش، شناسایی و بررسی حقوق کودکان بر اساس متون اسلامی است، تا با تبیین این اصول، راهکارهایی برای تربیت صحیح و حفظ حقوق کودکان در جامعه اسلامی ارائه شود. مهم ترین نتایج این پژوهش نیز، عبارتند از اینکه قرآن کریم و روایات اسلامی بر اهمیت رفاه جسمی و روحی کودکان تأکید کرده و والدین و جامعه را مسئول حفظ این حقوق می دانند. همچنین، حق آموزش و تربیت صحیح از جمله حقوق اساسی کودکان در اسلام است و احادیث فراوانی بر تربیت مبتنی بر احترام و محبت تأکید دارند. علاوه بر اینکه، رعایت حقوق کودکان نه تنها در محیط خانواده بلکه در سطح جامعه اسلامی از اهمیت ویژه ای برخوردار است و احادیث بر محبت، احترام و توجه به شخصیت کودک در هر شرایطی تأکید می کنند.

رشد و شکوفایی جوامع بشری بر پایه تربیت نهاده شده است. به هر مقدار که افراد جامعه از تربیت صحیح بر خوردار باشند، به همان اندازه از رشد و بالندگی بهره مند خواهند شد. آنقدر که یک جامعه در رسیدن به کمال و تعالی به ادب و تربیت نیاز دارد، به ثروت و منابع مالی نیازمند نیست. این تربیت از درون خانه و در کانون خانواده آغاز می گردد و شخصیت افراد از همانجا شروع به شکل گیری می کند. در خانواده هایی که دارای تربیت الهی هستند، فرزندانی مؤدب به آداب الهی تربیت شده و موجب خیر و برکت آن خانواده و جامعه خود می شوند و نام و یادشان به خیر و خوبی در خاطره ها باقی می ماند. لذا بایستی بکوشیم تا فرزندانمان را بر اساس آموزه های دینی و اسلامی تربیت کنیم و هر آنچه که برای رسیدن به آن نیاز هست بیاموزیم و آنچه را که مخرب و مضر است هشدار داده و از آن دوری گزینیم چرا که از وظایف مهم پدران و مادران و مربیان در تربیت فرزندان، رفتار خوب و شایسته و آموزه های آنان است. لذا باید با تمام وجود برای تربیت فرزندی نیکو و طیب تلاش کرد.