مطالعات فرهنگی و سیاسی خلیج فارس
سال:1396 | دوره:4 | شماره:14 |تعداد مقالات:6

شناخت ظرفیت یابی گردشگری شهرهای ساحلی حائز اهمیت فراوان است. بندر تاریخی سیراف با گذشته ای پربار و گرانبها می تواند نقش پر اهمیتی در جذب گردشگری ساحلی ایفا کند؛ پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و در قالب توصیفی-تحلیلی صورت گرفته است و جهت گردآوری اطلاعات از داده های کتابخانه ای استفاده شده است. پرسش پژوهش حاضر آن است که بندر سیراف با توجه به پیشینه ی تاریخی آن و با داشتن پتانسیل بالا در بخش ساحلی و دریا چگونه می تواند در جذب گردشگر ساحلی موفق عمل کند؟ فرضیه ی پژوهش حاضر بدین گونه است که به نظر می رسد با درنظرگرفتن ظرفیت بالای این منطقه در جذب گردشگر ساحلی می توان اذعان کرد سیراف با استناد به سابقه تاریخی، موقعیت جغرافیایی، اقلیم ویژه، زمینه های مثبت و مساعد تفریحی و ورزشی مخصوصاً گردشگری ساحلی با برنامه ریزی و توان بالقوه ای که دارد و با توجه به داشتن موقعیت های ویژه می تواند در جهت توسعه ی گردشگری ساحلی و جذب گردشگر، به خوبی ایفای نقش کند. نتایج نشان دهنده ی آن است که صنعت گردشگری و به خصوص گردشگری ساحلی با توجه به موقعیت این بندر و سواحل آن در حاشیه ی شمالی خلیج فارس حائز اهمیت بسیار است که باید از سوی مسئولان ذی ربط موردِتوجه و بهره برداری قرار گیرد تا بتوان گردشگری و به ویژه گردشگری ساحلی را در سیراف توسعه داد.

خلیج فارس به عنوانِ دریایی آزاد و یک شاهراه تجاری از دیرباز اهمیت داشته و موردتوجه ایرانیان بوده است. مدارک باستان شناسی نیز نشان می دهد ایرانیان تجارب بسیار زیادی در دریانوردی و تجارت دریایی داشته اند. تجارب و مهارت ایرانیان و اهمیت خلیج فارس از لحاظ ارتباط به آب های آزاد باعث برجسته شدن این منطقه در بین حکومت های تشکیل شده در ایران باستان بوده است. در دوران باستان و در زمان ایلامیان در این منطقه تجارت انجام می شده است. با روی کارآمدن هخامنشیان اهمیت آن بیشتر شده و تجارت دریایی با اقدامات شاهان این سلسله رونق گرفت. پس از فروپاشی حکومت هخامنشی و روی کارآمدن سلوکیان تجارت در این منطقه به دلیل درگیری برای رسیدن به قدرت دچار افول شده و با اضمحلال سلوکیان و تشکیل حکومت اشکانیان رونق مجدد به خلیج فارس بازمی گردد. در این پژوهش به این مسئله پرداخته می شود که روند تجارت دریایی در خلیج فارس در دوران باستان، هخامنشی، سلوکی و اشکانی به چه صورت بوده و در چه دورانی تجارت دریایی در خلیج فارس پیشرفت داشته و یا دچار افول شده است و علت این پیشرفت یا افول چیست.

خلیج فارس و دریای عمان از تأثیرگذارترین پهنه های آبی جهان هستند که در ادوار مختلف نقش های متفاوتی را ایفا کرده اند. این نقش در دنیای باستان تا گذشته ای نه چندان دور بیشتر معطوف ارتباطات و تجارت بوده است. طی سال های آخر قرن 20 میلادی تحولاتی در راستای ایجاد حلقه های ارتباط اقتصادی، در اطراف این دو پهنه آبی مراکزی به وجود آمدند که در کشورمان نام مناطق آزاد را به خود گرفتند. اساساً ایجاد این گونه مناطق در صورتی که منجر به خودبسندگی اقتصادی شوند، توفیقاتی در پی نخواهد داشت. در مقابل مدل پاکستانی منطقه تجاری گوادر که کشورهای مختلف در توسعه ی آن نقش داشتند، بسیار موفق عمل کرده است. در مدل های باستانی تجارت و حلقه های ارتباطی، نقش مناطق مختلف و تأثیر و تأثرات آن ها در داده های فرهنگی باقی مانده از گذشته مشهود است. در این مقاله سعی بر آن است تا ذهن خواننده به سمت خودآگاهی تاریخی در راستای عبرت از گذشته سوق یابد. بازشناسی نقش تاریخی خلیج فارس و دریای عمان به عنوانِ حلقه های ارتباط تجاری مهم میان شرق و غرب آسیا از طرفی و میان آسیا و اروپا و افریقا از طرف دیگر بسیار ضروری به نظر می رسد. توسعه ی بندر چابهار مبتنی بر خودآگاهی تاریخی تنها راه برون رفت از خودتحریمی است که خود نتیجه خودبسندگی اقتصادی است. مشارکت کشورهای منطقه در توسعه ی بندرچابهار به معنای گره خوردن منافع تمامی قدرت های اقتصادی به یکدیگر است و این خود مهم ترین راه برون رفت از تحریم ها محسوب می شود.

اکوسیستم آب سنگ های مرجانی مراکز اصلی تنوع زیستی دریایی هستند. این اکوسیستم ها از لحاظ ارزش های طبیعی، اکولوژیکی و اقتصادی در جهان حائز اهمیت هستند. خلیج فارس با تنوع زیستی آب سنگی نسبتاً کم در مقایسه با تنوع زیستی موجود در اقیانوس هند یکی از وسیع ترین محیط ها برای رشد مرجان هاست. در این پژوهش که با هدف شناسایی پتانسیل و توان جزایر مرجانی در جلب و جذب گردشگری صورت گرفته است، پس از بررسی نفشه های توپوگرافی و زمین شناسی منطقه ی خلیج فارس و داده های حاصل از بازدید و پیمایش میدانی، توصیف و تشریح انواع آن ها بر اساس مدل ژئوتوریستی رینارد معیارهای اصلی در بررسی ژئوبیوسایت همانند: شاخص بودن، حفاظت، کمیابی و جغرافیای دیرینه و معیارهای مکمل شامل بررسی اکولوژیکی، زیبایی شناختی، فرهنگی و اقتصادی صورت گرفت و بر اساس نتایج حاصله جزایر کیش، با 85درصد لارک، قشم حائز بالاترین امتیاز ممکنه و جزیره ی خارک با 70درصد کمترین امتیاز را به دست آوردند.

خلیج فارس به علت نقش موقعیت سوق الجیشی مهمی که در منطقه ایفا می کرد، نه تنها برای کشورهای خاورمیانه بلکه برای کشورهای اروپایی حائز اهمیت بود. لذا رقابت و برتری و در دست گرفتن تجارت در این منطقه، از زمانی که پای استعمار به این ناحیه باز شد، آغاز شد. در دوره ای یک کشور یک کشور استعماری موفق به به دست آوردن انحصاری تجارت در این منطقه می شد و در دوره ای نیز به علت برتری کشور رقیب، تجارت آن در منطقه، با افول مواجه می شد. پس از مرگ شاه عباس رقابت ها در این منطقه شدت بیشتری یافت. رقابتی که بین هلند و انگلیس وجود داشت، در مرحله اول باعث شد هلند در خلیج فارس به خصوص در جزیره ی خارک ابرقدرت شود، تجارت را به مدت چندین سال به دست بگیرد و حتی کلیسا، ساختمان های اداری و کوچ نشین ایجاد کند. در این میان درگیری هایی مابین دولت استعماری چون هلند، با حکومت های محلی چون میرمهنا رخ می داد که نهایتاً زیرکی و شرارت میرمهنا به حضور هلندی ها و قدرت بزرگ آن ها در جزیره ی خارک پایان داد؛ اما این حکومت های محلی برای حکومت مرکزی گاه ایجاد زحمت می کردند. لذا دولت مرکزی برای سرکوبی این حکومت های شرور و ایجاد امنیت در تجارت داخلی و خارجی و همچنین برای ایجاد امنیت در مرزها، از دولت استعماری کمک می گرفت. باید گفت یافته های پژوهش حاضر بدین قرار است؛ به دنبال امتیازاتی که هلند در خلیج فارس و به ویژه در خارک به دست آورده بود، انگلیسی ها نیز به دنبال چنین امتیازی بودند و در اندیشه تسلط بر خارک بودند اما دولت زندیه فرصت محقق شدن چنین اندیشه ای را به انگلیس نداد.

این مقاله با موضوع بررسی روابط میان بینالنهرین، خلیج فارس و هند تا قبل از اسکندر مقدونی ترجمه ای از Cultural, economic and political relations between Mesopotamia, the Gulf Persian and India before Alexander است که در کنفرانس Megasthenes and His Time (مگاستنس و زمان او) ارائه شده است و در کتاب مجموعه مقالات دوران کلاسیک و شرق که در سال 2016 میلادی چاپ شده است. در این مقاله ضمن اشاره به تاریخ خلیج فارس و کاوش های جدید باستان شناسی در این مناطق به ارتباطات بین منطقه ای و نقش مهمی این دریا در توسعه ی اجتماعی این مناطق در هزاره هفتم قبل از میلاد داشته است، اشاره شده است و به نوع ارتباط دریایی که بین النهرین، جنوب ایران، شرق عربستان، بلوچستان و هند پرداخته شده و ابعاد مختلف آن شناسانده شده است. کاوشهای جدید باستان شناسی در این مناطق نشان دهنده ی این واقعیت است که ارتباطات بین منطقه ای به وسیله ی دریا نقش مهمی در توسعه ی اجتماعی این مناطق در هزاره هفتم قبل از میلاد داشته است. در مورد اقوام ساکن در این حوزه ی تمدنی به نظر میرسد، آن ها به دریا به عنوانِ منبع تغذیه و یک راه ارتباطی و اطلاعاتی توجه داشتهاند و درنتیجه ی آن انواع مختلفی از توسعه ی اجتماعی و فرصت ارتباطی بین منطقه ای ایجاد شده است.