مطالعات فرهنگی و سیاسی خلیج فارس
سال:1394 | دوره:2 | شماره:6 |تعداد مقالات:7

این مقاله به بررسی حضور امنیتی آمریکا و چین در ژئوپلیتیک خلیج فارس می پردازد و پس از بررسی رویکردهای این دو کشور در این حوزه، تاثیر آن را بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران بررسی می نماید. بر این اساس سوال اصلی این است، حضور امنیتی چین و آمریکا در حوزه ژئوپلیتیک خلیج فارس چه تاثیری بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران دارد؟پاسخ موقت این است که، حضور امنیتی چین و آمریکا در حوزه ژئوپلیتیک خلیج فارس از طریق دخالت در ترتیبات امنیتی منطقه و حضور در منطقه، امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران را با تهدیدها و چالش هایی به صورت مستقیم روبرو ساخته است.طبق این فرضیه رویکرد ایالات متحده در حوزه خلیج فارس بیشتر نظامی و دخالت در ترتیبات امنیتی، سیاسی و اقتصادی منطقه است، در حالی که چین بیشتر در پی حفظ امنیت انرژی برای حفظ و ارتقای رشد اقتصادی خود می باشد. این دو رویکرد در ابعاد مختلف بر امنیت ملی ایران تاثیر می گذارد و امنیت ملی ایران را بسیار در معرض تهدید قرار می دهد. به دلیل اینکه حضور این دو کشور در محیط امنیتی مستقیم ایران صورت می گیرد تاثیر منفی این حضور بر امنیت ملی ایران به صورت مستقیم است. چنین مساله ای به دلیل اینکه کشورهای حوزه خلیج فارس را ترغیب به بازی با حاصل جمع جبری صفر می کند و همچنین موازنه قوا را در این منطقه دامن می زند به طور کلی تاثیر منفی بر امنیت کل منطقه می گذارد، در صورتی که امنیت ملی ایران از طریق نبود بازیگران فرامنطقه ای در ژئوپلیتیک خلیج فارس ارتقاء می یابد.

در زمان حاضر صنعت توریسم بزرگترین صنعت جهان محسوب می گردد و پیش بینی می شود در دهه 2020 م. به صنعت شماره یک جهان تبدیل گردد. کشورهای مختلف جهان مطابق آمارهای سازمان گردشگری جهانی در سال 2001 میلادی 600 میلیارد دلار از راه فعالیت گردشگری درآمد داشته اند و 700 میلیون نفر گردشگر در این سال به کشورهای مختلف جهان مسافرت کرده اند. نزدیک به 300 میلیون نفر نیز به صورت مستقیم و غیرمستقیم در صنعت گردشگری مشغول به فعالیت بوده اند. تا سال 2007 م. این صنعت با 68 درصد رشد به مبلغ باور نکردنی 1.6 تریلیون دلار دست یافته است. خلیج فارس از مناطق پر بازده ایران برای جذب گردشگر است اهمیت این موضوع به واسطه وجود آثار تاریخی و جاذبه های متعدد سیاحتی، مذهبی، فرهنگی، تجاری و جزء آن روز به روز در حال افزایش است. این درحالی است که امکانات گردشگری موجود نیز به تنهایی قادر به تامین نیازهای رو به افزایش توریست ها نیست و توسعه عاجل این امکانات را طلب می کند. شهرهای ساحلی خلیج فارس به واسطه همجواری با چندین کشور خارجی و نیز قرار گرفتن در مسیر محور ارتباطی با آسیا و اهمیت استراتژیکی این موضوع برای رسیدن به توسعه پایدار و جذب گردشگر داخلی و خارجی و منافع سرشار حاصل ازجذب گردشگر نسبت به سایر مناطق ایران اهمیت بالایی را دارا است. این مقاله به دنبال رسیدن به عامل یا عواملی است که باعث شده شهرهای ساحلی خلیج فارس از مواهب اقتصادی و فرهنگی صنعت توریسم بی بهره بماند و همچنین ارائه راهکارهایی جهت جذب هرچه بیشتر توریست و توسعه این صنعت نوپا در منطقه می باشد.

بخشی از شاخص توسعه یافتگی هر کشور، توسعه یافتگی در سیاست و روابط خارجی می باشد. اساسا توسعه یافتگی از این منظر دارای ابعادی چند است. اول اینکه رفتار سیاست خارجی تا چه اندازه مبتنی بر منافع ملی و همراه با واقع گرایی است؟ دوم اینکه فرایند تصمیم سازی و سیاستگذاری در روابط خارجی بر چه معیارهایی استوار است؟ بی شک در اینجا عامل شخصیت و فرد محوری در مقابل نقش و جایگاه قرار می گیرد.در مطالعات مربوط به تحلیل رفتار سیاست خارجی معطوف به دوره حکومتی محمدرضا پهلوی به صورت کلیتی عام و تحلیل رفتار آن حکومت در مورد جدایی بحرین از ایران در یکی از حساس ترین مناطق استراتژیک دنیای آن روز و صد البته فعلی ما، موارد متناقض رفتارشناسی مبتنی بر منافع ملی در عملکرد دستگاه روابط خارجی آن رژیم به می خورد.در این مقاله ضمن معرفی مدل نظری جمیز روزنا برای بررسی سیاست خارجی حکومت پهلوی به عنوان چارچوب تئوریک بحث، سرزمین بحرین را از لحاظ تاریخی و سرزمینی که روزگاری جزء لاینفک خاک ایران بوده است، مورد بررسی قرار داده و فرآیند جدایی آن را که متناقض با منافع ملی ایران بوده، در قالب مدل نظری فوق تشریح خواهد شد.

در آغاز قرن بیست و یکم قدرت های بزرگ با رویکردی نوین و با توجه بیشتر به منافع اقتصادی در مناطق استراتژیک جهان به رقابت می پردازند. این رویکرد از ترکیب سه عامل جغرافیا، قدرت و اقتصاد شکل گرفته و به بررسی روابط جغرافیا، قدرت و اقتصاد و تعامل این سه عنصر در جهت کسب قدرت دولت ها مورد مطالعه قرار می گیرد در این دوره کشورهای قدرتمند به جای توجه محض به ژئوپلیتیک عمدتا به ژئواکونومیک روی آورده و سعی می کنند به مناطق حساس جهان به جای توجهات سیاسی- نظامی، نگرشی سیاسی- اقتصادی داشته باشند. در قرن حاضر انرژی به ویژه نفت و گاز به عنوان روح ژئواکونومیک در فرآیند توسعه، تعیین امنیت و ایجاد کشمکش های منطقه ای و بین المللی نقش آفرینی می کند. یکی از مناطق راهبردی و ژئواکونومیک که جولانگاه کشمکش ها و رقابت های ژئوانرژی در قرن بیست و یکم خواهد بود، خلیج فارس است. خلیج فارس به لحاظ نظریه های ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی، بین المللی ترین منطقه دنیاست که به لحاظ منابع انرژی، فضای ژئواکونومیکی مهمی را برای ایفای نقش بازیگران (منطقه ای و فرا منطقه ای) در قالب همکاری، رقابت و منازعه فراهم می کند.

در ایران لزوم معرفی مناطق طبیعی به گردشگران داخلی و خارجی به عنوان یک امر واجب برای مسوولان امور فرهنگی و گردشگری به شمار می رود. هدف از این مقاله شناخت کامل از محیط زیست و بر آورد ارزش تفریحی جنگل های مانگرو و معرفی آن به گردشگران در صحنه جهانی می باشد. تشریح ساختار گیاهان مانگرو یکی از مولفه هایی مدیریت آنها و بهره برداری پایدار از کارکردهای اکولوژیک این تشکیلات گیاهی ساحلی است. لذا تعیین ساختار جنگل های حرا در ذخیره گاه بیوسفری حرا در سواحل خلیج فارس استان هرمزگان و شناخت آن در حفظ و نگهداری در جهت توسعه پایدار در منطقه امری ضروری است. برای تعیین میانگین تمایل افراد به این نوع پوشش گیاهی پرسشنامه ای تهیه و در اختیار گردشگران واهالی این منطقه قرار گرفته و داده های مورد نیاز مورد ارزیابی قرار گرفته است. نتایج نشان می دهد که مردم در صورت محیا بودن امکانات گردشگری در این منطقه جهت بازدید از منطقه رضایت دارند و ساکنان محلی به ارزش و اهمیت توسعه گردشگری در منطقه پی برده و در صورت فراهم بودن امکانا ت بیشترین فعالیت را در این زمینه خواهند داشت و اثرات زیادی را در قبال توسعه گردشگری برای این منطقه قائل می باشند.

منطقه خلیج فارس به لحاظ واقع شدن کشورهای مسلمان دارای نزدیکی عقاید و رسومات مذهبی و نوع مشترک زندگی، از خصلتی جهت دستیابی به همگرایی منطقه ای در این چارچوب برخوردار است که با یک مدیریت صحیح می توان از توریسم مذهبی به عنوان ابزاری برای ایجاد همگرایی در سایر مقوله ها نیز استفاده کرد. بی گمان گردشگری در ایجاد تمدنها و رشد آنها نقش اساسی داشته است و از آنجا که گردشگری از حیث عوامل تشکیل دهنده آن به دو بخش زیربنا و روبنا قابل تقسیم اند، لذا با اجتماع عوامل فوق در سطح منطقه ای همچون خلیج فارس می توان امیدوار بود تا در تمدن عصر جهانی شدن، روابط بین الملل از سطح تحلیل میان دولتها به سوی سطح تحلیل مناطق سوق پیدا کند، که خود همین عامل باعث دگرگونی در روابط بین الملل بر اثر رشد توریسم منطقه ای و رفت آمدهای انسانی بین کشورهای عضو می گردد. باید اشاره کرد که امروزه گردشگری، شناخت انسانی و صلح مثبت بین المللی می تواند خشونت های ساختاری در جامعه بین المللی را از بین برده و با حل تعارض بین المللی گفتگو را جایگزین نماید. ترویج فرهنگ گردشگری مذهبی در منطقه خلیج فارس باعث رشد و جذب سرمایه گذاری بین المللی و امنیت بیشتر منابع انسانی شده و با توسعه روابط سیاسی، اقتصادی و اجتماعی جوامع عضو همراه با بسط گردشگری منطقه ای به تعریف جدید از توریسم خواهد رسید. که در نهایت علی رغم پاسخگویی به نیازهای گردشگران فعلی و شناسایی نیازهای گردشگران آتی با توسل به همگرایی منطقه ای، امنیت پایداری را نیز در چهار چوب وابستگی متقابل تدریجی به عمل خواهد آورد.

وجود سیستم اقتصاد بین المللی و همکاری های اقتصادی قوی بین کشورهای مختلف، باعث شده است که حتی کشورهایی که دشمن درجه یک هم محسوب می شوند، به دلیل همگرایی اقتصادی، به حل چالشهای سیاسی و استراتژیک خود روی بیاورند. بعد از سال 2003 شاهد تشدید تنشها و رقابتهای منطقه ای بین ایران و کشورهای حاشیه خلیج فارس، به خصوص ایران و عربستان سعودی بوده ایم. اکثر محققان و کارشناسان مسائل خاورمیانه تنشها و تضادهای منطقه ای در خلیج فارس را ناشی از عوامل سیاسی و استراتژیک میدانند و از عوامل اقتصادی غفلت کرده اند. علاوه بر این، عامل اساسی چالش در منطقه خلیج فارس و خاورمیانه رقابتهای منطقه ای ایران و عربستان و چالشهای اساسی این دو قدرت بزرگ بوده است که به دیگر کشورهای عربی نیز تسری پیدا کرده است. در واقع تنشهای اساسی ایران با کشورهای عربی خلیج فارس برگرفته از تنشی بزرگتر با عربستان و متعاقب ان امریکا است که در زمانهای مختلف چه مستقیم و چه غیرمستقیم خود را نشان داده است و عربستان نیز سعی کرده است چه در مواقع رویارویی مستقیم با ایران و چه در مواقعی غیرمستقیم و در زمان چالش کشورهای مختلف عربی خلیج فارس با ایران از این کشورها حمایت کند و به ایران فشار بیاورد تا از قدرت منطقه ای آن بکاهد. این مقاله با تجزیه تحلیل تضادهای مختلف میان ایران و اعراب بعد از سال 2003 با تمرکز بر ادغام و عدم ادغام اقتصادی کشورهای خلیج فارس، بر این امر تاکید می کند که هر یک از دو حالت یکپارچگی و یا عدم یکپارچگی اقتصادی باعث ایجاد انگیزه برای حل بحرانها و یا تشدید آنها می شود. همچنین سطح پایین مناسبات و یکپارچگی اقتصادی بین ایران و کشورهای عرب خلیج فارس از جمله عربستان و عدم وجود همکاریهای اقتصادی بین ایران و همسایگان عربش، از هر ابتکار جدیدی برای حل و فصل مناقشات جلوگیری کرده است. پیوند اقتصادی بدون شک می تواند از تشدید تنشها بکاهد و در بلند مدت نیز اختلافات را به حداقل برساند.