حفاظت زیست بوم گیاهان
سال:1394 | دوره:3 | شماره:7 |تعداد مقالات:11

این تحقیق با هدف بررسی ترکیب و تنوع گونه ای در دامنه های شمالی سبلان (پروفیل ارتفاعی لاهرود- شابیل) در طول هفت ترانسکت در سه طبقه ارتفاعی 1500 تا 2000 متر، 2000 تا 2500 متر و 2500 تا 2700 متر در سطح رویشگاه علف بوته زار انجام شد. با انجام عملیات میدانی، گونه ها جمع آوری و سپس با استفاده از منابع معتبر شناسایی شدند. در مجموع 64 گونه گیاهی شناسایی که به 22 تیره و 48 جنس تعلق دارد. تیره Poaceae با نه جنس و 16 گونه، تیره Fabaceae با چهار جنس و هشت گونه و تیره Asteraceae با شش جنس و شش گونه، خانواده و جنس های غالب هستند. بر اساس سیستم طبقه بندی رانکایر به ترتیب 50 درصد همی کریپتوفیت، 31 درصد تروفیت، 16 درصد ژئوفیت و سه درصد کامفیت در منطقه رویش دارند. از نظر پراکنش جغرافیایی، 42 درصد گونه ها به ناحیه ایران- تورانی، 22 درصد به ایران- تورانی و اروسیبری، 12 درصد جهان وطنی، 3 درصد به ناحیه اروسیبری و 21 درصد به سایر نواحی تعلق دارند. شش گونه از گونه های شناسایی شده از لحاظ حفاظتی در معرض تهدید بر اساس معیارهای شبکه جهانی حفاظت (IUCN) می باشند. تنوع و یکنواختی گونه ها با استفاده از شاخص های عددی محاسبه شد. نتایج حاصل از آنالیز شاخص های عددی تنوع (سیمپسون و شانون- واینر) روند معنی داری را در سطح سه طبقه ارتفاعی نشان داد. اما اختلاف شاخص های یکنواختی (سیمپسون و اسمیت و ویلسون) در طبقات ارتفاعی معنی دار نبود.

بررسی تحمل به تنش شوری و خشکی گیاهان به منظور کشت و توسعه آن ها در مناطق شور و خشک از اهمیت ویژه ای برخوردار است. به منظور بررسی اثر شوری و خشکی آزمایشی در شرایط کشت آبی در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار در مرحله گیاهچه انجام شد. گیاهان مورد بررسی شامل:Vicia sativa ,Sanguisorba minor ,Trifolium pretense  و Secale cereale بودند. تنش های شوری و خشکی، با استفاده از کلرید سدیم و مانیتول، به ترتیب با هفت سطح از NaCl (شاهد، 2، ، 4، 8، 16، 32 و  (bar 64و نه سطح از ماده مانیتول (شاهد، 2، 4، 6، 8، 10، 12، 14 و  (bar 16به گیاهچه ها وارد شد. صفات مورد اندازه گیری شامل طول ریشه، طول ساقه، وزن ریشه، وزن ساقه و نسبت طول ریشه به ساقه بودند. نتایج مقایسه میانگین داده ها نشان داد، طول ریشه، طول ساقه، وزن ریشه و ساقه گیاهچه ها در اثر افزایش غلظت NaCl و مانیتول در مقایسه با تیمار شاهد بطور معنی داری با کاهش همراه بود. بیش ترین طول ریشه و ساقه در بین چهار گونه مورد آزمایش مربوط به گونه Vicia sativa در تیمار شاهد به ترتیب برابر با 34.06 و 43.5 سانتی متر بود که این مقادیر تفاوت معنی داری در بین تیمار های شوری و خشکی با دیگر گونه ها داشت. طبق این نتایج گونه Vicia sativa بیش ترین تحمل را نسبت به تنش های شوری و خشکی دارا بود و به ترتیب گونه Secale cereale وSanguisorba minor  و Trifolium pratense کم ترین تحمل نسبت به تنش شوری و خشکی را دارا بودند.

بررسی و پایش ساختار و عملکرد اکوسیستم جهت پی بردن به مدیریت موجود امری ضروری به نظر می رسد. هدف از تحقیق حاضر، بررسی تاثیر ساختار مرتع بر شاخص های سطحی و ویژگی های عملکردی مراتع فتح آباد شهرستان فردوس با استفاده از روش تحلیل عملکرد چشم انداز (LFA) می باشد. در این روش سه ویژگی عملکردی پایداری، نفوذپذیری و چرخه مواد غذایی خاک با استفاده از ارزیابی 11 شاخص سطحی خاک شامل: حفاظت در برابر پاشمان، پوشش گیاهان چندساله، لاشبرگ، پوشش نهانزادان، شکستگی پوسته سطح خاک، مواد رسوبی، ناهمواری سطح خاک، طبیعت سطح خاک، آزمایش پایداری در برابر رطوبت و بافت خاک اندازه گیری شد. نمونه برداری در امتداد چهار ترانسکت 100 متری در جهت و عمود بر شیب و همچنین برای هر لکه گیاهی پنج نمونه برداشت شد. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از دستورالعمل LFA و همچنین آزمون تجزیه واریانس یک طرفه و مقایسه میانگین چند دامنه ای دانکن استفاده شد. نتایج نشان داد که ساختارهای گیاهی دارای تاثیر متفاوت و معنی داری در ویژگی های عملکردی پایداری، نفوذپذیری و چرخه مواد غذایی خاک است. بیشترین درصد پایداری، نفوذپذیری و چرخه مواد غذایی در سه لکه گیاهی علفی پهن برگ، بوته و بوته گندمی به دلیل ساختار خاص، فرم ریشه ای قوی، شکل و فشردگی ساختار و همچنین درصد مساحت قابل توجه اشغال شده در مرتع محاسبه شد. کمترین مقدار ویژگی های عملکردی به دلیل عدم وجود لاشبرگ، پوشش گیاهی و مانع فیزیکی در فضای بین لکه ای محاسبه شد. جهت مدیریت بهتر و افزایش ویژگی های عملکردی مراتع افزایش پوشش گیاهی بخصوص با ساختار بوته ای به همراه گیاهان گندمی و علفی پهن برگ لازم است.

به منظور بررسی اثر تراکم بوته و جهت کاشت بر دریافت و استفاده از تشعشع نور خورشید در دو ژنوتیپ گندم آزمایشی در سال زراعی 91-1390 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه گنبد کاووس انجام شد. این آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. عامل های مورد مطالعه شامل جهت کاشت (شمالی- جنوبی، شرقی- غربی، شمال شرقی- جنوب غربی و شمال غربی- جنوب شرقی)، تراکم بوته (250 (کم)، 300 (متوسط) و 350 (زیاد) بوته در مترمربع) و دو ژنوتیپ گندم (رقم کوهدشت و لاین 17) بودند. نتایج به دست آمده از تجزیه واریانس داده ها نشان داد که تمام شاخص های اکولوژیکی مورد بررسی (شاخص سطح برگ، ماده خشک تجمعی ضریب خاموشی و کارآیی مصرف نور) تحت تاثیر اثر متقابل تراکم بوته و جهت کاشت قرار گرفتند؛ این در حالی است که بین این دو ژنوتیپ تفاوت معنی داری مشاهده نشد. با افزایش تراکم شاخص سطح برگ (LAI) و حداکثر تجمع ماده خشک، افزایش پیدا کرد به گونه ای که تراکم زیاد در جهت کاشت شرقی- غربی بیشترین شاخص سطح برگ (8.33) و ماده خشک تجمعی (2294±357.3 گرم بر مترمربع) را داشتند. ضریب خاموشی در تراکم متوسط و زیاد تحت تاثیر جهت کاشت قرار گرفت و در تراکم کم اختلاف معنی داری بین جهت های کاشت مشاهده نشد. متوسط ضریب خاموشی در این آزمایش 0.63 محاسبه شد. کارآیی مصرف نور نیز تحت تاثیر اثر متقابل تراکم و جهت کاشت قرار گرفت. با افزایش تراکم کارآیی مصرف نور افزایش یافت. جهت شرقی- غربی و تراکم زیاد بیشترین مقدار را نشان داد.

تعیین کیفیت علوفه یکی از مهمترین عواملی است که برای مدیریت صحیح مراتع لازم است. در این پژوهش از سه گونه مرتعی باغ شادی استان یزد، شامل Hordeum bulbosum، Trifolium repens و Prangos ferulacea در سه مرحله فنولوژیک (رویشی، گلدهی و بذردهی) نمونه برداری انجام شد. نمونه ها برای تجزیه شیمیایی به آزمایشگاه منتقل و شاخص های کیفیت علوفه شامل پروتئین خام(CP) ، انرژی متابولیسمی (ME)، هضم پذیری ماده خشک (DMD) و دیواره سلولی عاری از همی سلولز (ADF) اندازه گیری شد. به منظور تجزیه و تحلیل آماری از آزمون چند دامنه دانکن و مقایسه میانگین استفاده شد. نتایج نشان داد که مراحل فنولوژیک بر کیفیت علوفه در سطح خطای یک درصد معنادار است و کیفیت علوفه در هر سه گونه، در مرحله رویشی بیش از مراحل دیگر است. به طوری که بیشترین درصد پروتئین و انرژی متابولیسمی به ترتیب مربوط به Trifolium repens، Prangos ferulacea و Hordeum bulbosum در مرحله رویشی است. همچنین در هر سه گونه با پیشرفت مراحل رشد از مقدار پروتئین خام، هضم پذیری ماده خشک و انرژی متابولیسمی کاسته و بر میزان دیواره سلولی عاری از همی سلولز افزوده می شود. همچنین، از بین گیاهان مورد مطالعه از نظر ارجحیت ارزش غذایی، شبدر سفید در رتبه اول و جاشیر و جو پیازدار در رتبه های بعدی قرار گرفتند.

آزمایش فیتوشیمیایی استاندارد جهت شناسایی کیفی برخی از آللوشیمیایی ها نظیر ساپونین ها، ترپنوئیدها، آنتراکوئینون ها، فلاون ها و فلاونوئیدها با بکارگیری عصاره آبی تغلیظ شده 10 درصد در حلال آب مقطر و یا اتانولی اندام های ریشه، ساقه و برگ Atriplex lentiformis انجام شد. سپس آزمایش زیست سنجی جهت ارزیابی پتانسیل آللوپاتیکی غلظت های مختلف (شاهد، 20، 40، 60، 80 و 100 درصد) حاصل از عصاره آبی 10 درصد تغلیظ شده اندام های انتخابی Atriplex lentiformis بر طول ریشه چه، طول ساقه چه و درصد جوانه زنی، Medicago scutellata به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی، در آزمایشگاه هیدرواکولوژی دانشگاه گنبد کاووس در سال 1391 اجرا شد. تاثیر غلظت های مختلف عصاره آبی اندام های بر روی صفات مورد بررسی به صورت مدل رگرسیونی برازش شد. در آزمایشات فیتوشیمیایی کیفی، آللوشیمیایی های ساپونین ها و ترپنوئیدها در اندام های مورد مطالعه مشاهده و مورد تائید قرار گرفت. در حالی که آنتراکوئینون ها، فلاونوئیدها و فلاون ها در هیچ یک از اندام ها مشاهده نشد. زیست سنجی غلظت های مختلف از اندام ها و اثر متقابل آن ها، تاثیر معنی داری بر مولفه های جوانه زنی  M. scutellataدر سطح 5 درصد داشتند. عصاره های آبی برگ A. lentiformis دارای بیشترین اثر بازدارندگی نسبت به دیگر اندام ها بودند. اندام برگ A. lentiformis در غلظت های 80 و 100 درصد، مانع از جوانه زنی M. scutellata شدند. اثر غلظت های مختلف اندام ها بر مولفه های جوانه زنی نشان دهنده ضریب تبین بالا و برازش خط رگرسیون به صورت تابع نمایی و خطی بود؛ بالاترین ضریب تبیین (R2=0.98) مربوط به عصاره آبی اندام ریشه بر طول ریشه چه گیاه مورد مطالعه با تابع رگرسیون خطی بود.

به منظور بررسی تغییرات تولید و مصرف گونه مرتعی Salsola laricina در طول فصل رویش و چرا و طی سال های 87 تا 89 از ابتدای فصل رویش تولید علوفه در داخل فطعه محصور و علوفه باقیمانده آنها در عرصه های چراشده توسط دام، با فواصل یک ماهه برداشت و از تفاضل آن ها، میزان مصرف گونه تعیین شد. سپس اعداد حاصل از تاثیر سال های مورد مطالعه و ماه های برداشت بر تولید و مصرف در منطقه مورد مطالعه، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که تولید علوفه در سال های مورد بررسی که بارندگی های متفاوتی نیز داشته اند، نوسان داشته است. در سال 88 که سالی ترسال بود بیشترین مقدار علوفه تولید شد که نسبت به میانگین (264 کیلوگرم در هکتار) حدود 7 درصد زیادتر و در سال های 87 (خشکسالی) کمترین مقدار علوفه تولید شد که نسبت به میانگین 6 درصد کمتر بود. سهم این گونه در تولید مرتع بالا بود و در متوسط سه سال حدود 50 درصد علوفه مرتع توسط گونه S.laricina تولید شد. در متوسط سه سال اوج تولید مرتع در اردیبهشت ماه بود و تولید در ماه خرداد روندی نزولی داشت. بطور متوسط 92 درصد از تولید گونه در طول فصل چرا توسط دام استفاده شد. سهم بیشتری از علوفه مصرف شده مرتع در ماه آبان و زمان خشک شدن گیاه انجام گردید. به طور کلی گونه سالسولا اغلب در پاییز و زمستان مورد چرای دام قرار می گیرد. با توجه به خوشخوراک بودن این گونه و مقدار بالای تولید، منبع تامین علوفه خوبی در مراتع قشلاقی می باشد.

آلودگی خاک به فلزات سنگین از مهم ترین مشکلات محیط زیستی در سراسر جهان است. از آنجایی که این فلزات توسط گیاه و میوه جذب و به انسان منتقل می شوند، این مساله در مورد خاک های زراعی و باغی جدی تر است. مطالعه حاضر با هدف بررسی و ارزیابی آلودگی فلزات سنگین در خاک باغات انگور واقع در دشت ملایر در سال 1391 صورت گرفت. در این مطالعه از روش نمونه برداری تصادفی استفاده شد و در مجموع 25 نمونه خاک سطحی از عمق 20-0 سانتی متری از منطقه مورد مطالعه جمع آوری شد. آنالیز نمونه ها توسط دستگاه  HR-CS AASبه روش شعله انجام شد. میانگین غلظت مس، سرب و روی در خاک باغات انگور ملایر به ترتیب 7.36، 6.91 و 54 میلی گرم بر کیلوگرم بود که این مقادیر از میانگین جهانی و مقادیر پوسته زمین برای این فلزات کمتر هستند. نتایج نشان داد که بین مس و روی، مس و سرب، سرب و روی و نیز بین اسیدیته و هدایت الکتریکی همبستگی مثبت و معنی داری وجود داشت. به نظر می رسد در کنار منابع زمین شناسی و مواد مادری خاک، کودهای حیوانی و شیمیایی منبع ورود سرب، مس و روی به خاک تاکستان ها هستند. همچنین قارچ کش های مسی در افزایش غلظت مس با توجه به کاربرد گوگرد به عنوان قارچ کش نقش چندانی ندارند. در حال حاضر این خاک ها از نظر آلودگی خاک به فلزات سنگین در معرض خطر جدی نمی باشند.

تعیین مطلوبیت رویشگاه یکی از ارکان مهم مدیریت و حفاطت از گونه های گیاهی و حیات وحش محسوب می گردد. رویشگاه مطلوب تاثیر بسزایی بر بقاء و تولید مثل گونه ها خواهد داشت. امروزه با پیشرفت علم آمار و سیستم اطلاعات جغرافیایی تعیین رویشگاه بالقوه گونه های گیاهی با استفاده از روش های مدلسازی پراکنش جغرافیایی گونه های گیاهی میسر شده است در این پژوهش، با استفاده از مدل تحلیل عامل اکولوژیک (ENFA) رویشگاه گونه Fritillaria imperialis L. به عنوان گونه ای دارای ارزش دارویی صنعتی فراوان مدلسازی گردید به این ترتیب که داده های حضور این گونه با استفاده از روش نمونه گیری سیستماتیک با تعداد 500 نقطه حضور با استفاده ازGPS  ثبت و سپس به یک نقشه با فرمت وکتوری تبدیل شد و نقشه های متغیرهای محیطی مانند نقشه های توپوگرافی، اقلیمی و خاک منطقه به کمک روش های زمین آمار و GIS تولید گردید و در نهایت نقشه رویشگاه این گونه ارزشمند ایجاد شد. بر طبق آنالیز ENFA، متغیرهای مقدار پتاسیم قابل جذب، مقدار فسفر قابل جذب، مدل رقومی ارتفاع، مقدار بارندگی سالیانه و جهت شیب منطقه مهم ترین عوامل در انتخاب رویشگاه لاله واژگون در منطقه مورد مطالعه می باشند مقادیر حاشیه گرایی، تخصص گرایی و تحمل پذیری در این مطالعه به ترتیب 1.547، 6.325 و 0.158 محاسبه شد که نشان می دهد که لاله واژگون یک گونه تخصص گرا در محدوده ی منابع رویشگاهی خود می باشد. برای بررسی صحت این مدل از نمایه Boyes استفاده شد و میزان صحت در این مدل برابر 0.092 تعیین گردید. نتایج این پژوهش می تواند در جهت پیشگیری از پیامدهای منفی جبران ناپذیر کاهش یا انقراض این گونه ارزشمند گیاهی کشور رویشگاه های جایگزین را پیشنهاد دهد.

به منظور مقایسه سرعت تجزیه پذیری برگ و ساقه گونه مرتعی Prangos ferulaceae در مدت زمان یک سال، تحقیقی در ایستگاه آموزشی و پژوهشی حسین آباد استان فارس صورت گرفت. در این مطالعه از تکنیک کیسه لاشبرگ با ابعاد 20×20 سانتی متر و با منافذ 2 میلی متر استفاده شده است. هر کیسه با حدود 5 گرم نمونه گیاه خشک شده (با اندازه های برابر) پر گردید. مجموعا 54 کیسه با تیمارهای برگ، ساقه و ترکیب برگ و ساقه در سه تکرار در عرصه جایگذاری گردید. برداشت کیسه ها در فواصل زمانی 60 روز (6 بار در سال) انجام گردید. پس از هر برداشت مقدار عناصر غذایی نیتروژن، کربن، پتاسیم، فسفر و نسبت کربن به نیتروژن در برگ، ساقه و ترکیب برگ و ساقه گونه مذکور اندازه گیری شدند. نتایج نشان داد که بیشتر بودن ترکیبات نیتروژن و کمتر بودن ترکیبات همی سلولزی در ساختار برگ نسبت به ساقه موجب افزایش تمایل میکروارگانیسم ها (به ویژه باکتری ها) به این اندام و درنتیجه تجزیه سریع تر و افزایش سرعت معدنی شدن عناصر این اندام گیاهی نسبت به ساقه و حالت ترکیبی برگ و ساقه شده است. بطور کلی سرعت تجزیه گیاهان به نسبت کربن به نیتروژن بستگی دارد. هر چه این نسبت کمتر باشد یعنی مقاومت پسماندهای گیاهی در برابر عوامل تجزیه کننده کمتر خواهد بود.

تنوع عملکرد بطور مستقیم در ارتباط با خدمات اکوسیستمی می باشد که زیتوده گیاهی بسیاری از خدمات اکوسیستمی از قبیل تامین غذا، حفاظت، گردشگری، گرده افشانی را شامل می گردد. در این مطالعه اقدام به آزمون دو فرض اساسی (1) آزمون وجود رابطه نزدیک بین شاخص میانگین وزنی جامعه (CWM) با زیتوده گیاهی، مطابق با نظریه نسبت جرم (2) آزمون وجود رابطه نزدیک بین تنوع عملکرد رائو (Rao) با زیتوده گیاهی، مطابق با نظریه تنوع توسط تیلمان در پیش بینی زیتوده گیاهی و تعیین مناسبترین روابط بین زیتوده گیاهی با عوامل محیطی و شاخص های تنوع عملکرد در مراتع مشجر زاگرس مرکزی گردید. نتایج مطالعه نشان داد از بین ارزش ویژگی های شاخص CMW، بیشترین مقدار ضریب تبیین (R2) مربوط به شاخص تنوع عملکرد میانگین وزنی شاخص سطح برگ CWM-LAI بود که در حدود 37 درصد بود. همچنین، مقدار این ضریب در شاخص تنوع عملکرد رائو حدود 18 درصد بود که نشان دهنده توجیه 18 درصد تغییرات توسط زیتوده گیاهی می باشد. اکثر شاخص های میانگین وزنی روند افزایشی با افزایش زیتوده گیاهی داشتند. تلفیق فاکتورهای غیرزنده، شاخص تنوع عملکرد رائو و میانگین وزنی جامعه (CWM) شامل متغیرهای بارش، درجه حرارت، میانگین وزنی انرژی متابولیسمی گیاهی، میانگین وزنی طول دوره رشد برگ و ارتفاع و شاخص تنوع عملکرد رائو در حدود 76 درصد تغییرات زیتوده گیاهی را توجیه می کنند. با توجه به اینکه شاخص میانیگن وزنی نشان دهنده اثرات گروه های عملکردی چیره بر تولید اکوسیستم است نتایج نشان می دهد که فرضیه نسبت جرم گرایم فرضیه صحیح تری در مقابل فرضیه استفاده تکمیلی از آشیان اکولوژیک در تاثیر تنوع عملکرد بر خصوصیات اکوسیتمی مناطق مورد بررسی است.