حفاظت زیست بوم گیاهان
سال:1395 | دوره:4 | شماره:8 |تعداد مقالات:11

مصرف کودهای زیستی سبب جلوگیری از حرکت فلزات سنگین در خاک می گردند. این پژوهش در قالب یک آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با چهار تکرار در گلخانه دانشگاه ملایر انجام شد. گلدان ها حاوی مخلوطی از خاک و مقادیر مختلف (0 و 60 درصد وزنی) از کود ورمی کمپوست بودند. گیاهان در معرض سه غلظت نیترات کادمیوم (0، 4 و 8 میلی مول بر کیلوگرم) در مخلوط خاک هر گلدان قرار گرفتند. بر اساس نتایج بدست آمده با افزایش غلظت کادمیوم طول ریشه و ارتفاع ساقه به شکل معنی داری (P<0.05) کاهش یافت. اثر یون کادمیوم و کود ورمی کمپوست بر صفت نسبت ریشه به ساقه در سطح پنج درصد معنی دار بوده است. بالاترین مقدار عددی نسبت ریشه به ساقه برابر 0.69 و در تیمار Cd1V1 مشاهده شد. بیشترین مقدار عددی ظرفیت بقا و پروتئین کل در تیمار Cd1V2 و کمترین آن ها در تیمار Cd3V1 دیده شد. عامل انتقال (TF) به طور معنی داری با به کارگیری کود ورمی کمپوست کاهش یافت. بالاترین فاکتور تمرکز غلظت یون کادمیوم در ریشه (RCF) در عدم حضور ورمی کمپوست و میزان چهار میلی مول یون کادمیوم (V1Cd2) در مقایسه با شرایط اعمالی دیگر به-دست آمد. به طور کلی، شاخص تحمل (TI) تمام گیاهان مورد مطالعه در درجات پایین غلظت یون کادمیوم به طور قابل توجهی بالاتر بود. همچنین مقایسه عملکرد سه گیاه مطالعه شده نشان داد که گونه MR نسبت به دو گونه دیگر ظرفیت بقا، شاخص تحمل، عامل انتقال، محتوای پروتئین و شاخص های رشد بالاتری در حضور یون کادمیوم و کود بدست آورد.

استفاده از فاضلاب های شهری، باعث صرفه جویی در استفاده از منابع آب و کاهش آلودگی آن می شود و میزان آب و مواد غذایی در دسترس گیاهان را افزایش می دهد. درختان به عنوان عناصر زنده در اکوسیستم قادر هستند از طریق جذب و ذخیره در اندام هوایی، بخشی از مواد آلاینده را به مواد غیر مضر تبدیل نمایند. اکالیپتوس Eucalyptus camadulensis Dehnh. از جمله درختان سریع الرشدی است که توان بالایی در جذب آب و آلاینده های خاک دارد. پژوهش حاضر در اطراف تصفیه خانه فاضلاب شهری حصارسرخ، واقع در دشت قم به منظور ارزیابی تاثیرات پساب بر گیاه اکالیپتوس و احیای این اراضی انجام شد. مکان های مطالعاتی شامل درختان آبیاری شده با پساب و آب چاه بودند. در این مناطق فراوانی، تراکم گونه ای و درصد تاج پوشش گیاه مورد مطالعه و نیز شاخص غنا، تنوع گونه ای و یکنواختی گیاهان به روش تصادفی در 10 پلات 10×10 متر، اندازه گیری و عناصر شیمیایی سدیم، پتاسیم، کلسیم و فسفر در نمونه های گیاهی بررسی شد. سپس، داده ها در قالب طرح فاکتوریل و با استفاده از آزمون دانکن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج بدست آمده حاکی از افزایش درصد پوشش تاجی و کاهش غنای گونه ای این گیاه در منطقه آبیاری شده با پساب و فاقد تاثیر مشخصی بر یکنواختی و تنوع گونه ای می باشد. همچنین آبیاری با پساب موجب اختلاف معنی دار در سطح پنج درصد، بر مقدار عناصر، در اندام هوایی گیاه شد. به نحوی که نسبت به تیمار شاهد، عناصر فسفر، پتاسیم و سدیم به ترتیب به میزان 25.08، 38.04 و 40.05 درصد افزایش یافتند.

شناخت ارزش علوفه ای گیاهان مرتعی در مراحل مختلف رشد، یکی از مهم ترین عواملی است که برای مدیریت صحیح مراتع لازم است. این پژوهش جهت تعیین و مقایسه ارزش علوفه ای اندام های برگ، ساقه و بذر گونه ی Gundelia tournefortii (کنگر علوفه ای) در چهار رویشگاه شمال شرق استان خوزستان (دهدز، شاهزاده احمد 1، شاهزاده احمد 2 و دره خرسون) و در سه مرحله فنولوژی (رویشی، گلدهی و بذردهی) انجام شد. نمونه های خاک در هر رویشگاه از عمق 30-0 سانتیمتر در سه تکرار که شامل بافت، درصد آهک، اسیدیته، هدایت الکتریکی، ماده آلی، نیتروژن و فسفر بود، اندازه گیری شد. اندام های هوایی گونه گیاهی (برگ، ساقه و بذر) در سه مرحله فنولوژی با سه تکرار برداشت، خشک و آسیاب شده و شاخص های درصدی CP، DMD، WSC،  Ashو ADF با استفاده از روش NIR آنالیز شد. برای تجزیه و تحلیل آماری از تجزیه واریانس چند متغیره و برای مقایسه میانگین ها از آزمون دانکن استفاده شد. نتایج نشان داد پارامترهای پنجگانه ی ارزش علوفه ای برگ گونه ی کنگر علوفه ای در مرحله رشد رویشی بالاتر از دو مرحله گلدهی و بذردهی در رویشگاه های چهارگانه بود. مقایسه ی میانگین ها اختلاف معنی داری را نشان داد (p<0.01). ارزش علوفه ای اندام هوایی گونه ی مذکور در رویشگاه دهدز، بیشترین و در رویشگاه دره خرسون، کم ترین مقدار را دارد. بررسی خصوصیات خاک با تفاوت معنی داری در سطح 99 درصد نشان داد رویشگاه دره خرسون با بالاترین درصد آهک (35.667±1)،  (2.15±0.045) ECو اسیدیته خاک (8.733±0.05) نامساعدترین شرایط خاک و رویشگاه دهدز با بالاترین درصد نیتروژن (1.87±0.05)، ماده آلی (3.6±0.3) و فسفر (45±0.1) مساعدترین شرایط خاک را داراست. در واقع تغییرات ارزش علوفه ای مورد مطالعه در گونه گیاهی کنگر علوفه ای تحت تاثیر تغییرات شرایط عامل رویشگاه است.

عوامل متعددی باعث تخریب مراتع قشلاقی می گردد که به خصوص در حوزه های اقتصادی و اجتماعی، به طور دقیق بررسی نشده اند و سهم و نقش آنها در تخریب منابع طبیعی مشخص نشده است. بنابراین، ضرورت دارد در برنامه ریزی و سیاست گذاری در بخش منابع طبیعی به ویژه مراتع، به نیروهای محرک انسانی در کنار نیروهای محرک فیزیکی توجه شود. هدف تحقیق حاضر، شناخت عوامل اقتصادی- اجتماعی موثر بر تخریب مراتع قشلاقی شهرستان جویبار بود. جامعه آماری تحقیق شامل 92 بهره بردار از شش سامان عرفی انارپا، پایین رود پشت، چفت سر، انارمرز، فوتم سفلی، مشک آباد بودند. ابزار مورد استفاده در این روش برای گردآوری اطلاعات، پرسشنامه بود. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 74 بهره بردار تعیین شد. به منظور برآورد پایایی پرسشنامه از آزمون ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد که مقدار آن 0.63 بدست آمد. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که از بین شاخص های اقتصادی- اجتماعی موثر بر کاهش سطح مراتع قشلاقی، تنها شاخص اقتصادی تغییر شیوه معیشت بهره برداران معنی دار شده است. همچنین بین گویه های این شاخص با میزان تخریب مراتع قشلاقی رابطه مثبت و معنی داری در سطح 0.95 وجود دارد و گویه ها، 86 درصد از واریانس متغیر وابسته را تبیین می کنند. نتایج مقایسه میانگین مولفه های مورد نظر تحقیق از دیدگاه پاسخگویان محلی نشان داد، تفاوت بین مولفه ها در سطح 0.01 معنی دار بوده است. به علاوه، نتایج حاصل از تحلیل رگرسیونی نشان داد که متغیر تاثیر بهره برداری گروهی، تغییر کاربری اراضی، رقابت در افزایش تعداد دام و فقر مالی و کاهش درآمد، بیشترین تاثیر را بر کاهش سطح مراتع قشلاقی داشته است.

سرب عمومی ترین عنصر سنگین آلوده کننده محیط زیست است. در این تحقیق، به منظور تاثیر تنش سرب در مراحل مختلف رشدی چمن برموداگرس، غلظت های مختلف سرب در مرحله جوانه زنی به این گیاه اعمال شد و در ادامه مراحل رشد، چگونگی تاثیر فلز سرب بر صفات مورفولوژی گیاه ارزیابی شد. غلظت های اعمال شده در مرحله جوانه زنی با استفاده از محلول نیترات سرب شامل صفر، 20، 40، 80، 100، 150 و 300 میلی گرم در لیتر بود و سپس شاخص های جوانه زنی بذر ارزیابی شد. پس از سازگاری گیاهچه ها به محیط خاکی به منظور ارزیابی توان پالایندگی و سایر صفات رشدی با غلظت 800 میلی گرم در لیتر نیترات سرب آبیاری شدند. نتایج نشان داد که تنش سرب در مرحله جوانه زنی از غلظت 300-20 میلی گرم در لیتر باعث کاهش شدید جوانه زنی و بنیه بذر و از غلظت 300-40 میلی گرم در لیتر باعث کاهش طول ساقه چه و ریشه چه نسبت به شاهد شد. تنش سرب در مراحل اولیه رشد برموداگرس روی برخی صفات مرحله استقرار تاثیرگذار بود، به گونه ای که در مراحل بعدی رشد گیاهان برگ های کوتاه تر با عرض بیشتر (به ترتیب 0.7 برابر کمتر و 1.6 برابر بیشتر نسبت به شاهد) و دستک های طویل تر با تعداد بیشتر (به ترتیب 2 برابر و 3.8 برابر بیشتر نسبت به شاهد) تولید کردند. برموداگرس در مراحل اولیه رشد نسبت به حضور غلظت های سرب حساس بود؛ در حالی که پس استقرار گیاه توانست با برخی ساز و کارها از جمله توسعه دستک استقرار در مقابل تنش سرب تحمل نشان دهد.

روابط متقابل بین گیاهان، استقرار و بقای آن ها را تجت تاثیر قرار می دهد، درنتیجه آگاهی از چگونگی وقوع این روابط می تواند برای حفظ و نگهداری گونه های مرتعی و نیز اصلاح و مدیریت مراتع کشور قابل استفاده باشد. این تحقیق با هدف تاثیر گونه بوته ای Astragalus microcephalus بر شاخص های پوشش گیاهی زیراشکوب آن در مراتع نیمه استپی منطقه حفاظت شده تنگ صیاد صورت گرفت. بدین منظور، درصد تاج پوشش گیاهان زیر اشکوب این گونه و فضای باز مجاور آن (شاهد) در طول ترانسکت های 100 متری با استفاده از پلات های انعطاف پذیر اندازه گیری شد. اندازه پلات ها متناسب با سطح تاج پوشش هر یک از پایه های گون برخوردی به ترانسکت بود. نتایج بررسی ها نشان داد که در مجموع، 30 گونه گیاهی در زیر اشکوب گونه گون و 33 گونه گیاهی در فضای باز مجاور وجود داشته است. در زیر اشکوب گونه A. microcephalus گونه انحصاری از جمله Chaerophyllum macropodum، Onobrychis gaubae، Salvia ceratophila، Stachys pilifera وArtemisia aucheri  وجود داشته است که جزو گونه های گیاهی چند ساله، خوشخوراک و دارویی منطقه به شمار می روند. در فضای باز مجاور 9 گونه انحصاری از جمله Centaurea virgata، Hypecum pendulum، Clypeola aspera،Roemeria refrecta  و Xeranthemum annum وجود دارد که اکثرا جز گونه های گیاهی یک ساله و مهاجم منطقه به شمار می روند. به طور کلی، هر چند شاخص های پوشش گیاهی (تنوع و غنا، گروه های کارکردی) زیراشکوب به دلیل چرای متعادل دام در منطقه کمتر تحت تاثیر شرایط تسهیل مکانیکی گونه A.microcephalus قرار گرفته است ولی نقش تسهیل این گونه در حفظ گونه های گیاهی با ارزش منطقه کاملا مشهود است.

شناخت نیازهای اکولوژیکی گیاهان دارو یی بومی کشور جزء اولین گام هایی است که می تواند بر ای تولید انبوه این گیاهان برداشته شود. هدف این مطالعه، بررسی خصوصیات رویشگاهی گونه دارویی گل ماهور Verbascum songaricum در زاگرس مرکزی است. این بررسی در پنج محدوده مرتعی دره حوض، قهیز، ورودی سمیرم، قلعه قدم و دنا که از مهمترین رویشگاه های گل ماهور در استان های اصفهان و کهگیلویه و بویراحمد هستند، انجام گرفت. عوامل اکولوژیکی شامل مشخصات اقلیمی، فیزیوگرافی و خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک برای گیاه در رویشگاه های آن مورد بررسی قرار گرفت. به منظور بررسی تشابه و تمایز بین مکان های مورد مطالعه، آنالیز خوشه ای انجام گردید. بر اساس نتایج بدست آمده گل ماهور در مراتعی با دامنه بارش حدود (500-300) میلی متر، درجه حرارت متوسط سالانه حدود 9.4 درجه سانتی گراد، اقلیم نیمه خشک سرد رویش دارد. هدایت الکتریکی خاک در مکان های مورد بررسی بین ds/m 0.5-0.9 و میزان ماده آلی در دامنه 0.9-0.3 درصد، تغییر داشت. نتایج نشان داد در مناطق مورد مطالعه پراکنش این گیاه در دامنه های جنوبی و شرقی و دامنه ارتفاعی 2400 تا 2900 متر است. با توجه به تجزیه خوشه ای، مکان های مورد مطالعه در دو رویشگاه عمده قرار دارند که رویشگاه اول، مکان های مطالعاتی دره حوض و قهیز و رویشگاه دوم، ورودی سمیرم، قلعه قدم و دنا را شامل می شود.

بررسی دقیق روابط بین پوشش گیاهی و عوامل محیطی از موارد لازم برای مدیریت اکوسیستم های مرتعی است. تحقیق حاضر به منظور بررسی تاثیر عوامل خاکی و توپوگرافی بر پراکنش گیاهان دارویی مهم و با فراوانی بیشتر در مرتع کوهستانی اولنگ استان گلستان انجام گرفته است. در منطقه مورد مطالعه به روش تصادفی- سیستماتیک با استفاده از پلات یک متر مربعی به فاصله ده متر اقدام به نمونه برداری بر روی 10 ترانسکت 100 متری گردید. پارامترهای گیاهی از قبیل تراکم، فراوانی، درصد تاج پوشش بدست آمد. به منظور بررسی خصوصیات خاک منطقه از پلات ها به صورت یک در میان از عمق 30-0 سانتی متر نمونه خاک برداشت شد. برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک اندازه گیری شدند. به منظور تعیین همبستگی هر یک از عوامل محیطی با گونه های دارویی، عوامل محیطی با یکدیگر و همچنین تعیین مهمترین عامل محیطی موثر بر توزیع هر کدام از گیاهان دارویی منتخب، تجزیه و تحلیل اطلاعات به روش آنالیز تطبیقی متعارفی (CCA) انجام شد. نتایج به دست آمده از این تحقیق نشان داد که در منطقه چرای سبک، عامل محیطی درصد شن خاک (0.487) و گونه آویشن (3.057) در منطقه با چرای سنگین، عامل محیطی پوشش کل خاک (2.177) و گونه آویشن (2.73) بیشترین همبستگی را با محور 1 کانونیک داشتند. همچنین، در منطقه چرای سبک، عوامل ارتفاع از سطح دریا، جهت شیب و درصد شن خاک و در منطقه چرای سنگین، پوشش کل سطح زمین، جهت شیب و درصد سیلت خاک بیشترین اثر را در پراکنش پوشش گیاهان دارویی منطقه مورد مطالعه داشتند.

رمز درک نحوه غالبیت گونه ها در اکوسیستم ها، مهاجرت گونه ها و اثر آشفتگی ها بر اکوسیستم نیازمند فهم و درک صحیح برگشت پذیری اکولوژیکی است. هدف اصلی این مطالعه معرفی مهمترین ویژگی های ساختاری و عملکردی مرتع در تعیین برگشت پذیری مرتع است. منطقه مورد مطالعه شهرستان سمیرم (مراتع کوهسری منطقه ونک) واقع در جنوب استان اصفهان است. ویژگی های مورد مطالعه؛ سهم گونه شاخص در ترکیب گونه ای، لکه گیاهی، فضای بین لکه ای، تنوع گلسنگ ها، مقدار نیتروژن خاک، مقدار پتاسیم خاک و مقدار کربن آلی خاک و آشفتگی وارده نیز 5 نرخ دامگذاری (1، 1.5، 2، 2.5 و 3 واحد دامی) در هکتار است. نرخ های دامگذاری به مدت 4 سال با اجرای 5 سناریو مدیریتی (چرا و قرق به صورت متناوب و متوالی) اعمال و مطالعه شد. برداشت داده ها به روش نمونه برداری تصادفی با استفاده از ترانسکت و واحدهای نمونه برداری تو در تو انجام شد. آنالیز آماری داده ها با استفاده از تجزیه مولفه های اصلی و محاسبه تنوع بتا انجام شد. نتایج نشان داد ویژگی های سهم گونه شاخص در ترکیب گونه ای، میزان کربن آلی خاک، لکه های گیاهی و تنوع گلسنگ ها به خوبی نشانگر میزان فشار بر اکوسیستم و درجه برگشت پذیری اکولوژیکی اکوسیستم مرتع هستند. در مدیریت اکوسیستم های مرتعی می توان از ویژگی های ذکرشده به عنوان شاخص اکولوژیکی به منظور تحت فشار بودن یا نبودن اکوسیستم های مرتعی و میزان برگشت پذیری اکوسیستم مرتع استفاده نمود.

این تحقیق به منظور بررسی میزان عناصر کل سرب، مس و روی در خاک و گیاه Kochia prostrate (L.) Schrad. اطراف کارخانه سیمان فیروزکوه در استان تهران انجام شد. 15 نمونه خاک از عمق صفر تا 30 سانتی متری و 15 نمونه گیاه از اطراف کارخانه سیمان از فواصل 500، 1000، 1500 و 2000 متری در جهت باد غالب منطقه برداشت شدند. همچنین نمونه شاهد از منطقه ای دور از کارخانه سیمان (به فاصله 2500 متر) در خلاف جهت باد غالب برداشت شد. نمونه ها به آزمایشگاه جهت انجام آزمایشات منتقل شدند. در این تحقیق طرح آزمایشی کاملا تصادفی با پنج تیمار و سه تکرار مورد استفاده قرار گرفت. آنالیز داده ها با استفاده از تجزیه واریانس، مقایسه میانگین ها به روش دانکن و آزمون t انجام شد. نتایج تحقیق نشان داد که غلظت هر سه عنصر اندازه گیری شده در خاک شاهد و آلوده دارای اختلاف معنی دار است به طوری که میانگین غلظت کل عناصر سرب، مس و روی در خاک شاهد به ترتیب 8.69، 11.34 و 33.95 میلی گرم بر کیلوگرم و در خاک آلوده 18.6، 31.79 و 66.12 میلی گرم بر کیلوگرم برآورد گردید. همچنین آنالیز واریانس غلظت این عناصر در خاک و در گیاه با فاصله از کارخانه دارای اختلاف معنی داری است. غلظت سرب و مس در اندام زیرزمینی گونه مورد مطالعه بیش از اندام هوایی بوده، به طوری که در اندام زیرزمینی به ترتیب 10.31، 21.94 و در اندام هوایی 3.14 و 13.84 میلی گرم بر کیلوگرم اندازه گیری گردید. در حالی که غلظت روی در اندام هوایی 97.02 و در اندام زیرزمینی 88.52 میلی گرم بر کیلوگرم محاسبه شد. شاخص آلودگی PIi برای عناصر سرب و مس در سطح آلودگی کم تا متوسط قرار دارد و برای عنصر روی نشان دهنده آلودگی متوسط تا زیاد است.

این تحقیق باهدف بررسی تاثیر عوامل محیطی بر پراکنش گونه Prangos pabularia Lindl. در مراتع نیر و کوثر استان اردبیل انجام شد. هفت رویشگاه جنس جاشیر شناسایی شد که در دو رویشگاه آن گونه مورد مطالعه انتشار داشت. در سطح هر رویشگاه، مکان های نمونه برداری مشخص و سه ترانسکت به طول 100 متر مستقر شد. در طول هر ترانسکت در 10 پلات چهارمترمربعی، تراکم گونه ثبت شد. نمونه خاک از ابتدا، وسط و انتهای هر ترانسکت از عمق 30-0 سانتی متری برداشت شد.در مجاورت هر رویشگاه در مکان های عدم حضور گونه، نمونه برداری به شیوه یکسان انجام شد. در هر مکان نمونه برداری، ارتفاع از سطح دریا، شیب، جهت شیب و درآزمایشگاه برخی خصوصیات خاک تعیین شدند. از آزمون t مستقل و آنالیز تجزیه خوشه ای به ترتیب جهت مقایسه و طبقه بندی مکان های حضور و عدم حضور گونه و از آنالیز تشخیص، برای تعیین اهمیت پارامترهای موثر در حضور این گونه استفاده شد. با توجه به نتایج، گونه در مکان های با ارتفاع 1847 متر و شیب 90 درصد و همچنین، جهات جغرافیایی جنوبی و غربی و مکان های با خاک دارای ماده آلی 1.37 درصد، شن 51 درصد و اسیدیته بالا و همچنین نیتروژن (0.04 درصد)، فسفر (2.07ppm)، پتاسیم(173.10ppm) ، رس (12.60 درصد) و هدایت الکتریکی کم (0.5 دسی زیمنس بر متر)، تراکم بیشتری با مقدار 0.165 پایه در مترمربع دارد. نتایج حاصل از آنالیز تشخیص نشان داد که پارامترهای هدایت الکتریکی، اسیدیته، ماده آلی، نیتروژن، فسفر، ارتفاع از سطح دریا، شیب، جهت شیب، درصد سیلت، درصد شن و بارندگی در تمایز مکان ها و انتشار گونه مورد مطالعه موثر هستند. از نتایج این تحقیق می توان در پیشنهاد این گونه برای مدیریت، اصلاح و احیاء مراتع به طور مناسب تری استفاده نمود.