مطالعات سیاسی جهان اسلام
سال:1394 | دوره:4 | شماره:4 (پیاپی 16) |تعداد مقالات:6

امروزه سخن گفتن از الگوی همگون یا واحد از هویت اجتماعی مسلمانان کشورهای غربی امری بسیار دشوار است چراکه مسلمانان مانند دیگر گروهای اقلیت هویت های اجتماعی خطی و چندگانه ای دارند که مولفه های مختلفی نظیر دین، قومیت و ملیت در آن تاثیرگذار است. این در حالی است که در اغلب نظریه های کلاسیک «همگون سازی و ادغام گرایی» و اغلب رویکردهای سیاسی انتظار می رود مسلمانان به طور کامل از الگوهای هویتی و فرهنگی کشور میزبان تبعیت نمایند. برخلاف این رویکردها، نتایج تحقیقات مختلف کیفی و کمی نشان می دهد که اکثریت مسلمانان نسل اول اسکاتلند نه تنها رویکرد «همانندسازی» را در پیش نگرفتند بلکه از نوع خاصی از همگرایی پیروی کردند که می توان آن را «همگرایی محدود» نامید. مولفه های مختلفی در شکل گیری این نوع خاص از همگرایی تاثیرگذار بوده است اما میزان اهمیت هرکدام از این مولفه ها در هویت مسلمانان مختلف متفاوت است و درنتیجه احساس تعلق آن ها به هرکدام از هویت های اجتماعی شان نیز می تواند متفاوت باشد. براین اساس، سوال اصلی مقاله حاضر عبارت است از بررسی اهمیت عوامل مختلف در شکل گیری هویت اجتماعی مسلمانان نسل اول اسکاتلند. به عنوان روش تحقیق و گردآوری دادها و با هدف دستیابی به پاسخ سوال فوق، نویسنده با در پیش گرفتن پژوهشی کیفی محور و انجام مصاحبه های نیمه ساختمند، به بررسی میزان اهمیت عواملی نظیر ملیت، قومیت و دین می پردازد. مقاله در پایان با تاکید بر ناهمگونی هویتی مسلمانان نسل اول به این نیجه می رسد که هر سه مولفه ملیت، قومیت و دین در هویت بخشی به مسلمانان نسل اول دارای اهمیت بوده و در شکل گیری هویتهای خطی و یا چندگانه در میان آنها تاثیر گذار بوده است اما در این میان نقش دین به عنون عاملی فراتر از هویت مطرح شده است. این مقاله همچنین به این نتیجه می رسد که علیرغم تمایل مسلمانان نسل اول برای ابراز تعلق به هویت اسکاتلندی (و بریتانیایی) در کنار هویت های دینی و قومی خود، برداشت و احساس غالبی در میان آنها وجود دارد که این اظهار تعلق از سوی شهروندان بومی اسکاتلند چندان پذیرفته نیست. این احساس عدم پذیرش می تواند فرایند همگرایی مسلمانان را بسیار دشوارتر سازد.

یکی از وقایعی که در عراق بعد صدام و به خصوص پس از خروج نیروهای ارتش امریکا رخ داد، افزایش خشونت سیاسی و ترور در این کشور بود. این پدیده شوم تا جایی تداوم یافت که عراق را به سرزمینی بکر برای قدرت گیری گروه داعش و القاعده تبدیل کرد. مقاله حاضر با رویکرد جامعه شناسی سیاسی و با روش تحلیلی- توصیفی و با به کارگیری نظریه امنیت نرم افزاری درصدد است تا به واکاوی این موضوع دست زده، به این پرسش پاسخ دهد که صرف نظر از عوامل خارجی علت اصلی شکل گیری خشونت سیاسی و به خصوص حضور و قدرت یابی گروه تروریستی داعش در عراق چیست؟ در پاسخ به این پرسش فرضیه مطرح عبارت است از اینکه: «رویکرد نامناسب در روند مدیریت امنیت و عدم توجه به وجه نرم افزاری آن باعث تشدید خشونت سیاسی و حضور و قدرت یابی گروه تروریستی داعش در عراق شد.» یافته های تحقیق نشان می دهد که پیگیری رویکرد سخت افزاری امنیت بدون توجه به وجه نرم افزاری آن، به خصوص در جوامع پرشکاف جهان سومی همانند عراق ناکارآمد بوده و عراق فعلی برای مانایی خویش و غلبه بر مشکلات اجتماعی نیازمند توجه به رویکردهای فرهنگی و به ویژه افزایش مشروعیت نظام، افزایش یکپارچگی و توان سیاست سازی است.

پایبندی و اهتمام شیعیان بر مراسم عزاداری شهدای کربلا علاوه بر ماهیت مذهبی آن از ماهیتی اجتماعی نیز برخوردار بوده و مجموعه ای از مشخصات و ویژه گی های اجتماعی، فرهنگی، تاریخی وسیاسی را در بر دارد. این امر به نوبه خود باعث شکلگیری و یا تاثیرگذاری این سنت مذهبی شیعی در ادبیات، هنر، روابط اجتماعی، تحولات سیاسی، و همچنین نوع برداشت و فهم شیعیان هند از دین و مذهب شده است. در این مقاله سعی شده است تا با تاکید بر دیدگاه خاورشناسان به این پرسش اصلی پاسخ دهد که سنت های آئینی محرم چه تاثیر بر هویت دینی -اجتماعی و همچنین مناسبات اقلیت شیعه هند با سایر گروههای قومی ومذهبی هند بدنبال داشته است؟ همچنین این مقاله که به روش پدیدارشناسی به تحلیل وتوصیف پدیده مذهبی واجتماعی مربوط به سنت های عزاداری محرم در هند می پردازد، بر این فرضیه مبتنی است که هویت شیعی درهند برساخته اجتماعی است که هم دارای عناصر ثابت وهم پذیرنده اشکال متغیر است که تحت تاثیر شرایط اجتماعی و محیطی تحول می یابد. لذا سنت های آئینی محرم در هند علاوه بر تنوع و تفاوتهای موجود در آن درنواحی مختلف هند، گاهی منجر به بروز تضادهای ایدئولوژیکی شیعه وسنی شده ودر منطقه ای عامل پیوست وهمبستگی آنان با سایر مذاهب و فرق بشمار می رود.

روابط جمهوری اسلامی ایران با جنبش های مقاومت اسلامی فلسطین و خصوصا جنبش جهاد اسلامی بسیار حائز اهمیت است. از یک طرف گروه های فلسطینی با تمسک به اسلام سنی، دارای اختلافات عقیدتی با مذهب رسمی ایران می باشند و از طرف دیگر حمایت های همه جانبه ایران از جنبش های مذکور در زمینه های مختلف از جمله سیاسی و نظامی گسترده و پرهزینه بوده است. از ابتدای تشکیل نظام ج.ا.ایران و در قالب رویکرد حمایتی از انقلاب مردم فلسطین، مخالفت ایران با روند سازش، تصویب قانون حمایت از انقلاب اسلامی مردم فلسطین، برگزاری کنفرانس های حمایت فلسطین و استفاده از ظرفیت ریاست بر سازمان کنفرانس اسلامی شکل گرفت در بعد روابط نظامی نیز از کمک های لجستیکی و تسلیحاتی ایران به گروه های مقاومت فلسطینی گرفته تا ارائه تکنولوژی ساخت موشک های فجر 5 به جنبش جهاد اسلامی استمرار یافت. این پژوهش برای پاسخ به این سوال انجام شده که چرا جمهوری اسلامی ایران رابطه با جنبش جهاد اسلامی فلسطین و مساعدت همه جانبه به این جنبش را مورد توجه ویژه قرار داده است؟ بررسی ها نشان می دهد که گفتمان مشترک جمهوری سلامی ایران و جنبش جهاد اسلامی بر اساس محورهای «اسلام گرایی»، «صهیونیسم ستیزی»و «مقاومت» از جمله دلایل اصلی این روابط و حمایت های ایران از این جنبش است.

بحران سوریه از چنان عمق و ابعادی برخوردار است که توانسته تعادل قوای قدرت های نافذ منطقه ای را متناسب با آنچه در این بحران از دست داده یا منافعی که به آن چشم دوخته اند برهم زند. در این بحران، تضاد ایدئولوژی و منافع استراتژیک عربستان سعودی با جمهوری اسلامی ایران، راهبرد این نظام پادشاهی محافظه کار را به سمت حمایت از افراطی ترین نیروهای مخالف بشار اسد و جمهوری اسلامی ایران را به سوی حمایت از نظام سیاسی موجود سوق داده و در این مناقشه ژئوپلیتیکی، دو کشور را به پیکاری مستقیم فراخوانده است. از سوی دیگر، بحران سوریه به آزمون بزرگی برای تحقق آمال داخلی دولت اسلام گرای ترکیه برای حذف و امحای نیروهای اجتماعی مبارز کرد و در بعد خارجی به عرصه ای برای اجرای راهبردهای منطقه ای ترکیه با هدف هژمونی این کشور بر خاورمیانه تبدیل شده است. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که مواضع قدرت های نافذ منطقه ای در بحران سوریه در چهارچوب چه رویکردی در مطالعات روابط بین الملل قابل تحلیل است؟ فرضیه پژوهش: چنین به نظر می رسد که مواضع کشورهای ترکیه و عربستان سعودی در قبال بحران سوریه در چهارچوب واقع گرایی تهاجمی و برای افزایش قدرت نسبی و ارتقای جایگاهشان در منطقه خاورمیانه و مواضع جمهوری اسلامی ایران در چهارچوب واقع گرایی تدافعی و برای افزایش امنیت نسبی دولت ملت های ایران و سوریه است. روش تحقیق در این پژوهش، تحلیلی توصیفی و نوع پژوهش کاربردی و ابزار جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای است.

بیداری اسلامی به عنوان جنبش بی سابقه مردمی که در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا به وقوع پیوسته است علاوه بر تاثیرات شگرفی که بر محیط داخلی کشورهای انقلابی گذارده و در برخی موارد حتی به تغییر نظام سیاسی این کشورها منجر شده بر مناسبات منطقه ای نیز تاثیرگذار بوده است. جمهوری اسلامی ایران و کشور پادشاهی عربستان سعودی به عنوان دو قدرت منطقه ای به نحو کاملا متفاوتی از این تحولات تاثیر پذیرفته اند.جستار پیش رو در پاسخ به این سوال که قرائت های متفاوت و متضاد ایران و عربستان از اسلام بر مواجهه آنها با تحولات بیداری اسلامی چگونه تاثیر گذارده است فرضیه خود را اینگونه صورت بندی کرده است که در حالیکه نظام سیاسی حاکم بر «پادشاهی عربستان» بر مبنای سلفی گری محافظه کارانه مبتنی بر «قرائت سازشکارانه از اسلام» بروز یافته است در مقابل، «جمهوری اسلامی» به عنوان نظام سیاسی برآمده از انقلاب اسلامی بر «قرائت انقلابی از اسلام» استوار می باشد. مقاله با استفاده از روش مقایسه ای به واکاوی علل تفاوت بنیادین نگرش این دو کشور اسلامی در مواجهه آنها با تحولات بیداری اسلامی پرداخته است. نتیجه آنکه اگرچه تحولات بیداری اسلامی نظام جمهوری سلامی را با چالش هایی مواجه ساخته است اما فرصت های گسترده ای را نیز برای ایران فراهم آورده است از اینرو جمهوری اسلامی ایران تمایل به فراگیری این جنبش داشته است. در مقابل، این تحولات کشور عربستان را با چالش هایی جدی مواجه کرده است. از اینرو عربستان درصدد مهار و توقف این جنبش برآمده که تعقیب این دو استراتژی متضاد بر تیرگی روابط میان آنها افزوده است.