الهیات و معارف اسلامی (مطالعات اسلامی )
سال:1381 | دوره:- | شماره:58 |تعداد مقالات:7

از زمان انتشار نخستین شماره مجله دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه مشهد سی و چهار سال می گذرد. نخستین شماره این مجله در زمستان 1347 به همت استاد مرحوم دکتر محمود رامیار و به مناسبت «صدمین سال [درگذشت] حکیم سبزواری» تحت عنوان نشریه دانشکده علوم معقول و منقول مشهد منتشر شد. تاسیس این مجله پس از آن بود که رامیار از اداره قوانین مجلس شورای ملی آن زمان به وزارت نوبنیاد «علوم و آموزش عالی» منتقل شد و از سوی آن وزارت با حکم «معاون رئیس دانشگاه مشهد در امور اداری و مالی» به دانشگاه مشهد آمد و اندکی بعد با حفظ سمت، سرپرستی دانشکده علوم معقول و منقول را نیز به عهده گرفت. او طی سه چهار سالی که سرپرستی دانشکده را به عهده داشت، خدمات ارزشمندی به دانشکده کرد که یکی از آن خدمات تاسیس همین مجله است.

غزالی از اندیشمندان بنام جهان اسلام است که آرا و افکار وی، تأثیر شگرفی بر متفکران و اندیشمندان پس از خود بخصوص در میان اهل سنّت داشته است. با آن که غزالی با تألیف مشهورترین اثر خود موسوم به تحافه الفلاسفه آرای فلاسفه را مورد انتقاد شدید قرار داده است و حتی در تألیفاتش با توجه به گرایشهای اشعری گرایانه خود از " شیعه " بخوبی یاد نمی کند؛ اما تأثیرپذیری شخصیتی چون " صدرالمتألهین" - که از معروف ترین فلاسفه و متکلمان امامیه است- از آرای تفسیری غزالی، امری قابل قبول تأمل و در خور توجه است. چرا و چگونه ملاصدرا تحت تأثیر آرای وی واقع شده است؟ در این مقاله نویسنده کوشیده است ضمن پرداختن به این پرسش، چگونگی تأثیرپذیری صدرالمتألهین را از آرای تفسیری غزالی تبیین نماید.

گونه گون خوانی قرائت های چند گانه پاره ای از واژه های قرآن، از مسائل و مباحثی است که دیرباز مورد توجه قرآن پژوهان بوده است و بحث و بررسی های بسیاری دربارة آن انجام گرفته است.با توجه همه هنوز این پرسش که " راز این گونه گون خوانی ها در چیست؟" پاسخی بسنده و قانع کننده نیافته است.نگارنده در نوشتاری که از پی می آید، کوشیده است تا به این مسأله از دیدگاهی هنری بنگرد.وی پاسخ این پرسش را در یکی از جلوه های هنری و بلاغی قرآن کاویده است و برای زمینه سازی و آشکاری بیشتر بحث، از مسائل دیگری نیز چون اعجاز هنری قرآن، به کوتاهی سخن گفته است.

تدّبر در آیات قرآن کریم و تلاش برای دست یابی به تجزیه و تحلیل و درکی درست از آن، همواره نخستین گام فرا راه دانشمندانی بوده است که شناختن و شناساندن دین اسلام را در عرصه های اصول و فروغ آن، وجهه همّت خود قرار می داده اند.این بهره وری- امّا- از دشواریهای و پیچیدگیهای ویژه خود، برکنار نبوده و نیست و درنگ در آیات قرآن کریم که اصیل ترین دلیل در میان ادلّه اربعه اجتهاد به شمار می رود، مستلزم برخورداری از آگاهیهای متنوّعی از درون و بیرون از این کتاب گران سنگ آسمانی است. این مقاله کوتاه، با اشاره به یکی از مصداقهای این پیچیدگی برون رفت از آن،در صدد تا بر نقش آگاهیهای بیرون از قرآن کریم دربرداشت پذیرفتنی تر از پیام آیات و سور، تأکیدی دو چندان داشته باشد.

نویسنده در مقاله حاضر تلاش می کند ضمن استخراج نکاتی که ناصرخسرو در آثار، و به ویژه اشعار، درباره قرآن بیان داشته، آنها را دسته بندی، تحلیل و تبیین نماید و با معرفی دیدگاه های مختلف ناصر درباره قرآن و تنزیل و تأویل آن، شئون قرآنی شعر و اندیشه ناصر را به اجمال بیان نماید.در این نوشته، ابتدا دلایل متعدد شخصی، عقیدتی و روانی توجه خاص ناصرخسرو به قرآن اشاره می شود، و سپس مبحث مفصل و اصلی نوشته می آید که درباره تنزیل و تأویل از نظر این متفکر اسماعیلی، تمثیلاتی که او برای تبیین برتری تأویل بر تنزیل آورده، تحلیل شده و به فواید تأویل نیز در بحث مجزایی پرداخته شده است.مبحث آخر، درخصوص قرآن و اهل تأویل است، یعنی چه کسانی شایستگی تأویل دارند.از نظر ناصر، فقط آل نبی و علی (ع)، و دانایان و ائمه اسماعیلی مجاز به تأویل اند و وظیفه سایر مردم آن است که حقایق و معانی نهانی تنزیل را از طریق آنان بجویند و فراگیرند.

احادیث در زمانها و مکانهای مختلف و برای مخاطبان متفاوت صادر و توسط راویان گوناگون نقل شده است و دچار تغییر و تحریفهایی شده و چون از زمان نقل اولیة آنها چندین قرن گذشته است و راویان و صاحبان کتابها برای باب بندی کتابشان، احادیث را تقطیع کرده اند، پاره ای از قراین که شرایط زمان و مکان را تعیین می کرده از بین رفته است.بنابراین برای حل تعارضات و تحریفات و اشکالها، دانشی که بتواند نقایض را حل و رفع کند ضروری است.این دانش" مختلف الحدیث" نامیده می شود که خود بخشی از " فقه الحدیث" است.دقت در گفتار معصومین (ع) نشانگر توجه و اهتمام آن بزرگواران به حفظ حدیث سالم است.ایشان برای تشخیص احادیث درست، راههایی را به پیروان خویش ارائه فرمودند.این مقاله با بررسی برخی از منابع حدیثی و فقهی اصلی شیعه می خواهد نشان دهد که به رغم توجه عالمان به معنای حدیث و اهتمام ایشان به از میان بردن اختلاف و تعارضات، دقت و پژوهش بیش از پیش ضروری و اجتناب ناپذیر است.

طبق نظریات جدید علمی، فضای سه بعدی که ما در آن زندگی می کنیم، یک فضای خمیده است؛ به طوری که اگر سفینه ای از یک نقطه شروع به حرکت کند و به زعم خودش در راستای یک خط راست حرکت نماید، سرانجام به نقطه شروع حرکتش خواهد رسیده.بنابراین در مقایسه در مقایسه با سطح یک کره یک سطح دو بعدی بسته ای است که در جهت بعد سوم خم شده است، می توان گفت جهان سه بعدی ما پوسته یک کره چهار بعدی است.به عبارت دیگر جهان ما یک جهان سه بعدی است که در جهت بعد چهار خم شده است. حرکت در بعد چهارم نتایج جالبی در بر خواهد داشت: نظیر امکان و خروج از زندان بدون گذشتن از در یا دیوار، عبور از کوه بدون رفتن بالای آن و یا تونل زدن، نزدیک کردن راهها، پشت و رو کردن یک موجود، توجیه ماهیت دو گانه موج- ذره و ... به نظر می رسد مفاهیم فوق با مفهوم برخی آیات قرآنی نزدیکی داشته باشد که در این بحث به آن پرداخته می شود.همچنین به برخی مباحث از قبیل معراج پیامبر اکرم، پل صراط، داستان ملکه سبا، آسمانهای هفتگانه و... از دید جدیدی نگریسته می شود.