تحقیقات جغرافیایی
سال:1389 | دوره:25 | شماره:4 (پیاپی 99) |تعداد مقالات:8

رودخانه ها از مهمترین عوامل موثر در فرایندهای ژئومورفولوژیک زمین و چرخه فرسایش بوده اند و تاکنون مطالعات گسترده ای بر روی تغییرات مورفولوژیک رودخانه ها و عوامل موثر بر آنها صورت گرفته است. در این پژوهش، هدف شناخت عوامل ژئومورفولوژیک موثر بر تغییرات بستر بخش میانی رودخانه اترک و بررسی دامنه این تغییرات است. این محدوده در حدفاصل روستای قازان قایه تا چات در استان گلستان به طول تقریبی 150 کیلومتر قرار گرفته است. تکنیک اصلی کار، مقایسه زمانی و مکانی تغییرات بستر این رودخانه است. ابزارهای اصلی تحقیق را عکس های هوایی سال 1346، تصاویر ماهواره ای اسپات سال 1380 و آیکونوس سال 1381 و نیز نقشه های مختلف تشکیل می دهد. علاوه بر این، کنترل این تغییرات از طریق کار میدانی تفصیلی و ثبت موقعیت ها و دامنه تغییرات با دستگاه GPS و تطبیق آنها با نقشه ها و تصاویر زمین مرجع شده در نرم افزار Arc GIS و سایر تحلیل های کمی با استفاده از روابط ریاضی است. نتایج حاصل از استخراج و مقایسه آماری پارامترهای هندسی این بخش از رودخانه نظیر، طول موج، ضریب سینوسی، نسبت عرض به عمق و ... در دوره زمانی 35 ساله نشان می دهد که ضریب سینوسی رودخانه از 1.5 به 1.3 کاهش یافته و طول موج و شعاع دایره های مماس بر پیچان رودها نیز افزایش یافته است. همچنین بررسی ها نشان می دهد که تغییرات هیدرولوژیک، دانه بندی مواد بستر و دیواره ها، تغییرات کاربری اراضی و الگوی کشت بخصوص گسترش کشت برنج در سیلاب دشت رودخانه، مهمترین عوامل تغییر دهنده پلان مساحتی و مورفولوژی بازه مطالعاتی در طی سال های اخیر است.

مخاطرات طبیعی یکی از مهمترین عوامل انهدامی سکونتگاه های انسانی شناخته شده اند. بررسی آثار سوانح طبیعی بر سکونتگاه های انسانی، بویژه شهرها از جمله مسائل مهم مورد توجه برنامه ریزان شهری است. کشور ایران به علت موقعیت جغرافیایی خود (قرارگیری بر روی کمربند زلزله جهان (به طور مکرر با وقوع سوانح طبیعی، بخصوص زلزله مواجه بوده است؛ زلزله هایی که با توجه به شدت آنها هر چند سال یک بار ویرانی های انسانی، مالی و فیزیکی به بار آورده است. در این تحقیق سعی شده است آسیب پذیری ناشی از وقوع زلزله در بافت شهری منطقه 11 شهرداری تهران بررسی شود. روش تحقیق مبتنی بر مدل ساده شده AHP است. با استفاده از روش مذکور مشخص شد که بافت شهری منطقه 11 شهرداری تهران بدلیل بالا بودن نسبت واحدهای مسکونی کم دوام به کل واحدهای مسکونی، نسبت واحدهای مسکونی بالای 30 سال به کل واحدهای مسکونی، نسبت مساحت قطعات مسکونی زیر 100 متر به کل قطعات مسکونی، طول معابر کمتر از 4 متر نسبت به سطح محله، تراکم جمعیتی و تراکم واحد مسکونی بالا، آسیب پذیر است و این آسیب پذیری در جنوب منطقه به بالاترین حد خود می رسد؛ به طوری که بالاترین میزان آسیب پذیری به ترتیب مربوط به محلات 19 و 18 و 15 و 12 و 16 و 13 و 17 و 11 و 8 است. پس از مشخص شدن آسیب پذیری منطقه، در پایان این تحقیق نتیجه ارایه شده است.

دریاچه ارومیه سومین دریاچه فوق شور در جهان است و به دلیل اهمیت اقلیمی، اقتصادی، اکولوژیک و زیست محیطی از نواحی جغرافیایی قابل توجه و مطرح در ایران به شمار می رود. سطح آب این دریاچه نیز همانند سایر دریاچه های بزرگ جهان طی سال های مختلف، دارای نوسان های دوره ای مشخص بوده است. چنین به نظر می رسد که می توان از این نوسان های دوره ای به عنوان مدرکی معتبر و تاریخی از تغییرات طبیعی اقلیم در ایران بهره گیری کرد. در سال های اخیر، کاهش قابل ملاحظه سطح آب، مشکلاتی را برای محیط زیست دریاچه و ساکنان آن به همراه داشته است. بروز این مشکلات، توجه و ارزیابی نوسان های سطح آب این دریاچه را با استفاده از روش های علمی و مناسب، اجتناب ناپذیر می سازد. بر این اساس، در پژوهش حاضر با ارزیابی تغییرات دراز مدت نوسان های سطح آب دریاچه و پارامترهای موثر در این نوسان ها در ارتباط با فعالیت لکه های خورشیدی (عامل عمده کنترل کننده تغییرات طبیعی اقلیم) بر اساس دو روش آنالیز موجک پیوسته و متقاطع، مشخص گردید که سطح آب دریاچه ارومیه دارای نوسان های دوره ای معنی دار و منفی 8-11 ساله است. این واقعیت حاکی از وجود همبستگی منفی معنی دار بین این نوسان ها در ارتباط با لکه های خورشیدی است. بر اساس یافته های تحقیق، فعالیت های خورشیدی، احتمالا تنها فاکتور طبیعی موثر در نوسان های سطح آب دریاچه ارومیه و پارامترهای مربوطه، در درازمدت محسوب می گردند.

گردشگری طبعا رابطه تنگاتنگی با محیط دارد، از این رو، ارزیابی توان محیطی اگر به گونه شایسته ای صورت پذیرد، موجب اصلاح طرح ها و پیشگیری از بروز ناکامی در توسعه گردشگری می شود و از تخریب پیش بینی نشده محیط زیست جلوگیری می کند.پژوهش حاضر درصدد بررسی و ارزیابی توان محیطی شهرستان خوانسار به منظور توسعه گردشگری منطقه است. منطقه مورد مطالعه دارای توان ها و منابع متنوع محیطی اعم از آب کافی، خاک حاصلخیز، شرایط اقلیمی مطلوب، پوشش گیاهی، عوامل ارتباطی و پدیده های طبیعی و انسانی جاذب گردشگری است و در صورت برنامه ریزی و استفاده مناسب از آنها، می توان بسیاری از مشکلات اقتصادی و اجتماعی منطقه را رفع و در مسیر توسعه همه جانبه و پایدار هدایت کرد. در این مقاله ارزیابی توان محیطی منطقه با بهره گیری از مدل اکولوژیک توریسم و روش تجزیه و تحلیل سیستمی با استفاده از نرم افزار سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS جهت شناخت قابلیت های توسعه توریسم در ناحیه و استقرارگاه های روستایی انجام گرفته است. نتایج این بررسی نشان می دهد همه سطح منطقه برای توسعه تفرج گسترده یا تفرج متمرکز از توان بالایی برخوردار است و اکثر روستا ها دارای توانمندی برای توسعه نوعی از اشکال گردشگری فوق هستند.

هدف اصلی این تحقیق، بررسی و تجزیه و تحلیل آماری باد، نقش رژیم بادی در میزان دبی و جهت انتقال رسوبات در منطقه مورد مطالعه است. بنابراین، داده های بادسنجی ایستگاه سبزوار طی یک دوره آماری 10 ساله (2005- 1996)، با استفاده از گلماسه تجزیه و تحلیل شد. مقدار پتانسیل حمل ماسه در منطقه سبزوار حدود 160.9 واحد و جهت نهایی حمل ماسه جنوب غربی و دبی حمل ماسه بر اساس معادله لتو – لتو (1978) برابر 22.35 Ton/m. year است، با توجه به این مقادیر و طبقه بندی فرای برگرودین (1979) منطقه مورد مطالعه از نظر قدرت فرسایشی باد در کلاس کم قرار می گیرد. مقدار شاخص همگنی (RDP/DP) برای این منطقه 0.4 است که موجب تشکیل تپه های بارخانی می شود و بیانگر بادهای قدرتمند و دو جهتی با زاویه منفرجه است. گلبادهای فصلی منطقه نشان می دهد که در تمام فصول سال، عمده بادهای غالب منطقه از شرق و شمال شرقی می وزد و بادهای جنوب شرقی در رتبه سوم قرار دارد. گل طوفان های سالانه منطقه نشان می دهد که درصد بادهایی با سرعت بیش از سرعت آستانه فرسایش 12.5 درصد است که از جهات شرق، شمال شرقی و جنوب شرقی می وزد و عمده آنها در فصول تابستان و بهار می وزند و جهت وزش آنها یکطرفه است، اما در پاییز و زمستان چندجهته است.

مکانیابی صنعتی تصمیمی بسیار پیچیده است و به دامنه وسیعی از معیارها وابسته است. بنابراین، می توان مکانیابی را فرایند تصمیم گیری چند معیاره ای دانست که برای اولویت بندی معیارهای مختلف و انتخاب بهترین گزینه از میان گزینه های ممکن، به کار می رود. در واقع، می توان با مکانیابی تاثیرات منفی حاصل از ایجاد و بهره برداری از صنایع را به حداقل رساند و گامی مثبت برای توسعه پایدار برداشت. هدف از این مطالعه، ارزیابی امکان استقرار صنایع در داخل شعاع 50 کیلومتری شهر اصفهان با استفاده از فرایند تصمیم گیری چندمعیاره در سیستم اطلاعات جغرافیایی است. ابتدا با بررسی منابع و کسب استانداردها، معیارهای استقرار صنایع مشخص گردید. این معیارها شامل فاصله از آب های سطحی، شیب، فاصله از جوامع انسانی، فاصله از راه های ارتباطی، مناطق حفاظت شده، فاصله از صنایع، عمق آب های زیرزمینی، فاصله از خطوط انتقال آب، فاصله از گسل ها و کاربری فعلی اراضی هستند. سپس کلیه معیارها با فرمت مشابه به سیستم اطلاعات جغرافیایی وارد و استانداردسازی شدند. در مرحله بعد از روش درجه بندی برای وزندهی معیارها استفاده شد و در نهایت کلیه لایه ها با استفاده از روش ترکیب خطی وزن دار تلفیق شدند. پس از حذف مناطقی که دارای مساحت کافی برای استقرار صنایع نبودند، چهار منطقه مناسب در بخش شرقی اصفهان برای استقرار صنایع تعیین شد.

بررسی بیلان آب و توزیع زمانی متغیرهای هیدرولوژی و عناصر اقلیمی موثر بر آن، از جمله زمینه های تحقیقاتی هیدرولوژیست هاست.به منظور تحلیل متغیر های ذکر شده تکنیک هایی مانند سری های زمانی، تحلیل عاملی و تحلیل خوشه ای استفاده می شود. رودخانه کارون به ویژه در بخش کوهستانی آن طی سال های اخیر با سیلاب های بزرگ، خسارات هنگفت اقتصادی و محیطی همراه بوده که جهت ارایه تحلیلی مناسب از چگونگی روند نغییرات آن، فرایندهای هیدرو لوژیک آن بررسی شده است. در این تحقیق، تلاش شده با استفاده از تبدیل باکس – کاکس، روش سری های زمانی و به کمک شاخص های BIC , AICمدل مناسب برآورد و روند داده ها در آینده مشخص شود. بر این اساس، مدل های 4) ARMA و 1) در مورد ایستگاه شالو، *(3، 0، 3)* (2، 1، 1) ARIMA ایستگاه ارمند، 3*(0، 0، 3)*(0، 1، )  ARIMAایستگاه بارز و 4*(1، 1، 3)*(0، 0، ) ARIMA در ایستگاه مرغک برای برآورد و تعیین روند مناسب تشخیص داده شد. سپس دوره آماری 79-1383 به عنوان شاهد و به منظور واسنجی دقت مدل انتخاب و داده های ثبت شده (شاهد) و برآوردی مدل مقایسه شدند که با وجود همبستگی مثبت بین مقادیر ثبت شده و برآوردی، سیر صعودی در دبی رودخانه کارون تایید گردید.