الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی
سال:1397 | دوره:6 | شماره:12 |تعداد مقالات:7

یکی از پرسش های مهم فقها و اندیشه ورزان سیاسی شیعه و اهل سنت در جهان اسلام، اصل تاسیس حکومت و تلاش برای دستیابی به الگوی مطلوب حکمرانی بوده است. در این میان، آراء و اندیشه های دو متفکر جهان اسلام و از رهبران جنبش های اسلامی معاصر، امام خمینی و سید قطب، شایسته بازخوانی اند. هر دوی آنها، تنها راه نجات ملت های ستم دیده را در برقراری حکومت اسلامی می دانستند اما تفاوت های فکری و مبانی مبارزاتی آن ها منجر به دو مسیر مجزا؛ یعنی انقلاب اسلامی ایران و تحولات مصر انجامید که نشان دهنده میزان استحکام و قدرت نظریه های حکومت آن دو است. سوال اصلی پژوهش این است که چه شباهت ها و تفاوت هایی میان اندیشه امام خمینی و سید قطب در باب ارائه الگوی مطلوب حکمرانی وجود دارد؟ یافته های پژوهش نشان می دهد که هردو اندیشمند در نفی حکومت طاغوت و ظالم، ضرورت تشکیل حکومت اسلامی و برخی کارکردهای حکومت، هم نظرند اما در تعیین شکل حکومت و چگونگی شکل گیری آن و شرایط حاکم اختلاف نظر دارند. در این مقاله برای تایید فرضیه از روش مقایسه ای استفاده شده است.

«تمدن اسلامی» اصطلاحی است که بخش زیادی از تحقیقات تاریخ نگاری و تمدنی جهان را به خود اختصاص داده است؛ چیستی و چگونگیِ عوامل رویش، خیزش، شکوفایی و بالندگی تمدن اسلام، سوال های مهمی هستند که دانستن آنها، علاوه بر تسلط بر تاریخ اسلام و ایران، موجب کشف سنت های بسیار تمدنی در عرصه های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی میشود. قرن 4 و 5 هجری دوره «بالندگی تمدن اسلامی» است که به عصر طلایی و رنسانس اسلامی مشهور گردیده و نمودهای بالندگی آن در بخشهای مختلف تمدنی مانند هنر، معماری، تجارت و بازرگانی و شهرسازی و. . . متبلور هستند؛ واکاوی و تبیین عوامل و لوازم محوری برای دست یابی به این تمدن («فرهنگ متعالی اسلام»، «دانشمندان حاذق» و «حاکمان کارآمد»)، از مهم ترین نتایج این مقاله میباشد که با روش توصیفی-تحلیلی و منابع مختلف کتابخانه ای انجام شده است. مسأله اصلی در این پژوهش، «چیستی عوامل محوری در بالندگی تمدن اسلامی» است که به منظور رهیافتی به چهار چوبی نظری برای راهبری «الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت»، ذیل «تمدن نوین اسلامی» تدوین شده است، تا از نتایج آن در سیاست گذاری ها و تصمیم گیری های کلان استفاده شود.

دوره مشروطیت، از جمله مهمترین نقاط عطف در تاریخ معاصر ایران به شمار می آید و تاثیرات عمیقی را بر تحولات سیاسی-اجتماعی بعدی این مرز و بوم به جای نهاده ومبدا چالشهای فکری گسترده و پایایی بوده که دامنه آن تا به امروز نیز ادامه یافته است. از جمله چالشها نوع مواجهه با نظام استبدادی بوده است. مشروطه خواهان غربگرا که ذیل الگوی کلان توسعه غربی، می زیستند نظریه ترجمه ای مشروطه را به عنوان جایگزین حکومت استبدادی مطرح کردند. اما علما که عمدتا جز نفی نظری مشروعیت حکومتهای غیر معصوم یا ماذون از ناحیه معصوم اقدامی ایجابی برای طرح نظریه جایگزین انجام نداده بودند بعد از جنبش تحریم تنباکو و فضای ایجاد شده تلاش نمودند تا در یک سیر تکاملی طرحی ایجابی را برای تحدید استبداد به نحوی که مبتنی بر مقتضیات بومی باشد ارائه نمایند و در مقابل مشروطه، عدالتخانه را مطرح کردند. با نگاهی گذرا به تاریخ مبارزات مردم به رهبری علماء از آغازین روزهای نهضت عدالتخانه تا اواخر حضور جمعی از مردم در سفارت انگلستان که همزمان با تحصن علماء در قم به سفارت رفته بودند، می توان به وضوح دریافت که رهبران نهضت آرام آرام به این نتیجه رسیدند که بدون طراحی یک الگوی مشخص و با اقدامات فرد محور و مصداقی نمی توان، حقوق ملت را استیفا کرد و از دین محافظت نمود.

الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت، الگویی است که با انضمامی شدن مبانی بینشی و ارزشی اسلامی پدید می آید که کارآفرینی یکی از مهمترین آنهاست. مفهوم دانشگاه کارآفرین یا دانشگاه نسل سوم، مدلهای آن و چگونگی تحقق آن در کشورهای مختلف، یکی از موضوعات مهم و قابل تامل در سالهای اخیر بوده است؛ از این روی شاهد آنیم که پژوهشهای متعددی در جهت شناسایی شاخصه ها و ویژگی های این دانشگاه به انجام رسیده است. مطالعه گسترده این پژوهشها نشان دهنده تمرکز پژوهشگران بر سخت افزارهای دانشگاه کارآفرین و بی توجهی آنها به اقتضائات نرم می باشد. پژوهش با رویکردی آمیخته به دنبال شناسایی عوامل نرم و سخت شکل گیری دانشگاه کارآفرین در ایران بوده است. پژوهشگر به شناسایی عوامل ذکر شده با رویکردی کیفی و استفاده از مصاحبه نیمه ساختار یافته و مطالعه کتابخانه ای و نیز تحلیل آنها با روش تحلیل تم پرداخته است. پس از آن و در گام بعدی عوامل شناسایی شده با رویکردی کمی و توزیع پرسشنامه میان خبرگان و تحلیل آنها با آزمون ناپارامتریک دو جمله ای، اعتبارسنجی و تایید شدند. نتایج پژوهش نشان می دهد دانشگاه کارآفرین در بعد نرم دارای مولفه های اصلی (بازیگران کلیدی، هنجارها، عوامل اجتماعی-فرهنگی، عوامل شخصیتی-انگیزشی) و در بعد سخت دارای مولفه های اصلی (سیاستها-راهبردها، زیرساختهای اطلاعاتی-اشاعه ای، زیرساختها-نهادهای پشتیبان، زیرساخت انسانی-سازمانی، زیرساخت های محیطی-دولتی، پیوندهای محیطی، نظامهای مدیریتی (آموزشی-پژوهشی)، نظام های مدیریتی (حمایتی-ارزشیابی و مالی))می باشد.

یکی از مهمترین موضوعاتی که متاسفانه در ایران کمتر مورد توجه واقع شده است؛ تجاری سازی علوم انسانی و یا به اصطلاح، "فناوریهای نرم" است. با ارائه ایده الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت، توسط مقام معظم رهبری، مسئله علوم انسانی و فناوریهای نرم مورد تاکید خبرگان فرهنگی، نظامی، سیاسی و اجتماعی قرار گرفته است. به همین منظور محقق، به دنیال بررسی جایگاه فناوریهای نرم (تجاری سازی علوم انسانی) در الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت میباشد. پژوهش حاضر یک مطالعه کیفی بوده که با رویکرد تفسیری، مساله تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است. جامعه آماری این پژوهش کیفی؛ تعداد 12 نفر از اساتید علوم انسانی دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی شمال کشور بودند، که با مصاحبه های انفرادی عمیق و اکتشافی با مصاحبه شوندگان، جایگاه فناوریهای نرم در الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت، مورد بحث قرار گرفت؛ که بعد با استفاده از الگوی اسمیت و روش تحلیل تم، تمهای اصلی مشخص و تمهای فرعی در یکدیگر ادغام گردیدند و در نهایت فناوریهای نرم مورد تاکید در الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفتکه باید مسئولین علوم انسانی پیاده سازی نمایند، شناسایی شدند؛ این فناوریها شامل: فناوری نرم تولید فکر، فناوری نرم اجتماعی، فناوری نرم فرهنگی و سبک زندگی و فناوری نرم نظامی بودند؛ که پس از مشخص شدن این فناوریها، مولفه های هر فناوری از نتایج مصاحبه با خبرگان استخراج گردید که در انتهای پژوهش به عنوان یک مدل پارادایمی ارائه شده است.

فضای مجازی و شبکه های اجتماعی هم به منزله معدن طلا و هم به مثابه میدان مین هستند. به منظور وحدت رویه و موضع گیری هوشمندانه میان مسئولان نظام، لازم است که الگوی راهبردی کلانی در مواجهه با کلیت فضای مجازی و به ویژه شبکه های اجتماعی اتخاذ شود. این مقاله تلاش کرده است تا ضمن استفاده از ملاحظات نظری چند-جانبه، به واکاوی دیدگاه رهبر انقلاب اسلامی درباره فضای مجازی با تاکید بر شبکه های اجتماعی بپردازد. در این راستا، ابتدا مصاحبه های اکتشافی با متخصصان برای دستیابی به مولفه ها و نقاط تمرکز انجام شده است. سپس بر اساس تحلیل مضمونی یافته ها، بیانات رهبری طی دهه اخیر تحلیل راهبردی شده اند. در مجموع، مهمترین یافته ها و نتایج به سمت طراحی الگویی راهبردی جهت دهی شده اند. این الگو شامل نقاط قوت کنونی، نقاط ضعف کنونی، فرصتهای بالقوه، تهدیدها، دلایل زمینه ای تهدیدها و ضرورت ها و ملاحظات است.

تحقق آرمان متعالی انقلاب اسلامی ایران که همانا تحقق امت اسلامی در گذار از سیر تکاملی (انقلاب اسلامی؛ نظام اسلامی؛ دولت اسلامی؛ جامعه/ کشور اسلامی و در نهایت امت اسلامی) آن است تنها در گرو محور قرار دادن ارزش ها و اعتقاد و التزام عملی به آن در جامعه و نظام اسلامی از طریق بکارگیری و پیاده سازی مدیریت ارزش بنیانی است که با مبانی دینی و اسلامی و شرایط و ویژگی های فرهنگی و اجتماعی و ملی کشور انطباق داشته باشد. از این رو، پژوهش حاضر با هدف کشف، توصیف و تبیین عوامل شکل دهنده مدیریت ارزش بنیان اسلامی-ایرانی انجام گرفته است. بدین منظور با انجام مصاحبه های نیمه ساختارمند با خبرگان امر و بهره گیری از روش شناسی نظریه داده بنیاد از طریق گردآوری و تحلیل داده ها، و رفت و برگشت های مستمر در طی فرآیند کدگذاری باز، محوری و انتخابی، نشانه ها، مفاهیم و مقولات شکل دهنده مدیریت ارزش بنیان به تدریج ظهور یافت. در همین رابطه یافته های پژوهش در 227 مفهوم و در نهایت 43 مقوله (شرایط علّی، مقوله محوری، راهبردها، شرایط زمینه ای، شرایط مداخله گر و پیامدها) دسته بندی شده و همراه با شاهد مثالی برای هر کدام تشریح شدند.