بوم شناسی جنگل های ایران
سال:1394 | دوره:3 | شماره:5 |تعداد مقالات:7

با توجه به متفاوت بودن پاسخ گونه های مختلف درختی در رویشگاه های متفاوت نسبت به متغیرهای اقلیمی، لزوم بررسی اثرات تغییرات اقلیم بر درختان به وضوح مشخص می گردد. از طرفی نیز کمبود مطالعات داخلی گاه شناسی جهت بررسی اثر تابش بر رشد شعاعی گونه های درختی به دلیل نبود اطلاعات دراز مدت این متغیر مهم، استفاده از رویکردهای جدید جهت تعیین اثر تابش بر رشد قطری درختان را امری اجتناب ناپذیر می نماید. بنابراین هدف این تحقیق بررسی تاثیر متغیرهای اقلیمی دما و تابش بر رشد قطری بلوط بلندمازو می باشد. برای این منظور تعداد 17 دیسک برداشت شده از درختان بلندمازو در جنگل های آستارا مورد استفاده قرار گرفت و گاه شناسی این گونه و نحوه تاثیرپذیری رشد شعاعی آن از متغیرهای اقلیمی دما و تابش ثبت شده در بازه زمانی 1986 تا 2012 میلادی در ایستگاه سینوپتیک شهرستان آستارا مورد بررسی قرار گرفت. یافته های این پژوهش مشخص نمود که تنها گاه شناسی به دست آمده از دو جهت عمود بر هم هر دیسک برای 15 دیسک از نتایج مطلوبی برخوردار بودند. بررسی بیشتر این 15 دیسک نشان داد که تنها نتایج به دست آمده از 10 دیسک با یکدیگر دارای نتایج قابل قبولی برای گاه شناسی گونه بلوط بلندمازو در محدوده جنگلی آستارا هستند. همچنین نتایج این تحقیق مشخص نمود که هر دو پارامتر دما و تابش اثری منفی و معنی دار (سطح معنی داری 95%) بر رشد بلوط بلندمازو دارند به گونه ای که ضریب همبستگی (R) بین رشد شعاعی این گونه با دو متغیر مذکور به ترتیب 0.52 و 0.45 محاسبه گردید. بنابراین می توان نتیجه گرفت اگرچه هر دو پارامتر دما و تابش دارای اثر منفی بر رشد گونه بلندمازو می باشند، اما شدت اثرگذاری تابش کمتر است که این موضوع به دلیل تفاوت بین تابش و دما ناشی از وضعیت ابری بودن آسمان در محدوده شمال کشور است.

پلت یکی از مهم ترین گونه های تجاری جنگلی محسوب می شود. برای بررسی تنوع ژنتیکی، استفاده از آنزیم پراکسیداز به دلیل وجود چندشکلی های فراوان و حساسیت نسبتا زیاد آن به شرایط محیطی، رایج است.تحقیق حاضر با هدف بررسی تغییرات کمی و کیفی آنزیم پراکسیداز در شرایط متفاوت نگهداری نمونه های گیاهی و نیز در بافت های مختلف درخت پلت انجام شد. از بافت های مختلف (شاخه یک ساله، شاخه دو ساله، پوست تنه و برگ) چهار پایه پلت نمونه برداری شد. نمونه ها در سه وضعیت یخچال معمولی (+4oC)، فریزر ( 20oC) و نیتروژن مایع ( 196oC) تا زمان عصاره گیری نگهداری شدند. نتایج بررسی فعالیت کیفی آنزیم پراکسیداز حاکی از ظهور 11 باند آیزوزایمی بر روی ژل اکریل آمید بود که در ناحیه مولکول های سنگین و متوسط قرار داشتند. بیشترین جایگاه ظهور باندهای آیزوزایمی، در نمونه های نگهداری شده در یخچال مشاهده گردید. برای شاخه های یک ساله و دو ساله، تعداد جایگاه های ظهور باندها در نمونه های فریزر با نمونه های یخچال برابری می کرد و بیشتر از تعداد باندهای نمونه های نیتروژن مایع بود. در مورد نمونه های برگ تعداد جایگاه های ظهور باند در دو وضعیت نگهداری در یخچال و نیتروژن مایع با یکدیگر برابر و بیشتر از جایگاه های ظهور برای نمونه های فریزر بود. در نمونه های پوست تنه، بیشترین تعداد باند به نمونه های نگهداری شده در یخچال مربوط بود. از بین نمونه های نگهداری شده در یخچال، بیشترین فعالیت کمی و کیفی آنزیم پراکسیداز به ترتیب در نمونه های پوست تنه، برگ و شاخه (یک ساله و دوساله) مشاهده شد. درمجموع می توان گفت دمای +4oC بهترین شرایط برای نگهداری بافت های مختلف و پوست بهترین بافت پلت برای مطالعات آنزیمی است.

جنگل های زاگرس، گسترده ترین جنگل های ایران، جایگاه ویژه ای در توسعه اقتصادی داشته و تضمین کننده بقا و پایداری آب و خاک کشور می باشند. به منظور برنامه ریزی صحیح این جنگل ها اطلاع از وضعیت گستره آن ها درگذشته، حال و آینده ضروری می باشد. این پژوهش با هدف تعیین مقدار کاهش سطح جنگل، طی سال های 1334 تا 1376، امکان مدل سازی، پیش بینی کاهش گستره جنگل و ارتباط آن با عوامل فیزیوگرافی و برخی عوامل اقتصادی اجتماعی با رگرسیون لجستیک انجام گرفت. در این تحقیق از ارتوفتوموزاییک های رقومی موجود استفاده گردید و نقشه گستره جنگل بر روی عکس های هوائی در محیط GIS تولید شد. نقشه گستره جنگل دو دوره باهم تلاقی و نقشه تخریب گستره جنگل و میزان کاهش سطح جنگل ها تهیه گردید. مدل سازی کاهش گستره و بررسی ارتباط مکانی آن با عوامل فیزیوگرافی (شیب، ارتفاع و جهت دامنه) متغیر های اقتصادی اجتماعی (درصد باسوادی، میزان جمعیت، نوع معیشت در هر روستا) عوامل فاصله (فاصله از جاده، رودخانه، روستا و مناطق جنگلی) و متغیر جنگل سال 1334 از رگرسیون لجستیک استفاده شد. ارزیابی حساسیت مدل با استفاده از روش جایگزینی متغیرها و بررسی مقدار ضرایب ROC و Pseudo R2 صورت گرفت. نتایج نشان داد طی 42 سال حدود 515 هکتار از سطح جنگل های منطقه کاهش یافته است. نتایج ارزیابی نشان داد که مدل به دست آمده با Pseudo R2 برابر با 0.29980 و ROC برابر با 0.8553 از تطبیق خوبی با واقعیت برخوردار می باشد و متغیر اصلی گستره جنگل دارای بیشترین تاثیر و نوع معیشت و ارتفاع متغیرهایی هستند که در رده های بعدی قرار دارند و به ترتیب بر روی میزان ROC و Pseudo R2 بیشترین تاثیر را می گذارند.

صفات مورفولوژیکی همبسته با تولید چوب که کمتر تحت تاثیر شرایط محیط قرار می گیرند، می توانند به عنوان جایگزینی برای انتخاب غیرمستقیم پایه های صنوبر با تولید بالا مورداستفاده قرار گیرند. بدین منظور در تحقیق حاضر همبستگی بین صفات مورفولوژیکی و متغیرهای رویشی در درختان Populus alba L. و Populus nigra L. مستقر در استان های کرمانشاه، زنجان و اصفهان موردبررسی قرار گرفت. به منظور یکسان سازی شرایط محیطی قلمه ها در قالب طرح آزمایشی بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در محل ایستگاه تحقیقاتی البرز کرج کاشته شدند. در میانه و پایان فصل رویش، 16 صفت مورفولوژیکی برگ و 8 متغیر رویشی اندازه گیری شدند. ارتباط بین داده ها، از طریق آزمون های همبستگی موردبررسی قرار گرفت. همچنین به منظور بررسی اثرات مستقیم و غیرمستقیم صفات همبسته با ارتفاع به عنوان متغیر وابسته با عملکرد تولید از تجزیه علیت استفاده شد. نتایج تحلیل همبستگی نشان داد که در گونه P. nigra مجموع سطح برگ با ارتفاع همبستگی مثبت زیادی داشت و تجزیه علیت نشانگر اثرات مستقیم و غیرمستقیم مثبت مجموع سطح برگ بر ارتفاع بود. در گونه P. alba اگرچه مجموع سطح برگ با ارتفاع همبستگی نداشت ولی با سه متغیر رویشی دیگر همبستگی مثبت نشان داد، بنابراین صفت مورفولوژیکی مجموع سطح برگ، به عنوان صفت در ارتباط با رویش معرفی شد. درمجموع نتایج تحقیق نشان داد که می توان از صفات مورفولوژیکی برگ، برای انتخاب غیرمستقیم پایه های صنوبر با رویش بالا استفاده کرد.

به منظور برنامه ریزی و مدیریت بهینه منابع طبیعی و محیط زیست، اطلاع از وضعیت تغییرات پوشش اراضی طی دهه های گذشته ضروری است. مدل سازی تغییرات پوشش اراضی، اطلاعات ارزشمندی را برای ادراک بهتر این فرآیند، تعیین عوامل موثر و پیش بینی مناطق در معرض تغییر را فراهم می آورد. این پژوهش با هدف شبیه سازی تغییرات پوشش جنگلی و تعیین پراکنش و مقدار کاهش سطح جنگل های شهرستان ملکشاهی در استان ایلام، طی سال های 1355 تا 1389 با استفاده از مدل تلفیقی زنجیره مارکوف انجام گرفت. برای شبیه سازی تغییرات پوشش جنگلی، داده های سنجنده MSS مربوط به سال 1355 و سنجنده LISSIII مربوط به سال های 1386 و 1389 مورد پردازش و طبقه بندی قرار گرفتند. به منظور بررسی ارتباط تغییر پوشش جنگل با عوامل محیطی و انسانی و تهیه نقشه مطلوبیت تبدیل اراضی، از روش آماری رگرسیون لجستیک استفاده شد. سپس نقشه پوشش و کاربری اراضی سال 1400 با استفاده از مدل تلفیقی سلو ل های خودکار و زنجیره مارکوف بر مبنای تغییرات مشاهده شده بین سال های 1355 تا 1389، شبیه سازی شد. جهت اعتبارسنجی مدل، شبیه سازی نقشه پوشش جنگلی سال 1389 با استفاده از مدل زنجیره مارکوف با تصاویر طبقه بندی شده سال های 1355 تا 1386 انجام شد. مقایسه نقشه شبیه سازی شده سال 1389 با نقشه واقعی حاصل از طبقه بندی نشان دهنده قابلیت بالای این مدل برای شبیه سازی تغییرات پوشش جنگلی در جنگل های زاگرس می باشد (شاخص کاپا = 0.83). نتایج حاصل از مدل بیانگر کاهش قابل توجه (20.09 درصد) منابع جنگلی شهرستان ملکشاهی است.

ضایعات چوبی یک جز ساختاری و عملکردی مهم از اکوسیستم های جنگلی می باشند و نقش مهمی را در چرخش مواد غذایی، خیره کربن در بلندمدت، زادآوری درخت و حفظ تنوع زیستی ایفا می نماید. بدین لحاظ، مطالعات در جهت بررسی و تعیین میزان، نحوه اندازه گیری و توزیع مکانی ضایعات چوبی از اهمیت زیادی برخوردار می باشد. برای برنامه ریزی صحیح در مورد ضایعات چوبی در جنگل های فندقلو نخست باید بتوان به اندازه گیری صحیح این ضایعات با یک روش آماری مناسب پرداخت. این تحقیق با هدف ارزیابی کارایی روش نمونه برداری خطی به منظور برآورد ضایعات چوبی در این جنگل ها و تعیین مناسب ترین روش اندازه گیری در نمونه برداری خطی انجام شد. بدین منظور، روش خط نمونه با روش های محاسبه بر اساس تئوری احتمالات، فرمول هوبر و فرمول اسمالیان به کار گرفته شد و در انتها با مقایسه آن با روش آماربرداری صد در صد با استفاده از تجزیه واریانس و روش دانکن، نتیجه گیری گردید که روش خط نمونه بر اساس تئوری احتمالات بهترین روش اندازه گیری می باشد. از طرف دیگر اقدام به تعیین و مدل سازی الگوی پراکنش ضایعات چوبی با توجه به دو فاکتور شیب زمین و فاصله از محل تفرج بر اساس روش رگرسیون خطی چند متغیره گردید.

به منظور تهیه نقشه تراکم تاج پوشش در جنگل های بیوره استان ایلام از داده های ماهواره ای لندست 8 مربوط به تاریخ 31 تیرماه 1393 و مدل FCD استفاده شد. در روش FCD از چهار شاخص پوشش گیاهی، خاک، سایه و شاخص حرارتی با اعمال حد آستانه مناسب استفاده شد و سپس شاخص سایه پیشرفته و شاخص سایه هم قیاس شده، محاسبه گردید و درنهایت شاخص تراکم پوشش گیاهی و نقشه تراکم تاج پوشش جنگل بر مبنای مدل FCD برحسب درصد بدست آمد. نقشه تراکم جنگل بدست آمده، بر اساس طبقات ارائه شده از سوی شورای عالی جنگل، مرتع و خاک سازمان جنگل ها و مراتع و آبخیزداری کشور (7 طبقه) و نیز یک طبقه بندی دیگر (5 طبقه)، طبقه بندی گردید. به منظور برآورد صحت نقشه تراکم جنگل طبقه بندی شده، یک نقشه واقعیت زمینی از تصاویر ارائه شده در وب سایت مرکز منطقه ای زیرساخت اطلاعات مکانی کشور که به روز و دارای قدرت تفکیک مکانی مناسب هستند، تهیه شد. بیشترین میزان صحت کلی و ضریب کاپا در مطالعه حاضر، مربوط به طبقه بندی در پنج طبقه و به ترتیب معادل 61.34 درصد و 0.42 محاسبه شد که در طبقه بندی 7 طبقه، میزان صحت کلی و ضریب کاپا کمتر برآورد گردید. ازاین رو می توان نتیجه گرفت که در جنگل های زاگرس، کارایی مدل در تفکیک جنگل نیمه انبوه تا انبوه نسبتا مناسب است درحالی که مدل در تفکیک طبقات با تراکم پایین تر، دقیق عمل نمی کند.