بوم شناسی جنگل های ایران
سال:1397 | دوره:6 | شماره:11 |تعداد مقالات:7

این مطالعه با هدف بررسی و ارزیابی پوشش گیاهی جنگل کاری های سوزنی برگ و پهن برگ با وسعت 220 هکتار از جنگل-کاری سوزنی برگ کاج تدا و جنگل کاری های پهن برگ صنوبر و توسکای قشلاقی و مقایسه آن با جنگل طبیعی در پارک جنگلی حفاظت شده بی بی یانلو آستارا صورت گرفت. تعداد 60 قطعه نمونه 1000 متر مربعی به روش تصادفی-منظم و با استفاده از شبکه آماربرداری 150×150 متر در جنگل کاری ها و 200×200 متر در جنگل طبیعی برداشت شد. طیف زیستی گیاهان بر اساس شکل های رویشی رانکایر و پراکنش جغرافیایی گونه ها براساس روش زهری (Zohary) تعیین شد. نتایج حاصل از بررسی نشان داد که تعداد 92 گونه گیاهی متعلق به 79 جنس و 48 خانواده در این پارک جنگلی حضور دارند که بیشترین تعداد گونه ها متعلق به خانواده های Rosaceae، Lamiaceae، Aspidiaceae و Poaceae بود. از نظر شکل زیستی، همی کریپتوفیت ها و فانروفیت ها در مجموع با 67 درصد شکل های رویشی غالب بودند. بررسی پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه نشان داد که عناصر گیاهی ناحیه اروپا-سیبری با 28 درصد بیشترین عناصر گیاهی منطقه مورد مطالعه را تشکیل می دهند.

هدف پژوهش حاضر ارزیابی تنوع ژنتیکی میان و درون پنج رویشگاه طبیعی سروکوهی (Juniperus spp. ) در سه استان گلستان، مازندران و گیلان بود. استفاده از چهار نشانگر منتخب ISSR از میان 15 نشانگر، در 32 ژنوتیپ منجر به تولید 285 نوار مشخص شد که برای بررسی تنوع ژنتیکی مورد استفاده قرار گرفت. نتایج مربوط به تجزیه واریانس با استفاده از نرم-افزار GeneAlEx بیانگر این است که 48% از تنوع مشاهده شده مربوط به تنوع میان جمعیت ها و 52% از آن مربوط به تنوع درون جمعیت ها است. متوسط درصد مکان های ژنی چند شکل در هر جمعیت 64/38% بود. تکثیر جنسی طبیعی با استفاده از بذر در رویشگاه به احتمال دلیل اصلی بالا بودن مکان های ژنی چند شکل است. نکته جالب توجه دیگر این است که حتی بین دو پایه نر و ماده متعلق به یک گونه خاص تفاوت ژنتیکی مشاهده می شود که در هنگام افزایش غیر جنسی نباید این تفاوت مشاهده شده در میان گونه های دارای ظاهری مشابه را از نظر دور نگه داشت. نتایج بیانگر این است که تنوع ژنتیکی بالای مشاهده شده درون جمعیت ها که به احتمال به دلیل گل های تک جنسه و دو پایه بودن گیاه می باشد و ترکیبات آللی خاص که در دیگر مناطق پراکنش آن گونه دیده نمی شود، اهمیت بالایی برای برنامه های احیاء این گونه ها دارند. ارزیابی مقدار پراکنش و تنوع ژنتیکی دیده شده در میان این گونه ها می تواند گام مهمی در رابطه با شناسایی و راهنمایی در راستای برنامه های حفظ این گونه های با اهمیت باشد.

تخریب جنگل بر پایداری بوم نظام تأثیر می گذارد و سبب کاهش تنوع گونه های گیاهی می شود. جنگلکاری با درختان سوزنی برگ در بوم نظام های تخریب شده، شرایط استقرار گونه های بومی را فراهم و در حفظ و توسعه تنوع گیاهان نقش مهمی ایفا می کند. این تحقیق با هدف اندازه گیری و مقایسه تنوع گونه های چوبی در طبقه های سنی جنگل کاری های کاج بروسیا و سرو زربین در منطقه قپان واقع در شرق استان گلستان انجام شد. جنگلکاری ها به طبقه های سنی کوچکتر از 10، 10 تا 20 و 20 تا 30 سال طبقه بندی شدند. سپس به ازای هر طبقه سنی، عرصه ای به مساحت تقریبی پنج هکتار مشخص و در آن عرصه، 30 قطعه نمونه 400 مترمربعی به طور تصادفی سیستماتیک انتخاب شدند. در هر قطعه نمونه، فهرست گیاهان چوبی و تراکم آنها ثبت شد. تعداد گونه های چوبی با استفاده از شاخص های غنای گونه، غنای مورد انتظار و مارگالف، تنوع با استفاده از شاخص های سیمپسون و شانون-وینر و یکنواختی با استفاده از شاخص های کامارگو و سیمپسون محاسبه شدند. تجزیه واریانس نشان داد که اثر گونه، طبقه سنی و اثر متقابل گونه و طبقه سنی معنی دار بوده است. برش دهی اثر متقابل نشان داد که تفاوت طبقه های سنی جنگل کاری کاج بروسیا از نظر شاخص های غنا، تنوع و یکنواختی معنی دار بوده است. در جنگل کاری سرو زربین، تفاوت طبقه های سنی از نظر شاخص های غنای مورد انتظار و مارگالف و تنوع سیمپسون و شانون-وینر معنی دار نشد. ولی افزایش شاخص های غنای گونه و یکنواختی کامارگو و سیمپسون در طبقه های سنی کوچکتر از 10 و 10 تا 20 سال معنی دار شد. همچنین نتایج نشان داد که جنگلکاری کاج بروسیا برای استقرار زادآوری و توسعه گیاهان چوبی از سرو زربین مناسب تر بوده و برای جنگل کاری آتی در این منطقه پیشنهاد می شود.

آکاسیا ویکتوریا درخت غیر بومی ایران است اما با اهداف مهمی مانند تثبیت تپه های شنی و زیبایی منظر در مناطق جنوبی کشور به ویژه در استان های خوزستان و ایلام کاشت می شود. هر گونه پژوهش در امر توسعه درختان بومی و غیربومی سازگار با شرایط گرد و غبار خیز کشور مانند استان های غربی حائز اهمیت فراوان است. بدون تردید کشت درون شیشه ای درختان یکی از سریع ترین و مطمئن ترین راه های دستیابی به تولید انبوه درختان است. هدف از این تحقیق بررسی اثر محیط کشت های مختلف گیاهی بر صفات مورفولوژیک آکاسیا ویکتوریا در شرایط درون شیشه ای بود. بذور مورد نیاز از مرکز بذر کلوده آمل تهیه شد. پژوهش حاضر در قالب طرح کاملاً تصادفی با شش تیمار شامل محیط کشت های MS، WPM، DKW، B5، L2 و N6 و هر تیمار با 24 تکرار مورد بررسی قرار گرفت. صفات ریختی مورد مطالعه شامل درصد جوانه زنی، طول ساقه و ریشه، تعداد شاخه دوانی، وزن تر ساقه و ریشه، وزن خشک ساقه و ریشه، وزن تر و وزن خشک زی توده کل گیاهچه به مدت 42 روز مورد آزمایش قرار گرفتند. بعد از جمع آوری داده ها در نرم افزار SAS تجزیه واریانس و مقایسه میانگین با روش آزمون چند دامنه ای دانکن انجام شد. نتایج به دست آمده از تجزیه واریانس داده ها نشان داد که بین محیط کشت های مورد بررسی، به استثنای صفت نسبت طول ساقه به ریشه، در بقیه صفات در سطح معنی داری یک درصد، تفاوت معنی دار وجود دارد. مقایسه میانگین نشان داد که صفات تعداد شاخه دوانی، وزن خشک ساقه، وزن تر و خشک ریشه، وزن خشک و تر زی توده کل گیاهچه در محیط کشت WPM و صفات طول ساقه و ریشه و وزن تر ساقه در محیط کشت L2 بیشترین مقدار خود را داشتند. همچنین نتایج نشان داد که علی رغم انتظار، محیط کشت MS ضعیف ترین عملکرد را نسبت به دیگر محیط کشت ها در ارتباط با صفات داشت. می توان پیش بینی کرد که محیط کشت های WPM و L2 برای تولید گیاهچه از بذور آکاسیا ویکتوریا در شرایط درون شیشه ای عملکرد بهتری نسبت به دیگر محیط کشت های مورد بررسی خواهند داشت.

شناخت تغییرات رطوبت به دلیل مرتبط بودن آن با ویژگی های هیدرولوژیکی، بوم شناختی و فیزیوگرافی ناحیه رویشگاهی مهم است. به این منظور میزان رطوبت خاک در چهار جهت اصلی و سه عمق 50، 70 و 110 سانتی متری خاک به مدت دو سال آبی از مهر 1392 تا شهریور 1394 در منطقه جنگلی مله سیاه ایلام اندازه گیری و تجزیه داده ها در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با نرم افزار SASانجام شد. نتایج نشان داد اثر جهت و عمق خاک بر رطوبت خاک معنی دار بود، به طوری که ذخیره رطوبتی در جهت جنوبی و شمالی با 9/21 و 7/19 و در دامنه شرقی و غربی 19 و 5/15 میلی متر ثبت شد. همچنین متوسط ماهانه رطوبت خاک در سه عمق 70، 110 و 50 به ترتیب 4/18، 4/17 و 5/7 میلی متر بود. به عبارتی اثر عمق خاک و جهت جغرافیایی بر رطوبت خاک مؤثر است اما در سال خشک 94-1393 و دوره خشک سال (خرداد تا شهریور ماه) تغییرات قابل توجه نیست. هم چنین نتایج نشان داد نرخ خشکی ماهانه (گذر از دوره مرطوب به خشک سال) در سال مرطوب بیش از سال خشک است و با افزایش عمق خاک، بیشتر می شود. بر اساس تجزیه بافت خاک رویشگاه، دامنه رطوبت مطلوب برای رویش گیاهی بین 15 تا 30 درصد بود و بر این اساس بیشینه تنش خشکی وارده به پوشش گیاهی و به ویژه گونه بلوط در مرداد و شهریور ماه می باشد که مصادف با اوج رشد رویشی و مرحله زایشی گونه های درختی بلوط است.

صنوبرها به دلیل تولید چوب برای مصارف مختلف در کشور، از دیرباز مورد توجه بوده و توسط روستاییان مورد کشت و پرورش قرار می گرفتند. ضرورت تحقیق در مورد سازگاری صنوبرها در شرایط کاشت مختلف به منظور دستیابی به کلن های برتر دارای اهمیت است. همچنین بیدها نیز در سال های اخیر به عنوان منابع تولید بیوماس و انرژی زیستی در جهان طرح شده اند. بر این اساس در تحقیق پیش رو عملکرد رویشی و تولید نهال های یکساله ی دو گونه ی بید شامل Salix alba، S. excelsa و پنج گونه ی صنوبر شاملPopulus caspica، P. euramericana triplo، P. alba 58/57، P. deltoides 69/55 و P. nigra 56/72 مورد بررسی قرار گرفت. به این منظور تعداد 45 قلمه از هر کدام از ارقام مورد مطالعه در قالب طرح آزمایشی بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در ایستگاه تحقیقات جنگل و مرتع چمستان به فاصله 5/1 متر در 60 سانتی متر کاشته شدند. کلیه عملیات نگهداری شامل آبیاری به موقع و وجین علف های هرز در طول فصل رشد انجام شد. در دوره رویش و پایان فصل رویش صفات تعداد برگ، سطح برگ، سطح کل برگ، تعداد شاخه، طول شاخه، قطر شاخه، ارتفاع ساقه، قطر یقه و وزن ساقه ی کلیه گونه ها اندازه گیری شد. نتایج نشانگر آن بود که در گونه های صنوبر بین میانگین متغیرهای ارتفاع ساقه، سطح کل برگ و متوسط سطح برگ؛ اختلاف معنی دار وجود دارد و بین دو گونه ی بید فقط میانگین قطر شاخه دارای اختلاف معنی دار بود. نتایج تحقیق حاکی از عملکرد بهتر، P. euramericana triplo و P. deltoides 69/55 در سال اول رویش نسبت به سایر رقم ها بود.

تصاویر پهپاد، با توان تفکیک مکانی بالا، یک منبع اطلاعاتی باارزش برای تهیه نقشه پوشش زمین و اطلاعات موضوعی به ویژه تشخیص گونه های درختی هستند. هدف از این تحقیق بررسی قابلیت تصاویر پهپاد و روش شیءپایه در تشخیص گونه های درختی در جنگل های پهن برگ خزری است. به این منظور بخشی از پارسل 24 در سری یک دارابکلای مازندران انتخاب شد. نقشه واقعیت زمینی موقعیت گونه های غالب از طریق ثبت دقیق با الگوریتم تعیین مختصات جغرافیایی با استفاده از فاصله و آزیموت در نرم افزار متلب تهیه شد. پس از پردازش های مناسب بر روی تصاویر، طبقه بندی به روش شیء پایه بر روی مجموعه تصاویر در سه ارتفاع پروازی 100، 75 و 55 متری به دو صورت طبقه بندی یک مرحله ای و طبقه بندی سلسله مراتبی انجام شد. در روش شیء پایه از فن نزدیک ترین همسایه برای طبقه بندی گونه ها استفاده شد. ارزیابی صحت نقشه های حاصل ازطبقه بندی ها با استفاده از 50 درصد نمونه های واقعیت زمینی انجام گرفت. نتایج نشان داد که نقشه حاصل از طبقه بندی سلسله مراتبی به روش شیء پایه در ارتفاع پروازی 55 متر بهترین توانایی تشخیص گونه های درختی را در بین سه ارتفاع، با ضریب کاپای 81/0 و صحت کلی 87 درصد داراست.