پژوهشنامه خراسان بزرگ
سال:1395 | دوره:7 | شماره:23 |تعداد مقالات:7

امروزه توجه به مبحث تاب آوری به منظور کاهش خطرات و خسارات ناشی از سوانح طبیعی به منظور افزایش سطح زیست پذیری شهرها مورد توجه جدی مسوولان و دست اندرکاران مسائل شهری قرار گرفته است. براین اساس، در این پژوهش ضمن سنجش تاب آوری و زیست پذیری شهری در محلات کلان شهر مشهد به بررسی ارتباط بین تاب آوری و زیست پذیری پرداخته شده است. بدین منظور ابتدا شاخص های موثر در تاب آوری و زیست پذیری شهری شناسایی و تعریف عملیاتی شدند. سپس با تعیین محلات نمونه و با استفاده از روش پیمایشی و ابزار پرسشنامه اطلاعات مورد نیاز جمع آوری گردید. در مرحله بعد با استفاده از روش آنتروپی شانون و روش تصمیم گیری چند معیاره VIKOR محلات مورد مطالعه مورد اولویت بندی قرار گرفتند. در نهایت با استفاده از آزمون آماری همبستگی پیرسون ارتباط بین تاب آوری و زیست پذیری شهری مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که از نظر زیست پذیری شاخص مسکن با وزن 0.285 و شاخص حمل و نقل با وزن 0.212 به ترتیب دارای بیشترین و کم ترین اهمیت و از نظر تاب آوری شاخص دانش در بعد اجتماعی با وزن 0.226 و شاخص توانایی بازگشت در بعد اقتصادی با وزن 0.011 به ترتیب کمترین و بیشترین وزن را دارا هستند. نتایج حاصل از تکنیک وایکور نیز نشان داد که محله شریف با میزان شاخص وایکور 0.000 از نظر تاب آوری و زیست پذیری رتبه اول را دارا می باشد و محله نیزه با میزان شاخص وایکور 1 از نظر تاب آوری و با میزان شاخص وایکور 0.867 از نظر زیست پذیری در وضعیت نامناسبی از نظر تاب آوری و زیست پذیری قرار دارد. همچنین نتایج حاصل از آزمون همبستگی نشان داد که میزان همبستگی بین تاب آوری و زیست پذیری شهری برابر با 0.831 است که این مقدار گویای رابطه قوی بین تاب آوری و زیست پذیری می باشد.

برنامه ریزان شهری همواره درپی دستیابی به سیاست های بهینه الگو های سکونتی در بافت های فرسوده شهری بوده و هستند، سیاست هایی که ضامن بقای سنت ها و فرهنگ های پیشین سکونتی دراین بافت ها بوده و همچنین پذیرای الگوهای مدرن باشد. براین اساس سیاست های بسیاری به اجرا رسیده است، ولی هرکدام از این سیاست ها، شامل نقاط قوت و ضعف هایی بوده اند که با توجه به ارگانیک بودن این بافت ها و همچنین برخورداری از ابعاد اجتماعی، کالبدی و...، دارای شدت وضعف در فرایند عملکردی خود می باشند. عنوان"بافت فرسوده"، خود گویای بار معنایی عمیق در ابعاد مختلف برفضای حاکم برآن می باشد، فضایی که شامل بافت های ریزدانه، شبکه زیرساختی ضعیف، کاربری های ناسازگار، فضاهای کیفی نازل می باشند. بر این اساس اصلاح و بهبود وضعیت مسکن و فضاهای مسکونی دراین بافت ها، ناگزیر از بکاربردن سیاست های مقابله ای خواهد بود، سیاست هایی که تحولی در ساختار شکلی و روانی این بافت ها پدید آورده و دارای کمترین پیامدهای منفی در فرایند مداخله از وضع موجود به مطلوب باشند. پژوهش توصیفی حاضر قصد دارد بار روش کیفی به ارزیابی این سیاست ها دربافت فرسوده پرداخته و به مناسب ترین سیاست برای تامین مسکن در محله آبکوه بپردازد. نتایج نشان می دهدکه، سیاست بهسازی شهری در مجموع نقاط قوت وفرصت شامل 40 امتیاز مثبت و نقاط ضعف و تهدید های آن شامل27 امتیاز منفی می باشد که در بین سایر سیاست های تامین مسکن از قابلیت بالاتری در جهت تامین مسکن محله آبکوه برخورداراست.

امروزه اضمحلال تدریجی ساختار و عناصر هویت بخش بافت های تاریخی- فرسوده شهرهای بزرگ ایران، در کنار ناکارآمدی کارکردی، نارسایی عملکردی و معضلات فرهنگی-اجتماعی در این قبیل بافت ها، به چالشی مهم در برنامه ریزی و مدیریت این گونه شهرها بدل شد ه است. محور ارگ در مرکز کلانشهر مشهد، در شمار محورهای تاریخی شهری است که طی سال های اخیر با ظهور الگوواره های معماری-شهرسازی نامتوازن با ساختار فرهنگی- تاریخی محور، نابودی و تخریب تدریجی عناصر هویتمند، شکل گیری منظری منقطع از تاریخ، فرهنگ و هویت ایرانی اسلامی موجود، کمبود خدمات عمومی، به کاهش مخاطب پذیری این بافت منجر شد ه است.از این رو هدف پژوهش حاضر کشف ظرفیت نقش آفرینی عناصر کالبدی هویت ساز در بازآفرینی بافت فرسوده-تاریخی محور ارگ مشهد می باشد. روش تحقیق در این پژوهش از نظر هدف، توسعه ای-کاربردی و از منظر طرح تحقیق، تحلیلی- توصیفی است. ابزار گردآوری اطلاعات این مقاله مصاحبه، پرسشنامه و مطالعات اسنادی و کتابخانه ای را دربر میگیرد. بدین منظور برای مراجعه به آرا استفاده کنندگان از فضا حجم نمونه آماری برمبنای فرمول کوکران درحدود 100 نفر درنظر گرفته شده و تجزیه و تحلیل داده ها با تحلیل فی و کرایمر صورت پذیرفته است. یافته های این پژوهش حاکی از وجود ارتباط معنادار عناصر هویتمند کالبدی در محور ارگ و مصادیق آن با عواملی از قبیل محل تولد فرد (با ضریب همبستگی: 0.13)، مدت سکونت یا کار در محدوده (با ضریب همبستگی: 0. 008)، رنگ (با ضریب همبستگی: 0.011)، ارتفاع ساختمان (باضریب همبستگی: 0. 005)، نما (با ضریب همبستگی: 0. 0001)، کفسازی (با ضریب همبستگی: 0. 016)، وضعیت روشنایی در شب (باضریب همبستگی: 0. 031) و فضای سبز (با ضریب همبستگی: 0. 029) می باشد.این تحقیق نشان داد طراحی و یا ارتقاء کیفیت عناصر کالبدی یادشده درمحور می تواند علاوه بر زمینه سازی برای احیاء هویت، خاطره وتاریخ محور ارگ، به معاصرسازی و تامین نیازهای جدید شهروندان و بازآفرینی منطبق برگذشته و حال نیز بیانجامد.

از آغاز مساله شدن پدیده شهر، مسکن و کیفیت آن را می توان مهمترین موضوع مورد علاقه محققان این حوزه دانست. کوتاه نظری بر این تحقیقات نشان می دهد، یکی از عناصر اصلی آنها برشمردن شاخص های مسکن مناسب و یا نامناسب می باشد. البته این شاخص ها با توجه به تعریف مسکن در دوره های مختلف متفاوت بوده اند.کیفیت واحد های مسکونی از جمله اطلاعات پیش نیاز در بسیاری فعالیت های آمایشی–عمرانی شهر می باشد. به همین منظور این شاخص بر مبنای داده های سرشماری عمومی سال2934و در محدوده رسمیشهر مشهد بررسیگردید.علاوه بر آن در این پژوهش به بررسی و سنجش عوامل موثر در کیفیت واحد های مسکونی پرداخته ایم. برای دستیابی به این هدف، 22 شاخص کالبدی به کمک نرم افزارهای Excel و ARCGIS پردازش آماری و نقشه سازیشده اند. نوع تحقیق از لحاظ هدف، کاربردی و روش تحقیق آن توصیفی-تحلیلیاست. همچنین شیوه گردآوری داده ها اسنادی است. این بررسیبه نوعی، تصمیم گیری در مورد قرار دادن بخشیاز واحدهای مسکونی در یک طبقه خاص می باشد. به همین جهت از روش ویکور (از روشهای تصمیم گیری چند معیاره) استفاده شده است.نتایج بدست آمده بیانگر آن است که 19درصد از واحدهای مسکونی در وضعیت مناسب و 21 درصد در وضعیت نامناسب می باشند، که مسوولیت مدیریت شهری در مرمت شهری را سنگین می کند. بخش قابل توجهی از واحدهای مسکونی نامناسب در مرکز تاریخی، شمالشرق و شمال غرب شهر قرار دارند. بررسی متغییرها نشان می دهد سالخوردگی، تعداد اتاق در اختیار خانوار و نوع مصالح، اصلی ترین عوامل موثر در کیفیت واحدهای مسکونی مورد مطالعه می باشد.

شناخت عوامل رفاهی موثر در گردشگری مذهبی در شهر مشهد به مدیران در جهت سیاستگذاری و برنامه ریزی در جهت ارتقاء این عوامل یاری می رساند. لذا هدف پژوهش حاضر شناسائی و رتبه بندی عوامل رفاهی موثر در گردشگری مذهبی با استفاده ازتکنیک های تصمیم گیری چند معیاره (AHP) در مشهد مقدس است، که از حیث هدف کاربردی و حیث ماهیت در حوزه تحقیقات توصیفی می باشد. جامعه آماری این پژوهش خبرگان و کارشناسان حوزه گردشگری مذهبی بوده که تعداد آنها 9 نفر است. نمونه آماری به صورت هدفمند انتخاب شده و ابزار گردآوری داده ها مصاحبه از نوع نیمه ساختاریافته بوده است. جهت تجزیه و تحلیل داده ها در بخش شناسایی عوامل از تحلیل محتوای مصاحبه ها و جهت رتبه بندی عوامل از روش تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی AHP استفاده شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که عوامل محیطی (اسکان، حمل و نقل و تغذیه)، عوامل فرهنگی (اطلاع رسانی و تبلیغات، آموزش، اوقات فراغت و برگزاری تورهای ارزان قیمت) و عوامل اجتماعی (بیمه حوادث و درمان، امنیت، راهنمای زائر و مشارکت بخش خصوصی) از جمله عوامل موثر شناسایی شده در گردشگری مذهبی می باشد. در بخش اولویت بندی عوامل موثرترین عامل رفاهی موثر بر گردشگری مذهبی به ترتیب عامل محیطی، فرهنگی و اجتماعی است.

هجرت امام رضا (ع) به ایران یکی، به عنوان بزرگترین رویداد مذهبی تاریخ ایران مسیری معنوی و مذهبی را بوجود آورده است که قابلیت بازشناسی به عنوان محور گردشگری مذهبی را داراست. توجه به این مفاهیم در مسیر حرکت امام رضا (ع) اعم از پدیده های کالبدی، کاربری، فرهنگی، اجتماعی، طبیعی می تواند به تعمیق ریشه های ایرانی _ اسلامی بویژه هویت مکانی رضوی نزدیک نماید. با این توصیف هدف این مقاله، بازشناسی محور حرکت امام رضا (ع) در ایران به منظور توسعه برنامه ریزی و طراحی شهرها و مناطق در این مسیر، بر مدار زمین ها و ارزشهای رضوی می باشد. پژوهش حاضر با روش تحقیق تاریخی، تحلیلی و پژوهش میان رشته ای و با استفاده از شیوه های مطالعه اسنادی، کتابخانه ای و پژوهشهای موردی انجام می شود. یافته های این مطالعه نشان می دهد که ایجاد محور فرهنگی رضوی به صورت یکپارچه نیازمند تقویت و ایجاد زیرساختهای گردشگری موردنیاز در ابعاد مختلف خواهد بود. این نیازها شامل تاسیسات و تجهیزات حمل ونقل عمومی، رفاهی، تفریحی و تفرج گاهی، بهداشتی و درمانی، ایمنی و امنیتی، نشانه ها و نمادهای راهنما و خاطره انگیز و... می باشد. رویکرد گردشگری مذهبی در محور هجرت امام رضا (ع) به ایران با بکارگیری نشانه ها و نمادهایی از قبیل دروازه های ورود و خروج امام رضا (ع)، سقاخانه ها، نقاره خانه ها و مراسم نقاره زنی و سایر یادمانهای کالبدی _ فرهنگی محقق می شود.

مهمترین عامل پیدایش و گسترش شهر مشهد را باید در وجود بارگاه مطهر حضرت رضا (ع) جستجو نمود. با به شهادت رسیدن امام (ع) در سال 203 هجری قمری و دفن حضرت در باغ سناباد توس و ایجاد بقعه ای کوچک، فرایند توسعه کالبدی –فضایی حرم مطهر و به تبع آن مشهد الرضا در طی ادوارمختلف تاریخی فراهم گردید و به تدریج تولد شهری عظیم را در درون روستایی کوچک دریافت و بویژه از دوره صفویه به بعد شهر مشهد در پرتو نقش مذهبی و سیاسی خود در تمام زمینه های اقتصادی، سیاسی، ارتباطی، خدماتی، علمی و فرهنگی با شتاب رو به توسعه نهاد. از آن جاییکه هدف از پژوهش حاضر شناخت و بررسی تاریخ شکل گیری و روند تحول و گسترش شهر مشهد، در نتیجه نقش موثر و بنیادین بارگاه رضوی می باشد، روش پژوهش منطبق بر روش توصیفی- تحلیلی و به صورت مطالعه اسنادی و کتابخانه ای است. نوشتار حاضر بر آن است تا با استناد به قرائن تاریخی، بیان نماید مشهد الرضا در مسیر تکامل خویش در عصر صفوی و پایتختی آن در دوره زمامداران نادری و شکوفایی نسبی آن در طول سلطنت قاجار، از ابتدای شکل گیری تا به امروز موجودیت خویش را مدیون وجود بارگاه رضوی است.