مطالعات زبان فارسی (شفای دل)
سال:1398 | دوره:2 | شماره:3 |تعداد مقالات:7

در این مقاله نقش و کارکرد داستانی قهرمانان و شریران در قصههای عامیانه با توجّه به آثار مهدی آذریزدی و بر اساس نظریه ی پراپ مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین به دستهبندی یا الگو قراردادن قهرمانان و شریران و تحلیل و تبیین نقش و کارکرد داستانی قهرمانان و شریران در آثار مذکور پرداخته شده است. مهدی آذریزدی نویسندهای معاصر در حوزه ی ادبیّات کودک است که به بازنویسی داستانهایی پرداخته است که ریشه در ادبیّات کهن ایران دارد و یکی از آثار او در این زمینه کتاب قصههای تازه از کتابهای کهن است که از نوع تعلیمی و پندآموز است و مجموعه کاملی از ده دفتر است. از آن جایی که در قصههای عامیانه ساختار متن در جهت نوعی تقابل بین قهرمان و شریر هویّت پیدا میکند و نقش قهرمانان در قصهها مبارزه و سرکوبی شخصیتهای شریر است و نقش شریران در قصهها به هم زدن آرامش خانواده ی خوشبخت و ایجاد یک نوع مصیبت و یا وارد آوردن صدمه و زیان است، بر این اساس نقش و کارکرد داستانی قهرمانان و شریران در آثار مهدی آذریزدی توصیف و تحلیل شده است. با توجّه به بررسیهای انجام شده می توان نتیجه گرفت قهرمانان و شریران در این آثار حالت ساده و یکسانی دارند که کمتر دگرگونی مییابند و قهرمانان بیشتر به کمک عوامل بیرونی به اهداف خود می رسند، همچنین میتوان گفت در مواردی همپوشانی نقش شریر و یاریگر نیز وجود دارد.

هدف پژوهش حاضر خوانش دوباره ی یکی از داستانهای شاهنامه به عنوان یکی از متون ادبی کهن از دیدگاه کارل گوستاو یونگ(1961-1875) روانشناس و نظریهپرداز قرن بیستم است. تحقیقات و یافتههای او در قلمرو اساطیر، دستمایه ی منتقدان بسیاری برای بررسی آثار ادبی قرار گرفته است. در این پژوهش اسطوره ی زال براساس نظریات یونگ به روش توصیفی-تحلیلی مورد مطالعه قرار گرفته و مفاهیم اساسی اندیشه یونگ مانند: فرآیند فردیت، خود، خودآگاه، ناخودآگاه همچنین کهن الگوهایی نظیر قهرمان، سایه، پرسونا، پیردانا، آنیما، آنیموس و مادر ارزیابی شده و چگونگی تبلور هریک در این داستان به عنوان مسئله ی اصلی تحقیق مشخص و به موقعیتهای کهنالگویی نظیر تولد دوباره نیز اشاره شده است. نتایج این پژوهش نشان میدهد که طبق نظریات یونگ اسطورهها شاید دستخوش تحول و دگرگونی شوند، امّا هرگز از بین نمیروند و محتوای آنها به صورت مستمر در شکلهای گوناگون ظهور مییابد. در اسطوره ی زال، سیمرغ بیانگر کهنالگوی مادر، سام نمود کهنالگوی سایه، که تحول او را به پرسونا شاهد هستیم، رودابه نمود آنیما و زال تبلور کهنالگوی قهرمان است که پس از دشواریها و گذر از آزمونهای فراوان تولدی دوباره مییابد و در نیمه ی دوم زندگیاش کهنالگوی پیر دانا محسوب میشود. ضمن آنکه شخصیت زال در چارچوب فرآیند فردیت قابل تأویل است. نتیجه نشان میدهد که با استفاده از این شیوه ی تحلیل میتوان درک بهتری از اسطورهها داشت.

این مقاله با هدف بررسی ابعاد زندگی انسان و دغدغههای سهراب سپهری و در نتیجه پیامها و راهکارهایی که این شاعر بزرگ معاصر برای انسان دارد، نوشته شده است؛ چرا که به حق میتوان گفت: سپهری یکی از بزرگ شاعرانی است که متمایز زیسته و ممتاز اندیشیده و افکار و سبک زندگی خویش را بی چشم داشت با همعصران خویش در میان نهاده و در این راستا، گفتار، زندگی و آرامش بیبدیل او شاهدی بر این مدعا است. پیداست که عامل اصلی تمایز او با انسان امروزی در این گفتار و نیز در آثارش، جدای از اثر پذیرفتن از عرفان غنی ایرانی-اسلامی، علاقهمندی سهراب به آیینهای شرق دور، مطالعات و سفرهای طولانی او و همزیستی مسالمتآمیز او با طبیعت و در نتیجه، شاعرانه زیستنی جامعه پسند با اطرافیان خویش میباشد. در این نوشته پس از تأمل فراوان و خوانشهای زیاد بر آثار او و نیز بسامد نمونههایی گرانقدر از انسان و مسائل مربوط به او در اشعار این بزرگ مرد، شاهد مثال هایی برای هر یک آمده است.

اخوان ثالث (م. امید)، گاه، برای تسکین خاطر آتشخیز خویش، به موضوعات و مضامین عاشقانه روی می آورد. موضوع جهان شمول «عشق» دریچه ای می شود تا برای لحظاتی، از تنفّس در درون مایه های سیاسی– اجتماعی که برای اخوان سرشار از تعفّن و اختناق است، در امان بماند؛ دریغا که این گونه سرودهها نیز یأس آلودند. محبوب و منظور او نیز یا از اهالی «زمستان» است که سرمای سخت و سوزان، عاطفه اش را افسرده و منجمد کرده است یا در سفر و هجران است؛ بدین گونه عشق یأس آلود، دردی بر دردهای ژرف اخوان، افزوده است. مثنوی «دریچه ها» که محتوایی غنایی و غزلگون دارد، چنین است. در این مقاله، عناصر ساختاری شعر «دریچهها» به روش تحلیل و توصیف متن بررسی شده است. نتایج نشان میدهد که قالب شعر، تعیین کننده ی قطعی و نمودار بی چند و چون یک اثر نیست، بلکه معنا، قالب را به دنبال خود میکشاند. شعر دریچه ها که حاصل تجربه های عینی و بیرونی سراینده است و در بحر «هزج مسدّس اخرب مقبوض» سروده شده، از مترنّم ترین و مطبوع ترین وزن و آهنگ ها، برخوردار است که این امر، خلاف نظر پیشنیان درباره ی این بحر است. در این سروده، معنا، زبان و تصویر هماهنگ جلوه میکنند. شفافیّت و سادگی و صمیمیت معنایی، سبب شفافیّت و سادگی زبان و تصاویر شده است.

یکی از مباحثی که در دستورهای تاریخی زیر عنوان واژهسازی مطرح میشود، مسالة "پیشوندها" و "پسوندها" است. این نامگذاری به اعتبار جایگاه آنان در کلمه است. عدهای از دستورنویسان، مقولة "میانوند" را نیز به این دو اضافه کردهاند. در تقسیمبندی دیگر، عدهای از دستور نویسان، مقولة وندها را به وندهای اشتقاقی و تصریفی طبقهبندی میکنند. پژوهش حاضر، گزارش و تحلیلی است از کاررفتِ وندها در یکی از ترجمههای قرآن که از قرن سوم هجری به جای مانده است. وندها در این ترجمة کهن، گاهی کارکرد دستوری داشته، نقش هایی مثل صفت و قید را میسازند. گاهی نیز حوزة معنایی فعل را تغییر میدهند. مترجم با استفاده از وندها، توانسته در به کارگیری فعلها قدرت بیشتری داشته باشد. البته وندها در بعضی مواقع هیچ تغییر دستوری و معنایی ایجاد نمیکنند. لازم به ذکر است در این زمینه و با این رویکرد، پژوهشی با عنوان "قرآن قدس و کارکرد وندها" اثر مریم شعبانزاده و محمود براتی، انجام شده است، امّا در خصوص اثر مورد نظر، پژوهش مستقلی صورت نگرفته است. روش تحقیق نیز کتابخانهای و تحلیل بر اساس بسامد بوده است.

علم عروض در میان زبانهای عربی و فارسی دری از کاربردهای ویژه خود برخوردار است؛ زیرا دارای خصوصیات مخصوص به خود است. طوری که بر همه آشکار است که کاشف علم عروض خلیل بن احمد نحوی است، ولی به مرور ایام علم عروض در زبان فارسی گونهای را به خود اختصاص داده و کم و بیش تغییراتی را نسبت به علم عروض در زبان عربی به خود راه داده است که این همه را میباید از توانمندی های شاعران و بزرگان فارسی زبان دانست؛ به گونهای که بعد از خلیل بن احمد نیز سه بحر دیگر را دانشمندان زبان فارسی به وجود آوردند. در میان زحافات عروض زبان فارسی وعربی تفاوت های آشکاری وجود دارد. تغییرات در تفاعیل عروضی زبان عربی به دوگونه زحاف و علت نامیده شده است که زحاف نیز به نوبه ی خود به دو گونه ی مفرد و مزدوج تقسیم گردیده است که هریک از آنها نیز دارای تقسیمات دیگری میباشند، ولی تغییراتی که به اسم علت خوانده شده است از جمله تغییراتی است که اگر درتفاعیل رخ دهد، متابعتاش بر شاعر حتمی است، تغییر دیگری به اسم علت جار و مجرایی زحاف دارد که اگر در تفاعیل آمد تکرارش الزامی نیست و برعکس تغییرات تفاعیل در عروض زبان فارسی به اسم زحاف خوانده شده که تمامی آن تغییرات درتفاعیل عروضی زبان عربی را دربرمیگیرد.

نادر نادرپور یکی از محبوبترین شاعران معاصر دهه ی سی و چهل است و میتوان او را از مهمترین میراثداران شعر کلاسیک، در عین حال، نوپرداز به حساب آورد. لطافت، زیبایی و ویژگیهای زیبایی شناختی شعر او، وامدار شناخت وی از شعر گذشته است؛ بنابراین در پژوهش حاضر کوشیدهایم که آثار این شاعر برجسته را براساس یکی از مهمترین نظریههای ادبی معاصر یعنی فرمالیسم روسی بررسی کنیم. هدف ما در این پژوهش معرفی زبان شعری نادر نادرپور از منظر فرمالیستهای روسی و کشف ساختار و زبان شعری در اشعار این شاعر معاصر و یافتن پاسخی برای این سؤالات است که «ادبیت» آثار و اشعار نادر نادرپور، زاده و حاصل چه روند و فرآیندی است؟ آیا عدول از هنجار(اعم از هنجار موسیقیائی، دستوری و. . . ) در شعر او بسامد بالایی دارد؟ نتایج نشان میدهد در حدود یک سوم اشعار نادرپور طبیعتگرایی است. شعر «گیاه و سنگ نه آتش» بیشترین طبیعتگرایی را به خود اختصاص داده است. هنجارگریزی آوایی و نحوی، توازن نحوی، وزن، اختیارات عروضی، جناس و موارد دیگری نشان میدهد که شعر نادر نادرپور از جهت آرای فرمالیستهای روسی دارای ساختار سنجی میباشد.