معرفت ادیان
سال:1400 | دوره:12 | شماره:4 |تعداد مقالات:8

بر اساس آیة 29 سورة مبارکة فتح، پیامبر اکرم(ص) و همراهانش، در کتب آسمانی پیشین یاد شده اند. نبودن نام رسول الله(ص) و اهل بیت(ع) در کتاب مقدس کنونی، پژوهشگران را برآن داشته است تا به رمزگشایی بخشی از آیات عهدین در این موضوع همت گمارند. مقالة «الإمام الحسین(ع) بین القرآن والتوراة والإنجیل» به قلم پژوهشگر عراقی ، خانم زهور کاظم زعیمیان، در مجلة السبط، نمونه ای از این دست است که کوشیده تا نماد های مورد اشارة آیة شریفة مذکور را در کتاب مقدس بازجوید. وی با اعتقاد به نمادین بودن آیاتی از کتاب مقدس، که حاوی نشانه های اصحاب کسا(ع) است، واژة «شَطْء» (جوانه) را نشانگر امام حسین(ع) و «شاخه» را مفهوم و نماد متناظر آن در تورات می داند. درعین حال که دیدگاه تفسیری وی نوآورانه و قابل تأمل است، اشکالاتی روشی در اثر او به چشم می خورد که از اعتبار آن می کاهد. جستار حاضر با هدف بررسی و نقد مقالة نام برده در موضوع یادکرد نام امام حسین(ع) در تورات، و با اتخاذ روش توصیفی تحلیلی به رشتة تحریر درآمده است تا با یادآوری نمونه هایی از خطاهای رایج در این گونه از مقالات، راهکاری برای آفرینش آثار علمی روشمند و متقن پیش نهد.

ساره همسر حضرت ابراهیم(ع)، از جمله زنانی است که به شهادت آیات قرآنی مورد رحمت الهی قرار گرفته و حتی به درجه ای از کمال رسیده است که شایستة سخن گفتن با فرشتگان الهی می شود. جایگاه این بانو، در کتب مقدس و روایات متعددی بحث شده است. در کتاب مقدس و قرآن و برخی روایات اسلامی تفاوت فاحشی در بیان شخصیت ها دیده می شود. کتاب مقدس نه تنها نتوانسته است مقام و منزلت ساره را آن گونه که هست نمایان سازد، بلکه با جعل داستان هایی مانند عبور از مصر، حسادت و تندخویی، آزار حضرت ابراهیم(ع) و...، شخصیت ساره و ابراهیم(ع) را خدشه دار ساخته است. این نگرش به ایشان در برخی از روایات اسلامی هم نفوذ یافته است. در این پژوهش، با تکیه بر روش تطبیق تورات با قرآن و روایات و بررسی سندی و متنی روایات، نه روایت ارزیابی شده است که عموم آنها با قرآن در تناقض بوده و در عوض تطابق عجیبی با تورات داشته اند. اسناد این روایات نیز ارزیابی شدند که همة آنها دچار ضعف رجال و اتصال بوده اند.

داستان نبرد حضرت داود(ع) در سپاه طالوت با جالوت در قرآن، با اندکی تفاوت در عهد قدیم نیز آمده است. مسیحیان سریانی عصر نزول نیز داستان را با جزئیات بیشتر روایت کرده اند و تفسیری آخرالزمانی از آن دارند. چنین تفسیری در گفتمان جامعۀ مسیحی عصر نزول بازتاب داشته و در جهت منافع حاکمان زمان استفاده می شده است. مقایسۀ داستان قرآن با نسخۀ مسیحی آن، حاکی از اختلاف در مواضعی است که در نگاه مسیحیان القائات آخرالزمانی داشته است. قرآن، داستان نبرد را به گونه ای بیان کرده است تا ضمن هدایت مسلمانان، اصلاح کنندۀ دیدگاه های شکل گرفته در آن دوره نسبت به شخصیت داود(ع) و موضوع نبرد نیز باشد. در قرآن، نبوت حضرت داود(ع) مستقل از نبوت حضرت عیسی(ع) است و پادشاهی او به جای اینکه امری ازلی باشد، پس از آزمایش و مجاهدۀ او در راه خدا موضوعیت یافته است. در قرآن، نبرد داود(ع) به اصل فطری دفع فساد اشاره دارد، نه ظهور مسیح. همچنین در داستان نبرد بر قدرت و نشانه های خدا تأکید شده است، نه قدرت و راز مسیح.

مسیحیت، از یک سو دینی است ابراهیمی و معتقد به توحید؛ و از دیگر سو، مدام بر سه مفهوم پدر، پسر و روح القدس تکیه و تأکید دارد. تعیین نسبت و ماهیت ارتباط این سه مفهوم، یکی از مهم ترین مسائل الهیات کلاسیک مسیحی بوده است. دراین باره، آریوس، از الهیدانان دورۀ پدران، دیدگاهی دربارۀ این سه بنیاد جوهری دارد که از شورای نیقیه (325م) به این سو، بدعت خوانده شد و محکوم گشت. این نوشتار می کوشد با استفاده از رویکرد تاریخی ـ تحلیلی به شناسایی بسترهای فکری مرتبط بپردازد و با تکیه بر آثار موثق آریوس، الهیات او را بازسازی کند. این بررسی نشان می دهد که آریوس معتقد بود پدر، متعال و غیر است و از حیث ازلیت و ذات، تنها و یکتاست. پدر به خواست و ارادۀ خود، پسر را در لازَمان از عدم آفرید تا واسطۀ خلقت زمان و عالم شود. پسر از حیث ازلیت و ذات، با پدر یکسان نیست؛ ارتباط پدر با پسر ارتباط خالق است با مخلوق؛ و روح القدس اولین مخلوق پسر است و این سه بنیاد جوهری، از حیث ذات و جلال باهم تفاوت دارند.

مصائب و رنج در سنت مسیحی، اصطلاحی است که به رنج باطنی، الم جسمی یا مصائب مسیح در هفتۀ آخر حیاتش و همچنین به کل آیین رستاخیز وی اطلاق می شود. Passion اولین اصطلاحی است که در قرن دوم در متون مسیحی به طور دقیق برای شرح رنج ها و مصائب مسیح به کار رفته است. این واژه کاربردهای متعددی دارد و امروزه برای شرح روایت شهدای مسیحی نیز به کار می رود. رنج یکی از چالش های مهم نوع بشر است؛ و برای فرد مذهبی، رنج زبان گویای رابطۀ فرد با خداوند است. هرچه رنج عمیق تر باشد، ارتباط فرد با خدا نزدیک تر خواهد بود. این رابطه چنان قرین رنج است که بی رنجی به معنای غیرمذهبی بودن تلقی می شود. بدین ترتیب، اقتدای مؤمن مسیحی به عیسی مسیح(ع) از بنیادی ترین اصول در آموزۀ رنج مسیحی است. به نظر می رسد که یکی از عوامل نجات و رستگاری در این سنت دینی، تمرکز، تأمل و تأسی بر رنج عیسی مسیح(ع) است. در این جستار سعی شده است تا مقولۀ رنج و مصائب عیسی مسیح(ع) در مسیحیت بررسی شود.

اسپانیا یکی از کشورهایی است که به عنوان مدافع مسیحیت کاتولیک در طول تاریخ شناخته شده است. کاتولیک اسپانیا توانست با به قدرت رساندن پادشاهان مسیحی، قلمرو مسیحیت را در کشورهای مختلف، به ویژه آمریکای لاتین، گسترش دهد. ضرورت های سیاسی، اجتماعی و مذهبی اقتضا می کند که مسیحیت آمریکای لاتین شناخته شود و این شناخت بدون فهم مسیحیت اسپانیا مقدرو نیست. ما در این نوشتار به بررسی ماهیت و ویژگی های مسیحیت کاتولیک اسپانیا از آغاز تا دوران فتح آمریکای لاتین در قرن پانزدهم میلادی می پردازیم. مسیحیت کاتولیک در این مدت سه دوره را طی کرده است که عبارت اند از: آغاز ورود به اسپانیا؛ کاتولیک سازی مسیحیت اسپانیا و دوران تثبیت مسیحیت کاتولیکی. مسیحیت کاتولیکی با ماهیتی رومی وارد اسپانیا شد و با مبارزه با مسیحیت آریوسی، در همة مناطق اسپانیا توسعه یافت و در نهایت در قرن پانزدهم میلادی به کمک پادشاهان کاتولیک به یک قدرت بلامنازع مسیحی و دینی در اسپانیا و سطح دنیا تبدیل شد.

ادعای اینکه عیسی(ع) جسم فیزیکی نداشته و مصلوب نشده است، اولین بار توسط شاخه های گنوستیک مسیحی، نظیر مانویانی که به شاخة مسیحیت ملحق شده بودند، مطرح شد. این امر تفاوتی اساسی بین مسیح شناسی مانوی و آیین سنتی مسیحی محسوب می شود. در این مقالة تحلیلی ـ کیفی، ابتدا خلاصه ای از روند طرح تجسم الهی در پیکر عیسی مسیح بر اساس اناجیل و رسائل مسیحی، و سپس معرفی سه عیسایی که مانویان به آن باور داشتند، می آید. در ادامه، اثرپذیری متقابل این دو آیین در طرح تصویر عیسی(ع) به عنوان نجات بخش، بر اساس متون یافت شده از افریقای قرون اولیة میلادی بررسی شد. مباحثات اسپسگان مانوی با سنت آگوستین دربارة تجسم مادی یا الهی حضرت عیسی(ع) در هنگام آفرینش و تصلیب، با تکیه بر مطالب انجیل، نامه های پولس و متون مانویان، اساس تحلیل بود و نشان داد که روند شکل گیری مفهوم انتزاعی نجات بخش، یک اثرپذیری دوسویه در بین مسیحیان و مانویان، در قرون نخست میلادی بوده است.

یکی از جوامع فعال و زندة تأثیرگذار مذهبی در ایران، مسیحیان ارمنی هستند که شناخت و تعامل سازنده با این گروه می تواند یکی از اولویت های گفتمان بین ادیانی و بین فرهنگی درون ساختاری در ایران قلمداد شود. مباحث اصول دین، یقیناً یکی از مقدم ترین و ابتدایی ترین سطوح گفتمانی با این گروه است که در بین آنها خداشناسی از اهمیت و تقدم فوق العاده ای برخوردار است. این مقاله درصدد پرداخت به این مقوله با روش تحلیل محتوای هنری قیاسی بر اساس دیوارنگاره های کلیسای وانک اصفهان است. تقدس و احترام ویژة نگارگری دینی در فضای ارتدکس به همراه انطباق کدهای هنری با مضامین بافت کتاب مقدس، موجب اعتبار و روایی و پایایی یافته های تحقیق می گردد. در نهایت مشاهده می شود کدهای هنری، مضامینی چون خدای مهربان، برتر، ناظر، حکیم و حتی واحد و یگانه را به همراه خصوصیاتی چون جسمانی بودن و انسانی بودن، به خوبی به مخاطب خود القا می کند. شناسایی و تحلیل احتمالی برخی کدهای مخفی و مبهم هنری، مانند کبوتری در فضای چشم گونة حاضر در تصویر، یکی از یافته های جدید این تحقیق است که می تواند بهانه ای برای تحقیقات بعدی باشد.