مدیریت مخاطرات محیطی
سال:1394 | دوره:2 | شماره:4 |تعداد مقالات:7

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

امواج گرمایی از تظاهرات اصلی تغییر آب وهوای جهان معاصرند که به لحاظ فراوانی وقوع و صدمات جانی و مالی ناشی از این پدیده، اهمیت زیادی دارند. هدف این پژوهش، شناسایی، طبقه بندی و تحلیل همدیدی امواج گرمایی است که در منطقه ی شمال غرب ایران به وقوع می پیوندند. در این مطالعه سامانه های همدیدی مؤثر در وقوع امواج گرمایی بررسی شده-اند. از شاخص گرمایی معرفی شده توسط مرکز ملی داده های آب وهوایی ایالات متحده (NCDC) استفاده شد. بدین منظور ابتدا آمار بلندمدت 23 ساله ی دمای حداکثر روزانه و رطوبت نسبی روزانه برای پنج ماه گرم سال (اردیبهشت تا شهریور) برای ایستگاه های همدیدی شمال غرب ایران و ویژگی های آماری و همدیدی امواج گرمایی به وقوع پیوسته بررسی شد. امواج گرمایی مناطق مورد مطالعه براساس شاخص گرمایی مذکور در پنج سطح شدت، طبقه بندی و شناسایی شد. نتایج تحلیل نقشه های همدید نشان داد که الگوهای غالب در مناطق مورد مطالعه در زمان وقوع امواج گرمایی پرفشار جنب حاره ای، کم فشار عربستان و پاکستان اند. نقشه های شار رطوبتی نیز نشان دادند که حرکت واچرخندی روی دریای خزر و نیز حرکت چرخندی دریای مدیترانه، بیشترین تأثیر را در شار رطوبتی به منطقه ی شمال غرب ایران در زمان وقوع امواج گرمایی داشته اند. رطوبت در زمان وقوع امواج گرمایی روی منطقه ی شمال غرب وجود داشت که سبب تشدید مخاطرات امواج گرمایی به لحاظ مخاطرات انسانی شده است.

در سال های اخیر بیشتر پژوهش های مرتبط با مخاطرات، پارادایم خود را از مدل کاهش تلفات و خسارت به یک مدل جامع تر تاب آوری اجتماع محلی تغییر داده اند. بر این اساس دیدگاه ها و نظریه های مدیریت سوانح و توسعه ی پایدار در پی ایجاد جوامع تاب آور در برابر مخاطرات طبیعی هستند. تاب آوری میزان مقاومت سیستم ها، توانایی آنها در تحمل تغییر و اختلال و تداوم روابط موجود بین افراد یا متغیرهاست. این تحقیق با در نظر گرفتن چنین تعریفی برای تاب آوری به ارزیابی رویکرد تاب آوری شهرستان دماوند در برابر مخاطرات طبیعی پرداخته است. مهم ترین رویکردهای تاب آوری به چهار گروه تقسیم شده اند. گروه اول شامل رویکرد کنشگر، کنش پذیر و رویکرد سازگار و گسترده است؛ گروه دوم نیز شامل سه رویکرد تاب آوری به عنوان آمادگی، تاب آوری به عنوان عملکرد و تاب آوری بی اثر است؛ گروه سوم رویکردهای تاب آوری را به دو رویکرد بخشی و کلی تقسیم می کند؛ و گروه چهارم نیز شامل رویکردهای تاب آوری و تعادل جهانی، تاب آوری و تعادل چندبُعدی است. این پژوهش براساس این رویکردها به شیوة پیمایشی و با تکمیل پرسشنامه در سطح منطقة تحقیق به شیوة تصادفی، داده های لازم را جمع آوری و با روش های آماری بررسی و تحلیل کرده است. تحلیل داده ها برای هر دسته بندی انجام گرفته تا تاب آوری منطقة تحقیق در هر گروه تعیین شود. نتایج حاکی از آن است که رویکرد تاب آوری این منطقه در گروه اول کنشگر است، و در گروه دوم تاب آوری به عنوان عملکرد، در گروه سوم تاب آوری بخشی و در گروه چهارم رویکرد تاب آوری و تعادل جهانی بر منطقه حاکم است.

بخش کشاورزی منبع مهم انتشار گازهای گلخانه ای است. بنابراین، در بخش کشاورزی، راهبردهای کاهشی به منظور کاهش تغییرات آب وهوایی ضروری است. ازآنجا که کاهش تغییرات آب وهوایی در بخش کشاورزی به تمایل کشاورزان بستگی دارد، شناسایی عوامل تأثیرگذار بر تمایل آنان به کاهش تغییرات آب وهوایی مهم است. هدف کلی این پژوهش، بررسی عوامل مؤثر بر تمایل یا نیات کشاورزان در زمینة کاهش انتشار گازهای گلخانه ای بود. این تحقیق از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ روش شناسی، پیمایشی است. جامعة آماری را کشاورزان شهرستان باوی به تعداد 3000 نفر تشکیل می دادند. نمونه ای 350 نفری با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شد. ابزار جمع آوری اطلاعات در این پژوهش، پرسشنامه بود که روایی آن توسط کارشناسان و پایایی پرسشنامه از طریق آزمون آلفای کرونباخ (90/0-70/0) تأیید شد. نتایج نشان داد، متغیرهای دانش اثرات، اعتماد به رسانه ها، دانش علل و اعتماد اجتماعی 28/0 درصد از تغییرات در میزان تمایل رفتاری کشاورزان را به کاهش تغییرات آب وهوایی پیش بینی می کنند. در نهایت بر اساس یافته های تحقیق، پیشنهادهایی ارائه شد.

توجه به تغییرات اقلیمی در سال های اخیر به علت پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و خسارات مالی مرتبط با رویدادهای ناهنجار آن به منظور کاهش مخاطرات اهمیت زیادی پیدا کرده است. در یک سامانه ی مدیریت ریسک بهنجار، پیش بینی و شناسایی، رکن اصلی سامانه تلقی می شود؛ ازاین رو این پژوهش با هدف واکاوی اثر گرمایش جهانی در بروز دماهای فرین سرد ایران طی دهه های آتی انجام گرفته است؛ چرا که شناسایی این مناطق و منطقه بندی آنها گامی مهم در کاهش مخاطرات ناشی از آن تلقی می شود. به منظور دستیابی به هدف تعیین شده، نخست داده های دمای روزانه ی مدل EH5OM مؤسسه ی ماکس پلانک آلمان طی دوره ی آماری 2050-2015 میلادی، تحت سناریوی A1B با تفکیک 75/1 درجه ی قوسی، برای گستره ی ایران بارگیری شد. در گام بعدی داده های نام برده با تفکیک مکانی 27/0×27/0 قوسی توسط مدل ریزمقیاس شدند. برای شناسایی روزهای فرین سرد از نمایه ی انحراف بهنجار شده ی دما بهره گرفته شد. داده ها برحسب مقدار این نمایه و گستره ی حاکمیت گرما مرتب شد و سپس 500 روز اول که شرط را برآورد می کرد در حکم نمونه انتخاب و آرایه ای به ابعاد 2140×500 تشکیل شد. نتایج حاکی از این است که ایران را می توان از نظر سرماهای فرین با استفاده از تحلیل خوشه ای به روش [1]SOM در شبکه ی عصبی به 9 ناحیه تقسیم کرد. در دهه های آینده سرمای فرین در نیمه ی غربی و نوار ارتفاعی (کوهستان و کوهپایه) بیشتر از نواحی داخلی و سواحل جنوبی کشور خواهد بود. کمینه ی رخداد فرین سرد ایران مربوط به ناحیه ی دشت کویر و بیشینه ی آن نیز در ناحیه ی شمال غرب مشاهده می شود.

آلودگی هوا از مهم ترین مخاطرات محیطی کلانشهرهای ایران است که طی چهار دهه ی اخیر، زندگی این شهرها را پرهزینه و خطرناک کرده است. هدف این پژوهش بررسی ارتباط باد با آلودگی هوا و شناسایی سیستم های حرارتی و دینامیکی در شهر تهران است که به تکوین و تشدید شرایط پایدار جوی در دوره ی سرد منجر می شوند. در این پژوهش از سه روش آماری، همدیدی و ترمودینامیکی برای رسیدن به اهداف یادشده استفاده شده است. در قسمت آماری، ویژگی باد در 16 جهت جغرافیایی با آلودگی هوا در یک دوره ی ده ساله در شهر تهران بررسی شد. به منظور محاسبه ی همبستگی و تحلیل وایازی بین مونواکسیدکربن با سرعت باد از ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل وایازی استفاده شده است. نتایج نشان داد که همبستگی معناداری در سطح 99 درصد بین آلاینده ی مونواکسید کربن با سرعت باد در کل جهات وجود دارد، اما با تفکیک جهات به 16 جهت اصلی، بیشترین همبستگی (معناداری در سطح 99 درصد) بین سرعت باد در سمت NW، SSE و W است. جهت عکس تغییرات سرعت باد در این سمت ها با مونواکسید کربن، نشان می دهد که با افزایش سرعت باد از مقدار آلاینده ی مونواکسید کربن کاسته می شود و برعکس. نتیجه ی دیگر این بررسی، جهت تغییرات سمت های باد NE و ENE است که مستقیم اند و با افزایش سرعت باد، آلاینده ی مونواکسیدکربن هم افزایش یافته است. همچنین میانگین سرعت باد در روزهای آلوده 3/1 متر بر ثانیه است که از میانگین سرعت دوره ی سرد مطالعاتی که 5/2 متر بر ثانیه است، کمتر است. در قسمت همدیدی پژوهش، 14 نمونه روز با آلودگی فراگیر در دوره ی سرد سال در طول دوره ی آماری 2002 تا 2012 انتخاب شد. نقشه های مورد نیاز مرتبط در تراز های مختلف جو (تراز 500، سطح زمین و نقشه ی تاوایی) با استفاده از داده های دوباره پردازش شده ی ECMWF و در محیط GRADS ترسیم شدند. نتایج بررسی نشان داد که در بیشتر روزهای مطالعاتی، آلودگی هوا از الگوی پرفشاری تبعیت کرده و در لایه های میانی جو، منطقه ی تهران یا روی محور پشته یا در پایین دست محور قرار گرفته که با همگرایی جریانات سطوح فوقانی جو، فرونشینی هوا در سطح زمین رخ داده است. در قسمت ترمودینامیکی، با ترسیم نمودار Skew-Tدر نرم افزار RAOB و مشخص کردن نوع و ارتفاع لایه ی وارونگی مشخص شد که غلظت آلودگی هوا در زمانی که وارونگی تابشی زیر ارتفاع 100 متر از سطح زمین اتفاق می افتد، شدید و مخاطره زا می شود. همچنین در حالت جو پایدار، از سطح زمین تا تروپوسفر میانی و جو بالاتر، باد، سرعت چندانی ندارد.

سیل های ناگهانی ناشی از بارش های شدید کوتاه مدت از مهم ترین مخاطرات طبیعی محسوب می شود. تحقیق حاضر با هدف تحلیل سازوکار همدیدی و ترمودینامیکی بارش شدید منجر به سیل 28 تیر 1394 در استان البرز صورت گرفت. براساس ایستگاه های باران سنجی سیجان، کندر و ایستگاه همدید کرج، ویژگی های بارش و رخداد بارش های فصل گرم منطقه مشخص شد. در ادامه، داده های آنومالی، ارتفاع ژئوپتانسیل، سرعت قائم (اُمگا) و تاوایی در روزهای قبل تا زمان رخداد بارشی در تراز500 و850 هکتوپاسکال و تراز دریا استخراج و براساس نرم افزار گرادس ترسیم شد. شاخص های ناپایداری و نمودار ترمودینامیکی اسکیو-تی برمبنای ایستگاه همدید تهران تحلیل شد. وجود هوای سرد در جو بالا، ایجاد ناوه ی شبه پایا، تزریق و تأمین مداوم رطوبت از پهنه ی آبی خزر، کم فشار سطح زمین و جریان های شمال غربی، مشخصه های عمده ی همدیدی حاکم بر رخداد بارشی مذکور محسوب می شوند. الگوی غالب در تراز دریا در قبل و زمان رخداد بارش، حاکمیت کم فشار حرارتی پاکستان است. سرعت قائم (اُمگا) در زمان رخداد بارشی تقویت شده و در تراز850 هکتوپاسکال بیشتر از تراز 500 هکتوپاسکال مشاهده شد. در روز رخداد بارشی بر اثر حرکت نصف النهاری جریان های تراز بالای جو میزان تاوایی مثبت به 9+ رسیده است. رخداد بارشی مذکور با شاخص شوالتر در شرایط ناپایداری شدید و با شاخص مقدار آب قابل بارش، از بخار آب لازم برای بارش شدید در منطقه برخوردار بوده است. اختلاف حرارتی زیاد بین سطح بالای جو و سطح زمین در فصل گرم موجب بارش های شدید می شود. بنابراین، آگاهی از شرایط همدیدی بارش های شدید منجر به سیل می تواند به عنوان سامانه ی معتبر اخطار سیل در قبل از وقوع بحران حایز اهمیت باشد.