مطالعات زبان ها و گویش های غرب ایران
سال:1398 | دوره:7 | شماره:26 |تعداد مقالات:7

پژوهش حاضر برمبنای تبیین های فراهم شدة برنامة کمینه گرا، جایگاه فاعل را در جمله های زبان های اوستایی، فارسی باستان و فارسی میانه براساس اصل فرافکن گسترده بررسی کرده است. شواهد به دست آمده از این زبان ها نشان می­ دهد که مشخّصة اصل فرافکن گسترده در آن ها قوی است. در این زبان­ ها هستة نقشی زمان پس از ارزش گذاری مشخّصة حالت گروه اسمی موجود در جایگاه مشخّص گر گروه فعلی کوچک و دریافت ارزش مشخّصه های فی خود از همان گروه اسمی، نیاز دارد که این گروه اسمی از جایگاه مشخّص گر گروه فعلی کوچک به جایگاه مشخّص گر خود حرکت کند تا بدین­ وسیله ویژگی اصل فرافکن گستردة خود، را بازبینی و حذف نماید. این حرکت بیان­ گر قوی­ بودن مشخّصة اصل فرافکن گسترده در این زبان ها است که باعث می شود فاعل نتواند به صورت ابقایی در گروه فعلی کوچک باقی بماند. براساس اصل تیغ اوکام و بررسی شواهد زبانی، در جمله های درونه گیری شدة این زبان ها، ترتیب بی نشان آرایش واژگانی زبان فارسی به­ صورت فاعل + مفعول + فعل باقی می ماند، امّا در جمله های پایه، سازه های جمله براساس نوع خوانش نشان دار و یا بی نشان می توانند تحت فرایند قلب نحوی قرار گیرند و برای کسب خوانش معنادار به موقعیت های دیگری در جمله حرکت کنند.

در نوشتار پیش رو نویسندگان به روش توصیفی-تحلیلی پدیده ی التقای واکه­ ها و راهکارهای اصلاح آن را در کردی میانی بررسی و داده های گردآوری­ شده ی پژوهش را در چهارچوب نظریه ی واج­ شناسی بهینگی تحلیل کرده­ اند. تحلیل داده­ ها که مشتمل بر حدود هشتاد کلمه ی ساده، صرفی و ترکیبی است، نشان داد که معمول­ ترین راهکاری که گویشوارن کردی میانی به این منظور به­ کار می­ برند، فرایند غلت­ سازی است. افزون بر غلت­ سازی، فرایند حذف واکه نیز تنها در مواردی که دو واکه ی افتاده در مجاورت هم واقع می شوند، به­ دلیل غیر مجازبودن غلت­ سازی از واکه­ های افتاده، استفاده می­ شود. درنهایت، محدودیت­ های حاکم بر غلت­ سازی به صورت *OCP » IDENT-F(ROUND) » IDENT و محدویت­ های حاکم بر حذف نیز به­ صورت*OCP » GF(+LOW), M. MAX » IDENT تعیین و مرتبه­ بندی شدند.

پژوهش حاضر به شیوi توصیفی-تحلیلی در چارچوب رویکرد بهینگی، فرایند تضعیف (واکه­ شدگی) را در گویش کردی ایلام بررسی کرده است. داده­ ها به ­ صورت میدانی با ضبط گفتار روزمرّه ی گویشوران شهرستان ایلام گردآوری و براساس شمّ زبانی یکی از نویسندگان که خود از گویشوران کردی ایلام است، تجزیه­ وتحلیل شده است. بررسی داده­ ها نشان می­ دهد که فرایند واکه­ شدگی همخوان­ های g]، d و b] با طی مراحل ناسوده­ شدگی، حذف واکه ی ریشه، حذف واکه ی پیشوند و درنهایت تبدیل همخوان به واکه صورت می­ گیرد؛ همچنین واکه­ شدگی تنها در محیط­ های واژ-واجی روی می­ دهد و در محیط­ های واجی باوجود فراهم­ بودن شرایط، تنها مرحله ی نخست، یعنی ناسوده­ شدگی اعمال می­ شود؛ همچنین در نوشتار پیش رو نشان داده شده است که در تبیین فرایندهای دارای تناوبات واجی که طی چندین مرحله اعمال می­ شوند، انگاره ی بهینگی متوالی از بهینگی موازی کارآمدتر است، به این دلیل که انگاره ی بهینگی متوالی مراحل میانی و شیوة تحوّلات واژ-واجی کلمات را به صورت مرحله­ به­ ­ مرحله نشان می­ دهد.

ضمیرهای انعکاسی یا تأکیدی مفرد و جمع در زبان فارسی از پیوند تکواژ خود با ضمیرهای پیوسته که جزء پی بست ها هستند، ساخته می شوند. پژوهش حاضر تلفّظ ضمیرهای انعکاسی در فارسی گفتاری معیار و گویش بختیاری را به­ مثابة دو گونه ی زبان فارسی در چارچوب نظریه ی بهینگی (پرینس و اسمولنسکی، 2004/1993) به تحلیل تطبیقی می­ کند. هدف نوشتار پیش رو معرّفی فرایندها و محدودیت های مشترک و متفاوت در تلفّظ های گوناگون ضمیرهای انعکاسی و تحلیل علّت آن­ ها و دست یابی به یک رتبه بندی دربرگیرنده ی نهایی از محدودیت های مختلف در هریک از این دو­ گونه بوده است. رتبه بندی های نهایی تبیین کننده ی همه ی تلفّظ های ضمیرهای انعکاسی در فارسی گفتاری معیار و گویش بختیاری هستند. نتایج این پژوهش نشان داده است که افراشتگیِ پیش خیشومی در ضمیرهای انعکاسی جمع تنها فرایند مشترک بین فارسی گفتاری معیار و گویش بختیاری است؛ نیز علّت اصلی تلفّظ متفاوت ضمیرهای انعکاسی در گویش بختیاری حذف همخوان /d/ی واژه ی خود است که زمینه چین فرایند حذف واکه ی پی بست برای رفع التقای واکه ها می شود؛ همچنین، دلیل تلفّظ همخوانِ پی بست /-aS/ به [S] یا [s] در مناطق مختلف بختیاری نشین تبیین شده­ است. تحلیل های مربوط به گویش بختیاری کمابیش درزمانی است؛ زیرا تغییرات تلفّظی ضمیرهای انعکاسی در تاریخ این گویش رخ­ داده­ اند و امروزه این ضمیرها تلفّظ دیگری ندارند.

هدف از پژوهش پیش رو، بررسی دوگان­ سازی فعل در زبان فارسی است. نوعی از دوگان­ سازی، تکرار کامل ترکیبات حاصل از ب + پایة فعل مضارع است که به­ صورت فعل امر، صفت، اسم یا قید کاربرد دارند و با تکرار آن­ ها، واژة جدیدی ساخته می شود که ازنظر مقولة دستوری، معنا یا کاربرد، یا هر سه مورد نسبت به پایه متفاوت است. با توجّه به اینکه این دوگان ساخت ها صورت یا معنایی متفاوت از پایه دارند، می­ توان آن­ ها را ساخت نامید. آنچه در پژوهش حاضر از ساخت مدّ نظر است، ساخت مطرح در چارچوب دستور ساخت­ (خیرت بوی، 2010) است. در پژوهش حاضر دوگان­ ساخت­ های حاصل از تکرار ب + پایة فعل مضارع به­ مثابة ساخت مطرح شده و ویژگی عمومی صوری و معنایی این دوگان­ ساخت­ ها در قالب یک طرح­ واره بررسی شده است. نتایج پژوهش نشان می­ دهد که برای همة نمونه های این نوع دوگان سازی کامل در زبان فارسی می­ توان طرح­ واره­ ای ترسیم کرد که دو بخش صورت و معنا دارد. در بخش معنا، شدّت و انجام کار بیش از حدّ معمول ویژگی کلّی این ساخت است. پژوهش حاضر، پیکره­ بنیاد بوده و نمونه­ های دوگان­ ساخت در متن نوشتاری یا گفتاری تحلیل و بررسی شده است.

هدف پژوهش حاضر مطالعه ی نقش نماهای کلامی فارسی در گفتار گویشوران یک­ زبانة ترکی آذربایجانی و دوزبانة ترکی-فارسی است. نوشتار پیش رو براساس ضبط هجده ساعت از مکالما̗ ت ترک­ ­ زبان تک­ زبانه و دوزبانة شهرستان اردبیل و حومه صورت گرفته است. بررسی داده ها نشان داد که پنج نقش­ نمای کلامی به­ هرحال، درحالی که، به خاطر، درواقع و بعد با بسامد کمابیش کم، فقط در گفتار دوزبانه­ های ترکی آذربایجانی-فارسی یافت می شود درصورتی­ که بقیة نقش­ ­ نماها (چون، ولی، خلاصه، یعنی، البتّه، مثلاً، امّا، کلاً، اصلاً، والله، دقیقاً، واقعاً، ولی، بالاخره و خب) را تمامی گویشوران ترکی آذربایجانی (یک زبانه ها و دو زبانه ها) و با بسامد بالا استفاده می­ کنند. چندنقشی بودن، نبود معادل در زبان ترکی آذربایجانی، ساده­ بودن نقش نماهای کلامی فارسی نسبت به معادل ترکی آذربایجانی آن­ ها و برجستگی نقش­ نماها، ازجمله دلایل کاربرد این عناصر زبانی در مکالمات گویشوران ترکی آذربایجانی است. با تحلیل داده­ ها براساس معیارهای زبانی و غیر زبانی در تمایز رمزگردانی از قرض­ گیری، مشخّص شد که بیشتر نقش­ نماهای کلامی زبان فارسی به صورت وام واژه در زبان ترکی ­ آذربایجانی، نقش آفرینی می کنند و تعدادی از آن­ ها نیز طی فرایند رمزگردانی زبانی، در گفتار دوزبانه­ ها ظاهر می شوند. یافته­ های پژوهش در انطباق با دیدگاه مایرز اسکاتن (1993 و 2006) است که پیوستار رمزگردانی-قرض­ گیری را سازوکاری برای تکمیل و تثبیت راه یابی عناصر از زبانی به زبان دیگر، مطرح کرده است.