پژوهش های ادیانی
سال:1394 | دوره:3 | شماره:6 |تعداد مقالات:6

در منابع دوره اسلامی، بارها داستان های اساطیری متعلق به ایران باستان با داستان های سامی و یهودی آمیخته شده است. در این فرآیند، بسیاری از شخصیت های اساطیری و ملی ایران با شخصیت های مذکور در قرآن کریم و تورات پیوند یافته یا تطبیق داده شده است. از جمله اشخاصی که در این منابع با برخی انبیای بنی اسرائیل پیوند داده شده، زردشت، پیامبر باستانی ایران، است که بارها او را با ابراهیم، ارمیا و عزیز مرتبط دانسته اند یا با آنها تطبیق داده اند. هدف این مقاله بررسی این روایت ها، چگونگی و چرایی تطبیق های انجام یافته و دلایل به وجود آمدن آنها است. افزون بر آن، می کوشیم با بررسی منابع به این نکته پی ببریم که چه کسانی مسبب پدید آمدن چنین روایاتی بوده اند.

«انکی»، لفظی سومری و «اآ»، عنوانی آکدی- بابلی برای رب النوع آب های تازه در فرهنگ بین النهرین باستان است. با توجه به اثربخشی و کارکردهای آب در معیشت مردم باستان و نیز با اهتمام به نمادپردازی های آب در اساطیر، ایزد انکی (اآ) در اساطیر بین النهرین اهمیت ویژه و خویش کاری های متنوعی دارد که همه آنها با نظم کیهانی هم سویی دارند. ظاهرا غالب ایزدان بین النهرین باستان را می توان ایزدان نظم یا کارگزاران نظم طبیعی قلمداد کرد. در مقایسه با ایزدان دیگر، نقش انکی در استقرار و ابقای نظم طبیعی پررنگ تر است. انکی، به منظور برقراری یا صیانت از نظم طبیعی، تصویری دوگانه از خود نمایش می دهد و گاهی له و گاهی علیه انسان رفتار می کند. همچنین می توان حضور فراگیر انکی در اساطیر را با توجه به اهمیت آب در تمام شئون حیات انسان تبیین کرد. تک گویی های انکی و آشکارسازی احکام و رموز خدایان برای انسان را می توان از صور اولیه وحی تلقی کرد. مقاله می کوشد با روش توصیفی-تحلیلی، فلسفه تضاد رفتاری و سیمای دوگانه انکی را در اساطیر بین النهرین تبیین کند.

در نیم قرن اخیر، وقایعی مانند تغییر منظر رسمی کلیسای کاتولیک در شورای واتیکانی دو، تشکیل شورای جهانی کلیساها و به ثمر رسیدن انقلاب اسلامی در ایران در رشد و گسترش گفت وگوی اسلام و مسیحیت نقش برجسته ای داشته است. علی رغم پیشرفت های حاصل شده در این زمینه، کماکان معضلات و موانعی در مسیر رسیدن به گفت وگوی مطلوب وجود دارد. نظر به اینکه ایران در دوران معاصر بیشترین سهم را در گفت وگوی اسلام و مسیحیت در منطقه داشته، آسیب شناسی کارنامه گفت وگوی اسلام و مسیحیت در ایران معاصر ضروری است. مقاله حاضر می کوشد با نگاهی به گفت وگوهای مهم اسلام و مسیحیت در ایران معاصر، نقدها و کاستی های آن را به بحث بگذارد. این پژوهش مبتنی بر روش تحقیق کیفی است و از رویکرد توصیفی- تحلیلی بهره می برد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که گفت وگوهای اسلام و مسیحیت در ایران معاصر، به رغم دستاوردهای نسبی آن، با نقدهایی مواجه بوده است.

قربانی کردن، از آیین ها و مناسک بسیار کهنی است که خاستگاه اولیه آن را باید در نظام های اسطوره ای و جادوگرانه جست وجو کرد. این آیین با وجود عمومیت و رواج در بیشتر اقوام و ملل، یکسان نبوده و دست خوش تحولات فراوان شده است. یکی از مهم ترین تحولات، جایگزینی سوژه قربانی، یعنی قربانی شونده، از انسان به حیوان است. قربانی انسانی در برخی فرهنگ ها گزارش شده است. بر اساس تورات و برخی منابع تاریخی، این آیین در میان قوم یهود و سایر شاخه های نژاد سامی رواج گسترده ای داشته است. برخی محققان، رواج این آیین در قوم یهود را به دوران پس از خروج از مصر و استقرار در سرزمین کنعان و تاثیرپذیری آنها از کنعانیان مرتبط می دانند، هرچند دیانت اولیه موسی منزه از این اقدام خلاف طبیعت انسانی است و به نوعی بدعت و تحریف در آن دین به شمار می رود. مطالعه تورات و تاریخ دین یهود نشان می دهد که قربانی انسانی ریشه هایی عمیق تر در میان قوم سامی دارد و پیشینه آن را باید دست کم تا دوران ابراهیم ردیابی کرد. از این رو، ابراهیم بر اساس همین سنت و به امر خداوند اقدام به قربانی کردن فرزندش اسماعیل می کند که در نیمه راه و پس از سربلند بیرون آمدن از آزمون الاهی، خداوند وی را از ادامه کار منصرف و به قربانی کردن قوچ اشارت می کند. این جایگزین شدن حیوان به جای انسان به عنوان قربانی را می توان، مطابق با آرای ماکس وبر، نقطه عطفی در روند عقلانی شدن در تاریخ ادیان ابراهیمی دانست.

رنج ها و دردها که زندگی انسان را فرا گرفته اند، همواره ذهن تاریخی بشر را نیز با پرسش ها و تردیدهایی مواجه کرده اند. از این رو اگر بتوان ثابت کرد که درد و رنج با همه سختی هایش، مفید، آموزنده و دارای کارکرد است، سنگی بزرگ از سر راه دغدغه مهم بشریت برداشته می شود. پیداکردن راه حلی برای قانع کردن ذهن آشفته و پاسخ به چرایی این رنج ها، الاهیدانان و متکلمان ادیان الاهی، همچون یهودیت، را در طول تاریخ به تکاپو انداخته است. در این پژوهش، با بررسی کتاب مقدس عبری و دیگر منابع یهودی، کارکردهای تربیتی و اخلاقی رنج در یهودیت را می کاویم و برمی شماریم. با دست یابی به این کارکردها می کوشیم این حقیقت را تبیین کنیم که رنج ها در زندگی انسان کارآیی دارند، مفید هستند و پرورش روحی و تکامل اخلاقی انسان را به همراه می آورند.

هند به عنوان سرزمینی برخوردار از تکثر دینی همواره در طول تاریخ شاهد شکل گیری انشعابات جدید دینی و فرقه ای بوده است. با ورود اسلام به این سرزمین، از سویی این روند شکل گسترده تری به خود گرفت، از سوی دیگر حفظ حکومت برای حاکمان مسلمان در قلمرویی با این تکثر دینی و فرقه ای مساله ساز شد. هر کدام از حکام مسلمان در رویارویی با این مساله روشی را برگزیدند. اکبرشاه گورکانی یکی از این حاکمان در 989 ه.ق.، برای مقابله با این مساله به فکر ایجاد «دین الاهی» افتاد. در این تحقیق با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی مهم ترین دلایل شکل گیری این ایده بررسی شده است. این تحقیق نشان می دهد می توان مطرح شدن دین الاهی از سوی اکبر را حاصل شخصیت تساهل گرای او، بافت متکثر قلمرو وی به لحاظ دینی و ویژگی های خاص دوره حکومت اکبر به لحاظ اجتماعی و سیاسی دانست.