پژوهش های ادیانی
سال:1395 | دوره:4 | شماره:7 |تعداد مقالات:6

این پژوهش سابقه دعوای تحریف بایبل از قرن دوم تا هفتم میلادی در نزاع های درونی و بیرونی یهودیان و مسیحیان را بررسی می کند و نشان می دهد که چگونه این مساله از اتهام زنی های بی مطالعه و مبتنی بر کم اطلاعی آغاز شد و به تدریج با رشد الاهیات مبتنی بر کتاب مقدس در میان یهودیان و مسیحیان، این موضوع هم در مسیر تحول و پیشرفت قرار گرفت. در این تحقیق فقط نزاع های میان دو فرقه عمده یهودی، یعنی یهودیان ارتدوکس و یهودیان سامری، و همچنین اتهام زنی های دوجانبه میان یهودیان و مسیحیان درباره اصل عبری و ترجمه های یونانی تنخ بحث و بررسی می شود. بنابراین، اتهام های مطرح شده در این زمینه از جانب فرقه های دگراندیش مسیحی در اینجا مد نظر نیست.

هدف از این پژوهش امکان سنجی تاثیر و تاثر و مقایسه دو مکتب عرفانی «ابن عربی» و «قبالای نبوی» ابوالعافیه از طریق مطالعه اسرار حروف در این دو مکتب با توجه به خاستگاه جغرافیایی مشترک آنها، یعنی اندلس در عصر شکوفایی نهضت ترجمه، است. این تحقیق از طریق بررسی مستندات تاریخی (روش برون متنی) و همچنین تحلیل کیفی آثار مکتوب به جا مانده از این دو سنت عرفانی (روش درون متنی) دنبال می شود. بدین منظور با مقایسه دو نمودار، وجوه تشابه و تمایز این دو نظریه را می کاود، یکی برگرفته از عرفان قباله، تحت عنوان «درخت زندگی» که واحد ازلی را به ده سفیرا تقسیم می کند، 22 حرف الفبای عبری را به منزله پل هایی میان سفیراها نشان می دهد و از 32 راه حکمت بحث می کند، و دیگری عرضه الگوی برساخته و مقتبس از نظریات ابن عربی در کتاب شجره الکون. کفه فرضیه استقلال مکتب ابن عربی از قباله بر سایر فرضیات سنگینی دارد، یعنی با وجود تبادلات فرهنگی میان ادیان ابراهیمی و ارتباطات دوسویه میان قباله و تصوف اسلامی در شرق جهان اسلام (اندلس) و غرب آن (بغداد) پیش از دوران ابن عربی، ویژگی شخصیتی منحصر به فرد ابن عربی به گونه ای شکل گرفته است که علی رغم امکان دسترسی به متون و آشنایی با دیدگاه های گوناگون بزرگان ملل و نحل، کمتر از آنها تاثیر پذیرفته و به دلیل اصالت و استقلال رای، بیشتر بر دیگران تاثیرگذار بوده است.

الیاس نبی علیه السلام از شخصیت های مشترک ادیان ابراهیمی و یادشده در قرآن و کتاب مقدس است. تصویر رسالت او در این کتب، بیانگر چیرگی او بر فضای فرهنگی معاصرش، و نیز ترسیم الگویی علمی و عملی در تحقق رسالت دینی است. با اتخاذ نگرشی روشمند به جایگاه کتاب مقدس در تفسیر قرآن، می توان گفت دست کم بخش هایی از این سه کتاب می توانند در فهم متن یاری کنند. رهیافت «بینامتنیت» در موضوع الیاس، ما را به فهم بهتری از آیات قرآنی نزدیک می کند. کیفیت مبارزه با بعل پرستی، بنیان گذاری روش مباهله، پرورش مخلصینی چون الیشع جانشین، میزبانی مادر یونس و معجزه احیای یونس، گوشه هایی از این رهیافت است. رسالت الیاس نبی علیه السلام در یهودیت و مسیحیت، محدود به زمان حیات او نیست و پس از صعود، به ویژه در حوزه های عرفانی، برخی آیین ها و نیز در رخداد بازگشت مسیحا تداوم یافته است. در اسلام نیز اشارات اندکی به رسالت غیبی وی دیده می شود.

در طول تاریخ 3400 ساله یهودیان از زمان حضرت موسی  علیه السلامبه بعد، اعتقاد به معاد و مفاهیم مرتبط با آن در خصوص آخرالزمان تحولات بسیاری داشته است. تا قبل از دوران اسارت بابلی، آموزه درخور توجهی درباره اعتقاد به معاد نزد بنی اسرائیل دیده نمی شود، اما بعد از اسارت بابلی، اعتقاد به معاد نزد ایشان پدید می آید. در دوران های بعد تحت سلطه رومیان و آوارگی بزرگ، عقیده به ظهور مسیحای منجی و مباحث آخرالزمان نزد یهودیان برجستگی بیشتری یافت. در فلسفه و عرفان قرون وسطا نیز طیفی از دیدگاه های راجع به معاد نظیر انکار معاد جسمانی، جزئیات بهشت و جهنم و تناسخ محل بحث واقع شد. در عصر حاضر، با ظهور صهیونیسم، در میان یهودیان افراطی صهیونیست، تشکیل دولت مستقل و قدرتمند یهودی در کشور اسرائیل بر توجه به آخرت و معاد غلبه پیدا کرده است. با وجود این، نزد یهودیان ارتدوکس عقیده به معاد یکی از اصول دین یهودی محسوب می شود. به نظر می رسد سیر تحول اعتقاد به معاد نزد یهودیان محصول وضعیت تاریخی آنان بوده است، به طوری که این عقیده در ایام مصیبت بار یهودیان محل توجه قرار گرفته و در ایام خوشی آنها نادیده انگاشته شده است. در مقاله حاضر، به روش توصیفی، سیر تحول اعتقاد به معاد در تاریخ یهودیت بررسی خواهد شد.

در این تحقیق، که برای نخستین بار مطرح می شود، برخی دست نویس های مانوی تورفان که در مجموعه برلین نگهداری می شود و عنوان «سروده های انجیلی» دارد، معرفی می شود. این سرودها که تصنیفاتی از ایرانیان پارتی زبان در خراسان و ماوراءالنهر است و مهم ترین مطالب آنها در باب «اسطوره آفرینش مانوی» است، در نظم ابجدی و الفبایی تالیف شده است. مقاله به پیشینه کاربرد سرودهای مذهبی پیش از عصر مانی و به چگونگی شکل گیری چنین سروده هایی نزد مانی و مانویان می پردازد و می کوشد نشان دهد که چرا عنوان «انجیلی» برای این متون برگزیده شده، و آیا این سروده ها همان مفاهیم و بن مایه هایی را بیان می کند که انجیل مانی نیاز داشت؟ می کوشیم در اینجا نشان دهیم که مانی تا چه حد می توانست تحت تاثیر سبک زبور داوود و سرودهای ابن دیصان باشد. در اینجا همه قطعات سروده های انجیلی معرفی و مهم ترین مطالب آنها تفسیر شده است. افزون بر این، تشخیص هویت یکی از قطعات مانوی تورفان و تاکنون منتشرنشده در این مقاله ثابت می کند که میان ایرانیان مانوی ترانه ای از انجیل زنده مانی نیز وجود داشته که در مانستان های مانوی در آسیای مرکزی سروده می شده است. در این مقاله، دو قطعه دست نویس مانوی بازیافته از تورفان چین را قرائت و بازسازی کردیم تا نمونه ای از سروده های انجیلی را عرضه کنیم.

هم زمان با دوران زمامداری جلال الدین اکبر گورکانی، گروه های تبشیری ژزوئیت نفوذ خود را در پهنه ایران، هند و عثمانی آغاز کردند. آنچه باعث آغاز گفت وگوهای دینی در هند شد، دعوت جلال الدین اکبر گورکانی از ژزوئیت های پرتغالی به هندوستان بود. در پی این دعوت گروه تبشیری ژزوئیتی با انگیزه ترویج نحله خود، و با اشتیاق فراوان تن به سفری طولانی داد و اندیشمندانی را روانه دربار گورکانیان هند کرد. اکبر گورکانی ابتدا از فرستادگان درخواست تالیف کتابی را کرد که ژروم خاویر این خواسته را با تالیف کتاب آیینه حق نما عملی کرد. اما نهایتا و در پی آن، شاه گورکانی مکتبی با عنوان «دین الاهی» تاسیس کرد. در این گفتار، ضمن بررسی فرضیه خودشیفتگی اکبر گورکانی و تحرکات ژزوئیت ها در دوره او، با بهره گیری از روش توصیفی- تحلیلی می کوشیم علل و انگیزه های اکبر گورکانی در دعوت از ژزوئیت ها، و نیز تاسیس «دین الاهی» را بیابیم و بررسی کنیم.