هنرهای کاربردی
سال:1402 | دوره:3 | شماره:1 |تعداد مقالات:6

استان مرکزی با وجود کمتر شناخته شدن، یکی از مناطق برخوردار از آثار چوبی کهن است. در محدودۀ این استان تعداد زیادی اثر چوبی از قرون مختلف اسلامی شناسایی شده که عمدتاً شامل صندوق های چوبی دورۀ صفویه هستند. این صندوق-ها امروزه بعضاً در داخل برخی از امام زاده های استان نگهداری می شوند که بنا به دلایل گوناگون، دسترسی مستقیم به برخی از آنها امکان پذیر نبوده یا تا حد زیادی تخریب شده اند. از این روی ضرورت داشت که تا پیش از تخریب بیشتر این آثار یا حتی مفقود شدن آنها، در پژوهش مستقلی به بررسی و مطالعۀ آنها پرداخته شود. در همین ارتباط لازم به ذکر است که تاکنون در مورد این صندوق ها هیچ گونه پژوهش مستقلی صورت نگرفته است. هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی و مطالعۀ صندوق های چوبی دورۀ صفوی در محدودۀ استان مرکزی است. ماهیت پژوهش حاضر بنیادی بوده و به شیوۀ توصیفی – تحلیلی و بر پایۀ مطالعات میدانی و کتابخانه ای صورت پذیرفته است. با انجام این پژوهش 20 صندوق یا محجر چوبی متعلق به دوره صفوی شناسایی شد که عمدتاً متعلق به زمان حکومت شاه طهماسب هستند. در این صندوق ها، شیوه های مختلف تزئینی شناسایی شد که بعضاً سبکی محلی دارند. این آثار در برخی مراکز استقراری استان مانند کاسوا ساخته شده و عمدتاً شعائر مذهبی تشیع جعفری روی آنها نوشته شده است.ا انجام این پژوهش 20 صندوق یا محجر چوبی متعلق به دوره صفوی شناسایی شد که عمدتاً متعلق به زمان حکومت شاه طهماسب هستند. در این صندوق ها، شیوه های مختلف تزئینی شناسایی شد که بعضاً سبکی محلی دارند. این آثار در برخی مراکز استقراری استان مانند کاسوا ساخته شده و عمدتاً شعائر مذهبی تشیع جعفری روی آنها نوشته شده است.ا انجام این پژوهش 20 صندوق یا محجر چوبی متعلق به دوره صفوی شناسایی شد که عمدتاً متعلق به زمان حکومت شاه طهماسب هستند. در صندوق ها، شیوه های مختلف تزئینی شناسایی شد

بیان مسأله: گسترش حرم مطهر رضوی از سده سوم هجری در پی دفن پیکر مطهر امام رضا (ع) در سناباد نوغان آغاز و مدفن امام (ع) به کانونی برای شکل گیری شهر مشهد در نزدیکی طوس باستان تبدیل شد. پس از آن، حکّام و رجال با اهداف مختلف و خاص، از بازسازی حرم و آراستن آن حمایت کردند. اما مسأله اصلی، زمینه ها و محرّک های مهم برای توجه به معماری و تزیینات آستان قدس است.پرسش: پرسش اینست که اهتمام در بازسازی بناهای حرم و آراستنِ آن با زینت های معمارانه، چه نقشی در مشروعیت سلاطین داشته و گفتمان های مشروعیتِ حاکمان دوران اسلامی، چگونه در معماری و تزیینات آستان قدس نمود یافته است؟ فرضیه: بر پایه پرسش فوق، این فرضیه مطرح شده که سلاطین سنّی و شیعه ایران، پایه های مشروعیتِ حکومت خود را استوار بر جایگاه امام رضا (ع) در باور جامعه می دیدند و با بازسازی یا آراستن حرم و اتصال و پیوند با خاندان امامت، در پی کسب مشروعیت در نزد عموم بودند. هدف: اهداف مقاله، نشان دادن جایگاه حضرت رضا (ع) در نزد سلاطین شیعه و سنّی ایران و نقش معماری و تزیینات آستان قدس در مشروعیت بخشی به حکومت های ایرانی است. روش: داده ها به روش اسنادی گردآوری شده و به تحلیل نقش حاکمان سنّی و شیعه در روند گسترش حرم و آرایه های معماری آن و مشروعیت خواهی آنان در سایة توسعة معماری و تزیینات آستان قدس پرداخته شده است. نتیجه گیری: نتایج نشان میدهد در گفتمان مشروعیت سیاسی و مذهبی حاکمان، شخصیت امام رضا (ع) و مدفن او جایگاه محوری داشت و توسعه معماری و تزیینات آن، ابزار و روشی برای کسب مشروعیت محسوب می شد. افزون بر سلاطین شیعه، برخی از متعصب ترین سلاطین سنّی مذهب نیز با آگاهی از مشروعیت ولایت امام نزد عموم مردم به ساخت یا بازسازی بناهای حرم و آراستنِ آن اقدام نموده اند تا مشروعیت سیاسی و دینی حکومت را تضمین نمایند.

سفالگری عصر قاجار برخلاف معماری و کاشی کاری این عصر، کمتر موردمطالعۀ پژوهشگران و محققان باستان شناسی و تاریخ هنر عصر قاجار قرار گرفته و اطلاعات ما از سفالگری عصر قاجار در مقایسه با سایر دوره های تاریخ هنر اسلامی، بسیار اندک است. اگرچه در برخی از سفرنامه های این عصر، به برخی از مراکز تولید سفال در ایران اشاره شده است، هنوز اطلاعات جامعی از تکنیک ها و ابداعات سفالگری در این دوره و همچنین مراکز اصلی تولید و توزیع سفال در ایران عصر قاجار در دست نیست. در عملیات نوسازی و مرمت مجموعۀ تاریخی اتحادیه در محلۀ لاله زار تهران که در سال های 1394 و 1395 انجام شد، حجم زیادی از سفال های مربوط به اواسط عصر قاجار، به ویژه عصر ناصری (1264-1313ق) به دست آمد که در پژوهش حاضر، موردبررسی و طبقه بندی قرار گرفته اند. با توجه به داده های به دست آمده، پژوهش حاضر در پی پاسخ به این سؤال است که سفال های تولیدشده در نیمۀ دوم عصر قاجار در تهران، از نظر ویژگی های تزیینی و فرم های سفالی، دارای چه خصوصیاتی بوده و کدام دسته از گونه های سفالی و الگوهای تزیینی در این مجموعۀ سفالی، بیشتر تکرار شده است. در نتیجه این مطالعه، طیف گسترده ای از لعاب ها و تکنیک های تزیینی و فرم های سفالی شناسایی شد که در متن مقاله به آن ها اشاره شده است.

بشر از گذشته تا کنون با انواع معلولیت، ناتوانی و محدودیت ها مواجه بوده است. با توجه به افزایش جمعیت و در پی آن افزایش شهرنشینی، امروزه از مهم ترین چالش های پیش روی مدیریت شهری مسئله ی معلولیت شهرهاست. شهر معلول به شهری گفته می شود که مناسب استفاده ی تمامی افراد جامعه نباشد و همگان به راحتی نتوانند از معابر، حمل و نقل، اماکن خدماتی و سایر فضاهای آن استفاده کنند که بخش بزرگی از این معلولیت متوجه شهر و مدیریت شهری می شود و اگر از الان فکری برای فراهم کردن حیات شهری مطلوب افراد دارای معلولیت نشود، به معلولیت و ناکارامدی شهرها دامن زده خواهد شد و فاصله نیز تا عدالت شهری زیاد خواهد شد. به همین خاطر معلولیت شهری به عنوان مسئله ی پژوهش حاضر در نظر گرفته شده است. هدف از این پژوهش شناسایی و تدقیق شاخص های سنجش معلولیت شهر و همچنین ارزیابی معلولیت تمامی محله های شهر سمنان است که فرضیه ی پژوهش، معلولیت بیشتر در محلات پیرامونی و معلولیت کمتر در محلات میانی است. روش تحقیق این پژوهش توصیفی-تحلیلی است. اطلاعات مورد نیاز از طریق منابع اسنادی و ابزار پرسشنامه گردآوری شده است. اطلاعات وارد شده در نرم افزار SPSS منجر به ایجاد 6 عامل برای سنجش میزان معلولیت شهر شده است. شاخص هایی که باعث ضعف این محلات شده اند نیز مشخص گردید. توزیع فضایی معلولیت محله ها و همچنین محله هایی که به توجه بیشتری نیاز دارند به صورت نقشه به نمایش در آمد. با توجه به توزیع فضایی، در مورد شهر سمنان اینطور می توان نتیجه گرفت که به طور کلی معلولیت محله هایی که در مرکز شهر قرار دارند نسبت به محله-هایی که در پیرامون شهر واقع شده اند کمتر است و می توان گفت که تا کنون توجه بیشتری به محلات مرکزی شده است و به محلات پیرامونی رسیدگی کمتری شده است. در آخر نیز پیشنهادهایی برای کاهش معلولیت شهرها ارائه گردید.

مسجد جامع شهر بسطام، در فاصله ی اندکی از ارسن بایزید بسطامی، یکی از قدیم ترین مساجد ایران است. پیشینه ی مسجد به دوران ابتدای اسلامی بازمی گردد. کتیبه های متعدد و همچنین نقوش و تزیینات مختلفی در اطراف محراب و دیوار قبله ی مسجد جای دارد که از نظر هنری، تاریخی، سیاسی، فرهنگی، آیینی و اجتماعی دارای اهمیت است و ظاهراً عمده تزیینات و کتیبه های فعلی، متعلق به عصر ایلخانان است. هدف از انجام این پژوهش، مشخص کردن قدمت کتیبه های این اثر و همچنین روشن کردن نوع خطوط بکار رفته در آن و همچنین مضامین موجود در آنها و نیز معین کردن هنرمندان، حامیان و کسانی است که در ساخت این بنا دخیل بوده اند. نتایج این پژوهش که به شیوه ی توصیفی تحلیلی است و داده های آن به صورت مطالعات کتابخانه ای و پیمایش میدانی گردآوری شده، بیانگر آن است که عمده ی این کتیبه ها مربوط به عصر ایلخانی است. همچنین نقش پررنگ افراد مختلف فرهنگی، مذهبی و عرفانی همچنین اشخاص سیاسی و هنرمند در ساخت و پرداخت آثار هنری این مسجد و همچنین تنوع تزیینات و خطوط از دیگر نتایج این پژوهش است.مسجد جامع شهر بسطام، در فاصله ی اندکی از ارسن بایزید بسطامی، یکی از قدیم ترین مساجد ایران است. پیشینه ی مسجد به دوران ابتدای اسلامی بازمی گردد. کتیبه های متعدد و همچنین نقوش و تزیینات مختلفی در اطراف محراب و دیوار قبله ی مسجد جای دارد که از نظر هنری، تاریخی، سیاسی، فرهنگی، آیینی و اجتماعی دارای اهمیت است و ظاهراً عمده تزیینات و کتیبه های فعلی، متعلق به عصر ایلخانان است. هدف از انجام این پژوهش، مشخص کردن قدمت کتیبه های این اثر و همچنین روشن کردن نوع خطوط بکار رفته در آن و همچنین مضامین موجود در آنها و نیز معین کردن هنرمندان، حامیان و کسانی است که در ساخت این بنا دخیل بوده اند. نتایج این پژوهش که به شیوه ی توصیفی تحلیلی است و داده های آن به صورت مطالعات

تذهیب از هنرهای تزئینی ایرانی- اسلامی است که در نسخه های ادوار مختلف قابل مشاهده است و هنرمندان آثار نفیس قابل توجهی در این زمینه خلق کرده اند. دوره صفوی و قاجار هر کدام به فراخور شرایط زمانه و تاریخی خاص خود، بستری را برای پیشرفت هنرتذهیب فراهم نمودند و بدین ترتیب بررسی و ارزش گذاری ویژگی های سبکی آثار هر دوره و حجم تولید آنها قابل توجه می نماید. در این راستا، ابتدا تصاویری از کُتب خطی مذهب موجود در موزه ها(موزه ملی ملک، مجلس شورای اسلامی و موزه رضا عباسی و هنرهای تزیینی اصفهان)و نمونه های چاپیِ در دسترس انتخاب گردید و از نظر نقشمایه های تزئینی، ترکیب بندی و چگونگی کاربست آنها در تزیینات متن، سرلوح و حواشی مورد بررسی قرار گرفت. همچنین ویژگی های کلی سبک تذهیب کتب در دوره صفوی و قاجاریه مورد تحلیل و مقایسه قرار گرفتند. در دوره صفوی به دلیل حمایت مالی و نیز معنوی، شاه، بزرگان و اشراف، تولید آثار تذهیب در شمارگان بالا و در نهایت ظرافت و زیبایی انجام پذیرفته است. در اواخر دوره صفویه به دلیل کاهش حمایت دربار خلق آثار تک برگی رواج پیدا می کند. در اوایل دوره قاجار تذهیب نسخه ها از اصول تذهیب نظایرشان در دوره صفوی پیروی نمود و به مرور زمان با تأثیر از شرایط زمانه خود، ویژگی هایی بصری و فنی ویژه ای نظیر رواج روحیه اشرافی گری در جامعه، استفاده بسیار از رنگ طلا و تکنیک مُرصع را در تذهیب به دنبال داشت. شیوه پژوهش تحلیلی-توصیفی و روش گردآوری اطلاعات متنی و تصویری اسنادی است.