پژوهشنامه اورمزد
سال:1397 | دوره:- | شماره:41 |تعداد مقالات:17

دانش معانی، استفاده ی هنرمندانه از مقاصد ثانوی کلمات و جملات است. شاهنامه ی فردوسی به عنوان یکی از متون اصیل ادبی ایران از منابعی است که پژوهش در معانی آن، از واجبات امور پژوهشی است که پیش از این کمتر به آن پرداخته شده است. پژوهش حاضر در نظر دارد به شیوه ی تحلیل محتوا و نیز مراجعه به نظریه های عبدالقاهر جرجانی، به این پرسش اساسی پاسخ دهد که جلوه های معانی تا چه حد در شاهنامه ی فردوسی نمود یافته است و فردوسی در شاهنامه تا چه حد از امکانات دانش معانی در پیشبرد اغراض ثانوی جملات بهره برده است.این پژوهش قصد دارد داستان سیاوش را به روش تحلیل محتوا مورد مطالعه قرار دهد و از دیدگاه علم معانی مورد بررسی قرار دهد و در خلال پژوهش نیز به آراء و عقاید عالمان بلاغت در باب معانی پرداخته شده است.نتایج قابل پیش بینی از این پژوهش است آن است که بر طبق نظریات علمای بلاغت معانی ثانوی کلمات و جملات در ابیات شاهنامه تا چه حد نمود یافته است؟ و دیگر این که آیا فردوسی در همه ی موارد اقتضای حال مخاطب را در ابیات خود در نظر داشته است؟ نگارندگان پژوهش حاضر بر این باورند که: جملات شاهنامه سرشار از اغراضی از معانی است و به هیچ وجه نمی توان تنها به معنای ظاهری آن اکتفا کرد.

پژوهش حاضر در پی بررسی ترانه ها و اشعار محلی شاعران شهرستان بستک، به عنوان یکی از قطب های مهم ادبی و فرهنگی استان هرمزگان می باشد. در این راستا به عنوان نمونه اشعار سید محمد سید ابراهیم دهتلی که از شاعران مطرح در زمینه اشعار عاشقانه و عارفانه به شمار می رود، از منظر آوایی و معنایی مورد بررسی قرار گرفت.شیوه تحقیق این پژوهش بر اساس کتابخانه ای و میدانی می باشد و در این خصوص به افرادی که آشنا به شخصیت شاعر و آگاه به اشعار وی بوده اند، مراجعه شد.این پژوهش گامی است در جهت احیای فرهنگ شهرستان بستک و به ویژه شاعران آن، که سهم بزرگی در غنای فرهنگ بومی منطقه داشته و دارند؛ همچنین می تواند به عنوان یک منبع در خصوص معرفی ویژگی های ساختاری، معنایی و آوایی اشعار محلی شاعران شهرستان بستک در دسترس علاقه مندان به شعر و ترانه های بومی قرار گیرد.

اوحدی در زمره نامدارترین گویندگان دوران خود قرار دارد، با این تفاوت که نوشته های او تنها تقلیدی از سبک شاعرانی همچون سنایی و دیگران نبود، بلکه با رعایت سبک شعری، رسالت و حوالتی تاریخی و فرهنگی نیز بر عهده داشت، چنان که در لا به لای مضامین پر بار عرفانی اش نیز، به خوبی توانسته است به مبارزه با برخی پلیدی ها همانند: شیوع رذایل و قبایح، اعتیاد به می خوارگی و کشیدن بنگ، دغل کاری در لباس علم وفقه و قضا و فتوت و... بپردازد. افزون بر آن، در زمره مباحث ادبی نیز، به خوبی از عهده انواع قالبهای شعری، غزل، قصیده، مثنوی و... برآمده، و این در حالی است که تمامی آثارش از نکات ادبی و فکری روزگار خود، سرشار می باشند، از انواع تشبیه و استعاره و تمثیلات گوناگون گرفته تا تکرار و تصاویر پرمعنی بدیع و انواع جناس، که در انتهای پژوهش نیز به صورت درصدی و به تفکیک در نمودار نشان داده شده است. بنابراین آثار او به خوبی توانسته از پس انواع ویژگی های ادبی دوران خویش نیز برآید.بنابراین، در اینجاست که آثار پربار این شاعر نامی از جاذبه هایش بهره می گیرد تا جایی که این پژوهش را به بررسی عمیق ترین لایه های سبک شعری اوحدی وا می دارد، تا به کشف ویژگی های مختص به آن دست یازد.

شعر مقاومت، الفبای پایداری در برابر قدرت های اهریمنی و انسان ستیز است. شعری است راست قامت و عزت مدار که در برابر دشمنان قسم خورده «انسانیت» و راهزنان «صلح» و «عدالت» و «آزادی»، هرگز تن به تسلیم و سازش نمی دهد و برای دفع فتنه دشمنان و به زانو درآوردن آنان، همدوش نیروهای مجاهد و رزمنده، در خط مقدم جبهه می جنگد و بشارت «پیروزی» را فریاد می کند. ادب مقارن یا ادب تطبیقی در تاریخ ادب فارسی و عربی ریشه ای کهن دارد و در تاریخ معاصر نیز به خصوص درکشورهای عربی آثار قابل اعتنایی در این زمینه به چشم می خورد ادبیات پایداری اختصاص به سرزمین خاصی ندارد. عشق به سرزمین مادری، آزادی خواهی و پایداری در برابر ظلم، ایجاد امید، و مبارزه با بی هویتی و غفلت مردم، از مهمترین جلوه های ادبیات پایداری در شعر است. معروف الرصافی و محمد حسین شهریار، شاعران عراقی و ایرانی بوده اند که در برابر ظلم و ستم ایستادگی نموده، مردم را به مبارزه علیه آنها دعوت کرده اند. این پژوهش به تحلیل موضوعی جلوه های ظلم ستیزی و مبارزه در برابر ظلم وستم و استعمار در اشعارمعروف الرصافی و شهریار می پردازد.

در جوامع امروزی که رسانه ها به ثبت هر لحظه از وقایع با توجه به سیاست هایی که صاحبان آن برایشان تعریف و هزینه می کنند ثبت می کنند. در گذشته نیز همین گونه بوده است به طور مثال در میان ترکانی که بر ایران مسلط شده بودند به خصوص محمود غزنوی که کشور گشایی های بسیاری کرده بود. مورخانی در دربار خویش داشت که وقایع را آن گونه که باب میل شاه بود ثبت می کردند و ممدوحانی داشت که در بیشتر اشعار خویش وی را ستوده و مدح کرده اند. رفته رفته محمود غزنوی به خصوص پس از مرگ خویش به اسطوره ای بی همتا بدل شدکه حتی بعضی او را عارفی بزرگ خوانده اند. این سیاستی بود که در دربار غزتوی رواج داشت. امروزه نیز با توجه به ادبیات غنی معاصر نیازمند مورخانی هستیم که تاریخ ادبیات معاصر را به درستی و بدون جانب داری ثبت کرده تا آن گونه که هست برای آیندگان بماند. زیرا تاریخ و آثار و کتبی که آن را تعریف می کند، نشانه هویت ملی آن سرزمین است.هر پژوهشگری ناگزیر است برای ارائه رهیافت های خویش نگاهی به متقدمان خویش و گامی به سمت آینده بردارد و همواره رویکردی انتقادی داشته باشد زیرا هر نسلی باید برآیندی متناسب با دیالکتیک «تاریخ و روزگار خود» را ارائه دهد و از پیشینه فرهنگی خود پاسداری کند و شاعران و ادیبان همواره آیینه تمام نمای جامعه بوده اند و هیچ واقعه ای در تاریخ نبوده که از نگاه تیز بین ادیبان جا مانده باشد.

در این مقاله به بررسی اشعار شاعری می پردازیم که دوبیتی های وی زبان زد مردمان جنوب است و اشعار وی سینه به سینه به گویش محلی آن منطقه نقل می شود. «سیدمحی الدین تاج الدین منصور بن قطب الدین حیدر گلباران بن تاج الدین منصور بن قطب الدین حیدر بن شرف الدین موسی بن قطب الدین صالح بن سید کامل پیر بن قتال» متخلص به(محیا) شاعری است که دو دورانی از تاریخ می زیسته که دوران پیدایش سبک هندی یا اصفهانی است. در این دوران ویژگی های سبکی رواج پیدا کرده است که شعر در بین مردم عوام رواج پیدا کرد و برای همه قابل فهم بود. اشعار محیا نیز تنها به همین دلیل است که تا به امروز در یاد ها مانده. لذا این مقاله به بررسی بدیع، بیان و عروض در اشعار این شاعر مردمی می پردازد. بی شک بیا این شاعر باید شیوا و روان و بدون تکلف بوده تا بتواند قابل فهم برای عموم باشد. در سبک هندی بدایع لفظی و معنوی رواج یافت که در اشعار بسیاری از شاعران آن دوره که به دربار هند مهاجرت کرده بودند دیده می شد. سید محیا یکی از همین شاعران بوده است.

هر انسان عموما و هر سالک طریق عرفان به خصوص در مسیر ترقی و کمال پیوسته در میان دو حال امید و ناامیدی، ادبار و اقبال، خوف و رجا، تفرقه و جمع، بقا و فنا، قبض و بسط، مقام و حال و... در نوسان است. سالک آنگاه که به توان و داشته های خود اعتماد می کند و می خواهد با اتکا به نیروی خود طریق کمال را بپیماید، دچار ضعف و تفرقه و تردید می شود، اما هر گاه درطی این طریق مشمول عنایت و جذبه رحمانی حق می گردد، به یک چشم بر هم زدن تمام موانع و عقبه ها را در می نوردد و «مکتب نرفته مساله آموز صد مدرس» می شود. این دو حال در متون عرفانی به ویژه مثنوی مولانا جلوه ها و نمود هایی دارد که این نوشتار به آن پرداخته است. در پایان این نتیجه حاصل شده که اساسا سالک نباید به داشته های خود اعتماد کند، زیرا آنچه به ظاهر از پیش خود اندوخته آن هم از عنایات حق است، پس بهتر است در همه حال کار را به عنایت او رها کند تا به وصال حق نائل گردد.

شاهنامه فردوسی مهمترین و برجسته ترین اثر ادبی بازمانده از دوره ای است که می توان آن را عصر باززایی فرهنگی ایرانیان دانست. دوره سامانیان، دوره ای است که در آن به احیا و تداوم فرهنگ و هویت ایرانی، بیشتر از گذشته، اندیشیده می شود و تلاش هایی در این زمینه صورت می گیرد.با این حال فردوسی ضمن حفظ اصالت داستان ها اثر خود را به شکل حماسه ای عقلایی و تدینی درآورده است. سعی ما در این مقاله بر آن است که با بیان مصداق هایی هرچند مختصر به دین گرایی در شاهنامه اشاره کنیم. اخلاق و دین که از تمدن بشر سرچشمه می گیرد در داستان های اساطیری که حکیم توس به آنان پرداخته؛ برخاسته از تمدنی کهن در ایران زمین است. امروزه بسیاری از ملت ها در پی بیان تمدن خویش با بیان افسانه هستند. در ایران زمین به خصوص بعد از اسلام دین گرایی و تقوا ارزش تلقی می شد و شاهنامه نیز از آن مستثنی نبوده است.

از زمانی که مساله تعلیم و تربیت در زندگی انسان مطرح شده است، ادبیات کودکان و نوجوانان نیز همراه آن مطرح بوده است. به این صورت که بزرگسالان برای تغییر رفتار کودکان و اثرگذاری روی آن ها داستان ها یا متل ها و یا سرگذشت تجارب خود را داستان وار به ایشان می گفتند و این واقعیت را دریافته بودند که این روش تربیتی از تربیت مستقیم یا اندرز دادن مستقیم موثرتر است زیرا انسان، به خصوص در دوران خردسالی، حکایات، افسانه ها و قصه ها را طبعا دوست دارد و از محتوای آن ها متاثر می شود. داستان، کودک و نوجوان را رهبری می کند و موجب تربیت و افزایش نیروی فکر او می گردد. از جمله دست آوردهای داستان، راهنمایی های اخلاقی بدون اجبار، شخصیت پذیری و استقلال شخصی و همچنین برآورده کردن بعضی از نیاز های ذهنی و عاطفی و لذت بردن است. در این راستا نگارنده بر آن است که جنبه های تاثیر تعلیم و تربیت را در قصه صدای ساز می آید از مصطفی رحماندوست را بررسی کند.

در جهان امروز، تحلیل گونه های مختلف روایت هر روز بعد گسترده ای می یابد و از بررسی و طبقه بندی روایت ها و حکایت های کهن به عنوان دانشی نو و معتبر نام می برند؛ چه اینکه به واسطه ی شناخت عمیق و بازخوانی شاهکارهای کهن است که یک ملت می تواند معنویت و فرهنگ خویش را بازیابد و اشاعه دهد و میراث های ارزنده ی قومی و دینی را حفظ کند. خاستگاه حکایت های مثنوی، بایدها و نبایدهای واقع گرایانه جامعه است و مولانا آن ها را عمدتا برای اصلاح ساختار اجتماعی موجود و ضابطه مند ساختن روابط انسانی بیان داشته است. انتقادهای فراوان مولانا در حکایت های واقعیت گرا می تواند دربردارنده ی این مدعی باشد که حداقل از نظر مضمون آنچه که رئالیست های قرن نوزدهم و بیستم میلادی بدان دست یافته اند، وی چند قرن پیش در حکایت های خویش مطرح نموده است. بنابراین در حکایات مثنوی بستر لازم برای تحلیل جامعه شناختی اشخاص میسر شده است. با توجه به اینکه در تحقیقات ادبی صورت گرفته در مثنوی و حکایات آن کمتر به تحلیل جامعه شناختی اشخاص پرداخته شده است، در این مقاله پژوهشگر پس از مطالعه ی دفتر اول مثنوی، اشخاص این حکایت را به تفکیک معرفی و ویژگی های کلی آن ها را بیان می کند و در ادامه نقد جامعه شناختی بر مبنای کنش، کنترل، سوگیری و ارزش اجتماعی بیان می شود.

قصه های محلی یکی از شاخه های ادبیات عامیانه است که در فرهنگ عامیانه ی همه ملت ها دیده می شود. این قصه ها به شکل روایی اندیشه ها و جهان بینی ملت ها را بیان می کنند. قصه ها و افسانه ها در فرهنگ مردم یک منطقه آینه ی تمام نمای علایق، احساسات، رنج ها، دردها، شادی ها، پیروزی ها، امیدها و در کل درون مایه ی یک ملت است. در این راستا استان هرمزگان، گنجینه ی بی همتایی از فرهنگ عامیانه است و قصه های محلی آن، از کهن ترین نمونه های تفکر و تخیل مردم این استان است که کیفیت و مباحث ذهنی و غم و اندوه آن ها را نشان می دهد و به منزله ی سند معتبر و سودمندی از تاریخ اجتماعی این مردم است. تحلیل این قصه ها نشان می دهد که وضعیت اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و جغرافیایی استان در بوجود آمدن قصه ها نقش داشته است. این مقاله به روش تحلیل محتوا و از طریق ابزار کتابخانه به بررسی قصه های مکتوب مردم هرمزگان می پردازد و مشخص می شود در این استان قصه های عامیانه و شفاهی فراوانی وجود داشته است که در چهار کتاب توسط آقای سهراب سعیدی تدوین شده است. نمونه ی موردبررسی سیصد و پنجاه قصه ی عامیانه و مردمی هرمزگان است. نتایج نشان می دهد که قصه های استان هرمزگان معمولا جمله هایی ابتدائی، میانی و پایانی دارند. اغلب قصه ها معمولا با عبارات «می گویند، یک روزی، یک نفری بود، یک پادشاهی بود و روز و روزگاری» شروع می شوند و با عبارات گپ ما به یه خشی عاقبت به یه جا رسی، یا قصه ی ما برشت برشت، مرده ی ما کنج بهشت به پایان می رسد. درون مایه ی قصه های این منطقه شامل مواردی هم چون:رفتن به مکتب خانه، اعتقاد ها و باورهای عامیانه، طرح چیستان، امنیت، رسیدن مردم به چیز های دست نایافتنی ، وجود دیوها و اجنه، سحر و جادو و افسون است.

بهمن نامه، داستان زندگی بهمن پسر اسفندیار پادشاه کیانی و ستیزه جویی های او با خاندان رستم زال است. بهمن که قهرمان اصلی این داستان است در نوشته های باستانی و تاریخی شخصی خاص است. اهمیت این منظومه از نظر زبان پارسی، زنده نگه داشتن یکی از داستان های ایران باستان است که مأخذ آن غیر از شاهنامه فردوسی و نوشته های تاریخی است. وصف پهلوانی ها، جنگها، ستیزه ها و کار های خارق العاده است که تاکنون تحقیق جامع و دقیقی در آن به عمل نیامده و همچنان ناشناخته باقی مانده است.بهمن نامه شامل یک دیباچه و چهار بخش است. سراینده در دیباچه ضمن مدح سلطان محمد، گفته است که از کردار او، بهمن اسفندیار را فرا یاد آورده و این داستان را سروده است، و آن را به دست میرمودود، یکی از بزرگان سپاهی، برای شاه فرستاده و از حسین بن علی، یکی از اعیان طوس، خواسته است که نزد شاه جهت او پایمردی کند؛ و از شاه صله درخواست کرده است.در این تحقیق تلاش می گردد تا شخصیت شاهان درپارۀ نخست بهمن نامه مورد بررسی جامع و دقیق قرار گیرد و نکات برجسته و بارز ویژگی های شخصیتی شاهان، در این اثر حماسی مورد مطالعه و کنکاش قرار گیرد.

تحقیق و تفحص در باب شخصیت های بزرگ ادبی و آثار آنان، کاری است بس دشوار. اما از جهت ادای وظیفه و انجام تکلیف و علاقه ی وافر نسبت به اشعار یکی از درخشان ترین ستارگان آسمان ادب معاصر ایران، ملک الشعرای بهارسبب گردید، که پس از بارها مطالعه ی دیوان اشعار و انس و الفت با اشعار زیبا و متنوع این ادیب فرزانه تصمیم گرفتم که کاری هر چند مختصر در حد توان معرفی این اثر ارزشمند انجام دهم. بعد از این آشنایی و انس با دنیای شعر بهار و با توجه به اهمیت دین و نقش سازنده ی آن در هدایت انسان به سوی کمال، نویسنده را بر آن داشت که موضوعی در ارتباط با رهنمودهای انسانی و دینی در شعر بهار برگزیند. در این مقاله ابتدا اشارات قرآنی بهار در اشعارش را مورد بررسی قرار می دهیم.

ابزار الفبا برای زبان حکم روان برای انسان را دارد. همان گونه که روان نژند تن را نیز افسرده و پریشان می کند الفبای ناسازگار نیز می تواند موجب پژمردگی و حتا مرگ زبان گردد. روشنفکران، خط برگرفته از زبان بیگانه را با ضرورت های زمانه ناسازگار می دانند. می دانیم، نوشتار سنجیده تر از گفتار است؛ در هنگام نوشتن امکان تفکر، سنجش و تجدید نظر وجو دارد، در حالی که در هنگام گفتن هیچ یک از این امکانات وجود ندارد. در نتیجه نوشتار، اساسی تر، زیباتر و درست تر از گفتار جلوه می کند. چون رکن پیشرفت هر زبانی خط است، برای اینکه زبان فارسی نیز آن چنان که شایسته ی این ملت فرهنگ دوست است - رشد کند بایسته است برای اصلاح خط که با این الفبا خود موجب گریز سواد جویان داخلی و زبان جویان خارجی می شود، گام عملی و اساسی برداشته شود، که در این مقاله پیشنهادی کاربردی ارائه شده است. به امید خدا

شعری در درس هشتم فصل چهارم زبان فارسی که به نام ادبیات پایداری است، از شاعر به نام میهنمان؛- دکتر مهدی حمید شیرازی - آورده شده. این مقاله به بررسی و نقد شعری می پردازد که از سال 1376 تا به امروز، در کلاس های زبان فارسی به عنوان شعری از ادبیات پایداری آموزش داده می شود. در شعر حمیدی، رنگ غنایی چیرگی دارد و پس از آن، مضمون های اجتماعی و وطنی در آن جلوه گرند. یکی از قطعات بسیار وطنی او که در قالب «دوبیتی پیوسته» سروده شده، قطعه «در امواج سند» است که در آن خاطره شکوهمند دلاوری های جلال الدین خوارزمشاه را در برابر سپاهیان ویرانگر مغول به زبانی روشن و پر احساس به تصویر کرده است. (یاحقی، 1381) در این مقاله به نقد تاریخی و روان شناختی این شعر پایداری پرداخته می شود.

هلموت ریتر، مارگرت اسمیث، آقابزرگ تهرانی و.....با ترجمه آثار عطار نیشابوری سبب توجه برخی از ملت های دیگر به آثار عطار شده اند. اگر این ترجمه ها بیشتر معرفی شوند، هم پژوهشگران و جویندگان جوان را مفید خواهد بود و هم مشتاقان مطالعه آثار عرفانی، از آشنایی و مطالعه این ترجمه ها بهره مند خواهند گردید. با دیدن و مطالعه این ترجمه ها، ممکن است پژوهندگان دیگر نیز برآن شوند تا آثار عطار را به زبان های دیگری که ترجمه نشده است، ترجمه کنند. و این خود موجب آشنایی بیشتر جوامع بشری با آثار این عارف و شاعر گران قدر، خواهد شد. و به تبع آن گران سنگی فرهنگ و ادب ایران اسلامی برای جامعه جهانی بیش از پیش آشکار خواهد شد.در زمینه کتابشناسی عطار تاکنون کارهایی انجام شده است و کتاب هایی مانند «کتابشناسی عطار» از علی میر انصاری و«نفوذ و رواج تذکره الاولیای عطار در پاکستان» و..... از زمره این کارهاست. اما در زمینه کارنامه تحلیلی عطار پژوهی به خصوص در خارج از ایران، کمتر بحث و بررسی شده است. از این روی نویسندگان این مقاله بر آن شدند تا در این زمینه اندکی تامل کنند.

در این مقاله به بررسی جایگاه معلولیت در شعر و ادب فارسی می پردازد. در هر جامعه می بایست اقدامات مناسب برای پیشرفت بهبودی فیزیکی، درکی و روان شناختی، توان بخشی و حضور مجدد اجتماعی افراد معلول باید مورد توجه قرار گیرد در این صورت است که استعدادهای بالفعل این افراد شکوفا خواهد شد. در تاریخ زبان فارسی نیز نویسندگان و شاعران زیادی زیسته اند که تاثیر به سزایی را از خود به جای گذاشته اند. شاعران آینیه تمام نمای جامعه هستند که با طبع لطیف و هنرمندانه خویش لطیف ترین و ظریف ترین نکات را بیان داشته اند. به طور مثال رودکی یکی از شاعرانی است که با توجه به اینکه نابینا بوده است به نحوی با زبان هنری خویش شعر را می سروده است که هر خواننده ی بینایی می توانسته محیط شاعر را تخیل کند. هر فرد معلولی حق دارد که مساوی با دیگران به موجودیت فردی، جسمی و ذهنی اش احترام گذاشته شود زیرا شخص معلول هیچ تمایزی با دیگر افراد ندارند و گاهی الگوی دیگران نیز خواهند شد و الگوی زمان خویش می شوند. در ادبیات فارسی نیز این چنین افرادی آثار ممتازی از خود به جای گذاشته اند.