مدیریت اراضی
سال:1397 | دوره:6 | شماره:1 |تعداد مقالات:8

فرسایش قابل تحمل خاک برای برنامه ریزی های حفاظت خاک دارای اهمیت زیادی است. با توجه به اینکه مقادیر مشخصی برای تلفات قابل تحمل خاک در ایران وجود ندارد، لازم است میزان آن برای کشور تعیین گردد. لذا این تحقیق با هدف تعیین مقادیر قابل تحمل تلفات خاک در کشور انجام گرفت. در این تحقیق ابتدا با بررسی پژوهش های انجام شده، تعاریف فرسایش قابل تحمل از دیدگاه های مختلف، عوامل موثر بر آن، روش های برآورد و مزایا و معایب هر یک از این روش ها مورد مطالعه قرار گرفت تا با مقایسه آنها با شرایط کشور و اطلاعات موجود، روش مناسب برای برآورد فرسایش قابل تحمل در ایران در وضع فعلی تهیه و تدوین گردد. آمار کرت های فرسایش به تعداد 292 کرت جمع آوری و تحلیل شد. سپس با توجه به اطلاعات موجود، عواملی مشتمل بر ضخامت خاک، لایه محدود کننده، نوع کاربری اراضی و اقلیم به عنوان معیارهای تعیین میزان فرسایش قابل تحمل خاک در کشور مورد استفاده قرار گرفت. بنابراین جدولی تهیه شد که در آن مقادیر قابل تحمل فرسایش خاک بر اساس این عوامل در پنج کلاس طبقه بندی گردید. طبق جدول پیشنهادی، مقادیر کمینه فرسایش قابل تحمل خاک از 25/0 تا بیشینه 25/1 تن در هکتار در سال برای مراتع در مناطق خشک و نیمه خشک می تواند متغیر باشد. در اراضی جنگلی مناطق زاگرس و سایر جنگل های واقع در مناطق نیمه خشک تا نیمه مرطوب و دیمزارهای سراسر کشور می توان ارقام جدول را تا پنج برابر افزایش داد. در مناطق جنگلی حاشیه دریای خزر نیز می توان مقادیر مندرج در جدول پیشنهادی را تا 10 برابر در نظر گرفت. در مورد اراضی که تحت کشاورزی آبی قرار دارند استفاده از جداول سازمان حفاظت خاک آمریکا پیشنهاد می شود.

در زراعت نیشکر، کود پایه مورد استفاده اغلب دی آمونیم فسفات است. در شرایط آب و هوایی جنوب خوزستان و وجود خاک های آهکی احتمال اینکه مقدار زیادی از نیتروژن موجود در کود به صورت گاز (آمونیاک) از دسترس گیاه خارج شود، وجود دارد. این پژوهش با هدف بررسی اثرات ویژگی های خاک، زمان و شرایط آب و هوایی بر روند تلفات نیتروژن به شکل گاز اجرا شد. کرتهای آزمایشی در دو مزرعه نیشکر با بافت خاک متفاوت (رسی، لوم رسی سیلتی ) مشخص و معادل 300 کیلوگرم در هکتار کود دی آمونیم فسفات در هر کرت به روش نواری در شیار کف جویچه ها (سطح خاک) استفاده شد و به مدت شش هفته از این کود نمونه برداری انجام و درصد نیتروژن باقیمانده در نمونه ها اندازه گیری شد. نمونه برداری خاک جهت تعیین ویژگی های فیزیکی و شیمیایی قبل و بعد از کوددهی انجام شد. نتایج حاصل در قالب طرح آماری بلوک های کامل تصادفی تجزیه و تحلیل و میانگین تیمارها به روش دانکن مقایسه شدند. نتایج نشان داد تلفات نیتروژن به شکل گاز از کود دی آمونیم فسفات، در مزرعه با بافت خاک لوم رسی سیلتی نسبت به مزرعه با بافت خاک رسی تفاوت معنا داری نداشت. گذشت زمان و تغییرات دما بر این روند تأثیر بسیار معنا داری (در سطح یک درصد) را نشان داد و بیشترین درصد تلفات نیتروژن از کود دی آمونیم فسفات در هفته سوم به بعد مشاهده شد. با استفاده از این نتایج می توان با رعایت کمترین فاصله زمانی بین کوددهی (کودپایه) تا کشت مزارع نیشکر از تلفات بیش از حد نیتروژن جلوگیری کرد و کارآیی مصرف کود را ارتقاء داد.

خاک از منابع اصلی تولیدات کشاورزی محسوب می شود. لذا، حفظ سلامتی و حاصلخیزی آن برای تولید پایدار غذا اهمیت زیادی دارد. میزان عناصر غذایی و رطوبت موجود در خاک باید در حد مطلوب بوده و میزان مواد آلاینده موجود در آن به حداقل ممکن کاهش یابد. در این راستا، فناوری نانو می تواند به بهبود ویژگی های خاک کمک نماید. از کاربردهای فناوری نانو در علوم خاک می توان به کاربرد اصلاح گرهای نانو در بهبود بهره وری عملیات زراعی و تهویه خاک، استفاده از نانوزئولیت های متخلخل برای رهاسازی آرام و مؤثر عناصر غذایی موجود در کودهای شیمیایی، به کارگیری نانوهیدروژل ها برای افزایش ظرفیت نگهداری آب در خاک و کاهش مصرف آب آبیاری، استفاده از نانوذرات برای حذف آلاینده های موجود در خاک و غیره اشاره کرد. با این حال، مصرف زیاد نانوذرات در خاک ممکن است ریزجانداران خاکزی را مسموم نماید. بی شک با بهره گیری از مزیت های فناوری نانو به عنوان یک فناوری پیشرفته نوظهور در بخش کشاورزی، می توان به نتایج مطلوبی از جمله تضمین امنیت غذایی و توسعه کشاورزی پایدار و سازگار با محیط زیست در کشورهای در حال توسعه جهان دست یافت.

تکامل خاک متأثر از عوامل پنج گانه اقلیم، پی سنگ، پستی وبلندی، موجودات زنده و زمان است، توپوگرافی به علت به وجود آوردن محیط های اقلیمی کوچک و متفاوت، با تأثیر بر روی روابط رطوبتی خاک، تنوع پوشش گیاهی در شیب های شمالی و جنوبی و شدت جابه جایی مواد به وسیله فرسایش و همچنین انتقال مواد به شکل غلطان و محلول، موجب تکامل پروفیل خاک می شود. هدف این تحقیق ایجاد ارتباط بین ژئومورفولوژی و کاربری اراضی در بخش کشاورزی است. استفاده از پارامترهای ژئومورفولوژی برای کمک در طبقه بندی های کوچک مقیاس خاک، هدف دیگر این کار است. روش کار در این تحقیق بر ارتباط بین تیپ لندفرم ها و ارتباط آن ها با خاک تأکید دارد. برای این منظور از ارتباط بین نقشه خاک منطقه (تهیه شده توسط موسسه خاک و آب) با شرایط ژئومورفولوژی حاکم استفاده شده است. پارامترهای در نظر گرفته شده در این تحقیق؛ شیب، جهت شیب، شبکه زهکشی و مخروط افکنه ها است. ابتدا نقشه های مربوط به پارامترهای ژئومورفولوژی بیان شده، در محیط GISتهیه شد، سپس با انطباق این نقشه ها با نقشه طبقات خاک از طریق ابزارهای زمین آمار در محیط Arc map، ارتباط بین عوامل شیب، هیدرولوژی و مخروط افکنه ها با خاک به صورت زیر به دست آمد: 1. با کاهش شیب درجه کیفت خاک بهبودیافته است. 2. خاک در سطح مخروط افکنه ها از رأس مخروط به سمت قاعده دارای مواد و ترکیبات مناسب تری جهت کشت می باشد. 3. مکان به هم پیوستن رودخانه های درجه 3 و بالاتر، محل شکل گیری خاک های درجه 2 باقابلیت کشاورزی مناسب است. 4. تنها محدودیتی که در اراضی پایین دست و انتهای مخروط افکنه ها نسبت به مکان های دیگر بیشتر به چشم می خورد، محدودیت رطوبت است. 5. خاک های درجه 1 در مناطق با زهکشی عمودی و شیب کم مکان یابی شد.

خردی و پراکندگی اراضی کشاورزی نه پدیده جدید است و نه خاص کشور ایران، بلکه در نظام زمین داری بیشتر کشورهای آسیایی، اروپایی، آفریقایی و آمریکایی به نسبت های گوناگون وجود دارد. بر این اساس هدف مطالعه حاضر، تحلیل وضعیت خردی و پراکندگی اراضی در قاره های آسیا، اروپا، آفریقا و آمریکا و مقایسه آن با کشور ایران بر اساس نتایج سرشماری کشاورزی است تا بتوان شمایی کلی از وضعیت موجود حاکم بر ساختار توزیع اراضی کشاورزی در سطح جهانی و ملی را بدست آورده و راهکارهای لازم جهت کنترل این پدیده را ارائه داد. یافته های این مطالعه از طریق مطالعات کتابخانه ای، اسنادی و بررسی نتایج سرشماری کشاورزی انجام شده توسط سازمان فائو، اتحادیه اروپا و وزارت کشاورزی کشورهای مورد مطالعه بدست آمده است. بر اساس نتایج این مطالعه، متوسط اراضی کشاورزی در کل دنیا 8/7هکتار است که این مقدار در قاره های آسیا، آفریقا، اروپا، آمریکای مرکزی، آمریکای جنوبی و آمریکای شمالی به ترتیب برابر با 1/06، 1/3، 14/7، 22/2، 50/7 و 186 هکتار هست در حالی که میانگین سطح اراضی کشاورزی در ایران 4/9 هکتار است که تقریباً معادل نصف میانگین اراضی کشاورزی در سطح جهانی (8/7 هکتار) است.

مدیریت پایدار اراضی کشاورزی بدون توجه به تناوب های زراعی میسر نیست. به منظور بررسی تناوب های زراعی در دهستان دشت، شهرستان شهرضا پژوهشی در سال 1393 انجام و شاخص کارایی تناوب به عنوان معیاری اکولوژیک و شاخص های کارایی تولید، کارایی مصرف آب و کارایی استفاده از زمین به عنوان معیارهای زراعی محاسبه شدند. بر اساس نتایج بدست آمده دو تناوب (پیاز پاییزه-گلرنگ تابستانه-گندم) و (پنبه-آیش-سورگوم علوفه ای کشت اول) از کارایی تناوب قابل قبولی برخوردار نبودند. تناوب های (گندم-گلرنگ تابستانه-جو)، (گندم-ارزن کشت دوم-جو) و (گندم-آفتابگردان کشت دوم-جو) به ترتیب با شاخص کارایی تناوب 67/1، 2 و 2 نسبت به سایر تناوب ها برتری داشتند. به استثناء تناوب هایی که دارای گیاهان علوفه ای و صیفی جات بودند، دو تناوب (گندم-ذرت دانه ای میان رس-جو) و (گندم-سورگوم دانه ای کشت دوم – جو) به ترتیب با کارایی تولید 07/28 و 7/30 کیلوگرم در روز بهترین تناوب ها از این نظر بودند. بیشترین و کمترین کارایی مصرف آب مشاهده شده در این پژوهش معادل 54/1 و 1 کیلوگرم به ازاء هر متر مکعب به ترتیب مربوط به دو تناوب (گندم-سورگوم دانه ای کشت دوم – جو) و (گندم-آفتابگردان کشت دوم-جو) بود. کارایی استفاده از زمین در منطقه مطالعاتی دامنه ای از 58 تا 88 درصد داشت. کوتاهی زنجیره تناوب ها، اجرای تناوب های ناقص و اساساً فقدان تفکر "تناوب محور" موجب شده تناوب های زراعی در منطقه مطالعه از کارایی لازم برخوردار نباشند.

با توجه به کمبود آب در ایران و همچنین رشد روز افزون جمعیت و توسعه شهرنشینی، لزوم برنامه ریزی برای استفاده بهینه از منابع آب متعارف و نامتعارف از اهمیت فراوانی برخوردار است. در چنین شرایطی، استفاده مجدد از فاضلاب تصفیه شده می تواند به عنوان یکی از راه های غلبه بر مشکل کم آبی و جلوگیری از هدر دادن منابع آب تلقی شود. لذا در این مقاله قابلیت کاربرد پساب خروجی از تصفیه خانه اکباتان به منظور استفاده در کشاورزی و آبیاری فضای سبز مورد بررسی قرار گرفت. به این منظور برخی خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی پساب تصفیه خانه ی فاضلاب شهرک اکباتان در بازه ی زمانی یکساله فروردین-اسفند سال 1395، به صورت روزانه اندازه گیری و با استاندارد سازمان حفاظت محیط زیست ایران و استاندارد سازمان بهداشت جهانی (WHO) مقایسه شد. نتایج نشان داد که کیفیت پساب خروجی از نظر همه ی پارامترها در مقایسه با استاندارد سازمان حفاظت محیط زیست مطابقت دارد و این پساب قابلیت استفاده در آبیاری فضای سبز و کشاورزی را دارا می باشد. همچنین کارایی فرایند تصفیه در تصفیه خانه اکباتان برای حذف بار آلی از فاضلاب به میزان 97 و 95 درصد به ترتیب برای BOD و CODمی باشد. بنابراین تصفیه و بازچرخانی فاضلاب یکی از مهمترین راهکارها در شرایط موجود کشور برای توسعه مدیریت منابع آب می باشد و نقش مهمی در حل مشکلات مربوط به کم آبی در کشور دارد.

باکتری آزوسپیریلوم با تولید مواد محرک رشد سهم بسزایی در افزایش عملکرد کمی و کیفی محصولات زراعی دارد. اما تفاوت های زیادی بین جدایه هاوجود دارد که این امر باعث تفاوت در اثر بخشی آنها می-گردد. در این تحقیق ابتدا جدایه ها بر اساس ویژگی های مرفولوژیکی و خصوصیات محرک رشدی مانند میزان تثبیت نیتروزن، حلالیت فسفر نامحلول، تولید اکسین و سیدروفور، سیانید هیدروژن(HCN) و آنزیم ACC-deaminas مقایسه شدند. در ادامه تاثیر پنج جدایه با ویژگی های تحریک کنندگی رشد بیشتر روی عملکرد و اجزای عملکرد گندم رقم مروارید مورد بررسی قرار گرفت. این آزمایش در قالب طرح بلوک-های کامل تصادفی با شش تیمار باکتریایی شامل پنج جدایه آزوسپیریلومی و یک تیمار شاهد( بدون تلقیح باکتری) با چهار تکرار در ایستگاه عراقی محله مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی گلستان که در گروه برزگTorriorthents اجرا گردید. نتایج تلقیح بذور با جدایه های منتخب نشان دادند که تاثیر جدایه های مختلف باکتری آزوسپیریلوم بر اجزای عملکرد گندم مانند طول خوشه، طول پدانکل( ساقه زیر خوشه)، تعداد دانه در خوشه، تعداد خوشه در متر مربع، وزن هزاردانه، عملکرد دانه و عملکرد کاه وکلش از نظر آماری و در سطح یک درصد با تیمار شاهد اختلاف معنی داری داشت که این امر منجر به افزایش به ترتیب 91/14، 68/47، 94/25، 97/24، 82/6، 42/20، 78/37 درصدی نسبت به تیمار شاهد بدون تلقیح شد.