پژوهش نامه مکتب های ادبی
سال:1396 | دوره:1 | شماره:2 |تعداد مقالات:6

پژوهش حاضر بیان کننده ی واکاوی شاخصه های اکسپرسیونیستی با مطالعه ی پاره ای از قصاید ادیب نیشابوری است که البته در دیگر آثارش به ویژه در "قیصرنامه" نیز قابل ردگیری خواهد بود. تصاویر اکسپرسیونیستی از رخدادهای سلطه جویانه و فجایع جنگ در شعر ادیب تا حدود زیادی با شاخصه هایی آراسته است که در مکتب ادبی-هنری مرتبط و همزمان در غرب دیده می شود؛ شاخصه هایی که زمینه ها و عاملیت های مشترک در ادبیات ملتهای درگیر به بار آورده است. از این رو، فرض تطبیقی کار حاضر بر شکل گیری جهانی مکتب اکسپرسیونیسم است که در آن وجود شاخصه ها تواردی و متأثر از زمینه های تجربی یکسان است و نه لزوماً در پیِ تأثیرپذیری شعر ادیب از مکاتب ادبی اروپای غربی یا آثار نویسندگان آلمانی پیشرو. به اختصار میتوان گفت افزون بر ارتباط محتوای اشعار ادیب با ضدنظامی گری، تخطئه ی جهان پرآشوب ویلهلمی و پیشگویی های آخرالزمانی از نتایج جنگ، بیانگرایی خلّاقانه ی او در سبک ادبی نیز به ویژه در تصویرسازی و شخصیت پردازی نمادین و انتزاعی مشهود است. این بازنماییها، همگونی هایی نیز با برخی از مکاتب هنری و ادبی دوره دارد.

رمانتی­ سیسم، یک جنبش فکری، هنری و اجتماعی است که در اواخر قرن هیجدهم و اوایل قرن نوزدهم پس از یک دوره ­ ی کوتاه روشنگری در جامعه­ ی اروپا ظاهر شد. این نهضت ادبی هنری مانند همه ی انقلاب­ ها ابتدا با مخالفت­ هایی مواجه گردید؛ امّا سرانجام رمانتیک­ ها با نبوغ هنرمندانه موفّق شدند اصول و ارزش­ های خود را در جامعه ­ ی اروپا رواج دهند. هر چند رمانتی­ سیسم بعد از مشروطه در ایران ذهن و اندیشه ­ ی بسیاری از شاعران را تحت تأثیر قرار داده ­ است؛ در این پژوهش برآنیم تا پس از گذری کوتاه بر زندگی خیّام نیشابوری، شاعر قرن پنجم و ششم، برخی از افکار و ایده ­ های رمانتیکی را در شعر این شاعر بررسی کنیم. از آنجا که مبانی اصلی مکتب رمانتی­ سیسم بیان احساسات فردی است، جان­ مایه­ ی اشعار خیام نیز جلوه­ ای از بروز احساسات فردی وی درباره­ ی جهان هستی، زندگی، مرگ، یأس و بدبینی است که در یکی از کوتاه ­ ترین شکل­ ها و قالب­ های شعر فارسی؛ یعنی رباعی مطرح شده­ است.

«شب هول» تنها رمان هرمز شهدادی است که تحت تأثیر افکار روشنفکری نویسندگان ایرانی بعد از مشروطه به شیوه ­ ی «جریان سیّال ذهن» نگاشته شد. نویسنده قبلاً مقالات و داستان های کوتاهی را منتشر ساخت که ردّ پای آن اندیشه ها و رویکردها در این رمان قابل مشاهده است. از مجموع گفتگوها، رفتار و اندیشه های اشخاص داستان، نام نویسندگان مطرح غرب و نویسندگان معاصرِ ایران می توان نوعی فضای ناتورالیستی را در رمان احساس کرد. از طرفی نویسنده از تکنیک جریان سیّال ذهن در نگارش رمان بهره گرفت. پرسش این­ جاست که این تکنیک در کنار اندیشه های ناتورالیستی چه مناسباتی ایجاد می کند؟ لذا جستار حاضر ابتدا اشاره ای کوتاه به ریشه های ناتورالیسم در غرب و ایران می اندازد و برای فضای ناتورالیستی رمان نشانه هایی عمومی ذکر می کند و در محور بعد با تأکید بر این که جریان سیّال ذهن بر روند داستان تأثیرگذار است در دو قسمت ابتدا فرصت ها سپس موانعی را که این تکنیک سر راه نویسنده و اندیشه هایش قرار می دهد، همراه با شواهدی از متن داستان بر می شمارد.

مکتب رمانتی­ سیسم که اعتراض و شورشی بود علیه کلاسی­ سیسم، در اواخر قرن نوزدهم با رویکرد به فردیت انسان­ ها و توجه به احساسات و عواطف فردی، به جای پرداختن به عقل­ گرایی و تجربه­ گرایی صرف پا به حیات گذاشت. عشق و ارتباط­ های زمینی و جسمانی و فاصله­ گرفتن از عشق­ های آسمانی و عرفانی، در رأس توجهات این مکتب قرار دارد. در این مقاله مؤلفه­ ها و نمودهای­ رمانتی­ سیسم عاشقانه و اجتماعی در اشعار نیما یوشیج و بدر شاکر السّیّاب مورد تحلیل قرارگرفت. دستاورد پژوهش ناظر بر این است که نیما و سیّاب، بنابه اقتضائات فردی، اجتماعی و فرهنگی آثار شعری خود را سرودند؛ چنان­ که در آغاز شاعری به سرودن خاطرات خود از عشق زمینی پرداختند. اما به ­ مرور سیّاب در اشعار عاشقانه­ ی خود بیشتر به بیان دلدادگی های فردی ­ پرداخت و از ارتباط عاشقانه ­ ی خود با معشوق زمینی با اسم و رسم شخصی سخن گفت. با این وجود سیّاب گهگاه جیکور، زادگاه خویش را، به عنوان معشوق در نظر دارد. سیّاب با گذر از مرحله­ ی نخست شاعری، سراغ اندیشه های تند اجتماعی رفت تا حدّی که از سرودن شعرهای عاشقانه دور شد؛ حال آن که نیما هم­ چنان به عشق توجه دارد؛ هرچند رنگ عاشقانه ­ های نیما در روزگار میان­ سالی و پس از آن با دوره ­ ی جوانی متفاوت است. حضور عشق در مفهوم فردی در اشعار سیاب، و اجتماعی در اشعار نیما بارزتر و نقش ­ آفرین­ تر است.

سوررئالیسم یکی از مکاتب ادبی قرن بیستم است که در فرانسه پا گرفت و هدف از آن بیان احساس و اندیشه ­ ی خالص و ارائه ی تخیلات آزاد است. از آن­ جایی که سوررئالیسم در پی جنگ جهانی اول و صدمات ناشی از آن و به دلایل مختلفی؛ از جمله بیان تشویش های حاصل از جنگ، نابرابری­ های اجتماعی و قدرت امپریالیسمی و به عنوان مأمنی برای زندگی مردم رخ نمود، این پرسش در ذهن ایجاد می شود که آیا اشعار دفاع مقدس که در زمان جنگ و بعد از آن به نگارش درآمده اند نیز، دارای ویژگی های سوررئالیستی است یا خیر؟ در مقاله­ ی پیش رو، به تحلیل، نمودهای مکتب سوررئالیسم در شعر جنگ با تکیه بر آثار پنج شاعر برجسته­ ی مقاومت، پرداخته شد و این نتیجه به دست آمد که برخی از ویژگی های مکتب سوررئالیسم، نظیر: نگارش خودکار، طنز و کنایه، عشق و جنون و مستی، تخیل و وهم، رؤیا، وحشت و هراس و اضطراب، ابهام، تصاویر عجیب سوررئالیستی، اشیای سوررئالیستی و غم و اندوه در شعر جنگ بازتاب داشته است.

نقش کلیدی عنصر عقل در «انجام وظیفه» در تراژدی های افتخارآمیز پی ِیر کُرنی در ادبیّات کلاسیک فرانسه