علوم زمین
سال:1393 | دوره:24 | شماره:94 (سنگ و کانی) |تعداد مقالات:38

مجموعه گرانیتوییدی مارفیون بخشی از پلوتونیسم ترشیری است که در بخش مرکزی پهنه ماگمایی ارومیه - دختر قرار گرفته است. این مجموعه نفوذی شامل چهار توه اصلی است؛ توده میکرودیوریتی تا میکرومونزودیوریتی مزوش که به صورت رخنمون های مجزا در بخش باختری منطقه قرار دارند؛ توده دایره ای شکل تونالیت مارفیون که بیشترین گستردگی را در منطقه نشان می دهد، توده تونالیت پودلگ که به صورت توده ای کشیده در امتداد شمالی - جنوبی رخنمون دارد و توده کوارتزدیوریت قالهر. آنکلاوهای میکروگرانولار مافیک از دید ویژگی های ژئوشیمیایی همانند گرانیتویید میزبان هستند و در همه بخش های تود های مارفیون و بخش هایی از توده های قالهر و پودلگ دیده می شوند. از دید ویژگی های ژئوشیمیایی، این مجموعه نفوذی متاآلومین، نوع I و متعلق به سری کالک آلکالن با پتاسیم پایین تا متوسط است. با استفاده از سن سنجی U-Pb زیرکن، سن های تقریبی 50 میلیون سال برای توده میکرودیوریتی تا میکرومونزودیوریتی مزوش و 18 میلیون سال برای توده های تونالیتی مارفیون، پودلگ و کوارتز دیوریتی قالهر به دست آمده است. شواهد ژئوشیمیایی نشان می دهد که ماگمای توده میکرودیوریت مزوش به سن ائوسن، حاصل ذوب بخشی پوسته زیرین و آمیختگی آن با مذاب های گوشته ای، در محیط حاشیه فعال قاره ای است. توده های میوسن منطقه نیز حاصل ذوب پوسته زیرین تحت تاثیر مذاب های گوشته ای، در یک محیط پس از برخورد هستند. میکرودیوریت مزوش الگوی کمتر تفریق یافته ای از عناصر خاکی کمیاب، نسبت به توده های میوسن منطقه نشان می دهد. شواهد ژئوشیمیایی نشان از پتروژنز همانند تونالیت ها و کوارتز دیوریت هاست. توده های نفوذی مارفیون، قالهر، پودلگ و آنکلاوهای آنها مقادیر به نسبت بالایی Al2O3 و نسبت های بالاییNa2O/K2O  و فراوانی به نسبت بالایی از عناصر خاکی کمیاب سبک نشان می دهند که همانند با مذاب های بخشی حاصل از سنگ های متابازالتی هستند. بر این اساس، تصور می شود که ماگماهای تونالیتی و کوارتزدیوریتی از ذوب بخشی یک منبع مشترک در پوسته زیرین و فرایند ذوب آب زدایی آمفیبول، منشا گرفته اند.

سنگ های ریولیتی بعد از ائوسن منطقه کهک در بخش جنوب خاوری محدوده چهارگوش 1:250000 قم و بخش خاوری ورقه 1:100000 کهک قرار دارد. این محدوده بخشی از حاشیه باختری ایران مرکزی و در نوار ماگمایی ارومیه - دختر جای دارد. سنگ های ریولیتی منطقه کهک به صورت گنبد درون زا رخنمون دارند که با توجه به حضور توده های ریولیتی در امتداد گسل امتدادلغز میم می توان دریافت که این گسل در جایگیری و صعود ماگمای ریولیتی موثر بوده است. سنگ های ریولیتی کالکوآلکالن بوده و بر اساس ترکیب شیمیایی سنگ های ریولیتی و شیمی میکا و گارنت موجود، ماگمای به وجودآورنده پرآلومین و تیپ S است که مربوط به محیط های برخوردی است و به نقش پوسته قاره ای در تشکیل سنگ های ریولیتی اشاره دارد. با توجه به اینکه گارنت درشت بلور است و منحصرا در سنگ های ریولیتی منطقه وجود دارد و گارنت نمی تواند در بسیاری از ماگماهای بازیک متبلور شود، در نتیجه ریولیت منطقه کهک نمی تواند حاصل تبلور بخشی ماگمای بازیک باشد.

توالی توف های زئولیتی شده منطقه افتر با سن ائوسن - الیگوسن در شمال باختر افتر و 32 کیلومتری شمال باختر سمنان قرار گرفته است.بر پایه مطالعات زمین شناسی و کانی شناسی انجام شده که بر پایه نتایج حاصل از داده های پرتو (XRD) X، تجزیه های شیمیایی (XRF) و بررسی مقاطع نازک روی نمونه های برداشت شده از این منطقه، 3 واحد بااهمیت در رابطه با تشکیل زئولیت های افتر عبارتند از مارن های سبز تا قهوه ای رنگ، توف های سبز رنگ و لایه زئولیتی. بیشتر کانی های زئولیتی شناخته شده در منطقه از نوع کلینوپتیلولیت و هیولاندیت است و از کانی های همراه آنها در لایه های توفی و مارنی می توان به کلسیت، اورتوکلاز، پلاژیوکلاز، کوارتز، کانی های رسی، بیوتیت و شیشه های آتشفشانی اشاره کرد. بر پایه شواهد زمین شناسی و کانی شناسی، تشکیل زئولیت های منطقه را می توان حاصل فوران های آتشفشانی ماگمای اسیدی (احتمالا ریولیتی - داسیتی) در محیط کم ژرفای دریایی با pH بالا تفسیر کرد. شواهد نشان می دهد که با افزایش pH در محیط رسوب گذاری توف ها شرایط مناسبی برای تبدیل شیشه های آتشفشانی به زئولیت فراهم می شود.

منطقه ده نو در شمال باختری شهر مشهد، در محدوده زون ساختاری بینالود و در امتداد خاوری سلسله جبال البرز قرار دارد. واحدهای اصلی سنگی موجود در ناحیه مورد مطالعه شامل واحد تونالیت (تا دیوریت و گرانودیوریت) ده نو، هورنفلس و شیست های اطراف آن هستند. دگرگونی ناحیه ای مولد شیست ها در تریاس به وقوع پیوسته و در ضمن دگرگونی در طی تریاس بالایی، توده های گرانیتوییدی به این نوار دگرگونی تزریق شده اند و در طی جایگیری این توده در شیست های منطقه باریکه ای از هورنفلس در فاصله ای در حدود 200 متری از مرز توده با شیست ها تشکیل شده است. واحدهای سنگی توده نفوذی ده نو، هورنفلس و شیست دارای گارنت به عنوان کانی فرعی هستند. در این مطالعه به بررسی تاثیر پدیده انتشار در توزیع عناصر Fe، Mn، Mg و Ca در این نوع گارنت پرداخته شد. بر اساس داده های ژئوشیمیایی، به دلیل مقدار کم عنصر Ca در حاشیه گارنت، روند کاهشی آهن از مرکز تا حاشیه، سرعت های انتشار بسیار کم این عناصر و اندازه بزرگ گارنت ها نشان می دهد که گارنت های موجود در توده آذرین ده نو به طور شاخصی تحت تاثیر پدیده انتشار عناصر قرار نگرفته اند و تغییرات عناصر در آنها تحت تاثیر تحولات ترکیب شیمیایی مذابی که از آن متبلور شده اند بوده است. علاوه بر این، روندهای نامنظم Fe و Mn و روندهای یکنواخت تر Ca و Mg از مرکز تا حاشیه گارنت در درون شیست و هورنفلس و همچنین دمای کم تبلور و زمان کوتاه رشد گارنت در این سنگ ها نشان می دهند که تاثیر پدیده انتشار در هنگام رشد این گارنت ها قابل چشم پوشی است.

در شمال خاوری ایران، در شمال باختری شهرستان سبزوار، توالی خروجی افیولیتی و سری سوپراافیولیتی رخنمون دارند که دارای میان لایه های سنگ آهک پلاژیک با سن کرتاسه بالایی هستند. توالی خروجی دربردارنده برش و توف هیالوکلاستیک همراه با روانه صفحه ای در بخش زیرین، گدازه بالشی آفیریک حفره دار در بخش میانی و سنگ های آتشفشانی - رسوبی در بخش بالایی است. سری سوپراافیولیتی نیز دربردارنده تناوبی از رسوبات ولکانوژنیک، توربیدایتی و گدازه است. بررسی تجزیه های شیمیایی نشان از همبستگی ژئوشیمیایی گدازه های بخش بالایی این توالی و گدازه های سری سوپراافیولیتی دارد. این گدازه ها ویژگی های کالک الکالن دارند و در الگوهای نمودارهای عنکبوتی تهی شدگی واضح از Nb و تهی شدگی معین ازZr  وTi  نشان می دهند. در نمودارهای تکتونوماگمایی نیز در قلمرو مناطق فرورانش واقع شده اند که گویای تشکیل آنها در بالای صفحه فرورونده است. تغییرات ناچیز عناصر کمیاب خاکی سنگین در الگوهای نمودارهای عنکبوتی را می توان به ذوب بخشی یک گوه گوشته ای تهی شده نسبت داد که تحت ترکیبات فرورانش (سیالات - مذاب) برخاسته از صفحه فرورونده از LILE غنی شده اند. در مقایسه، روانه صفحه ای و گدازه بالشی بخش های زیرین و میانی توالی خروجی، دارای تمایل OIB بوده و فاقد تهی شدگی از عناصر Zr, Nb و Ti هستند. نمودارهای عنکبوتی این سنگ ها دارای الگوهای غنی شده از عناصر کمیاب هستند که معرف ذوب بخشی کم منبع گوشته ای غنی شده و گارنت دار است. به نظر می رسد که حوضه حاشیه ای کمانی - که افیولیت سبزوار در آن شکل می گرفت - مواجه با دوره ای از کشش، کافتی شدن و یا بازگشت به عقب صفحه فرورونده شده است. این فرایند سبب شد تا یک حوضه پشت کمانی در مجاورت کمان تشکیل شود. در این مرحله، فعالیت ماگمایی کمانی متوقف و امکان صعود دیاپیرهای گوشته ای فراهم شد. به نظر می رسد که توالی خروجی رخنمون یافته در شمال باختری سبزوار در موقعیت گذر از یک حوضه حاشیه ای کمانی به پشت کمان، طی کرتاسه بالایی شکل گرفته است.

توده گابرویی میشو با راستای تقریبی خاوری - باختری با طول 30 کیلومتر و عرض 7 کیلومتر در داخل سنگ های رسوبی کهر با سن اینفرا کامبرین نفوذ کرده است. دایک های میکروگابرویی این توده نفوذی را قطع کرده اند. گابروها ترکیب شیمیایی تقریبا یکنواختی داشته و شامل کانی های اصلی پلاژیوکلاز و پیروکسن بوده و کانی های فرعی شامل الیوین، آمفیبول، بیوتیت، فلدسپار پتاسیم و کانی های کدر (اپاک) می باشد. بافت این گابروها اغلب به صورت دانه ای (گرانولر) آشکار است. نتایح حاصل از تجزیه نقطه ای کلینوپیروکسن های گابروهای میشو توسط الکترون میکروپروب، ترکیب کلینوپیروکسن ها را در حد دیوپسید تا اوژیت نشان می دهد. ماگمای تشکیل دهنده کلینوپیروکسن های گابروها در نمودارهای مختلف غالبا سری ماگمایی تولئیتی و از نظر موقعیت زمین ساختی ویژگی های MORB را نشان می دهند. بلورهای کلینوپیروکسن گابروها عموما حاوی مقادیر SiO2 بالا (50.02-52.69 wt%)، عدد منیزیم [Mg/(Mg+Fe2+)] بالا و در حد (78.59-82.42 wt%)، Al2O3 متغییر (1.8-5.09 wt%)، TiO2 پایین (0.53-1.33 wt%) و Na2O پایین (0.21-0.47 wt%) و نسبت های پایین (0-0.39) Al[6]/Al[4] هستند که نشان دهنده شرایط تبلور نسبتا فشار پایین ماگما است. دمای محاسبه شده برای کلینوپیروکسن ها در گابروها از 1027 تا 1306 درجه سانتی گراد متغیر بوده و فشار کمتر از 8 کیلوبار است. بررسی روند ترکیبات کلینوپیروکسن ها نشان می دهد که کلینوپیروکسن ها هیچ منطقه بندی را نشان نمی دهند و با سنگ زمینه در تعادل شیمیایی می باشند. اطلاعات بافتی و شیمی کانی نشان می دهد که کلینوپیروکسن ها احتمالا از یک ماگمای تولئیتی مشتق شده از یک گوشته سنگ کره ای تهی شده متبلور می شوند که شیمی کل سنگ نیز این مطلب را تایید می کند. نفوذ توده های گابرویی در یک رژیم زمین ساختی کششی کافت زایی به گسترش پوسته اقیانوسی پالئوتتیس در زمان کربنیفر آغازین در شمال باختری ایران انجامیده است.

کانسار مس - روی نوده و اندیس های فریزی، گراب، چون و کلاته لالا (نیران) در جنوب باختر سبزوار در توالی آتشفشانی - رسوبی کرتاسه پسین، در یک محیط کافتی (ریفتی) تشکیل شده اند. سنگ میزبان کانسار مس - روی نوده شامل گدازه آلکالی الیوین بازالت و ماسه سنگ سیلتی توفی بوده و سنگ میزبان اندیس های معدنی فریزی و گراب آندزیت و سنگ میزبان کلاته لالا و اندیس چون، ماسه سنگ های سیلتی توفی هستند. کانه زایی سولفیدی در کانسار نوده و اندیس های معدنی در 3 افق، به شکل صفحه ای کشیده رخ داده است. بر اساس ماهیت کانه زایی سولفیدی، بافت و کانی شناسی سولفید ها، می توان 3 رخساره کانه دار را در کانسار نوده از هم متمایز نمود. که عبارتند از: الف) رخساره رگه - رگچه ای (Stringer zone): این رخساره شامل رگه ها و رگچه های سیلیسی و سولفیدی است که به صورت قطع کننده لایه بندی سنگ میزبان در بخش زیرین رخساره کانسنگ توده ای تشکیل شده است. بافت های رگه - رگچه ای و جانشینی سولفیدها سیمای اصلی این رخساره را تشکیل می دهند. ب) رخساره کانسنگ توده ای که بخش ستبر، پرعیار و توده ای کانسار را تشکیل می دهد، ماهیتی ناهمگون و تقریبا چینه کران دارد که فقط محدود به گدازه آلکالی الیوین بازالت است و ج) رخساره کانسنگ لایه ای که با سیمای لایه ای و نواری و عیار پایین ماده معدنی قابل تشخیص است. سنگ دربرگیرنده این رخساره کانه دار ماسه سنگ های سیلتی توفی است. این رخساره به صورت سولفیدهای لامینه و نواری هم روند با لایه بندی سنگ میزبان و به صورت چینه سان در بخش خاوری کانسار تشکیل شده است. کانی های تشکیل دهنده کانسار نوده شامل کالکوپیریت، پیریت، بورنیت، اسفالریت، مگنتیت و بولانژریت می باشد دگرسانی های سنگ دیواره به طور عمده دگرسانی های سیلیسی، کلریتی، اپیدوتی و سریسیتی را شامل می شوند. با توجه به ویژگی های اساسی کانه زایی کانسار نوده، از جمله محیط زمین ساختی، سنگ دربرگیرنده، کانی شناسی، محتوای فلزی و دگرسانی آن و مقایسه این ویژگی ها با ویژگی های اساسی ذخایر مس سولفید توده ای آتشفشانزاد (تیپ VMS)، می توان کانسار مس - روی نوده را به عنوان نمونه ای از کانسارهای VMS تیپ پلیتیک - مافیک (Pelitic Mafic) یا تیپ بشی (Besshi Type)، در ایران معرفی نمود.

در شمال باختر ایران انواع لامپروفیرهای غنی از آمفیبول و غنی از بیوتیت بیشتر به صورت دایک رخنمون دارند و نهشته های پیش از پلیوسن را قطع می کنند. لامپروفیرهای مورد مطالعه در مناطق ارسباران، شبه جزیره اسلامی و رشته ارتفاعات میشو رخنمون دارند. بر پایه مطالعات کانی شناسی و بلور شیمی لامپروفیرهای غنی از آمفیبول دارای کانی شناسی عمده آمفیبول نوع کرسوتیتی، کلینوپیروکسن نوع دیوپسید در یک زمینه ای از بلورهای فلدسپار و شیشه قرار دارند. این نوع لامپروفیرها گاه دارای بلورهای الیوین و بیوتیت هستند. لامپروفیرهای غنی از میکا دارای کانی های میکا با ترکیب فلوگوپیت و کلینوپیروکسن دیوپسیدی در یک زمینه شیشه ای هستند. بر پایه مجموعه کانیایی، شیمی کانی ها و همچنین ویژگی های ژئوشیمیایی لامپروفیرهای غنی از آمفیبول از نوع آلکالن و ترکیب کامپتونیتی - سانائیتی و میکا لامپروفیرها از نوع کالک آلکالن و ترکیب مینت را دارند. لامپروفیرهای آلکالن ویژگی های ماگماهای نوع OIB را نشان می دهند در حالی که لامپروفیرهای کالک آلکالن ویژگی های ماگماهای محیط های فرورانشی را دارند. لامپروفیرهای آمفیبول دار سرخه ویژگی های حدواسط بین دو گروه آلکالن و کالک آلکالن را دارند. با توجه به ویژگی های ژئوشیمیایی هر دو نوع لامپروفیرهای آلکالن و کالک آلکالن از گوشته نوع اسپینل گارنت لرزولیت حاوی کانی های آبدار منشا گرفته اند. ماگمای لامپروفیرهای کالک آلکالن از گوشته لیتوسفری متاسوماتیسم شده توسط عوامل فرورانش و غنی از فلوگوپیت و لامپروفیرهای آلکالن از گوشته لیتوسفری متاسوماتیسم شده توسط گوشته ژرف و غنی از آمفیبول نشأت گرفته اند و در پتروژنز لامپروفیرهای آمفیبول دار سرخه هر دو نوع گوشته دخالت داشته است. لامپروفیرهای آلکالن و کالک آلکالن مورد مطالعه در یک محیط پس از برخورد جایگزین شده اند.

بخشی از مجموعه آتشفشانی هزار (نوار ارومیه - دختر) با سن ائوسن، در کوه چهل تن، در جنوب باختر شهرستان بردسیر واقع در استان کرمان رخنمون یافته است. این بخش شامل تناوبی از گدازه، پیروکلاستیک و اپی کلاستیک است که توسط توده های نفوذی گابرویی و دیوریتی و دایک ها قطع شده است. گدازه ها شامل آندزیت و بازالت هستند و برش های آتشفشانی، آگلومراها، ایگنیمبریت ها و توف های ریزدانه، پیروکلاستیک ها را تشکیل داده اند. اپی کلاستیک ها نیز شامل ماسه سنگ و کنگلومرا بوده و گسترش بسیار زیاد و لایه بندی ظریف و منظم دارند. تناوب بین گدازه ها و نهشته های پیروکلاستیک و اپی کلاستیک در کوه چهل تن، نشان می دهد که در این منطقه فعالیت های آتشفشانی به صورت دوره ای رخ می داده و آتشفشان ها از نوع استراتوولکان بوده اند.در زمان توقف فعالیت های شدید آتشفشانی، رسوب گذاری واحد های اپی کلاستیک صورت گرفته است. به نظر می رسد که سنگ های آتشفشانی کوه چهل تن، محصول فوران های انفجاری از نوع ولکانین و در بعضی موارد پلینین هستند و یکی از دلایل ستبر شدن توالی ها در این منطقه می تواند فرونشینی مداوم کف حوضه، همزمان با فوران های آتشفشانی باشد. شواهد صحرایی مانند نبود ناپیوستگی و خاک های قدیمی بین نهشته ها نشان می دهند که فاصله زمانی زیادی بین فوران ها وجود نداشته است. ویژگی های ژئوشیمیایی گویای آن است که گدازه ها احتمالا منشا یکسانی دارند و تحول ماگماهای سازنده گدازه هاعمدتا تحت تاثیر تبلور تفریقی صورت گرفته و آلایش پوسته ای، نقش کم رنگ تری در تحول آنها ایفا کرده است، به طوری که گدازه های آندزیت منطقه در اثر تبلور تفریقی بازالت ها ایجاد شده و در هنگام صعود به سطح زمین، توقف طولانی مدت نداشته اند.

رخداد مقادیر بی هنجار از اورانیم با مناطق واجد کانی سازی ثانویه مس (مالاکیت) در برخی بخش های توده متاآلومینوس - پرآلکالین رزگاه در شمال باختر شهرستان سراب سبب شد تا این توده از دید احتمال رخداد کانی زایی اورانیم مورد توجه سازمان انرژی اتمی باشد. برای همین پژوهش حاضر با استفاده از مطالعات کانی شناسی، سنگ شناسی و زمین شیمیایی توان کانه زایی اورانیم را در این توده مورد ارزیابی قرار داده است. سنگ های توده روند تبلور تفریقی را به نمایش گذاشته و دارای تنوع سنگ شناسی از مونزودیوریت دارای نفلین تا نفلین مونزوسینیت، پسودولوسیت مونزوسینیت و نفلین سینیت هستند. ارزیابی ویژگی های زمین شیمیایی سنگ های نادگرسان استوک و دایک های رزگاه با تاکید بر رفتار اورانیم و عناصر کمیاب خاکی در طی تفریق ماگمایی نشان داد که آپاتیت تاثیر زیادی بر تنظیم غلظت عناصر کمیاب خاکی، U و Th داشته است و زیرکن تا حد کمتر در سنگ های تفریق یافته تر عناصر کمیاب خاکی سنگین، Th, U و عناصر (Ti, Ta, Nb, Hf, Zr) HFS را در خود جای داده است. سنگ های نفلین سینیتی با ترکیب پرآلکالین به عنوان تفریق یافته ترین واحدهای سنگی استوک نسبت به میانگین نفلین سینیت های جهان از مقادیر پایین از عناصر U, HFS (حداکثر تا 21 ppm) Th (حداکثر تا 56 ppm) و عناصر کمیاب خاکی برخوردار هستند ولی مقدار این عناصر در آنها بالاتر از سنگ های تفریق نیافته تر توده است. بیشتر سنگ ها دارای بی هنجاری منفی Eu هستند (Eu/Eu*£1) و نمونه های نفلین سینیتی تفریق یافته دارای بی هنجاری منفی شدید از یوروپیم بوده اند. فراوانی ایلمنینت و مگنتیت و نبود آمفیبول در سنگ های توده نشان دهنده احیایی بودن ماهیت توده و کمبود مواد فرار در توده است که همراه با متاآلومینوس بودن ترکیب توده و فراوانی آپاتیت سبب شده است که توده توانایی کانی سازی اورانیم را نداشته باشد. آزاد شدن محلول های گرمابی به مقدار محدود از برخی بخش های توده و شستشوی اورانیم از کانی های میزبان (آپاتیت و زیرکن) توسط این محلول ها سبب کانی زایی ضعیف از اورانیم و مس در مرحله فرایندهای دگرسانی درون زاد شده است. رخداد فرایندهای اکسید شدن و فروشست برون زاد بر کانی سازی های ضعیف اولیه، افزایش عیار اورانیم و مس را با تشکیل کربنات های مس به دنبال داشته است که به دلیل ستبرای کم و سطحی بودن کانی زایی های یادشده، بی هنجاری های موجود از اورانیم در توده رزگاه غیراستخراجی هستند؛ بنابراین این منطقه برای انجام برنامه اکتشاف نیمه تفصیلی و تفصیلی توسط سازمان انرژی اتمی برای اورانیم پیشنهاد نمی شود.

منطقه مورد مطالعه بخشی از نوار ماگمایی ارومیه - بزمان در پهنه ساختاری ایران مرکزی است که در جنوب شهر بویین زهرا (استان قزوین) واقع شده است. در این ناحیه سنگ های آتشفشانی و آذرآواری توسط یک توده نفوذی قطع شده اند و در سنگ های میزبان و در داخل توده نفوذی، دگرسانی گسترده ای رخ داده است. در این مطالعه داده های ETM+ ماهواره لندست 7 به منظور بارزسازی نواحی تحت تاثیر دگرسانی استفاده شده است و دگرسانی کلی ناحیه توسط روش های رایج ترکیب رنگی (RGB)، نسبت گیری باندی و به ویژه تحلیل مولفه های اصلی (PCA) نقشه برداری شدند. هر سه روش برای حصول اطلاعات عمومی دگرسانی از داده های تصویری منطقه موثر واقع شدند. روش تحلیل مولفه های اصلی(PCA) و به ویژه تحلیل مولفه های اصلی انتخابی (تکنیک کروستا)، نتایج بسیار دقیقی ارائه می نماید که به کمک آن نواحی دگرسان شده رسی و اکسید آهنی، تفکیک شدند. در نواحی به شدت دگرسان شده، نتایج حاصل از تحلیل کانی شناختی محصولات دگرسانی (به روش XRD)، دو شکل منطقه بندی قائم و جانبی را نمایان می سازد که در منطقه بندی قائم از پایین به بالا، مناطق آرژیلیک پیشرفته، آلونیتی و سیلیسی و در منطقه بندی افقی از محل سطوح گسلی به طرف سنگ دیواره، مناطق آرژیلیک پیشرفته و پروپلیتیک شناسایی شد. ترکیب کانی شناختی هر منطقه و شکل منطقه بندی آنها، نوع دگرسانی در این منطقه را نوع اسیدی سولفاتی معرفی می نماید. مطالعه میانبارهای سیال بلورهای کوارتز موجود در رگه های کوارتز، حکایت از وجود دو فاز مایع و بخار (LV) را داشته و مطالعه آنها، درصد شوری بین %16.8 تا (%NaClwt) %19.2 دمای همگن شدگی بین 204 تا 280 درجه سانتی گراد را نشان می دهد.

منطقه مورد مطالعه با گسترش 120 کیلومتر مربع در جنوب و جنوب باختری همدان جای گرفته است. از دید سنگ شناسی بیشترین حجم این توده در منطقه مورد مطالعه گرانیت پورفیروییدی است. در مطالعات سنگ نگاری گرانیتوییدهای این منطقه به گرانیت ها (مونزوگرانیت ها، سینوگرانیت ها و آلکالی فلدسپات گرانیت ها) و گرانودیوریت ها تقسیم بندی شده اند. از دید ریزساختاری بیشتر منطقه دارای فابریک ماگمایی - نیمه ماگمایی است و تعداد کمی از نمونه ها دگرشکلی حالت جامد دما بالا با حضور کوارتزهای صفحه شطرنجی، بیوتیت های دارای حالت کینک و خمیدگی و ریزشدگی کانی ها را نشان می دهند. در منطقه مورد مطالعه، از 107 ایستگاه، 403 مغزه جهت دار برای مطالعات ناهمسانگردی پذیرفتاری مغناطیسی تهیه شد. مقادیر پذیرفتاری مغناطیسی به طور متوسط برای کل نمونه ها بین mSI 114-314 میانگین مقدار حساسیت مغناطیسی (Km)، برای گرانودیوریت ها457.5 (mSI)  و دامنه تغییرات آنها از 282 تا  (mSI) 633است که نسبت به گرانیت ها Km بالاتری دارند و این به دلیل حضور مگنتیت در این سنگ ها است که به وسیله آزمایش کانی مغناطیسی و آزمایش کانی سنگین اثبات شد و مقدار آن در این سنگ ها حدود 0.01 تا 0.025 درصد برآورد شده است. مقدار پذیرفتاری مغناطیسی میانگین(Km)  که بیشتر بین 14 تا mSI 514 است نشان دهنده گرانیت پارامغناطیس است. مقدار P در گرانیتوییدهای منطقه میان 0.72 تا 7.4 درصد متغیر است. مقدار متغیر شکل در بیشتر نمونه ها دارای مقدارهای مثبت و شکل کلوچه ای است و احتمال ساختار سیل یا مانند آن را در این بخش های توده تایید می کند. با مشاهده برگوارگی های مغناطیسی و خطوارگی های مغناطیسی با شیب زیاد در بخش مرکزی توده که با دور شدن از این بخش شیب آنها کم می شود می توان محل اصلی تزریق توده را در این بخش دانست که حجم زیادی از ماگما با شیب زیاد از این بخش بالا آمده است. البته افزون بر بخش مرکزی، برگوارگی و خطوارگی های مغناطیسی با شیب به نسبت زیاد در دو منطقه دیگر از توده نیز دیده می شود که این دو بخش می تواند محل های فرعی تغذیه توده باشد. بر پایه همه شواهد مغناطیسی که تاکنون در منطقه گفته شد و رژیم زمین ساختی ترافشارشی حاکم بر این منطقه می توان بالاآمدگی ماگما را در یک فضای کششی با راستای کشش NW-SE تصور کرد که گروهی از خطوارگی ها در این روند قرار گرفته اند ولی گروهی دیگر روند NE-SW دارند که احتمالا ماگما در هنگام نفوذ و جایگیر شدن به علت چرخشی که در اثر نیروی زمین ساختی حاکم بر منطقه و سیال بودن ماگما داشته، این گروه از خطوارگی هارا ایجاد کرده است. البته باید شکاف های محلی دیگر که می توانند محل های تغذیه فرعی در منطقه باشند را نیز در نظر گرفت.

توده های دیوریتی - کوارتزدیوریتی با سن پس از ائوسن زیرین، در باختر منشور افزایشی مکران و گودال جازموریان و خاور گسل جیرفت، بخشی از نفوذی های موجود در مجموعه گنج است که خود یکی از مجموعه های کمربند افیولیتی جازموریان یا مکران داخلی است. توده های دیوریتی - کوارتزدیوریتی درون واحد رسوبی ائوسن زیرین - میانی بیدک نفوذ کرده اند. این توده ها دارای هوازدگی کروی و فرسایش پوست پیازی هستند. حضور فلدسپار، بیوتیت و کانی های ثانویه (مانند کانی های رسی، بیوتیت ثانویه و اکسیدهای آهن) در ایجاد این اشکال در توده های مورد مطالعه نقش به سزایی دارند. از دید کانیایی، نفوذی ها از پلاژیوکلاز، کلینوپیروکسن، آمفیبول، بیوتیت، کوارتز و کانی های کِدِر تشکیل شده اند. بر پایه مطالعات شیمی کانی، پلاژیوکلازها ترکیب الیگوکلاز تا لابرادوریت و شواهدی از بافت های غیرتعادلی (همچون غربالی و منطقه بندی نوسانی) دارند. کلینوپیروکسن ها دارای ترکیب اوژیت با طبیعت ماگمایی متعلق به سری تولئیتی هستند که با توجه به رابطه خطی Ti نسبت به AlIV آنها، به نظر می رسد در فشار کمتر از 5 کیلوبار و ژرفای کمتر از 15 کیلومتر تشکیل شده باشند. آمفیبول ها دارای ترکیب مگنزیوهورنبلند متمایل به اکتینولیت هستند. بر اساس نمودار های Zr/TiO2 در برابر Nb/Y و SiO2 در برابر Nb/Y، توده های نفوذی به ترتیب در محدوده های دیوریت - کوارتزدیوریت و ساب آلکالن جای دارند. همچنین پایین بودن نسبت(0.14-0.16) Nb/Y  نشان دهنده طبیعت ساب آلکالن (تولئیتی) نمونه های یادشده است. توده های نفوذی متاآلومینوس و از نوع I هستند که با توجه به میزان عناصر HFS و REE به یک گروه تعلق دارند. نبود بی هنجاری مشخص Eu، نشان از تفریق کم اهمیت پلاژیوکلاز و یا شرایط اکسیدان ماگمای سازنده آنها دارد. نمودارهای توصیفی عناصر کمیاب به همراه الگوی عناصر خاکی کمیاب بهنجار شده نسبت به کندریت نشان می دهد که دیوریت - کوارتزدیوریت های قلعه گنج در مرحله بلوغ یک محیط پهنه بالای فرورانش تشکیل شده اند.

در جنوب خاوری کمربند ماگمایی ارومیه - دختر و شمال باختری شهرستان شهر بابک، منطقه جوزم، خبر و دهج بیش از 20 توده نفوذی بدرون سنگ های قدیمی تر نفوذ کرده اند. توده ها از نوع تونالیت تا گرانودیوریت است و سن آنها الیگومیوسن گزارش شده است. بافت آنها گرانوپورفیری و درشت بلورها شامل پلاژیوکلاز، آمفیبول و بیوتیت است. بر پایه داده های ژئوشیمیایی سرشت ماگمایی این سنگ ها کالکوآلکالن بوده و در یک حاشیه فعال قاره ای، متعلق به گرانیتوییدهای کمان آتشفشانی (نوع I) تشکیل شده اند. این سنگ ها از عناصر LILE غنی و از عناصرHFSE  مانند Nb, Ti و Ta تهی شده اند و در نمودار بهنجارشده با گوشته اولیه دارای نشانگر یک الگوی به شدت تفریق یافته از عناصر خاکی کمیاب و بدون بی هنجاری منفی اوروپیم هستند. این سنگ ها دارای مقادیر بالایSr/Y, Al2O3Sr, SiO2  و La/Yb و مقادیر پایینی از Y, MgO و Yb نسبت به سنگ های کالکوآلکالن معمولی هستند و در آنها ویژگی های آداکیتی دیده می شود. مقادیر بالای استرانسیم، نبود بی هنجاری منفی اوروپیم، غنی شدگی عناصر خاکی کمیاب سبک، تهی شدگی عناصر خاکی کمیاب سنگین، Y و Yb نشانگر ذوب یک سنگ منشا دارای گارنت و هورنبلند در نبود پلاژیوکلاز است. بر پایه سیماهای بالا و نسبت های به دست آمده این سنگ می توانند از ذوب گارنت - آمفیبولیت یا آمفیبول - اکلوژیت حاصل شوند که احتمالا حاصل از فرورانش سنگ کره اقیانوسی نوتتیس به زیر قاره ایران مرکزی است.

بازالت های بالشی به سن کرتاسه در دامنه شمالی البرز در خاور گیلان (شمال ایران) برونزد دارند. این گدازه ها دارای ترکیب عمده اولیوین بازالت هستند. از نظر ژئوشیمیایی این بازالت ها جزو سری انتقالی یا کمی آلکالن بوده و بی هنجاری های منفی Ba, Zr, Nb-Ta و بی هنجاری های مثبت Pb, K و نسبت های پایین Ce/Pb و Nb/U و نسبت های بالای Ba/Zr, Th/Nb از شاخصه های آلایش این سنگ ها با پوسته قاره ای می باشند. در نمودارهای تشخیص جایگاه های زمین ساخت، گدازه های بالشی در محدوده بازالت های ریفت های درون قاره ای قرار می گیرند و قابل قیاس با بازالت های تحولی ریفت اتیوپی هستند. مطالعات ژئوشیمیایی نشان می دهدکه این بازالت ها از گوشته اسپینل لرزولیتی در اعماق کمتر از 60 کیلومتری و نرخ ذوب بخشی کمتر از 15% منشا گرفته اند.

تعدادی توده نفوذی با ترکیب ترونجمیت و تونالیت به صورت سین تکتونیک به داخل مجموعه دگرگونی سلطان آباد (شمال خاوری سبزوار) تزریق شده اند. بررسی های ژئوشیمیایی این توده های نفوذی نشان دهنده ویژگی های آداکیتی بسیار بارز (نسبت بسیار بالای استرانسیم به ایتریم و مقادیر بسیارکم ایتریم و ایتربیم) در آنهاست. با توجه به شواهد صحرایی و میکروسکوپی و ویژگی های ژئوشیمیایی سنگ کل توده های نفوذی منطقه، ایجاد این چنین ویژگی های آداکیتی مستلزم تاثیر توأم فرایندهای ذوب بخشی و تفریق ماگمایی است. سناریوی احتمالی در این رابطه شامل ذوب بخشی صفحه اقیانوسی فرورو در یک زون فرورانش داغ و تشکیل یک مذاب آداکیتی حدواسط و سپس تفریق آمفیبول و تشدید شاخص های آداکیتی مذاب تفریق یافته اسیدی نهایی است. تفاله حاصل از ذوب بخشی پوسته اقیانوسی فرورو به صورت بلوک های گارنت - هورنبلندیت در مجاور بعضی از توده های نفوذی دیده می شوند. مذاب حدواسط آداکیتی اولیه به صورت دیوریت های غنی از آمفیبول در منطقه حضور دارند. فاز کومولای ناشی از تفریق و مذاب تفریق یافته نهایی نیز به ترتیب سازنده دایک های هورنبلندیتی و توده های تونالیت - ترونجمیتی هولولوکوکرات منطقه هستند. ایجاد رژیم حرارتی داغ و ذوب بخشی لیتوسفر اقیانوسی فرورو تحت تاثیر عواملی مانند تغییر سرعت فرورانش، فرورانش پشته میان اقیانوسی یا گسیختگی صفحه اقیانوسی فرورو و بالاآمدگی استنوسفر داغ بوده است.

در محاسبه شدت گسلش یک منطقه می توان عوامل مختلفی را در نظر گرفت. شاخص خطوارگی تابعی از طول، تعداد و تقاطع گسل ها در واحد سطح است و روشی مناسب در جهت کمی سازی داده های ساختاری به حساب می آید. به طور طبیعی اغلب دگرسانی ها با گسل ها و شکستگی هایی که راه نفوذ سیالات را تسهیل می کنند ارتباط دارند. مقایسه موقعیت محدوده های با بیشترین تمرکز خطواره ها در مناطق آتشفشانی، در کالدراهای مساحیم و بیدخوان و بررسی دگرسانی های رخساره مرکزی کالدراها نشانگر ارتباط بیشتر دگرسانی های سوپرژن با خطواره های منطقه می باشد و این در حالی است که دگرسانی فیلیک که بیشتر منشا درون زاد دارد دارای ارتباط ضعیف تری با خطوارگی ها است. دگرسانی آرژیلیک می تواند منشا درون زاد یا برون زاد داشته باشد. در کالدرای مساحیم منشا کانی های رسی بیشتر آب های فرو رو بوده و کائولن کانی عمده آن است. بر اساس نتایج حاصل از آزمایش XRD کانی هایی از قبیل پیروفیلیت و دیکیت در بخش های عمده ای از کالدرای مساحیم دیده نمی شوند؛ بنابراین اکثر دگرسانی های منطقه آتشفشان مساحیم عمدتا آرژیلیک با منشا برون زاد هستند، حال آنکه در منطقه کالدرای بیدخوان با وجود غالب بودن دگرسانی آرژیلیک اما دگرسانی فیلیک نیز که غالبا منشا درون زاد دارد دارای وسعت قابل توجهی است. رسم ماتریس انطباق دگرسانی ها و کران بالای شاخص خطوارگی در مناطق مساحیم و بیدخوان به ترتیب ضرایب انطباق 37.8 و 29 درصد برای دگرسانی آرژیلیک و ضرایب 1.1 و 10.7 را برای دگرسانی فیلیک در مناطق مذکور نشان می دهد. ارتباط مثبت دگرسانی آرژیلیک با شاخص خط وارگی و ارتباط ضعیف تر دگرسانی فیلیک با این فاکتور در مرکز کالدراهای مساحیم و بیدخوان در کنار ارتباط نزدیکتر رژیم کلی (عمدتا برون زاد) دگرسانی های منطقه مساحیم با شاخص خطوارگی، نشانگر تاثیر شدیدتر گسل ها در فرایند های سوپرژن نسبت به فرایندهای هایپوژن در سطح این نواحی است.

گرانیت های جنوب مشهد به مساحت تقریبی 40 کیلومترمربع در استان خراسان رضوی قرار دارند. این گرانیت ها از نوع S، پرآلومین و از نظر خاستگاه زمین ساخت ماگمایی از نوع برخوردی و کوهزایی هستند که میزبان پگماتیت هایی هستند که آنها را قطع کرده اند. در این نوشتار به نتایج بررسی ها، روی پگماتیت های موجود در این گرانیت ها از نظر کانی سازی لیتیم پرداخته شده است. پگماتیت های جنوب مشهد که از نوع ساده (غیر پیچیده) هستند، 7 رخساره پگماتیتی تشخیص داده شد که همگی این رخساره ها از نوع LCT (لیتیم – سزیم - تانتالیم) هستند. میکاهای این پگماتیت ها از نوع لپیدولیت - مسکوویت و بیوتیت بوده که مقادیر Li در این میکاها بالاست و حدودا به طور میانگین میان ppm2145 تا 5745 متغیر است. گارنت های درون پگماتیت ها، از نوع آهن - منگنزدار (آلماندن - اسپسارتین) است به رنگ سرخ - قهوه ای در نمونه دستی دیده می شوند. تورمالین های درون این پگماتیت ها بیشتر از نوع سری شورل - دراویت و البائیت- شورل هستند که در نمونه دستی به رنگ تیره دیده می شوند. آپاتیت های این پگماتیت ها ریزدانه و از نوع هیدروکسی آپاتیت و به مقدار کمتر فلوئورآپاتیت هستند. میانگین شاخصA/CNK  در این پگماتیت ها، 1.3 تا 1.6 و میانگین نسبت Mg/Li، 0.8 الی 10.9 است. میانگین فراوانی مقادیر Li در این پگماتیت ها، 96.5 ppm در رخساره «کوارتز + تورمالین ± مسکوویت» و 886 ppm در رخساره «کوارتز + فلدسپار پتاسیک + پلاژیوکلاز + مسکوویت + لپیدولیت + گارنت» است. با توجه به مطالعات صورت گرفته در سطح رخنمون ها، پگماتیت های مورد مطالعه دارای مقادیر کم Mg/Li، مقادیر بالای لیتیم و کانی سازی لپیدولیت بوده و از نظر کانی زایی لیتیم، دارای پتانسیل مناسبی هستند.

امروزه تفکیک و شناسایی رگه های پرعیار از کم عیار در کانسارهای رگه ای از اهمیت فراوانی برخوردار است. این امر به ویژه در مورد کانسارهای رگه ای طلا که تغییرات عیار درحد بسیار ناچیز هم در خور توجه است، از ضرویات مهم و غیر قابل چشم پوشی در اکتشاف و تخمین ذخایر این نوع کانسارها به حساب می آید. در این پژوهش، از روش فرکتالی عیار - حجم در تفکیک رگه های پرعیار از کم عیار در کانسار طلای رگه ای قلقله کردستان، واقع در زون دگرگونی - ساختاری سنندج - سیرجان، استفاده شده است. بر اساس این روش، جوامع عیاری کم، متوسط، پرعیار و غنی شده از سنگ دیواره باطله تفکیک شدند. در این بین، مدل های سنگ شناسی محدوده کانسار و رگه های حاوی کانی سازی طلا، بر اساس داده های حاصل از عملیات اکتشافی، تهیه شده و با استفاده از ماتریسlogratio  میزان تطابق بین رگه های گوناگون طلا با واحدهای سنگی میزبان به دست آمد. نتایج نهایی حاصل نشانگر این مطلب است که غنی شدگی و بخش پرعیار بسیار کم بوده و بیشتر کانه سازی طلا در بخش با عیار کمتر از ppm 3.98 یعنی در بخش با عیار کم و متوسط است. همچنین، واحدسنگی دربرگیرنده رگه های غنی شده، پرعیار و متوسط در کانسار از نوع کلریت شیست است. این امر می تواند به عنوان یکی از کلیدهای اکتشافی در محدوده اطراف کانسار و به تبع آن بخش هایی از زون سنندج - سیرجان مورد توجه قرار گیرد.

توده مافیک - اولترامافیک میشو در جنوب باختر مرند در استان آذربایجان شرقی واقع شده است. این مجموعه سنگی در واحدهای قدیمی تر از جمله سازند کهر نفوذ کرده و به توسعه دگرگونی همبری در آنها انجامیده است. بخش مافیک میشو دارای طیف ترکیبی گابرونوریت، تروکتولیت و الیوین گابرونوریت بوده و بخش اولترامافیک دارای ترکیب هارزبورژیت تا لرزولیت است. تجزیه میکروپروپ کانی های اصلی در نمونه های مافیک (گابروها) نشان می دهد که پلاژیوکلازها از نوع آنورتیتی تا بیتونیتی، الیوین ها بیشتر از نوع کریزولیت، اورتوپیروکسن ها دارای ترکیب انستاتیتی، کلینوپیروکسن ها دارای ترکیب دیوپسید و آمفیبول ها در محدوده ای از چرماکیت و هورنبلند چرماکیتی قرار می گیرند. زمین دمافشارسنجی با استفاده از روش های مختلف (دمافشارسنجی بر پایه اکسیدهای Al2O3 وTiO2  کانی آمفیبول، پلاژیوکلاز - آمفیبول و (OPX – CPX) دمای 700 تا 900 درجه سانتی گراد در فشار 7 تا 8 کیلوبار برای بخش های مافیک (گابروها) به دست داده است.

محدوده معدنی طلای هیرد در استان خراسان جنوبی و در 140 کیلومتری جنوب شهرستان بیرجند قرار دارد. در این محدوده توده های نفوذی مافیک تا اسیدی با ترکیب گابرو تا گرانیت در توالی آتشفشانی - رسوبی ترشیری نفوذ کرده و آنها را تحت تاثیر قرار داده اند. بر پایه مقدار پذیرفتاری مغناطیسی، این نفوذی ها در دو رده مگنتیتی (اکسیدی) و ایلمنیتی (احیایی) تقسیم بندی شده اند. مهم ترین دگرسانی هایی که در سطح زمین و گمانه های حفاری شناسایی شده اند عبارتند از: 1) کوارتز - تورمالین - سریسیت؛ 2) کربناتی؛ 3) اسکارنی شدن و 4) پروپیلیتیک. کانی سازی طلا و عناصر همراه(W, Sn, Bi, As, Sb, Pb, Zn, Ag)  به صورت جانشینی، پراکنده، رگه - رگچه ای، توده ای، برشی و اسکارن در ارتباط با توده نفوذی گرانیتی - گرانودیوریتی احیایی و با فواصل مختلف نسبت به آن تشکیل شده است. مطالعات زمین شناسی، دگرسانی و کانه زایی کانسار طلای هیرد و مقایسه ویژگی های آن با ویژگی های ذخایر طلای شناخته شده در سطح جهان، نشان می دهد که این کانسار از نوع ذخایر طلای مرتبط با توده های نفوذی احیایی (RIRGS) است. از آنجا که در این سامانه ها بیشترین ذخیره طلا همراه با سولفید است و در سقف استوک های گرانیتوییدی احیایی کانه ساز و سنگ های هورنفلسی مجاور، شکل می گیرد، اکتشافات ژئوفیزیکی به روش پلاریزاسیون القایی و مقاومت ویژه الکتریکی بر روی توده نفوذی گرانیتوییدی احیایی و نواحی همجوار با هدف شناسایی بخش های پنهان کانی سازی، انجام شده است. تلفیق داده های ژئوفیزیکی (RIRGS) با اطلاعات زمین شناسی، دگرسانی و کانی سازی منطقه، دلالت بر کانی سازی گسترده ای در حاشیه خاوری توده نفوذی و سنگ های دربرگیرنده دارد. در این ارتباط پنج ناحیه بی هنجار با بارپذیری بیش از 30 میلی ولت بر ولت مشخص شده که به طور کلی می توان آنها را در دو دسته جداسازی کرد: 1) بی هنجاری دارای پلاریزاسیون القایی بالا و مقاومت ویژه کم که ناشی از حضور فراوان سولفورهای فلزی به صورت پراکنده، رگچه ای و توده ای همراه با دگرسانی شدید سریسیتی است و 2) بی هنجاری دارای پلاریزاسیون القایی بالا و مقاومت وی‍ژه الکتریکی متوسط تا بالا که مشخص کننده وجود سولفورهای فلزی به صورت پراکنده و شدت زیاد دگرسانی سیلیسی - کربناتی می باشد.

منطقه مورد مطالعه در کمربند دهج - ساردوییه که جزیی از کمان ماگمایی ارومیه - دختر بوده و کانسارهای پورفیری زیادی را در خود جای داده، واقع شده است. این منطقه بر روی پهنه برشی راست گردی که توسط گسل های رفسنجان در شمال و گسل شهر بابک در جنوب محصور شده، قرار دارد. در این نوشتار ارتباط مکانی 16 کانسار مس پورفیری منطقه با شکستگی ها وگسل های منطقه مورد بررسی قرار گرفت و ارتباط نزدیکی بین ضریب خطوارگی و موقعیت کانسارهای مس پورفیری در منطقه دیده شد. در این پژوهش مشخص شد که ضریب جهت خطواره ها(d/D)  همبستگی بیشتری با کانسارهای مس پورفیری دارد. از این مطالعه برای اکتشاف مقدماتی کانسارهای مس پورفیری با استفاده از بررسی هندسه و سازوکار گسل ها و شکستگی ها می توان استفاده کرد.

محدوده مورد مطالعه در خاور شهرستان بجستان، در استان خراسان رضوی قرار دارد و بخشی از بلوک لوت است. بخش بیشتر این ناحیه را توده گرانیتوییدی بجستان با گسترش تقریبی 70 کیلومتر مربع فرا گرفته است. پردازش داده های ماهواره این محدوده با استفاده از داده هایSPOT  و ASTER و لندست ETM+ انجام شد. پردازش داده SPOT و استفاده از روش PCA بر روی داده لندست ETM+ به دو روش استاندارد و انتخابی، نشانگر ناهمگنی احتمالی توده از نظر ترکیب شیمیایی و کانی شناسی است، به طوری که بخش مرکزی توده نسبت به هاله اطراف تمایز مشخص دارد که این خود می تواند نشانه وجود کانی های مافیک بیشتر در این بخش توده نفوذی و دگرسانی آنها باشد. با اعمال فیلتر High Pass از نوع Sharpen edge 11.11 و کاربرد فیلترهای Threshould, Directional و همچنین Sobel به صورت جداگانه و ترکیبی بر روی داده SPOT خط واره های موجود در منطقه بارز شده و رسم شد که بیشتر آنها جهت یابی شمال باختر - جنوب خاور را به خوبی نشان می دهند. پردازش داده های ASTER با استفاده از روش های ترکیب باندی، نسبت باندی و آنالیز طیفی به روش SAM حاکی از این است که منطقه مورد مطالعه دارای دگرسانی های بارز اپیدوتی - کلریتی، هماتیتی، سریسیتی، آرژیلیکی و سیلیسی در بخش های مختلف محدوده است. پردازش داده های ژئوفیزیک هوایی این محدوده شامل اطلاعات شدت کل مغناطیسی و رادیومتری اورانیم، توریم و پتاسیم نشانگر بالا بودن عناصر سه گانه یادشده در این گرانیتویید و پایین بودن میزان شدت میدان مغناطیسی در آن است. جداسازی مرزهای زمین شناسی و بارزسازی گسل اصلی جداکننده توده گرانیتی و واحدهای متامورف در شمال توده از نتایج دیگر بررسی داده های ژئوفیزیک این منطقه است. تلفیق اطلاعات حاصل از پردازش داده های ماهواره، ژئوفیزیک و مطالعات صحرایی در این منطقه، نشانگر این موضوع است که دگرسانی های موجود، ارتباط مستقیمی با خط واره های موجود در منطقه دارند. این مطالعات، نواحی با بیشترین احتمال حضور مواد معدنی و کانی سازی را مشخص نموده است؛ به طوری که نواحی مشخص شده با دارا بودن دگرسانی های اپیدوت - کلریتی و آرژیلیکی بارز، تطابق کاملی با کانی سازی های مس و آهن در بخش های مختلف محدوده مطالعاتی نشان می دهند. شناسایی این نواحی می تواند راهنمایی، جهت تمرکز پی جویی و مطالعات بعدی در این منطقه باشد و از پراکندگی نتایج و صرف زمان و هزینه های اضافی جلوگیری نماید.

گارنت های اسکارن خوت در باختر یزد در نتیجه فعالیت گرمابی توده های نفوذی کالک آلکالن الیگومیوسن تشکیل شده اند. ترکیب شیمیایی گارنت ها در اسکارن خوت به دو نوع متفاوت محلول جامد گروسولاریت - آندرادیت و آندرادیت تقریبا خالص تقسیم بندی می شوند. گارنت های غنی از آهن (And>96) همسانگرد بوده در حالی که گارنت های گروسولاریت – آندرادیت (And74.3Gr24.8-And32.1Gr66.6) ناهمسانگرد بوده و زون بندی ترکیبی و ماکل قطاعی را نشان می دهند. زون بندی ترکیبی گارنت های ناهمسانگرد می تواند در نتیجه برهم رشدی های گرمابی بر روی کانی های دگرگونی مجاورتی، تغییرات در دما، فشار، اکتیویته CO2 تغییرات غلظتAl  و Fe3+ و عوامل سینتیک رخ دهد. نتایج LA-ICP-MS نشان داد که گارنت های همسانگرد روندهای غنی شدگی از LREE و تهی شدگی از HREE همراه با بی هنجاری مثبت یوروپیم را نشان می دهند. این نوع گارنت ها در نسبت های بالای آب به سنگ (W/R) از سیال های مشتق شده ماگمایی در طی متاسوماتیسم تراوشی به سرعت رشد می کنند در حالی که گارنت های ناهمسانگرد غنی شدگی کمتری از عناصر کمیاب خاکی سبک داشته و بی هنجاری منفی ضعیفی از یوروپیم را نشان می دهند. این نوع گارنت ها توسط برهمکنش طولانی مدت سیال های منفذی با سنگ های میزبان در طی فرایند متاسوماتیسم انتشاری شکل می گیرند.

وجود ذخایر متعدد مس در ایران و اهمیت اکتشاف آنها، تهیه دقیق نقشه پتانسیل معدنی را به عنوان یک نیاز اساسی به وجود آورده است. فرایند تهیه نقشه پتانسیل معدنی یک فرایند پیچیده است که با استفاده از روش های مختلف قابل انجام است. یکی از روش های قدرتمند در تهیه نقشه پتانسیل معدنی استفاده از روش مدل ترکیبی نروفازی است که در آن تلفیقی از اطلاعات تجربی و استنباطی به طور همزمان مورد استفاده قرار می گیرد که این مساله سبب افزایش سطح اعتماد این روش می شود. در این مطالعه از روش نروفازی برای تهیه نقشه پتانسیل معدنی در برگه 100000/1 چهارگنبد در استان کرمان استفاده شد. لایه های اطلاعاتی شامل نقشه های فاکتور زمین شناسی، ژئوشیمی، ژئوفیزیک، ساختارهای خطی، دگرسانی و 22 اندیس معدنی بودند. پس از تهیه این لایه ها در محیط نرم افزار GIS با اندازه سلول 100 متر، اطلاعات حاصل از آنها برای آموزش شبکه آماده سازی شد. ابتدا باید شبکه با استفاده از اندیس های معدنی آموزش داده شود، با این حال یکی از مشکلات استفاده از این روش تعداد کم داده های آموزشی بود. برای حل این مشکل به هر یک از اندیس ها بیش از یک سلول نسبت داده شد، این کار با تعیین فواصل 100 تا 1000 متر برای اندیس های معدنی، انجام شد. سپس شبکه با استفاده از سری های متفاوت داده ها آموزش داده شد و در نهایت اقدام به تهیه نقشه پتانسیل معدنی شد. نتایج حاصل نشان داد که بهترین جواب برای شعاع تاثیرهای 500 متر برای اندیس های معدنی به دست می آید که در آن 80% از اندیس ها در محدوده با پتانسیل بالا قرار می گیرند.

در نواحی باختری استان سیستان و بلوچستان (ادامه زون جبال بارز)، از انواع کانی سازی قابل پیش بینی مدل های متالوژنی از نوع اپی ترمال (طلا و عناصر همراه) است. این محدوده یکی از مناطق اولویت بندی شده اکتشافات ناحیه ای در سیستان و بلوچستان است و در این راستا در محدوده ای با گسترش 81 کیلومتر مربع نقشه های زمین شناسی معدنی و ژئوشیمیایی به مقیاس 20000/1 تهیه شد. پس از پردازش داده ها و مشخص شدن زون های کانه دار 30 ترانشه عمود بر رگه ها حفر شد و در هر 5 متر 1 نمونه برداشت شد. بررسی ها نشانگر این است که رخداد یک حادثه تکتونوماگمایی و شکستگی های بزرگ مقیاس با امتدادهای عمومی N30E باعث هدایت محلول های گرمابی و ایجاد یک دگرسانی بزرگ مقیاس شده اند. این دگرسانی در آندزیت ها به صورت پروپیلیتی شدن ناحیه ای و در گدازه ها و آذرآواری های وابسته موجب گسترش دگرسانی آرژیلی - سیلیسی شده است. به دنبال دگرسانی های آرژیلی - سیلیسی رگه های سیلیسی نازک لایه با ساخت های کلسدونی، کلوفرم، کوکاد و حفره ای با همان امتداد N30E تشکیل شده اند که دارای پاراژنز کوارتز آدولاریا هستند و از دید زایش طلا بارور هستند و فاز اصلی تشکیل طلا را شامل می شوند.

نهشته بوکسیت درزی ولی، در فاصله 20 کیلومتری خاور بوکان، جنوب استان آذربایجان غربی (شمال باختر ایران) واقع شده است. این نهشته به صورت لایه ها و عدسی های منفصل چینه سان در درون سنگ های کربناتی سازند روته (پرمین بالایی) گسترش یافته است. مطالعات کانی شناسی نشان می دهند که آب های سطحی با ماهیت اکسیدی - اسیدی و آب های زیرزمینی با ماهیت بازی - احیا نقش بارزی در توسعه و تکامل این نهشته ایفا نموده اند. بر اساس شواهد صحرایی و مطالعات زمین شیمیایی، سنگ های بازالتی محتمل ترین سنگ مادر این نهشته هستند. محاسبات فاکتور غنی شدگی آشکار می کنند که عناصر Rb, Co, Mn, K, Na, Mg, Ca, Si و Hf در طی تکوین این نهشته شسته شده، و عناصر U, Nb, Zr, Ga, Th, V, Ti, Al و Cr غنی شده اند. این در حالی است که عناصر Ba, Ni, P, Fe، و Y متحمل فرایندهای شستشو - تثبیت شده اند. نتایج به دست آمده نشان می دهند که عواملی مانند جذب سطحی، روبش، تمرکزهای بازماندی، بافرینگ محلول های هوازده کننده توسط سنگ بستر کربناتی، کنترل کانیایی، تفاوت در شدت دگرسانی، مواد آلی، و نوسانات سطح سفره آب های زیرزمینی نقش ارزنده ای در توزیع عناصر اصلی، فرعی، و جزئی در این نهشته ایفا نموده اند. این مطالعه همچنین آشکار می کند که کانسنگ های فقیر از آهن و غنی از آهن این نهشته به ترتیب ویژگی های مناسبی برای استفاده در صنایع دیرگداز و سیمان را دارا هستند.

کانسارها و رخدادهای معدنی تنگستن (مس - طلا - روی) در ایران را می توان با توجه به خاستگاه، جایگاه زمین ساختی، پاراژنز کانیایی و فرایندهای مربوط به پیدایش و تشکیل آنها در دو گروه رده بندی کرد. دسته اول ذخایری هستند که در توالی آتشفشانی - رسوبی دگرگون شده تریاس پسین - ژوراسیک میانی قرار داشته و گسترش آنها از روند لایه بندی (چینه سان) پیروی می کند. این کانسارها در جایگاه چینه ای خاص و در مرز واحدهای آتشفشانی با سنگ های کربناتی و در داخل کربنات ها قرار دارند. جایگاه ژئودینامیکی این کانسارها، احتمالا ریفت درون قاره ای است. دسته دوم ذخایری هستند که ژئومتری رگه - رگچه ای داشته و قطع کننده سنگ های رسوبی دگرگون شده گروه شمشک و توده های گرانیتوییدی میزبان به سن ژوراسیک هستند. تشکیل این ذخایر توسط گسل ها، شکستگی ها و پهنه های برشی کنترل می شود. جایگاه ژئودینامیکی این کانسارها، احتمالا حاشیه فعال قاره ای است. پاراژنز کانیایی گروه اول عمدتا شئلیت و سولفیدهای مس - روی - آهن است. در حالی که پاراژنز گروه دوم بیشتر ولفرامیت، شئلیت، کالکوپیریت، آرسنوپیریت همراه با طلا و به ویژه بیسموت است.

منطقه نیان در شمال باختری بلوک لوت میزبان سامانه رگه ای چند فلزی Pb-Zn-Cu-Ag-Au است که درون یک سری از سنگ های آتشفشانی با ترکیبی متغیر از داسیت، ریوداسیت، آندزیت تا تراکی آندزیت گسترش یافته اند. این سنگ ها در طی دو مرحله مجزا از فوران گدازه ها تشکیل شده اند. سنگ های میزبان کانه زایی سرشتی کالک آلکالن تا شوشونیتی داشته و در محیطی کوهزایی تشکیل شده اند. عملکرد توأم و متضاد دو گسل اصلی در دو سوی محدوده معدنی، سبب ایجاد شرایط کششی در بلوک میان این دو گسل شده که منتهی به گسترش یک سری گسل های فرعی با مولفه های شیب لغز و امتدادلغز درون بلوک شده است. این پهنه های شکستگی به عنوان مجرای مناسبی برای تراوش سیال ها و گسترش رگه های سیلیسی کانه دار رفتار کرده اند. عواملی چون شکستگی های گسترده و وجود سنگ های پیروکلاستیکی با نفوذپذیری بالا باعث گسترش دگرسانی های گسترده در سنگ های میزبان شده است. سه نوع دگرسانی مشخص در کانسار نیان گسترش یافته است: 1) سیلیسی (کوارتز، کلسدونی، آدولاریا، کلسیت، ایلیت و سریسیت)؛ 2) آرژیلیکی (ایلیت، اسمکتیت، کوارتز، کائولینیت، آدولاریا، کلریت، سریسیت و زئولیت)؛ 3) پروپیلیتیک (کلریت، کلسیت، آلبیت، اپیدوت،کوارتز و اسمکتیت) که با 5 مرحله کانه زایی همراه هستند. این دگرسانی ها توسط محلول های کلریدی با pH خنثی تا بسیار قلیایی تشکیل شده اند. کانه زایی در کانسار نیان به صورت رگه ای، رگچه ای، افشان در سنگ های میزبان و نیز در ارتباط با برش های گرمابی است. مهم ترین کانه های کانسار نیان شامل پیریت، اسفالریت، گالن، کالکوپیریت، مارکاسیت، پیروتیت، ملنیکوویت و هماتیت هستند. مهم ترین کانی های باطله نیز شامل کوارتز (کلسدونی)، کریستوبالیت، کلسیت، دولومیت، سیدریت، باریت، فلوریت و آدولاریا هستند. شواهدی چون ارتباط کانی سازی با رگه های سیلیسی - کربناتی، حضور آدولاریا، ایلیت، کلسیت های تیغه ای و برش های گرمابی و همچنین حضور کانی های دگرسانی کوارتز، آدولاریا، ایلیت، آلبیت، کلریت، ایلیت- اسمکتیت میان لایه ای، کلسیت و پیریت در سیستم گرمابی نیان، نشان می دهد که این کانی ها از محلول های کلریدی با pH تقریبا خنثی تا بسیار قلیایی در یک محیط اپی ترمالی سولفیداسیون پایین تشکیل شده اند.

کانسار طلای اپی ترمال توزلار در واحدهای آتشفشانی آندزیتی با ویژگی کالکوآلکالن پرپتاسیم (شوشونیتی) در شمال باختر کشور قرار دارد. این مجموعه آتشفشانی، در واقع بخشی از فعالیت ماگمایی مرتبط با کمان ماگمایی ارومیه - دختر است که حاشیه شمال خاوری پهنه دگرگونی - ماگمایی سنندج - سیرجان را قطع کرده است. این توالی ماگمایی، شامل مجموعه ای از سنگ های آتشفشانی است که از فوران های متناوب آذرآواری ها و گدازه همراه با نفوذ توده های نیمه ژرف (پورفیری)، به صورت یک فعالیت آتشفشانی درون قاره ای در محیطی کم ژرفا (حوضه ای) و کششی (معادل سازند قم)، تشکیل شده اند. داده های سن سنجی اورانیم - سرب زیرکن به روشLA-ICP-MS ، سن هایی بین 18.4±1.0 و 18.7±0.55 میلیون سال (میوسن زیرین) را برای این فعالیت ماگمایی در نظر می گیرد. کانه زایی مزبور بهلحاظ نوع دگرسانی های گرمابی (پروپیلیتیک، آرژیلیک، فیلیک، سریسیتی، آرژیلیک پیشرفته و سیلیسی شدن) و روند تکوین کانه زایی در ارتباط با برشی شدن و ته نشینی سولفیدهای مس و سولفوسالتها، شبیه به کانسارهای پرسولفید در جایگاه های آتشفشانی است. کانه زایی طلا در این کانسار به لحاظ بافتی، عمدتا به صورت دانه پراکنده، شکافه پرکن و رگه - رگچه ای دیده می شود. بیشتر کانه های سولفیدی شامل پیریت، کالکوپیریت، بورنیت و کمتر انارژیت، کالکوسیت، کوولیت، دیژنیت، تتراهدریت، گالن و اسفالریت است. طلا در این کانه زایی به صورت آزاد شده از دانه های پیریت اکسیده، همچنین درون کوارتزها در برشهای گرمابی و محلول جامد در دیگر کانی ها از جمله سولفیدها و سولفوسالت ها رخ داده است. تفاوت اصلی تشکیل این کانسار با کانسارهای نوع پرسولفید در محیط تشکیل آن است. محیط تشکیل این کانه زایی، تاییدی بر تشکیل آن در ژرفا و فشار کم است. این کانسار در یک محیط کم ژرفای دریایی (Submarine) حوضه قم و در ارتباط با رژیم زمین ساختی کششی تشکیل شده، در حالیکه کانسارهای اپی ترمال نوع پرسولفید عموما در محیط های خشکی (Subaerial) و در ارتباط با محیط های فشارشی حاصل میشوند. ویژگی های جایگاه ساختاری، نوع سنگ میزبان، دگرسانی ها، پاراژنز و بالاخره مشخصات کانه زایی کانسار طلا - نقره (مس) توزلار نشان از آن دارد که این کانسار، بیشترین همانندی را با کانسارهای اپی ترمال مرتبط با توده های نیمه ژرف (High Sulfidation) که در محیط های کششی درونکمانی تشکیل شده اند، دارد.

نهشته لاتریتی کمبلو، در فاصله 80 کیلومتری باختر شهرستان دامغان، استان سمنان رخنمون دارد. این نهشته به شکل عدسی های چینه سان، در مرز بین سازند کربناتی الیکا (تریاس) و شیلی و ماسه سنگی سازند شمشک (ژوراسیک) توسعه و تکامل یافته است. مطالعات سنگ نگاری دلالت بر حضور بافت های کلومورفی، کلوفرمی، پورفیری دروغین و گرهکی در کانسنگ های این نهشته دارند. یافته های کانی شناسی نشان می دهند که کانسنگ ها دارای کانی های گوتیت، مگنتیت، هماتیت، دیاسپور، آناتاز، کائولینیت، بوهمیت و زیرکن هستند. با توجه به ترکیب کانی شناسی و وی‍ژگی های بافتی، این نهشته در یک محیط تقریبا احیایی نزدیک سطح ایجاد شده است. شاخص های ژئوشیمیایی مانند Eu/Eu* همراه با نسبت های Nb/Y, Ti/Zr، و Al/Ti پیشنهاد می کنند که نهشته کمبلو محصول دگرسانی و هوازدگی سنگ هایی با ترکیب تراکی آندزیت تا بازالت است. مقایسه روند تغییرات عناصر Al, Si و Fe در یک نیمرخ انتخابی آشکار می کنند که تغییر در شیمی (pH) محلول های مسوول لاتریتی شدن و شدت زهکشی دو فاکتور اصلی در تشکیل این کانسنگ ها هستند. بررسی های ژئوشیمیایی نشان می دهند که توزیع عناصر جزیی در این نهشته تابع از عواملی مانند جذب سطحی، روبش توسط اکسیدها و هیدروکسیدهای فلزی، تثبیت در فازهای نوشکل و حضور در فازهای کانیایی مقاوم است. توزیع ناموزون REE ها در نیمرخ مورد مطالعه دلالت بر منشا نابرجا برای این نهشته دارند. یافته های به دست آمده نشان از آن دارند که رس ها، آناتاز، زیرکن، گورسکسیت، زینوتایم و چورچیت میزبان احتمالی REEها در این نهشته هستند.

معدن آهنگران از معادن سرب و نقره فعال کشور بوده که در پهنه فلززایی سرب و روی اصفهان - ملایر و در شهرستان ملایر استان همدان قرار گرفته است. مطالعات کانه نگاری در بخش های مختلف آهنگران نشان دهنده پهنه های مختلف سولفیدی و اکسیدی با کانه های اصلی گالن، سروسیت، کالکوپیریت، مگنتیت، پیریت، هماتیت، گوتیت و دیگر کانه های فرعی است. در بررسی های تجزیه میکروسکوپ الکترونی طی مطالعات SEM و EPMA کانه های فرعی سری جوردنیت - لنجنباسیت، کرونادیت و مولیبدات گالن به عنوان میزبان سرب و نقره (به صورت فرعی) برای نخستین بار در آهنگران شناسایی شدند. همچنین با مطالعات میکروسکوپ الکترونی، کانه های فریبرژیت (گروه فهلور) و لنائیت، به عنوان دو کانی فرعی دارای نقره به عنوان عنصر اصلی در شبکه کانی معرفی می شوند. در طی مطالعات EPMA عنصر نقره افزون بر حضور در کانه های فرعی، در شبکه کانی های گالن و سروسیت نیز تا میزان 500 پی پی ام اندازه گیری شد. مطالعات ایزوتوپی سرب در یک نمونه گالن معدن آهنگران نشان می دهد که ترکیب ایزوتوپی سرب آن رادیوژنیک و دارای ویژگی سرب با مخزن کوهزایی است که در آن سرب به میزان زیاد از پوسته بالایی و پایینی منشا گرفته است. سن مدل سرب بیشتر نشانگر اشتقاق سرب از پی سنگ های تریاس (249 میلیون سال) است و نسبت های ایزوتوپی سرب، محیط زمین ساختی کمانی را برای معدن آهنگران پیشنهاد می کند.

کانسارهای آهن منگنز دار گوشتی - هنشک، گلی و چشمه اسی در شمال خاور دهبید (صفاشهر)، در 175 کیلومتری شمال خاور شیراز قرار گرفته اند. این کانسارها در پهنه برشی هنشک، زیر پهنه با دگرشکلی پیچیده پهنه سنندج - سیرجان جنوبی، واقع شده اند. قدیمی ترین رخنمون های سنگی منطقه معدنی را شیل و ماسه سنگ های دگرگون شده و آهک بلورین پرمین تشکیل می دهند. واحدهای دولومیتی تریاس میانی (معادل سازند شتری)، توسط گسل های راندگی روی سنگ های آتشفشانی - رسوبی دگرگون و دگر شکل شده تریاس بالایی، رانده شده و به دلیل قرار گیری در پهنه های گسلی راندگی، غالبا تکرار شده اند. سنگ درونگیر ماده معدنی، دولومیت های تریاس میانی و ژئومتری آن عدسی شکل و همروند با لایه بندی و بافت آن توده ای، پر کننده فضای خالی، لامینه و دانه پراکنده است. کانی شناسی ماده معدنی هماتیت، مگنتیت، گوتیت، رامسدلیت، کریپتوملان و پسیلوملان بوده که همراه با دولومیت، کلسیت، کوارتز و باریت هستند. در مطالعات ژئوشیمیایی انجام گرفته برای تشخیص منشا ماده معدنی نسبت های Si/Al, Mn/Fe و Na/Mg عناصر اصلی نشان دهنده تشکیل کانسار به وسیله فرایندهای گرمابی در یک محیط رسوبی - آتشفشانی کم ژرفاست. نمودارهای عناصر فرعی همگی بر محتوای پایین کانسنگ از عناصری همچون Co, Ni و Cu دلالت دارند، که نمایانگر قرار گیری کانسارهای مورد مطالعه، در محدوده کانسارهای با منشا گرمابی است. الگوی توزیع عناصر خاکی کمیاب برای کانسنگ آهن منگنز دار منطقه نیز شباهت زیادی با الگوی توزیع عناصر خاکی کمیاب در کانسارهای رسوبی - آتشفشانی با منشا گرمابی دارد. با توجه به ژئومتری و شکل ماده معدنی، دو نوع کانه زایی در منطقه قابل تشخیص است، کانه زایی نوع اولیه که کانه زایی اصلی و چیره در منطقه بوده و هم روند با لایه بندی و با میزبانی سنگ های دولومیتی تریاس میانی است. ماده معدنی در آن به صورت توده ای، لامینه، دانه پراکنده و چین خورده همراه با سیلیس و دولومیت است. کانه زایی نوع رگه ای همروند با گسل ها بوده و با میزبانی سنگ های دولومیتی تریاس میانی و کربناتی دگرگون شده و خردشده پرمین همراه است و ماده معدنی در آن بافت برشی یا کاتاکلاستیکی یافته است. با توجه به مجموع ویژگی های مطالعه شده مانند جایگاه خاص چینه ای، شکل ماده معدنی، بافت، توالی پاراژنتیک کانی ها، رخساره دولومیتی - چرتی کانه دار و ویژگی های ژئوشیمیایی، کانسارهای آهن منگنز دار شمال خاور دهبید یک نهشته چینه کران (stratabound)، با میزبان کربناتی هستند که در سنگ های دولومیتی تریاس میانی معادل سازند شتری در یک حوضه کم ژرفا تشکیل شده اند.

منطقه قره چمن - دوزدوزان در آذربایجان شرقی روی پهنه ارومیه - دختر قرار دارد و بیشتر از سنگ های آذرین درونی و بیرونی میانگین تا اسیدی با سن الیگوسن و رسوبات عهد حاضر تشکیل یافته است. اکتشافات ژئوشیمیایی با برداشت 394 نمونه رسوب رودخانه ای در مقیاس ناحیه ای شروع و با هدف تعیین مناطق پتانسیل دار برای 44 عنصر تجزیه شدند. آنچه در بیشتر کارهای اکتشافی مدنظر قرار می گیرد، آشکارسازی بی هنجاری ها به ویژه هاله های مثبت عناصر کانساری است. ولی توجه به هاله های منفی بسیار کمتر مدنظر قرار می گیرد. این مقاله نشان می دهد که کاهش برخی عناصر همراه در منطقه نیز ممکن است در ارتباط با کانی زایی ویژه ای باشد بنابراین هاله های منفی نیز می توانند حائز اهمیت باشند. به طور معمول حد آستانه بی هنجاری های منفی نیز مشابه بی هنجاری های مثبت برآورد می شود که این امر موجب پوشش هاله و عدم ثبت و کارآیی آنها می شود. در این مقاله اقدام به مدل سازی توأم هاله های مثبت و منفی و ارتباط آنها در ثبت الگوهای بهینه ژئوشیمیایی شده است. نتایج این بررسی نشان می دهد که هاله های منفی مهم ثبت شده بیشتر به تداعی از فرایندهای سینژنتیک و برخی نیز تحت تاثیر ورود سیال های کانه دار در منطقه ایجاد شده اند. از جمله آنها ثبت هاله های منفی عناصری مانند Sc, Sr, Na در کنار هاله های مثبت عناصری مانند Au, Cu, Pb, Zn, Mo, U که نشانگر کانی زایی عناصر پایه و دیگر عناصر مهم در منطقه است. به طور کلی نتایج، نشان از سه مدل از همراهی هاله های مثبت و منفی ﮊئوشیمیایی در منطقه قره چمن بود: 1) مدل همپوشانی هاله های مثبت و منفی با همدیگر مثل هاله های عناصر (Rb, Sr)؛ 2) احاطه و حضور هاله های منفی در پیرامون هاله مثبت مانند هاله Sc محاط کننده هاله های مثبت Rb/K Ce و هاله منفیSr محاط کننده نسبت Ba/Sr و پهنه فلسیک و کلریتی در منطقه؛ 3) مدل شاخص و کاملا مجزای هاله های منفی از هاله های مثبت مانند (Mo-Sr)، (U-Sr) و (Cu-Sr). مطالعه توأم هاله های مثبت و منفی به ویژه در اکتشافات ژئوشیمیایی مقدماتی می تواند در ردیابی نهشته های پنهان موثر باشد. انطباق پهنه های مرکب دگرسانی فلسیک و شاخص جمعی کلریتی با مدل شماره 2 نشان می دهد که این مدل در ارتباط با بی هنجاری های مثبت Au و منفی Sr در منطقه است. نتایج نشانگر این واقعیت است که صرفا بررسی تمرکز عناصر مثبت در راستای پهنه گسلش کافی نبوده بلکه انطباق مدل دار هاله های منفی با مثبت به انضمام نتایج حاصل از شاخص مرکب بیانگر تجمع کانی زایی قوی در راستای NW-SE است.