علوم زمین
سال:1390 | دوره:20 | شماره:79 |تعداد مقالات:26

ذخیره مس پورفیری سریدون در 3 کیلومتری شمال خاور معدن سرچشمه قرار دارد. شناسایی دگرسانی های منطقه، با استفاده از تجزیه 145 نمونه با دستگاه PIMA و پردازش تصاویر ماهواره ای ASTER صورت گرفت و نتایج با تجزیه 22 نمونه به روش XRD، مطالعات سنگ نگاری و مشاهدات صحرایی کنترل شد. بر اساس مطالعات PIMA در این منطقه، لیتوکپ با مجموعه کانی های دگرسانی آرژیلیک پیشرفته مشخص می شود. این دگرسانی در ترازهای مکان نگاری بالا و حاشیه نقاط ارتفاعی دیده می شود. با وجود گسترش چشمگیر، شدت دگرسانی متغیر و نشانگر توسعه لکه ای و به احتمال، فرسایش بخشی از آن است. ویژگی های طیفی پیروفیلیت به عنوان مقیاس شدت این دگرسانی مورد استفاده قرار گرفت. دگرسانی فیلیک بیشتر در بخش مرکزی ناحیه دیده می شود. مجموعه کانی های این دگرسانی در تمام سطوح مکان نگاری حضور دارد و در برخی مناطق تحت تاثیر دگرسانی آرژیلیک پیشرفته قرار گرفته است. گسترش دگرسانی آرژیلیک متوسط در حاشیه دگرسانی های فیلیک و آرژیلیک پیشرفته است. چنین مجموعه ای می تواند مربوط به فرایندهای برون زاد یا سیال های گرمابی دما پایین باشد. تعیین محدوده دگرسانی پروپیلیتیک با استفاده از تصاویر ماهواره ای و سنگ نگاری انجام شد. بررسی نتایج تجزیه نمونه های سنگی PIMA به روش ICP-MS و مقایسه آن با چند سیستم پورفیری (شامل ذخایر دره زار، آبدر و چاه فیروزه) در منطقه شمال باختری کمربند کانسارهای پورفیری کرمان نشان می دهد که گسترش دگرسانی آرژیلیک پیشرفته در سطح، می تواند به این مفهوم باشد که در سیستم پورفیری سریدون فرسایش سنگ های روپوش نسبت به دیگر سیستم های پورفیری، کمتر بوده است. این مطالعات لزوم بررسی سیستم های دگرسانی با مقادیر کم مس و مولیبدن و با مجموعه کانی های دگرسانی آرژیلیک پیشرفته را محرز می کند.

سامانه گسل درونه، باسازوکار راستالغز چپ بر، در شمال خرد صفحه ایران مرکزی، نقش مهمی در شکل گیری ریختار کنونی فلات ایران داشته است. این گسل، از خاور رودخانه هیرمند در خاک افغانستان با هندسه ای خمیده تا منطقه انارک در ایران مرکزی و با طول کل 900 کیلومتر امتداد دارد. شروع شاخه شدگی پایانه باختری گسل درونه در ناحیه جندق است که به صورت چند شاخه گسل موازی هم است. امتداد این سامانه به سمت باختر در شمال معدن طالمسی از حالت شمال خاور- جنوب باختر به وضعیت شمالی- جنوبی تغییر می یابد. این افشانه های گسلی در مناطق جندق و طالمسی به صورت مجموعه ای از گسل های راستالغز چپ بر همراه با مولفه شیب لغز عادی هستند که می توان آنها را به عنوان یک پایانه بادزن پولکی کششی در نظر گرفت. در حالی که با توجه به وارونگی سوی لغزش بر روی گسل درونه، می توان سازوکار تشکیل این پایانه را در زمان پیش از تغییر سوی حرکت گسل درونه به صورت یک پایانه بادزن پولکی فشاری به شمار آورد.

در چند دهه اخیر نهشته های پالئوزوییک در صفحه عربی و خلیج فارس بسیار مورد توجه زمین شناسان نفتی قرار گرفته اند. بخش عمده نفت ها و گازهای تشکیل شده در این ناحیه از سنگ منشا به سن سیلورین بوده است. در عربستان سعودی این سنگ منشا با استفاده از نرم افزارهای رایج (مانند PetroMod و Genex) مدل سازی شده و مقدار پختگی این سنگ منشا در نواحی مختلف بررسی گردیده است. میزان پختگی این سنگ منشا در خلیج فارس و نواحی جنوب زاگرس به درستی مشخص نیست، بنابراین اطلاعات زمین شناختی حاصل از 3 چاه در خلیج فارس که تنها یکی از آنها تا این شیل های سیلورین (سرچاهان) حفاری شده بود با استفاده از نرم افزار PetroMod-1D مدل سازی و بررسی شد. با استفاده از نتایج این مدل سازی ها و نتایج مدل سازی های عربستان، مشخص شد که این شیل های سیلورین از سمت عربستان به سمت ایران از روند پختگی بیشتری برخوردارند که در خلیج فارس این شیل ها در پنجره تولید گاز بوده، و بنابراین در بخش هایی از زاگرس حتی پختگی بالا دارند. وجود عوارض پستی و بلندی پی سنگی که از زمان پرکامبرین در صفحه عربی گسترش داشته موجب شده پختگی این شیل ها در بلنداهای قدیمی کمتر از نواحی پست و فروافتاده باشد.

در این پژوهش بررسی های خواص سنجی از دیدگاه فرآوری بر روی نمونه های فسفات رسوبی منطقه دلیر بررسی شد. بر اساس بررسی های کانی شناسی کانی فسفاتی موجود در کانسنگ از نوع کانی های رسوبی و کلوفان (28.13%) است و کلسیت (43.53%)، کوارتز (24.49%) و دولومیت (4.65%) عمده کانی های باطله هستند. عمده ترین ترکیبات کانسنگ(%11.9) P2O5 ، (36.36%) CaO ، (24.49%) SiO2 و  (1.01%) MgOهستند. پلت های آپاتیت دارای میان بارهای با ابعاد حدود 70- 15 میکرون کوارتز و کلسیت بوده و میزان این میان بارها نیز قابل توجه است. بافت کانی شناسی نیز بسیار پیچیده است. درجه آزادی بر اساس بررسی های میکروسکوپی و غرق و شناورسازی حدود 140 میکرون به دست آمد. حدود 8.2% از کل فسفات در بخش نرمه گیری خردایش اتلاف شد. مدت زمان بهینه برای رسیدن به درجه آزادی تقریبا زمان 10 دقیقه و 30 ثانیه حاصل شد. میزان مواد آلی (ارگانیکی) که بر اساس روش حرارتی به دست آمد، حدود (1.66%) است بررسی های میکروسکوپ الکترونی نیز وجود میان بارها و مواد آلی را نشان داد. اختلاف وزن مخصوص کانی فسفاتی با باطله ها پایین است. با توجه به مسائل بیان شده، پیش بینی می شود که تنها به روش فلوتاسیون بتوان کانی فسفاتی را از کانی های کربناتی و سیلیکاتی جدا نمود.

توالی های دونین بالایی در اطراف دروار، جنوب باختر دامغان، از تناوب کنگلومرا، کوارتزیت، ماسه سنگ، سیلتستون و شیل همراه با میان لایه هایی از نهشته های کربناتی تشکیل شده اند که با ناپیوستگی فرسایشی بر روی رسوبات اردوویسین و به صورت تدریجی زیرسنگ های کربنیفر زیرین (سازند مبارک) قرار دارند. انواع براکیوپودها، تریلوبیت ها، گاستروپودها، مرجان ها، خارپوستان، و کونودونت ها همراه با مجموعه متنوعی از پالینومورف ها، به ترتیب فراوانی، شامل اسپورهای بیشتر ترایلت و میکروفیتوپلانکتون های دریایی (سیست جلبک های سبز و آکریتارک ها) با حفظ شدگی خوب در رسوبات سازند جیرود در برش چینه شناسی دروار وجود دارند. افزون بر این، اسکولوکودونت ها با تنوع و فراوانی نسبی بسیار کمتر در برخی از نمونه های برش مورد مطالعه دیده می شوند، اما نمونه ای از کیتینوزوآها در این رسوبات مشاهده نشده است. بر اساس وجود انواع پالینومورف های با گسترش چینه شناسی شناخته شده در مقیاس جهانی مانند: Cymatiosphaera perimembrana، Chomotriletes vedugensis، Deltotosoma intonsum، Papulogabata annulata، Tornacia sarjeantii، Unellium lunatum، Unellium piriforme، Retispora lepidophyta، Geminospora lemurata، Retusotriletes rugulatus، Grandispora cornuta، Grandispora sp. cf. G. gracilis، نهشته های سازند جیرود در مقطع چینه شناسی مورد مطالعه به دونین پسین (فرازنین- فامنین) نسبت داده می شوند. وجود میکروفیتوپلانکتون های با وزیکل تقریبا دایره ای شکل، دیواره نسبتا نازک و بدون عناصر تزئیناتی یا با زوائد به نسبت کوتاه در رسوبات مورد مطالعه نشان دهنده تشکیل نهشته های یادشده در محیط دریایی کم ژرفا و نزدیک به ساحل است. فراوانی نسبیGeminospora lemurata در بیشتر نمونه ها، معرف وجود ژیمنوسپرم های ابتدایی (Progymnosperms)، و یافت شدن نمونه هایی از ماکروفسیل های گیاهی با فراوانی کم و حفظ شدگی ضعیف و قابل انتساب به Lepidodendrales، نشان دهنده وجود فرم هایی از پنجه گرگیان (Lycopodophyta) در پوشش گیاهی اطراف محیط تشکیل نهشته های مورد مطالعه است. نزدیکی اسپورهای موجود در نهشته های مورد بررسی نیز نشان می دهد که نمونه هایی از وابستگان سرخس ها (fern allies) از جمله گیاهان متعلق به Equisetopsida، Lycopodopsida، Rhyniopsida همراه با Progymnospermopsida در پوشش گیاهی یادشده وجود داشتند. فراوانی نسبی Geminospora lemurata که به ژیمنوسپرم های اولیه نسبت داده شده است، و اسپورهای منتسب به پنجه گرگیان در پالینوفلورای سازند جیرود احتمالا نشان دهنده فراوانی نسبی بیشتر این گیاهان در ترکیب پوشش گیاهی اطراف محیط تشکیل رسوبات دونین بالایی جنوب باختر دامغان است.

کانسار مس پورفیری سونگون در 130 کیلومتری شمال خاور تبریز، شمال باختر ایران واقع شده است. این کانسار حاوی 796 میلیون تن کانسنگ با عیار متوسط 0.61 درصد وزنی مس، 0.01 درصد مولیبدن، 0.016 گرم در تن طلا، 2.21 گرم در تن نقره، 9.57 گرم در تن بیسموت و رنیم (0.09 درصد وزنی مولیبدنیت) است. این پژوهش به منظور مطالعه محیط فیزیکوشیمیایی با استفاده از ویژگی های کانی های این کانسار انجام شده است. تشکیل این کانسار به فعالیت های گرمابی مرتبط با یک استوک گرانودیوریتی و چندین دایک دیوریتی-گرانودیوریتی نسبت داده می شود که در گستره زمانی اولیگوسن تا میوسن در سنگ های رسوبی و آتشفشانی کرتاسه و ائوسن نفوذ کرده اند. دگرسانی های اصلی مشاهده شده در این توده ها از طرف توده به سمت خارج، پتاسیک، فیلیک، آرژیلیک و پروپیلیتیک بوده اند که شاخص کانسارهای مس پورفیری نوع حاشیه قاره ای هستند. همزمان با تشکیل زون برون زاد بسیار ضعیف، یک کلاهک آهنی متشکل از اکسیدها و هیدرواکسیدهای آهن، اکسید مس، مس خالص، سولفات ها، کربنات ها و فسفات های مس در بالاترین بخش کانسار و در امتداد شکستگی ها تشکیل شده است. با توجه به نتایج کانی شناسی، در دمای 450 درجه سانتی گراد و فشار 0.5 کیلوبار (شرایط برآوردی تشکیل کانسنگ در زون پتاسیک)، log¦S2 از 18- تا 24- و pH میان 2.5 تا 7.5 است. در دمای 350 درجه سانتی گراد و فشار 0.5 کیلوبار (شرایط برآوردی تشکیل کانسنگ در زون فیلیک)، log¦O2 میان 20- تا 33- و log¦S2 میان 6- تا 15- است.

نیشابور (با حدود 200000 نفر جمعیت) در جنوب رشته کوه های بینالود، در شمال خاوری ایران واقع شده است. این شهر دست کم چهار بار توسط زلزله های تاریخی (در سال های 1209، 1270، 1389 و 1405 میلادی) تخریب و گاه نابود شده است. در اطراف نیشابور سه گسل فعال وجود دارد: گسل بینالود، گسل شمال نیشابور و گسل نیشابور. گسل های شمال نیشابور و بینالود در دامنه رشته کوه بینالود، در شمال نیشابور، قرار دارند. گسل نیشابور، در باختر نیشابور، قرار دارد. گسل نیشابور که در 10 کیلومتری جنوب گسل شمال نیشابور قرار دارد، یک گسل راندگی به طول 50 کیلومتر است. در هر انتهای گسل، دو قطعه جوان و راندگی به طول 10 کیلومتر وجود دارد. این گسل نزدیک شهر نیشابور و یک چشمه احتمالی برای زمین لرزه های 1209 و 1405 میلادی است. گسل نیشابور به علت داشتن پتانسیل فعالیت های آتی، خطر لرزه ای مهمی برای شهر نیشابور دارد. با توجه به پیشینه لرزه خیزی نیشابور، آگاهی از نرخ لغزش گسل می تواند ما را در برآورد خطر زلزله کمک کند. نرخ لغزش گسل با اندازه گیری میزان و زمان جابه جایی محاسبه شد. جابه جایی توسط مکان نگاری رقومی SRTM اندازه گیری شد. یک نمونه OSL از گراول های کواترنری بالا آمده قطعه خاوری برداشت و دز معادل (De) با استفاده از روش SAR OSL اندازه گیری شد. با استفاده از نتایج طیف سنج گاما و دیگر اطلاعات شامل رطوبت نمونه و موقعیت مکانی، میزان دز سالانه نیز اندازه گیری شد. با داشتن دز معادل و نرخ دز، سن نمونه محاسبه شد.

تعیین روابط کاهندگی در یک ناحیه و ارائه توابعی برای افت دامنه موج ناشی از غیرکشسان بودن زمین و گسترش هندسی موج در چند دهه گذشته، همواره مورد توجه بوده است. با استفاده از دستگاه های سرعت نگاشت شبکه لرزه نگاری رقومی موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، 47 زلزله رویداده در ناحیه تهران با بزرگی محلی بین 3.2 تا 3.9، بررسی شد و با استفاده از الگوریتم Robust Lowess نقاط تغییر ضریب گسترش هندسی که ناشی از وجود ناپیوستگی های سخت کره است به دست آمد. سپس با استفاده از رگرسیون خطی، ضرایب گسترش هندسی و تابع کیفیت موج برشی برای ناحیه تهران ارائه شد. نقاط تغییر این ضرایب برای همخوانی با فرض 106±10 Hinged Trilinear و 191±10 کیلومتر در نظر گرفته شده است. ضرایب گسترش هندسی در 1.1±0.1=b1، -0.4±0.1=b2 مشاهده و در 0.5=b3 لحاظ و تابع کیفیت موج برشی به صورت Q=121±3¦0.68±0.02 محاسبه شد. مقایسه ضریب کیفیت برآورد شده با روابط تعیین شده برای دیگر نقاط لرزه خیز، بیانگر لرزه خیزی زیاد منطقه است.

وقفه های رسوبگذاری در مقطع زمانی پرمین در شمال سقز با توسعه عدسی هایی از کانسنگ های بوکسیتی- کائولینیتی در درون سازند کربناتی روته همراه بوده است. در یکی از این عدسی های ملاحظه شده، 6 واحد سنگ شناسی تشخیص داده شده است که به ترتیب از پایین به بالا شامل واحدهای: 1) سرخ قهوه ای تیره، 2) بنفش، 3) چند رنگ، 4) صورتی، 5) زرد و 6) سفید (کائولین) هستند. محاسبات شاخص هوازدگی مطلق بر روی این واحدها نشان می دهند که عناصر Si، Na، K، P، Mn، Mg، Ca، Sr، Ba و Lu در طی فرایندهای هوازدگی سنگ های بازالتی شسته و عناصر Th، U، Y، Nb، Hf، Zr، Tb، Dy، Ho، Er، Tm و Yb غنی شده اند. این در حالی است که عناصر Al، Fe، Ti، Rb، V، Cr، Ni، Co، La، Ce، Pr، Nd، Sm، Eu و Gd در توسعه نیمرخ هوازده متحمل فرایندهای شستشو- تثبیت شده اند. نتایج به دست آمده نشان می دهند که فرایندهایی مانند جذب سطحی، روبش و تمرکز به وسیله اکسیدها و هیدروکسیدهای آهن، پایداری کمپلکس های حامل فلز، تغییرات در شیمی محلول های هوازده کننده، حضور مواد آلی، تثبیت در فازهای نوشکل و حضور در فازهای کانیایی مقاوم از جمله عواملی بوده اند که نقش بارزی در توزیع عناصر در این نهشته ها ایفا کرده اند.

تعدادی از شواهد ساختاری ترافشارش قاره ای در منطقه بیرک مطالعه و با نتایج مدل سازی های تجربی مقایسه شده اند. این شواهد از این قرارند: محور چین ها آرایش پله ای و میل دوسویه دارند. جهت یافتگی میانگین محور چین ها و راستای رخ های شکستگی با جهت یافتگی عمومی گسل های مرزی زوایای کمتر از 45 درجه می سازند. گسل های راستالغز آرایش همپوشان قلمرو دارند. برش های همساز P فراوان تر از برش های همساز R هستند. صفحات رگه های کششی تخت وگسل های عادی نسبت به محور چین ها با زاویه زیادی قرارگرفته اند و این وضعیت وجود مقادیری از کشش موازی لولای چین را پیشنهاد می کند. گسل های جداکننده راست بر مایل موازی لایه بندی و ساختارهای مرتبط با آنها مثل چین های فرعی، گرایش راست بر و گسل های تراکششی و ترافشاری و نیم گل ساخت های بزرگ مقیاس دیگر عوارض ساختاری ترافشارش قاره ای دارند. به نظر می رسد جداشدگی مولفه راستالغز در یک دگرریختی ترافشارشی راستالغز چیره ناشی از بازپویایی گسل های پی سنگی با راستای شمالی- جنوبی در نئوژن پسین بوده است.

در این مطالعه توالی رسوبات کرتاسه زیرین شامل سازندهای سرچشمه و سنگانه در باختر منطقه کپه داغ (برش تکل کوه) از نقطه نظر نانوفسیل های آهکی مورد بررسی قرار گرفت. در برش مورد مطالعه ستبرای این دو سازند 1668 متر است. بر اساس زیست زون بندی نانوفسیل های آهکی، زون های نانوفسیلی NC5، NC6 و NC7 تعیین شده است. بر همین اساس سن سازند سرچشمه بارمین پسین- آپتین پیشین و سن سازند سنگانه انتهای آپتین پیشین- ابتدای آپتین پسین است. اجتماع نانوفسیل های آهکی موجود در این دو سازند شامل انواعی است که شاخص حوزه تتیس هستند. همچنین در اجتماع نانوفسیل های آهکی، انواع شاخص آب های سرد از قبیل Repagulum parvidentatum و .Seribiscutum sp نادر بوده، در حالی که انواع شاخص آب های گرم از قبیل .Rhagodiscus spp و .Nannoconus spp در منطقه به طور چیره حضور دارند.

در ارزیابی تناژ و عیار کانسارهای مختلف، اگر مساله برآورد، محدود به برآورد عیار در یک نقطه باشد، به طور معمول، برآوردگرهای خطی کریجینگ، نتایج رضایت بخشی ارائه می دهند؛ اما اگر هدف برآورد توزیع احتمال مورد نظر برای کنترل آمیختگی بلوک های باطله و کانسنگ باشد، حتی استفاده از بهترین برآوردگرهای خطی با پراش کمینه نیز نتایج قابل قبولی به دست نمی دهد. هدف از پژوهش حاضر، برآورد مرز بهینه کانسنگ و باطله در پله 2462.5 معدن مس سرچشمه به کمک برآوردگر غیرخطی کریجینگ شاخص و ارزیابی اعتبار برآوردگر خطی کریجینگ معمولی نسبت به آن است. برای برآورد بلوکی داده ها توسط کریجینگ خطی معمولی به دلیل پیروی نکردن داده ها از حالت عادی و وجود تابع توزیع دو مدی، ابتدا داده ها به وسیله نقشه های زمین شناسی و نرم افزار mine sight به دو گروه کانسنگ و باطله تقسیم شدند و سپس با توجه به عادی شدن داده های کانسنگ از این برآوردگر برای برآورد استفاده شد. نگاه آماری به این دو برآوردگر نشان داد که از مجموع 25629 بلوک برآوردی در فضای مورد نظر، 2905 بلوک، با استفاده از کریجینگ شاخص به طور صد در صد باطله اعلام شد. در حالی که برآوردگر خطی کریجینگ معمولی، 2475 بلوک را به عنوان باطله معرفی کرد. در پایان، استفاده از کریجنگ غیرخطی شاخص به عنوان بهترین برآوردگر برای جدایش بلوک های کانسنگ و باطله معرفی شد. بنابراین، پس از جدایش این دو جامعه آماری می توان با اعتماد بیشتری برآوردگرهای کریجینگ خطی معمولی را برای کنترل عیار کانسنگ های فضای برآوردی به کاربرد برد.

تجزیه و تحلیل ژئوشیمیایی عناصر اصلی 12 نمونه از ماسه سنگ ها و شیل های سازند شیرگشت در دو مقطع کوه عاشقان و کوه راهدار به سن اردوویسین واقع شده در بلوک کلمرد، ایران مرکزی و رسم داده ها بر روی نمودارهای تقسیم بندی سنگ های آواری ترکیب آنها را کوارتزآرنایت و شیل نشان می دهد. همچنین، استفاده از نمودارهای تفکیکی، دوتایی و مثلثی، برخاستگاه کراتون و چرخه دوباره و جایگاه زمین ساختی حاشیه غیرفعال قاره ای را برای این نهشته ها تداعی می نماید. داده های یادشده پیشنهادکننده سنگ مادر رسوبی کوارتزی برای ماسه سنگ ها و سنگ آذرین متوسط تا اسیدی برای شیل ها است. افزون بر آن، تعیین اثر هوازدگی در ناحیه منشا با استفاده از اندیس CIA، میزان هوازدگی این نهشته ها را در منطقه منشا شدید معرفی می کند. این موضوع می تواند به وسیله آب و هوای گرم و مرطوب در ناحیه منشا از حاشیه قاره ای غیرفعال شرح داده شود.

منطقه زندآباد در شمال باختر شهرستان اهر در شمال آذربایجان واقع شده است. سنگ های آذرین این منطقه شامل انواع مختلف سنگ های گرانیتویید با ترکیب مونزوگرانیت، گرانودیوریت، مونزونیت و سینوگرانیت، سنگ هایی با ترکیب دیوریت و سنگ های آذرین بیرونی با ترکیب آندزیت، تراکی آندزیت، داسیت، تراکی داسیت و ریولیت است. دیوریت پورفیری و مونزودیوریت پورفیری از انواع سنگ های آذرین نیمه ژرف هستند. بر اساس بررسی های مختلف ژئوشیمیایی محیط زمین ساختی سنگ های آتشفشانی و پلوتونیکی زندآباد، حاشیه قاره ای مربوط به فروخزش های تاخیری فرورانش تعیین می شود که در ارتباط با ماگماتیسم پس از برخورد نئوتتیس تفسیر می شود. با در نظر گرفتن شواهد کانی شناسی و ژئوشیمیایی به نظر می رسد منشا انواع سنگ های آذرین پلوتونیک و آتشفشانی همسان بوده و از ماگمای مولد واحدی مشتق شده اند. این ماگما به احتمال در حین صعود متحمل تبلور بخشی، آمیختگی ماگمایی و آلایش پوسته ای شده و منشا هیبرید نشان می دهد. ترکیب ماگمای تشکیل دهنده انواع سنگ های آذرین زندآباد قلیایی بوده و ویژگی کلسیمی- قلیایی و شوشونیتی برخی از سنگ ها را به احتمال بتوان در ارتباط با فرایندهای آمیختگی ماگمایی و آلایش با سنگ های پوسته ای در نظر گرفت.

منطقه مورد بررسی بخش هایی از کمربند آتشفشانی- رسوبی دهج- ساردوئیه و کمربند افیولیتی در نیمه شمالی نقشه 1:100000 بافت را شامل می شود. هدف از انجام این پژوهش استفاده از تصاویر چندطیفی سنجنده های ASTER و ETM+ به منظور تعیین مناطق دگرسان شده با به کارگیری روش های مختلف پردازش تصویر است. برای تفکیک زون های دگرسان شده از ترکیب دروغین رنگی نسبت های باندی تصاویر استر استفاده شد و زون های فیلیک و پروپیلیتیک شناسایی شدند. ترکیب دروغین رنگی تصاویر استر برای جداسازی مناطق دگرسان شده از مناطق کربناتی بسیار مناسب بود. روش دیگر برای جداسازی مناطق دگرسان شده از رگه های کربناتی استفاده از تجزیه مولفه های اصلی بود. این تجزیه بر روی داده های محدوده کوتاه موج فروسرخ استر صورت گرفت و با استفاده از یک ترکیب دروغین رنگی به صورت (PC2، PC3، -PC4) این مناطق از یکدیگر تفکیک شدند. از روش نقشه بردار زاویه طیفی نیز برای شناسایی کانی های مناطق دگرسان شده مانند مسکوویت، کلریت، اپیدوت استفاده شد. نمونه برداری از مناطق دگرسان شده و تجزیه نمونه ها نشان داد که می توان از این روش برای شناسایی کانی های مناطق دگرسان شده در صورتی که دارای گسترش کافی در سطح زمین باشند، استفاده نمود.

ذخایر معدنی ایران، از بهترین مزیت های بالقوه کشورمان برای رشد متوازن هستند که با سرمایه گذاری صحیح در بهره برداری از این منابع با ارزش، امکان کسب ارزش افزوده مناسب در بخش های مختلف اقتصادی کشور فراهم می شود. بنابراین یکی از ملزومات سیاست گذاری موثر در بخش معدن، شناسایی مواد معدنی اولویت دار برای سرمایه گذاری های آینده است. در این مقاله از روش تحلیل سلسله مراتبی که در آن یک مساله تصمیم گیری به سطوح مختلف هدف، معیارها، زیرمعیارها و گزینه ها تقسیم می شود رتبه بندی جامع 33 ماده معدنی و انتخاب گزینه های مناسب برای سرمایه گذاری با در نظر گرفتن 6 معیار اصلی شامل معیارهای اقتصادی و بازار، سرمایه گذاری، اشتغال، استراتژیک، فنی، اجتماعی و زیست محیطی و 29 زیرمعیار انجام گرفت. برای انجام رتبه بندی، ابتدا با انجام مصاحبه های حضوری از صاحب نظران بخش معدن کشور، میزان اهمیت هریک از معیارها و زیرمعیارهای یادشده بر مبنای تحلیل سلسله مراتبی تعیین و سپس امتیاز هر یک از مواد معدنی برآورد شد. نتایج، بیانگر آن است که مواد معدنی مس، آهن، فسفات، سرب و روی، زغال و طلا دارای بالاترین اولویت برای سرمایه گذاری هستند. همچنین بر اساس نظرسنجی انجام شده از صاحب نظران حوزه های مختلف فعال در بخش معدن، معیارهای اقتصادی از بالاترین میزان اهمیت و معیارهای اجتماعی و زیست محیطی از کمترین اهمیت برخوردار هستند.

روش تداخل سنجی ماهواره ای امواج رادار (InSAR) نشان می دهد که در پهنه ای گسترده از دشت هشتگرد در استان تهران با موقعیت جغرافیایی35o47'45" تا 36o03'05" عرض شمالی و 50o29'05" تا 50o54'28" طول خاوری، فرونشست زمین با نرخ بیشینه 16 و نرخ متوسط 8.4 سانتیمتر بر سال شکل گرفته است. به طور کلی آبخوان اصلی دشت از رسوبات آبرفتی سازند کهریزک و تهران با نفوذپذیری زیاد تشکیل شده است که قابلیت هدایت هیدرولیکی بالایی دارند. سازند کهریزک شامل شن، ماسه و سیلت است و به طور پراکنده در شمال دشت دیده می شود. سازند تهران در مخروط افکنه، از قلوه سنگ، شن، ماسه و رس تشکیل شده است و به سوی مرکز و جنوب دشت، بر مقدار مواد دانه ریز آن افزوده می شود. فرونشست زمین فقط در پهنه سازند آبرفتی تهران شکل گرفته است و در پهنه سازند کهریزک مشاهده نمی شود. با استفاده از داده های ژئوالکتریک و نگاشت چاه های اکتشافی و بهره برداری، یک پهنه آبخوان تحت فشار تا نیمه تحت فشار در زیر یک آبخوان آزاد در جنوب و باختر دشت تشخیص داده شده است که همخوانی بسیار زیادی با پهنه فرونشست دارد. کل آب های نفوذ یافته از سطح دشت به طور معمول فقط صرف تغذیه آبخوان آزاد بالایی می شود. بهره برداری بی رویه از آبخوان تحت فشار وآبخوان آزاد شمال دشت که تنها منبع اصلی تغذیه آبخوان تحت فشار است، موجب شکل گیری فرونشست زمین در این منطقه شده است. برای اعمال برنامه ریزی و مدیریت مناسب برای کاهش و یا توقف نرخ فرونشست زمین در این دشت، این سازوکار باید مورد توجه قرار گیرد.

کانسار روی- سرب (مانند کوشک، زریگان و دره دهو) است که در توالی رسوبی- آتشفشانی کامبرین پیشین، همزمان با رخداد اقیانوس های بدون اکسیژن (Oceanic anoxic event) جهان در کامبرین، در یک محیط کافت پشت کمانی، تشکیل شده است. واحدهای سنگی میزبان کانسار سیلتستون سیاه دارای مواد آلی با میان لایه هایی از توف و توف سیلتی هستند که توسط توف های کربناتی سبزرنگ پوشیده شده است. در کانسار چاه میر، بر اساس ماهیت کانه زایی سولفیدی، بافت و کانی شناسی سولفیدها، می توان چهار رخساره را از هم متمایز کرد. این رخساره ها بر اساس جایگاه آنها نسبت به محل خروج سیال های کانه ساز عبارتند از: 1) رخساره کانسنگ توده ای (رخساره دهانه ای) که بخش ستبر، پرعیار و توده ای کانسار را در خاور آن تشکیل داده و شامل دو زیررخساره سولفیدی- سیلیسی- کربناتی، در مرکز و سولفیدی-کربناتی در اطراف آن است. بافت سولفیدها در این رخساره به صورت توده ای، جانشینی، رگه- رگچه ای و کلوفرم برشی شده است. 2) رخساره رگه- رگچه ای (زون تغذیه کننده) شامل رگه های سولفیدی و سیلیسی است که به صورت قطع کننده لایه بندی سنگ میزبان، در زیر رخساره کانسنگ توده ای تشکیل شده است. بافت های رگه- رگچه ای و جانشینی سولفیدها سیمای اصلی این رخساره را تشکیل می دهند. 3) رخساره کانسنگ لایه ای که ستبرای کمتری نسبت به رخساره کانسنگ توده ای دارد و با سیمای لایه ای و نواری و عیار پایین ماده معدنی قابل تشخیص است. این رخساره، به صورت سولفیدهای لامینه و نواری هم روند با لایه بندی سنگ میزبان (چینه سان)، در بخش مرکزی کانسار تشکیل شده است. 4) رخساره حاشیه ای، در بخش انتهایی باختر کانسار تشکیل شده و در واقع معادل رسوبی رخساره کانسنگ لایه ای را می سازد. مهم ترین ویژگی این رخساره وجود پیریت دانه پراکنده، نوارهای چرت و باریت است. با توجه به مهم ترین ویژگی های کانه زایی در منطقه چاه میر، از جمله محیط زمین ساختی، سنگ دربرگیرنده، کانی شناسی، محتوای فلزی، حضور رخساره های چهارگانه و مقایسه آنها با ذخایر روی- سرب با میزبان سیلتستون و شیلی نوع Sedex، می توان کانسار روی- سرب چاه میر را در رده کانسارهای رسوبی- بروندمی نزدیک به دهانه بروندم (Selwyn-Type (Vent Proximal) SEDEX Deposits) در نظر گرفت و در ایران معرفی کرد.

ماسه سنگ های ژیوتین- فرازنین کوه تیزی (واقع در 25 کیلومتری شمال خاور کرمان) به طور ناپیوسته بر روی سنگ های کامبرین بالایی سازند کوهبنان قرار گرفته اند و خود توسط نهشته های کربنیفر زیرین سازند هوتک (با یک ناپیوستگی فرسایشی) پوشیده می شوند. در این ماسه سنگ ها که از نوع کوارتزآرنایت هستند، بیشتر دانه ها کوارتز متوسط تا بسیار ریزدانه (به همراه مقادیر بسیار کم فلدسپار، خرده سنگ و کانی سنگین) نیمه زاویه دار تا گرد شده هستند و جورشدگی خوبی دارند. مهم ترین فرایندهای دیاژنتیکی، تراکم فیزیکی و شیمیایی شدید (مرز دانه ها به صورت مستقیم، محدب- مقعر و مضرسی و آثار انحلال ناشی از فشار)، کاهش بسیار زیاد تخلخل میان دانه ای به دلیل آرایش دوباره دانه ها و تشکیل سیمان سیلیسی است. داده های سنگ نگاری، منشا نفوذی درون کراتونی را نشان می دهد و تجزیه عناصر فرعی و نسبت هایشان (Th/Sc & La/Sc)، مشابهت این سنگ ها با رسوبات حاصل از هوازدگی سنگ های فلسیک را تایید می کند. میانگین شاخص CIA و PIA برای این سنگ ها به ترتیب 69.96 و 75.8 (بیش از 60) و گویای هوازدگی متوسط تا زیاد برای سنگ منشا یا در هنگام حمل و نقل رسوبات (پیش از نهشت پایانی) است. نتایج حاصل از رسم اکسیدهای اصلی و عناصر فرعی این نمونه ها بر روی نمودارهای مختلف،رسوبگذاری در یک محیط رسوبی وابسته به حوضه حاشیه قاره ای غیرفعال را نشان می دهدبه نظر می رسد منشا زمین ساختی اصلی این ماسه سنگ ها، بخش های درونی کراتون پایدار عربستان و جایگاه زمین ساختی تشکیل آنها حاشیه قاره ای غیرفعال اقیانوس تتیس قدیمی باشد.

وجود گسل های فعال، آتشفشان ها، رخداد زمین لرزه های ویرانگر و پستی و بلندی های فراوان در ایران، بررسی زمین ساختی و لرزه زمین ساختی این سرزمین را از اهمیت فراوان برخوردارکرده است. در گذشته پهنه بندی های زمین ساختی و لرزه زمین ساختی این کشور با استفاده از معدودی داده های سطحی شامل: مشاهدات صحرایی، عکس های هوایی، تصاویر ماهواره ای و ... انجام شده است. افزایش حجم داده ها، و لزوم پهنه بندی دقیق و به دور از قضاوت های شخصی باعث شده که در سال های اخیر با استفاده از طیف وسیعی از داده های سطحی و زیرسطحی و کاربرد روش های آماری چندمتغیره، اقدام به تهیه نقشه های رقومی خود سامانده شود. در این مقاله، ابتدا مجموعه گسترده ای از اطلاعات زمین شناسی، ژئوفیزیکی و زمین ریخت شناسی ایران گردآوری و سپس با استفاده از مدل های آماری، نقشه های رقومی خود سامانده تهیه شده است. بر اساس نتایج حاصل سرزمین ایران به 7 زون زمین ساختی تقسیم شده است. چنانچه نقش و اهمیت هر یک از پارامترهای مورد استفاده در پهنه بندی مشخص شود، شاید بتوان به منظور سهولت و تسریع در کار پهنه بندی فقط پارامترهای مهم را مورد استفاده قرار داد. از این رو تعیین نقش و اهمیت هر یک از پارامترهای مورد استفاده در انجام پهنه بندی زمین ساختی از اهمیت فراوان برخوردار است. در این راستا با استفاده از روش های آماری تحلیل واریانس، نقش پارامترها در پهنه بندی مشخص شده است. نتایج حاصل نشان می دهد که از بین پارامترهای مورد استفاده شاخص های زلزله خیزی، رخنمون سنگ های سنوزوزییک و ناهنجاری های ثقلی به ترتیب بیشترین نقش را در این پهنه بندی ایفا نموده اند. در ادامه با کاربرد روش های کاهش ابعاد، پارامترهای مورد استفاده در پهنه بندی بر اساس ارتباط درونی و میزان همبستگی در 12 گروه تفکیک شده اند. در اینجا نکته حائز اهمیت این است که برخلاف استفاده فراوان از مقادیر b، a رابطه گوتنبرگ - ریشتر در تهیه نقشه های زلزله خیزی و لرزه زمین ساختی، این پارامترها نه تنها نقش مهمی در پهنه بندی نداشته، بلکه از همبستگی ضعیفی با دیگر پارامترهای موثر در زون بندی برخوردار هستند. بنابراین به نظر می رسد برآوردها و نقشه های تهیه شده با استفاده از این مقادیر ثابت از اعتبار علمی لازم برخوردار نیستند.

سازند دشتک با رسوبات کربناتی- تبخیری یکی از پوش سنگ های مهم حوضه زاگرس است که در دو چاه (آغار #1 و آغار باختری #1) بررسی شده است. داده های سنگ نگاری در این مطالعه به منظور چینه شناسی سکانسی سازند دشتک از مقاطع نازک تهیه شده از خرده های حفاری به همراه داده های چاه نگاری (گاما- صوتی) استفاده شده است. سازند دشتک متشکل از هشت کمربند رخساره ای شامل رخساره های پهنه ساحلی، پهنه فراکشندی، کشندی، لاگون، شول، دریای محدود، دریای باز و رمپ میانی است. در این سازند چهار سکانس رسوبی شناسایی شد که با دو مرز سکانسی نوع یک و سه مرز سکانسی نوع دو فرا گرفته شده اند. سازند دشتک با محیط رمپ هموکلاین و تغییرات جانبی کم محیط رسوبی باعث شده است که تغییرات جانبی سکانس های سازند در ناحیه مورد مطالعه کم باشد.

با توجه به فراوانی نسبی و محدوده چینه شناسی کوتاه و گسترش جغرافیایی گسترده نانوفسیل های آهکی، این گروه از فسیل ها ابزار بسیار مناسبی برای زیرتقسیم بندی زیست چینه نگاری، بویژه در کرتاسه پسین هستند. در این راستا، 131 اسلاید میکروسکوپی از رسوبات شیلی و مارنی سازند گورپی با ستبرای 320 متر در برش پلدختر تهیه و 22 جنس و 35 گونه شناسایی و جدول گسترش آنها رسم شد. مطالعه پراکندگی گونه های نانوفسیلی نشان می دهد که روی هم رفته، 9 زیست زون بر اساس نخستین پیدایش (FO) گونه های شاخص در برش پلدختر وجود دارد که در محدوده زمانی مناطق (CC18-CC26) از منطقه بندی Sissing (1977) قرار می گیرند. بر این اساس، زمان نهشت این سازند از کامپانین زیرین تا پایان ماستریشتین پیشنهاد می شود. حضور گونه های شاخص عرض های جغرافیایی پایین در برش پلدختر از سازند گورپی دلالت بر قرارگیری حوضه رسوبی تشکیل دهنده رسوبات این سازند در عرض های جغرافیایی پایین در زمان های یاد شده دارد.